A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một văn bản vô cùng thú vị, kết nối giữa văn học và âm nhạc dân tộc: "Đàn Ghi-ta phím lõm trong dàn nhạc cải lương". Đây không chỉ là một bài học Ngữ văn thông thường mà còn là một hành trình tìm về cội nguồn văn hóa, để hiểu và thêm yêu một loại hình nghệ thuật độc đáo của dân tộc - Cải lương. Qua bài học này, các em sẽ không chỉ nắm vững kiến thức về một văn bản thông tin mà còn hiểu được cấu tạo, lịch sử và vai trò đặc biệt của cây đàn ghi-ta phím lõm. Bài soạn chi tiết này sẽ giúp các em giải mã những thông tin quan trọng, phân tích đặc sắc nghệ thuật của văn bản và tự tin trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa. Hãy cùng bắt đầu hành trình khám phá âm thanh diệu kỳ này nhé!
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. Tìm hiểu chung về văn bản
1. Xuất xứ và thể loại
- Xuất xứ: Văn bản được trích từ báo Cần Thơ, cho thấy tính chất cập nhật, báo chí và phổ biến kiến thức của bài viết.
- Thể loại: Văn bản thuộc thể loại văn bản thông tin. Đặc điểm nổi bật của thể loại này là cung cấp thông tin, tri thức một cách khách quan, chính xác, rõ ràng về một sự vật, hiện tượng trong đời sống. Trong văn bản này, đối tượng được giới thiệu là cây đàn ghi-ta phím lõm.
2. Bố cục văn bản
Văn bản có bố cục chặt chẽ, logic, giúp người đọc dễ dàng theo dõi thông tin. Có thể chia thành 3 phần chính:
- Phần 1 (Từ đầu đến "...của sân khấu cải lương"): Giới thiệu chung về cây đàn ghi-ta phím lõm và vị trí đặc biệt của nó trong dàn nhạc cải lương.
- Phần 2 (Tiếp theo đến "...nghệ thuật cải lương Nam Bộ"): Trình bày chi tiết về nguồn gốc, quá trình cải tiến và những đặc điểm độc đáo về cấu tạo, âm thanh của đàn ghi-ta phím lõm.
- Phần 3 (Còn lại): Khẳng định vai trò không thể thiếu và sức sống của cây đàn trong nghệ thuật cải lương.
II. Đọc hiểu và phân tích chi tiết văn bản
1. Nhan đề và đoạn sapo (mở đầu)
- Nhan đề: "Đàn Ghi-ta phím lõm trong dàn nhạc cải lương". Nhan đề đã trực tiếp giới thiệu đối tượng chính của văn bản (Đàn Ghi-ta phím lõm) và phạm vi không gian tồn tại của nó (trong dàn nhạc cải lương). Cách đặt nhan đề này rất rõ ràng, súc tích, định hướng trực tiếp cho người đọc về nội dung cốt lõi sẽ được trình bày.
- Đoạn sapo: Đoạn văn ngắn mở đầu có vai trò tóm tắt, dẫn dắt và tạo sự hấp dẫn. Nó khẳng định ngay vị trí "độc đáo", "vua" của cây đàn, khơi gợi sự tò mò của người đọc về một nhạc cụ vừa quen (ghi-ta) vừa lạ (phím lõm).
2. Nguồn gốc và quá trình "bản địa hóa" của cây đàn
Văn bản cung cấp thông tin rất rõ ràng về hành trình của cây đàn ghi-ta từ phương Tây đến Việt Nam và trở thành một nhạc cụ dân tộc độc đáo.
- Nguồn gốc: Cây đàn có xuất xứ từ đàn ghi-ta của Tây Ban Nha (guitar Espagnole), du nhập vào Việt Nam vào đầu thế kỉ XX.
- Quá trình cải tiến (Việt hóa): Đây là quá trình sáng tạo tuyệt vời của các nghệ nhân Nam Bộ:
- Khoét lõm các phím đàn: Đây là cải tiến quan trọng nhất, tạo ra sự khác biệt cơ bản. Mục đích là để tạo ra những âm thanh nhấn nhá, rung, luyến láy đặc trưng của âm nhạc ngũ cung Việt Nam, mô phỏng giọng hát, tiếng nói của con người.
