Soạn bài Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội | Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một văn bản vô cùng ý nghĩa và tự hào: "Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội". Đây không chỉ là một bài học Ngữ văn đơn thuần mà còn là một hành trình ngược dòng lịch sử, tìm về cội nguồn của kinh đô Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay. Văn bản này sẽ cung cấp cho chúng ta những thông tin quý giá về một Di sản Văn hóa Thế giới, giúp ta hiểu sâu sắc hơn về các giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc độc đáo của dân tộc. Qua bài học, các em sẽ rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin, phân tích các yếu tố thuyết minh và quan trọng hơn cả là bồi đắp thêm tình yêu, niềm tự hào và ý thức trách nhiệm trong việc gìn giữ, phát huy những di sản mà cha ông để lại.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Chuẩn bị đọc

Trước khi đi vào văn bản, chúng ta hãy cùng khởi động bằng một câu hỏi nhỏ trong sách giáo khoa: "Em đã biết những thông tin gì về Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội?"

Đây là một câu hỏi mở, khơi gợi những kiến thức nền của các em. Hãy thử suy nghĩ và liệt kê ra những gì mình biết nhé. Dưới đây là một vài gợi ý:

Về vị trí: Nằm ở trung tâm Thủ đô Hà Nội, gần Lăng Bác, Quảng trường Ba Đình.
Về lịch sử: Đây từng là nơi ở và làm việc của các vị vua qua nhiều triều đại như Lý, Trần, Lê sơ, Mạc, Lê Trung hưng.
Về các di tích nổi bật: Có thể em đã nghe nói đến Cột cờ Hà Nội, Đoan Môn, Điện Kính Thiên, Hậu Lâu, Bắc Môn...
Về giá trị: Đây là một di tích lịch sử quan trọng, được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.

Việc chuẩn bị này giúp chúng ta có một tâm thế sẵn sàng để tiếp nhận thông tin mới từ văn bản một cách chủ động và hiệu quả hơn.

II. Trải nghiệm cùng văn bản

1. Tìm hiểu chung

Để hiểu rõ văn bản, chúng ta cần nắm vững những thông tin khái quát về tác giả, xuất xứ, thể loại và bố cục.

Tác giả và xuất xứ: Văn bản được biên soạn bởi Ban Quản lí di tích và danh thắng Hà Nội, được in trong sách "Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội". Điều này cho thấy thông tin trong văn bản có độ tin cậy và chính xác cao, mang tính khoa học.
Thể loại: Văn bản thông tin, cụ thể là văn bản thuyết minh về một di tích lịch sử - văn hóa. Mục đích chính là cung cấp tri thức một cách khách quan, hệ thống về đối tượng được nói tới.
Bố cục: Văn bản có bố cục rất rõ ràng, mạch lạc, có thể chia thành 3 phần:
1. Phần 1 (Từ đầu đến "...giá trị nổi bật toàn cầu"): Giới thiệu chung về Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.
2. Phần 2 (Tiếp theo đến "...trên toàn thế giới"): Trình bày những giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản. Đây là phần trọng tâm của văn bản.
3. Phần 3 (Còn lại): Khẳng định ý nghĩa của việc được UNESCO công nhận và công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản.

2. Phân tích chi tiết văn bản

Chúng ta sẽ đi sâu vào từng phần để thấy được vẻ đẹp và giá trị của khu di sản cũng như cách trình bày thông tin hiệu quả của văn bản.

a. Phần 1: Giới thiệu chung về Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long

Ngay từ những dòng đầu tiên, văn bản đã cung cấp những thông tin cốt lõi nhất một cách trực tiếp, súc tích:

Vị trí và quy mô: "...tại số 19C phố Hoàng Diệu, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội, có tổng diện tích 18.395m²." - Thông tin cụ thể, chính xác.
Sự công nhận quốc tế: Được UNESCO ghi danh vào Danh mục Di sản Văn hóa thế giới. Đây là một sự bảo chứng uy tín cho giá trị của di tích.
Vai trò lịch sử: Đặc biệt, câu văn "là trung tâm quyền lực nối tiếp của Việt Nam trong hơn một thiên niên kỉ" đã khái quát được tầm quan trọng và giá trị lịch sử xuyên suốt của Hoàng thành. Cụm từ "trung tâm quyền lực nối tiếp" và "hơn một thiên niên kỉ" nhấn mạnh tính liên tục và chiều dài lịch sử hiếm có.

