A. Giới thiệu chung
Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Kỳ thi cuối học kì 2 đang đến rất gần, đây là giai đoạn quan trọng để chúng ta tổng kết lại toàn bộ kiến thức đã học trong cả năm học. Bài học hôm nay sẽ là một người bạn đồng hành tin cậy, giúp các em soạn bài "Tự đánh giá cuối học kì 2" trong sách Ngữ văn 12, bộ Cánh diều. Bài học này không chỉ cung cấp đáp án tham khảo mà còn tập trung vào việc phân tích cấu trúc đề, phương pháp làm từng dạng bài và hệ thống hóa kiến thức cốt lõi. Việc tự đánh giá hiệu quả sẽ giúp các em nhận ra điểm mạnh, điểm yếu của bản thân, từ đó có chiến lược ôn tập phù hợp, tự tin bước vào kì thi quan trọng sắp tới và xa hơn là kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia.
B. Hướng dẫn chi tiết
I. Đọc hiểu (6,0 điểm) - Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu:
Văn bản: (Trích đoạn về vai trò của tuổi trẻ và khát vọng cống hiến)
Tuổi trẻ là một khái niệm không chỉ để chỉ một giai đoạn trong vòng đời của một con người mà còn là một trạng thái tinh thần, một nguồn năng lượng dồi dào, một khát vọng sống mãnh liệt. Người ta thường nói, tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội. Bởi lẽ, đó là lúc con người ta căng tràn nhựa sống nhất, dám nghĩ, dám làm, dám dấn thân và cống hiến. Lịch sử dân tộc đã chứng minh, ở bất kỳ thời đại nào, thanh niên cũng là lực lượng xung kích, đi đầu trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Từ những chàng trai Phù Đổng "chưa đến tuổi" đã vươn vai thành tráng sĩ, đến những anh hùng trẻ tuổi như Lý Tự Trọng, Võ Thị Sáu,... trong hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc, tất cả đều là minh chứng hùng hồn cho tinh thần ấy.
Ngày nay, trong công cuộc đổi mới và hội nhập, vai trò của tuổi trẻ lại càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Đất nước đang đứng trước những cơ hội và thách thức lớn. Hơn ai hết, thế hệ trẻ, với tri thức, sức khỏe và lòng nhiệt huyết, phải là người tiên phong nắm bắt thời cơ, vượt qua thử thách. Khát vọng cống hiến không phải là điều gì đó quá cao xa. Nó bắt đầu từ những việc làm bình dị nhất: học tập thật tốt để ngày mai lập nghiệp, tham gia các hoạt động tình nguyện vì cộng đồng, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, hay đơn giản là sống có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Mỗi đóng góp nhỏ bé của từng cá nhân sẽ hợp thành sức mạnh to lớn, đưa đất nước tiến lên phía trước.
Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận một thực tế rằng, một bộ phận giới trẻ ngày nay đang sống thiếu lí tưởng, phai nhạt khát vọng cống hiến. Họ chạy theo lối sống thực dụng, ích kỷ, thờ ơ với những vấn đề chung của xã hội. Đây là một hồi chuông cảnh tỉnh, đòi hỏi sự quan tâm của cả gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Cần khơi dậy trong họ ngọn lửa của lòng yêu nước, của tinh thần trách nhiệm, để tuổi trẻ thực sự là rường cột của nước nhà, xứng đáng với sự tin yêu và kỳ vọng của các thế hệ đi trước.
Câu 1 (1,0 điểm): Xác định phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong văn bản trên.
Hướng dẫn trả lời:
- Đọc kỹ toàn bộ văn bản để nắm được mục đích chính của tác giả.
- Tác giả chủ yếu dùng lí lẽ (vai trò của tuổi trẻ, sự cần thiết của khát vọng cống hiến) và dẫn chứng (anh hùng lịch sử, thực trạng giới trẻ) để bày tỏ quan điểm, thuyết phục người đọc.
- Vậy, phương thức biểu đạt chính là nghị luận.