- Thay đổi dây đàn: Có thể dùng dây kim loại thay cho dây ni-lông để tạo âm thanh đanh, vang hơn, phù hợp với không gian sân khấu.
- Người tiên phong: Văn bản đã tri ân công lao của các nghệ nhân đi trước như ông Sáu Tử, Chín Trích, Phùng Há, Ba Chột... những người đã đặt nền móng cho sự ra đời và phát triển của cây đàn.
Quá trình này cho thấy sự sáng tạo, tinh thần tiếp thu có chọn lọc và khả năng biến đổi văn hóa ngoại lai thành một phần tinh hoa của văn hóa dân tộc. Từ một nhạc cụ phương Tây, ghi-ta phím lõm đã mang trong mình "hồn cốt" của âm nhạc Việt.
3. Đặc điểm cấu tạo và kỹ thuật biểu diễn độc đáo
Đây là phần trọng tâm của văn bản, cung cấp những tri thức chuyên sâu về nhạc cụ này.
a. Về cấu tạo
Điểm khác biệt lớn nhất và độc đáo nhất là các phím đàn được khoét lõm hình bán nguyệt. Điều này cho phép nghệ sĩ có không gian để thực hiện các kỹ thuật phức tạp.
b. Về kỹ thuật biểu diễn
Nhờ cấu tạo phím lõm, nghệ sĩ có thể tạo ra những âm thanh đặc thù mà ghi-ta thông thường không làm được:
- Kỹ thuật rung: Tạo ra độ ngân dài, mềm mại, da diết.
- Kỹ thuật nhấn: Thay đổi cao độ của nốt nhạc một cách uyển chuyển.
- Kỹ thuật luyến láy: Tạo sự nối kết mượt mà giữa các nốt nhạc.
- Chạy chữ V: Một kỹ thuật đặc trưng, tạo ra âm thanh uốn lượn, mô phỏng cách nhả chữ, luyến láy trong ca cổ, cải lương.
Những kỹ thuật này giúp cây đàn có thể "nói" lên được tâm trạng, tình cảm của nhân vật, lúc thì bi ai, oán thán, lúc lại vui tươi, rộn ràng.
c. Về âm thanh
Âm thanh của đàn ghi-ta phím lõm được miêu tả là có khả năng diễn tả sâu sắc "hỉ, nộ, ái, ố" của con người. Nó không chỉ là nhạc cụ hòa tấu mà còn là một "diễn viên" trên sân khấu, đối thoại, dẫn dắt và nâng đỡ cho giọng ca của nghệ sĩ. Âm thanh của nó chính là linh hồn của những bản vọng cổ, những vở cải lương kinh điển.
4. Vai trò và vị trí trong dàn nhạc cải lương
Văn bản đã khẳng định vị trí không thể thay thế của cây đàn này trong nghệ thuật cải lương.
- Nhạc cụ chủ đạo (vai trò "vua"): Ghi-ta phím lõm thường giữ vai trò đi giai điệu chính, dẫn dắt toàn bộ dàn nhạc. Tiếng đàn cất lên là báo hiệu cho một lớp diễn, một câu vọng cổ bắt đầu.
- Sự hòa quyện tuyệt vời: Nó kết hợp hài hòa với các nhạc cụ dân tộc khác như đàn kìm, đàn tranh, đàn cò, đàn sến... tạo nên một dàn nhạc với màu sắc âm thanh phong phú, đặc trưng của Cải lương Nam Bộ.
- Góp phần định hình bản sắc: Sự xuất hiện của đàn ghi-ta phím lõm đã góp phần làm mới và định hình phong cách cho sân khấu cải lương hiện đại, giúp loại hình nghệ thuật này vừa giữ được nét truyền thống, vừa có sự phát triển, tiếp cận được với nhiều đối tượng khán giả hơn.
III. Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật
1. Giá trị nội dung
Văn bản đã cung cấp những thông tin, tri thức khoa học, chính xác và toàn diện về một nhạc cụ độc đáo của Việt Nam. Qua đó, bài viết khơi dậy ở người đọc niềm tự hào, tình yêu và ý thức gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống của dân tộc. Nó cho thấy sức sống mãnh liệt và khả năng sáng tạo không ngừng của người Việt Nam trong quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa.