Cách giới thiệu này giúp người đọc nhanh chóng nắm bắt được tầm vóc của di sản, tạo ấn tượng mạnh mẽ và dẫn dắt vào nội dung chính một cách tự nhiên.

b. Phần 2: Những giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản

Đây là phần nội dung quan trọng nhất, làm rõ lý do vì sao Hoàng thành Thăng Long được thế giới vinh danh. Tác giả đã trình bày ba giá trị cốt lõi một cách hệ thống và thuyết phục.

Giá trị 1: Bằng chứng về chiều dài lịch sử văn hóa

"Khu di sản là bằng chứng duy nhất về truyền thống văn hóa lâu đời của người Việt ở châu thổ sông Hồng trong lịch sử liên tục..."

Để làm rõ nhận định này, văn bản đã đưa ra các dẫn chứng xác thực:

Minh chứng qua các triều đại: Di tích gắn liền với lịch sử của kinh đô Thăng Long (thời Lý, Trần, Lê sơ) và tỉnh thành Hà Nội (thời Nguyễn).
Minh chứng qua khảo cổ học: Các tầng văn hóa, di tích, di vật được tìm thấy đã chứng minh cho sự phát triển liên tục, giao thoa văn hóa suốt 13 thế kỷ.

Cách lập luận này đi từ khái quát đến cụ thể, dùng bằng chứng lịch sử và khảo cổ học để tăng sức thuyết phục, cho thấy Hoàng thành không chỉ là di tích của một triều đại mà là sự kết tinh của cả một quá trình lịch sử dân tộc.

Giá trị 2: Tính liên tục của tài sản với tư cách là một trung tâm quyền lực

Giá trị này nhấn mạnh vai trò chính trị của Hoàng thành. Văn bản làm rõ điều này qua:

Sự kế thừa: Hoàng thành Thăng Long được kế thừa và phát triển từ thành Đại La (thế kỷ VII - IX) và tồn tại đến ngày nay.
Sự chồng xếp của các lớp di tích: Hình ảnh các di tích, tầng văn hóa "xếp chồng lên nhau" được ví như một "cuốn sách lịch sử". Đây là một hình ảnh so sánh độc đáo, giúp người đọc hình dung một cách cụ thể về sự liên tục của lịch sử tại cùng một không gian. Mỗi lớp đất, mỗi dấu tích kiến trúc là một trang sách kể về một thời đại.

Giá trị này khẳng định vị thế không thể thay thế của Thăng Long - Hà Nội trong vai trò là trái tim chính trị của quốc gia qua nhiều thế kỷ.

Giá trị 3: Sự đa dạng của các di tích, di vật

Đây là giá trị thể hiện sự phong phú, đồ sộ của khu di sản. Văn bản đã hệ thống hóa các loại hình di tích một cách khoa học:

Di tích trên mặt đất: Bao gồm các công trình kiến trúc còn lại như Cột cờ Hà Nội, Đoan Môn, nền điện Kính Thiên, Hậu Lâu, Bắc Môn và tường bao, cửa hành cung thời Nguyễn. Mỗi di tích là một câu chuyện, một dấu ấn kiến trúc của thời đại nó được xây dựng.
Di tích khảo cổ học dưới lòng đất: Đây là phần giá trị tiềm ẩn, vô cùng quý giá. Văn bản liệt kê một loạt các loại hình di vật như: nền móng cung điện, giếng nước, đồ gốm sứ, đồ kim loại... Điều này cho thấy một quần thể kiến trúc cung đình phong phú và một đời sống hoàng cung sôi động trong quá khứ.