Câu 2 (1,0 điểm): Theo tác giả, vì sao “tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội”?
Hướng dẫn trả lời:
- Tìm câu văn trực tiếp trả lời cho câu hỏi này trong đoạn đầu tiên.
- Tác giả giải thích: "Bởi lẽ, đó là lúc con người ta căng tràn nhựa sống nhất, dám nghĩ, dám làm, dám dấn thân và cống hiến."
- Trả lời đầy đủ: Theo tác giả, tuổi trẻ được coi là mùa xuân của xã hội vì đây là giai đoạn con người có nguồn năng lượng dồi dào, căng tràn sức sống, mang trong mình tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám dấn thân và cống hiến.
Câu 3 (1,0 điểm): Chỉ ra và nêu hiệu quả của một biện pháp tu từ được sử dụng trong câu: “Mỗi đóng góp nhỏ bé của từng cá nhân sẽ hợp thành sức mạnh to lớn, đưa đất nước tiến lên phía trước.”
Hướng dẫn trả lời:
- Chỉ ra biện pháp tu từ:
- Phân tích các hình ảnh trong câu: "đóng góp nhỏ bé" và "sức mạnh to lớn". Đây là hai hình ảnh có ý nghĩa tương phản, đối lập nhau.
- Biện pháp tu từ được sử dụng là phép tương phản.
- Nêu hiệu quả:
- Nhấn mạnh ý nghĩa: Phép tương phản làm nổi bật một quy luật, một triết lí sâu sắc: những điều vĩ đại, lớn lao thường bắt nguồn từ những gì nhỏ bé, bình dị.
- Tăng sức biểu cảm: Khẳng định và cổ vũ giá trị của mỗi hành động cống hiến, dù là nhỏ nhất. Mỗi cá nhân đều có thể góp phần vào sự phát triển chung của đất nước.
- Tạo hình ảnh gợi cảm, giàu sức thuyết phục cho lời văn.
Câu 4 (3,0 điểm): Anh/Chị có đồng tình với ý kiến: “Một bộ phận giới trẻ ngày nay đang sống thiếu lí tưởng, phai nhạt khát vọng cống hiến” không? Vì sao?
Hướng dẫn trả lời:
Đây là câu hỏi mở, đòi hỏi bạn phải trình bày quan điểm cá nhân và lập luận để bảo vệ quan điểm đó. Bạn có thể chọn một trong các hướng sau:
- Hướng 1: Hoàn toàn đồng tình
- Khẳng định: Em hoàn toàn đồng tình với ý kiến trên.
- Lí giải (Vì sao?):
- Biểu hiện thực tế: Nêu các dẫn chứng cụ thể về một bộ phận giới trẻ sống thực dụng, chỉ quan tâm đến lợi ích vật chất trước mắt, lãng phí thời gian vào các trò chơi vô bổ, mạng xã hội. Họ thờ ơ trước các vấn đề chính trị, xã hội của đất nước.
- Nguyên nhân: Do tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường, sự bùng nổ của công nghệ, sự thiếu quan tâm đúng mức từ gia đình và nhà trường trong việc giáo dục lí tưởng sống.
- Hậu quả: Sự phai nhạt lí tưởng này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của chính các bạn trẻ mà còn là một thách thức đối với sự phát triển bền vững của quốc gia.
- Hướng 2: Đồng tình nhưng cần nhìn nhận đa chiều
- Khẳng định: Em đồng tình rằng có một bộ phận giới trẻ đang sống thiếu lí tưởng, nhưng đây không phải là bức tranh toàn cảnh về thế hệ trẻ Việt Nam ngày nay.
- Lí giải (Vì sao?):
- Mặt tiêu cực (thừa nhận ý kiến): Đúng là có một bộ phận như văn bản đã nêu, với các biểu hiện như sống ích kỷ, chạy theo trào lưu tiêu cực.