2. Đặc sắc nghệ thuật của văn bản thông tin
Để truyền tải thông tin hiệu quả, văn bản đã sử dụng nhiều phương pháp đặc trưng của thể loại:
- Bố cục chặt chẽ: Các thông tin được sắp xếp theo một trật tự logic, từ khái quát đến cụ thể, từ nguồn gốc đến đặc điểm, vai trò.
- Ngôn ngữ chính xác, khách quan: Sử dụng các thuật ngữ chuyên ngành âm nhạc (ngũ cung, nhấn, rung, luyến láy...) một cách chính xác.
- Kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm: Bên cạnh việc cung cấp thông tin, tác giả còn dùng những từ ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm ("hồn cốt dân tộc", "thổn thức", "nỉ non", "trái tim của dàn nhạc"...) để giúp người đọc cảm nhận được cái hay, cái đẹp của âm thanh cây đàn.
- Dẫn chứng cụ thể: Tên các nghệ nhân, các kỹ thuật biểu diễn được nêu ra cụ thể, tăng tính xác thực và thuyết phục cho văn bản.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ VẬN DỤNG
Dưới đây là một số câu hỏi giúp các em củng cố kiến thức sau khi học văn bản:
-
Câu 1: Dựa vào văn bản, hãy trình bày những đặc điểm độc đáo về cấu tạo và kỹ thuật chơi đàn ghi-ta phím lõm so với đàn ghi-ta thông thường. Những đặc điểm này có vai trò gì trong việc thể hiện âm nhạc cải lương?
Gợi ý trả lời:- Chỉ ra đặc điểm cấu tạo quan trọng nhất: phím đàn được khoét lõm.
- Liệt kê các kỹ thuật độc đáo: rung, nhấn, luyến, chạy chữ V.
- Phân tích vai trò: những đặc điểm này giúp tạo ra âm thanh uyển chuyển, mềm mại, mô phỏng giọng hát và phù hợp với thang âm ngũ cung của âm nhạc dân tộc, từ đó diễn tả sâu sắc các cung bậc cảm xúc trong cải lương.
-
Câu 2: Quá trình cây đàn ghi-ta Tây Ban Nha trở thành đàn ghi-ta phím lõm của Việt Nam cho em thấy được điều gì về sự sáng tạo và tinh thần của các nghệ nhân Nam Bộ xưa?
Gợi ý trả lời:- Đó là quá trình tiếp thu có chọn lọc, không rập khuôn máy móc.
- Thể hiện sự sáng tạo phi thường, tinh thần dám nghĩ dám làm, biến cái của nước ngoài thành cái của dân tộc, mang đậm bản sắc Việt.
- Cho thấy tình yêu sâu sắc với nghệ thuật dân tộc, mong muốn tìm tòi, phát triển để làm phong phú thêm cho kho tàng âm nhạc nước nhà.
-
Câu 3: Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150 chữ) bày tỏ suy nghĩ của em về vai trò của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống như nghệ thuật cải lương và cây đàn ghi-ta phím lõm trong đời sống hiện nay.
Gợi ý trả lời:- Khẳng định đó là những di sản quý báu của cha ông, là "hồn cốt", bản sắc của dân tộc.
- Nêu thực trạng: đang có nguy cơ mai một trước sự lấn át của các loại hình giải trí hiện đại.
- Đề xuất giải pháp: cần có sự quan tâm của nhà nước, các tổ chức; giới trẻ cần chủ động tìm hiểu, học hỏi; cần sáng tạo, làm mới để nghệ thuật truyền thống tiếp cận được với công chúng hiện đại nhưng không làm mất đi giá trị cốt lõi.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Văn bản "Đàn Ghi-ta phím lõm trong dàn nhạc cải lương" không chỉ là một bài học về một nhạc cụ mà còn là bài học về văn hóa, về lịch sử và về sức sáng tạo của con người Việt Nam. Qua bài học, chúng ta đã hiểu rõ hơn về hành trình từ một cây đàn phương Tây trở thành một biểu tượng không thể thiếu của sân khấu cải lương. Cây đàn với những phím lõm độc đáo chính là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa đầy tinh tế và sự tài hoa của các nghệ nhân. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em sẽ thêm yêu quý và có ý thức tìm hiểu, gìn giữ những giá trị nghệ thuật truyền thống quý báu của dân tộc.