Việc trình bày các giá trị một cách rành mạch, logic với các luận điểm rõ ràng và dẫn chứng cụ thể đã làm nổi bật tầm vóc vĩ đại của Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long.

c. Phần 3: Ý nghĩa và công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản

Phần cuối của văn bản mang tính tổng kết và định hướng.

Ý nghĩa của sự công nhận: Việc UNESCO ghi danh không chỉ là sự công nhận các giá trị của riêng Hoàng thành mà còn là "sự ghi nhận những nỗ lực to lớn của Chính phủ Việt Nam" trong việc bảo tồn di sản. Nó mang lại niềm tự hào dân tộc và nâng cao vị thế văn hóa của Việt Nam trên trường quốc tế.
Công tác bảo tồn và phát huy: Văn bản nêu rõ các hoạt động cụ thể đang được tiến hành như: nghiên cứu, trưng bày, giới thiệu, tổ chức các hoạt động giáo dục, tour tham quan... Điều này cho thấy di sản không phải là một hiện vật "chết" mà đang được "sống" và lan tỏa giá trị trong cộng đồng.

Phần kết này đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ khẳng định giá trị và gợi mở về trách nhiệm của thế hệ hôm nay và mai sau.

3. Đặc điểm của văn bản thông tin

Qua phân tích, ta có thể rút ra những đặc điểm nổi bật của một văn bản thông tin thuyết minh được thể hiện trong bài học:

Bố cục chặt chẽ, logic: Các phần, các mục được sắp xếp hợp lý, đi từ giới thiệu chung đến phân tích chi tiết và tổng kết, giúp người đọc dễ dàng theo dõi và nắm bắt thông tin.
Thông tin khách quan, chính xác: Văn bản sử dụng nhiều số liệu (diện tích, mốc thời gian), tên riêng (các triều đại, địa danh), thuật ngữ chuyên ngành (khảo cổ học, di tích, di vật) để đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy.
Phương tiện phi ngôn ngữ: Mặc dù trong sách chỉ có chữ, nhưng văn bản gốc thường đi kèm hình ảnh, sơ đồ các di tích, bản đồ khảo cổ... để minh họa, giúp thông tin trở nên trực quan, sinh động hơn. Đây là một đặc trưng quan trọng của văn bản thông tin hiện đại.
Ngôn ngữ trang trọng, rõ ràng: Câu văn mạch lạc, sử dụng từ ngữ chuẩn xác, không dùng các yếu tố biểu cảm cá nhân, nhằm mục đích truyền đạt thông tin một cách hiệu quả nhất.

III. Suy ngẫm và phản hồi (Trả lời câu hỏi SGK)

Phần này sẽ hướng dẫn các em trả lời các câu hỏi cuối bài trong sách giáo khoa một cách chi tiết.

Câu 1: Văn bản được triển khai theo bố cục nào? Nêu nội dung chính của mỗi phần và cho biết bố cục đó có phù hợp với mục đích của văn bản không. Vì sao?

Gợi ý trả lời: - Văn bản được triển khai theo bố cục 3 phần: + Phần 1: Giới thiệu chung về Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long. + Phần 2: Trình bày chi tiết 3 giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản. + Phần 3: Khẳng định ý nghĩa và công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản. - Bố cục này hoàn toàn phù hợp với mục đích của văn bản thông tin. Nó giúp người đọc tiếp nhận kiến thức một cách hệ thống, logic: từ tổng quan (giới thiệu) đến chi tiết (phân tích giá trị) và cuối cùng là tổng hợp, nâng cao (ý nghĩa, bảo tồn). Cách sắp xếp này giúp làm nổi bật các thông tin quan trọng và tăng sức thuyết phục cho văn bản.