- Mặt tích cực (phản biện, bổ sung): Bên cạnh đó, đại đa số thanh niên Việt Nam vẫn là những người có hoài bão, lí tưởng. Họ nỗ lực học tập, nghiên cứu khoa học (dẫn chứng các giải thưởng quốc tế), tích cực tham gia các hoạt động tình nguyện (Mùa hè xanh, Tiếp sức mùa thi), khởi nghiệp sáng tạo, quảng bá hình ảnh đất nước ra thế giới... Họ chính là những minh chứng sống động cho một thế hệ trẻ năng động, trách nhiệm.
- Kết luận nhỏ: Vì vậy, cần có cái nhìn khách quan và toàn diện, không nên vì một bộ phận nhỏ mà đánh giá tiêu cực về cả một thế hệ.
- Lưu ý: Dù chọn hướng nào, bạn cũng cần trình bày mạch lạc, có dẫn chứng thuyết phục và thể hiện thái độ nghiêm túc, xây dựng.
II. Làm văn (4,0 điểm)
Đề bài: Từ nội dung đoạn trích ở phần Đọc hiểu, hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc cống hiến cho đất nước hiện nay.
1. Phân tích yêu cầu đề
- Hình thức: Đoạn văn khoảng 200 chữ. Cần đảm bảo dung lượng, không xuống dòng, không tách đoạn.
- Nội dung: Trình bày suy nghĩ về "trách nhiệm cống hiến cho đất nước" của "thế hệ trẻ hiện nay".
- Phạm vi tư liệu: Dựa vào nội dung đoạn trích ở phần Đọc hiểu.
2. Dàn ý chi tiết
- Mở đoạn (Câu chủ đề): Khẳng định thế hệ trẻ ngày nay mang trên vai sứ mệnh và trách nhiệm to lớn trong việc cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.
- Thân đoạn (Phát triển ý):
- Giải thích: Trách nhiệm cống hiến là gì? Đó là ý thức tự nguyện, là hành động cụ thể góp phần vào lợi ích chung của cộng đồng, quốc gia, dân tộc.
- Biểu hiện của trách nhiệm cống hiến (Làm gì?):
- Nhiệm vụ hàng đầu: Học tập, rèn luyện không ngừng để nâng cao tri thức, trình độ chuyên môn, trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây là sự cống hiến thiết thực nhất.
- Trong đời sống: Sống có lí tưởng, hoài bão; tích cực tham gia các hoạt động xã hội, tình nguyện; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc; có ý thức bảo vệ môi trường, chủ quyền quốc gia.
- Trong thời đại số: Sử dụng mạng xã hội một cách văn minh, lan tỏa những giá trị tích cực, đấu tranh phản bác các luận điệu sai trái, xuyên tạc.
- Ý nghĩa của việc cống hiến: Cống hiến không chỉ giúp xây dựng đất nước giàu mạnh mà còn là cách để mỗi bạn trẻ khẳng định giá trị bản thân, sống một cuộc đời ý nghĩa và trọn vẹn.
- Kết đoạn: Phê phán lối sống ích kỷ, thờ ơ. Liên hệ bản thân, khẳng định quyết tâm học tập và rèn luyện để trở thành người công dân có ích, sẵn sàng cống hiến cho Tổ quốc.
3. Đoạn văn tham khảo
Thế hệ trẻ Việt Nam ngày nay mang trên vai sứ mệnh thiêng liêng và trách nhiệm nặng nề trong việc cống hiến cho sự nghiệp phát triển đất nước. Trách nhiệm cống hiến không phải là những khẩu hiệu sáo rỗng, mà được thể hiện qua những hành động cụ thể, xuất phát từ ý thức tự nguyện vì lợi ích chung. Trước hết, sự cống hiến quan trọng nhất của mỗi học sinh, sinh viên chính là nỗ lực học tập, trau dồi tri thức và kỹ năng để trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao, sẵn sàng đón nhận những cơ hội và thách thức của thời đại mới. Bên cạnh đó, tuổi trẻ cần tích cực tham gia các hoạt động tình nguyện, các phong trào xã hội, bởi đó là cách trực tiếp nhất để san sẻ yêu thương và xây dựng một cộng đồng nhân văn. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới cũng là một hình thức cống hiến đáng trân trọng. Cống hiến không chỉ là cho đi, mà còn là nhận lại giá trị của bản thân, sống một cuộc đời ý nghĩa và đáng tự hào. Đáng buồn thay, vẫn còn một bộ phận bạn trẻ sống ích kỷ, thờ ơ, lãng phí thanh xuân. Là một học sinh cuối cấp, tôi nhận thức sâu sắc rằng, học tập tốt và rèn luyện đạo đức chính là cách cống hiến thiết thực nhất, là bước đệm để góp phần xây dựng một Việt Nam hùng cường trong tương lai.