Câu 2: Theo văn bản, Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội có những giá trị nổi bật toàn cầu nào?

Gợi ý trả lời: Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội có 3 giá trị nổi bật toàn cầu: 1. Là bằng chứng duy nhất về truyền thống văn hóa lâu đời của người Việt ở châu thổ sông Hồng, thể hiện qua chiều dài lịch sử 13 thế kỷ. 2. Thể hiện tính liên tục của tài sản với tư cách là một trung tâm quyền lực nối tiếp nhau trong hơn 1000 năm. 3. Sự đa dạng và phong phú của các di tích, di vật trên mặt đất và dưới lòng đất, phản ánh một quá trình giao thoa văn hóa lâu dài.

Câu 3: Chọn và phân tích một giá trị của khu di sản mà em thấy ấn tượng nhất.

Gợi ý trả lời: (Học sinh có thể chọn 1 trong 3 giá trị, dưới đây là một ví dụ) Em ấn tượng nhất với giá trị thứ hai: Tính liên tục của tài sản với tư cách là một trung tâm quyền lực. Giá trị này không chỉ cho thấy sự trường tồn của kinh đô Thăng Long qua các triều đại mà còn thể hiện sức sống mãnh liệt của dân tộc. Hình ảnh các lớp di tích khảo cổ xếp chồng lên nhau như một "cuốn sách lịch sử" vô cùng độc đáo. Nó cho em hình dung rằng ngay dưới chân mình, tại cùng một vị trí, lịch sử của cha ông vẫn đang hiện hữu. Mỗi lớp đất là một chương, mỗi di vật là một câu chuyện, kể về những thăng trầm của đất nước. Điều này chứng tỏ Thăng Long - Hà Nội luôn là trái tim của quốc gia, là nơi hội tụ và lan tỏa quyền lực, văn hóa suốt hàng ngàn năm lịch sử.

Câu 4: Văn bản chủ yếu sử dụng loại phương tiện nào? Cách trình bày thông tin của loại phương tiện đó có ưu điểm gì?

Gợi ý trả lời: - Văn bản chủ yếu sử dụng phương tiện ngôn ngữ (kênh chữ). Ngoài ra, trong thực tế các văn bản giới thiệu di sản thường kết hợp với phương tiện phi ngôn ngữ như hình ảnh, sơ đồ, bản đồ (kênh hình). - Ưu điểm của cách trình bày thông tin bằng ngôn ngữ trong văn bản này là: + Cung cấp thông tin chi tiết, có hệ thống, logic và chiều sâu. + Sử dụng thuật ngữ chính xác, giúp làm rõ các khái niệm khoa học, lịch sử. + Lập luận chặt chẽ, dẫn dắt người đọc đi từ nhận định đến chứng minh, tăng tính thuyết phục. + Diễn đạt được những giá trị trừu tượng, những ý nghĩa sâu xa mà hình ảnh khó có thể lột tả hết.

Câu 5: Mục đích của văn bản này là gì? Thái độ của người viết đối với đối tượng được đề cập được thể hiện như thế nào?

Gợi ý trả lời: - Mục đích: Cung cấp thông tin, giới thiệu và thuyết minh một cách khoa học, hệ thống về giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc của Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội, qua đó khẳng định tầm vóc của một Di sản Văn hóa Thế giới. - Thái độ của người viết: Dù văn bản thông tin đòi hỏi sự khách quan, chúng ta vẫn cảm nhận được thái độ trân trọng, tự hào của người viết đối với di sản. Thái độ này thể hiện qua việc lựa chọn những thông tin đắt giá nhất, sử dụng những từ ngữ khẳng định, trang trọng (ví dụ: "bằng chứng duy nhất", "giá trị nổi bật toàn cầu", "nỗ lực to lớn"...). Người viết thể hiện niềm tự hào về một di sản vĩ đại của dân tộc đã được thế giới công nhận.

Câu 6: Từ những giá trị của Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long, em có suy nghĩ gì về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa của dân tộc?

Gợi ý trả lời: Những giá trị to lớn của Hoàng thành Thăng Long khiến em nhận thức sâu sắc về trách nhiệm của thế hệ trẻ. Di sản không chỉ là quá khứ mà còn là tài sản quý giá cho tương lai. Trách nhiệm của chúng em là: - Học tập và tìm hiểu: Chủ động tìm hiểu về lịch sử, văn hóa của Hoàng thành và các di sản khác để hiểu đúng và hiểu sâu giá trị của chúng. - Tuyên truyền, quảng bá: Giới thiệu vẻ đẹp và giá trị của di sản cho bạn bè trong nước và quốc tế qua các bài viết, hình ảnh trên mạng xã hội, các cuộc thi... - Hành động thực tế: Có ý thức giữ gìn, bảo vệ di sản khi đến tham quan (không xả rác, không phá hoại). Tham gia các hoạt động tình nguyện, các chương trình giáo dục di sản do nhà trường hoặc các tổ chức văn hóa phát động. - Kế thừa và sáng tạo: Lấy cảm hứng từ những giá trị truyền thống để sáng tạo ra những giá trị văn hóa mới, góp phần làm giàu thêm kho tàng văn hóa dân tộc.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Câu 1: Bằng một đoạn văn (khoảng 150 chữ), hãy tóm tắt những giá trị cốt lõi làm nên tầm vóc Di sản Văn hóa Thế giới của Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.

Gợi ý: Cần nêu bật được 3 giá trị chính: chiều dài lịch sử văn hóa, tính liên tục của một trung tâm quyền lực, và sự đa dạng của di tích, di vật. Sử dụng các từ khóa như "bằng chứng lịch sử", "trung tâm quyền lực nối tiếp", "quần thể kiến trúc đa dạng", "giá trị nổi bật toàn cầu".

Câu 2: Phân tích hiệu quả của việc kết hợp giữa lí lẽ (các nhận định, đánh giá) và bằng chứng (số liệu, dẫn chứng lịch sử, khảo cổ) trong việc thuyết minh về giá trị của khu di sản.

Gợi ý: Lí lẽ đưa ra các luận điểm tổng quát (ví dụ: "là bằng chứng về chiều dài lịch sử"). Bằng chứng cụ thể hóa và chứng minh cho lí lẽ đó (ví dụ: các triều đại Lý, Trần, Lê; các tầng văn hóa chồng xếp). Sự kết hợp này làm cho lập luận trở nên chặt chẽ, khách quan và có sức thuyết phục cao, giúp người đọc không chỉ tin mà còn hiểu sâu sắc vấn đề.

Câu 3: Viết một đoạn văn ngắn (5-7 câu) trình bày cảm nhận của em sau khi học xong văn bản về Hoàng thành Thăng Long.

Gợi ý: Nêu cảm xúc chủ đạo (tự hào, ngưỡng mộ, trân trọng). Chỉ ra điều gì khiến em ấn tượng nhất (sự đồ sộ, chiều sâu lịch sử...). Liên hệ đến trách nhiệm của bản thân trong việc gìn giữ di sản văn hóa của dân tộc.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Văn bản "Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội" đã cung cấp cho chúng ta một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về một trong những di sản quan trọng bậc nhất của quốc gia. Qua cách trình bày thông tin khoa học, logic, chúng ta đã hiểu rõ ba giá trị cốt lõi làm nên tầm vóc thế giới của Hoàng thành: chiều dài lịch sử, tính liên tục của trung tâm quyền lực và sự đa dạng của di tích. Bài học không chỉ bồi đắp kiến thức mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm của mỗi chúng ta. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em sẽ thêm yêu quý và có những hành động thiết thực để góp phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa mà cha ông đã dày công xây dựng và gìn giữ.