C. Câu hỏi ôn tập và củng cố
- Câu 1: Phân tích mối quan hệ giữa lí tưởng sống và khát vọng cống hiến của tuổi trẻ. Theo bạn, làm thế nào để xây dựng một lí tưởng sống cao đẹp?
- Câu 2: Hãy tìm và phân tích một tấm gương thanh niên tiêu biểu trong thời đại ngày nay đã có những đóng góp xuất sắc cho cộng đồng và đất nước. Bài học bạn rút ra từ tấm gương đó là gì?
- Câu 3: Một số ý kiến cho rằng trong thời đại ngày nay, việc tập trung phát triển kinh tế cá nhân, làm giàu cho bản thân cũng là một cách yêu nước và cống hiến. Bạn có đồng tình với quan điểm này không? Hãy trình bày suy nghĩ của mình.
Hướng dẫn trả lời ngắn gọn:
- Câu 1: Lí tưởng là mục tiêu sống cao đẹp, là kim chỉ nam cho hành động. Khát vọng cống hiến là sự thôi thúc từ bên trong để thực hiện lí tưởng đó. Để xây dựng lí tưởng, cần: xác định mục tiêu rõ ràng, học hỏi từ các tấm gương, tham gia hoạt động thực tiễn, không ngừng rèn luyện bản thân.
- Câu 2: Học sinh tự chọn tấm gương (ví dụ: nhà khoa học, doanh nhân khởi nghiệp, vận động viên, tình nguyện viên...) và phân tích các khía cạnh: hoàn cảnh, nỗ lực, thành quả, sức lan tỏa. Bài học rút ra: ý chí, nghị lực, tinh thần trách nhiệm, đam mê...
- Câu 3: Đây là một câu hỏi mở, cần lập luận đa chiều. Đồng tình: làm giàu chính đáng tạo ra của cải cho xã hội, việc làm cho người lao động, đóng thuế cho nhà nước. Phản biện/Bổ sung: việc làm giàu phải đi đôi với trách nhiệm xã hội, tuân thủ pháp luật, bảo vệ môi trường, không chà đạp lên lợi ích chung. Cần cân bằng giữa lợi ích cá nhân và lợi ích cộng đồng.
D. Kết luận và tóm tắt
Bài học hôm nay đã cùng các em hệ thống lại kiến thức và kỹ năng cần thiết để hoàn thành tốt phần Tự đánh giá cuối học kì 2. Chúng ta đã đi sâu vào việc phân tích văn bản đọc hiểu, nhận diện các yêu cầu của câu hỏi và xây dựng phương pháp trả lời hiệu quả. Đặc biệt, phần làm văn đã cung cấp một quy trình chi tiết từ phân tích đề, lập dàn ý đến viết đoạn văn nghị luận xã hội hoàn chỉnh. Điểm mấu chốt các em cần ghi nhớ là: đọc kỹ đề, xác định đúng yêu cầu, và trình bày lập luận một cách rõ ràng, mạch lạc, có dẫn chứng. Hi vọng rằng, qua bài soạn này, các em sẽ cảm thấy tự tin hơn, chủ động hơn trong việc ôn tập và sẵn sàng chinh phục những điểm số cao nhất trong kỳ thi sắp tới. Chúc các em ôn tập hiệu quả và đạt kết quả như mong đợi!