Soạn bài Giới thiệu kịch bản hoặc bộ phim - Ngữ văn - Lớp 11 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kỹ năng vô cùng thú vị và cần thiết không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong cuộc sống: kỹ năng nói và trình bày trước đám đông. Cụ thể, bài học này sẽ hướng dẫn các em cách giới thiệu một kịch bản văn học hoặc một bộ phim theo lựa chọn cá nhân một cách chuyên nghiệp và cuốn hút. Việc phân tích, cảm nhận và chia sẻ góc nhìn của mình về một tác phẩm nghệ thuật giúp chúng ta rèn luyện tư duy phản biện, khả năng tổng hợp thông tin và sự tự tin khi giao tiếp. Sau bài học này, các em sẽ tự tin xây dựng được một bài nói hoàn chỉnh, logic và truyền cảm hứng cho người nghe về tác phẩm mà mình yêu thích.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Hướng dẫn quy trình chuẩn bị bài nói

Sự chuẩn bị kỹ lưỡng chính là chìa khóa cho một bài nói thành công. Đừng bao giờ bước lên sân khấu mà không có sự chuẩn bị. Quy trình này gồm 4 bước cốt lõi.

a. Bước 1: Lựa chọn kịch bản văn học hoặc bộ phim

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Tác phẩm bạn chọn sẽ quyết định nguồn cảm hứng và sự tự tin của bạn khi nói.

• Dựa trên sở thích cá nhân: Hãy chọn một bộ phim hoặc một kịch bản mà bạn thực sự yêu thích và có nhiều cảm xúc. Niềm đam mê của bạn sẽ là "lửa" truyền cảm hứng cho người nghe.
• Phù hợp với đối tượng và thời gian: Tác phẩm có phù hợp với lứa tuổi, sở thích của bạn bè và thầy cô không? Thời lượng bài nói cho phép là bao lâu để bạn có thể trình bày trọn vẹn? Tránh chọn các tác phẩm quá phức tạp, gây tranh cãi hoặc quá dài so với thời lượng quy định.
• Có giá trị nghệ thuật và nội dung sâu sắc: Ưu tiên những tác phẩm được đánh giá cao về mặt nghệ thuật, chứa đựng những thông điệp nhân văn, ý nghĩa xã hội. Ví dụ: kịch bản "Vũ Như Tô", "Hồn Trương Ba, da hàng thịt"; phim "Mắt Biếc", "Bố Già", "Parasite" (Ký sinh trùng)...

b. Bước 2: Tìm hiểu, phân tích và ghi chép thông tin

Sau khi đã có "đối tượng" trong tay, hãy tiến hành "mổ xẻ" nó. Đây là giai đoạn thu thập nguyên liệu cho bài nói của bạn.

Gợi ý các thông tin cần tìm hiểu:

1. Thông tin chung: Tên tác phẩm, tác giả/đạo diễn, năm sản xuất/sáng tác, bối cảnh ra đời, các giải thưởng lớn (nếu có).
2. Nội dung chính (Plot): Tóm tắt cốt truyện một cách ngắn gọn (khoảng 5-7 câu). Tránh kể lể chi tiết, chỉ nêu các sự kiện chính, nút thắt và cách giải quyết.
3. Chủ đề và thông điệp: Tác phẩm muốn nói lên điều gì? Vấn đề cốt lõi là gì (tình yêu, gia đình, xung đột xã hội, bi kịch cá nhân...)? Thông điệp, bài học rút ra là gì?
4. Yếu tố nghệ thuật đặc sắc:
   • Đối với phim: Kỹ thuật quay phim (góc máy, màu sắc, ánh sáng), diễn xuất của diễn viên, âm nhạc, dựng phim, bối cảnh...
   • Đối với kịch bản văn học: Ngôn ngữ kịch (đối thoại, độc thoại nội tâm), chỉ dẫn sân khấu, xung đột kịch, hành động kịch, cách xây dựng nhân vật qua ngôn ngữ và hành động.
5. Nhân vật: Phân tích một hoặc hai nhân vật chính/nhân vật bạn ấn tượng nhất. Họ có tính cách, số phận, diễn biến tâm lý như thế nào?
6. Đánh giá cá nhân: Chi tiết, hình ảnh, câu thoại nào khiến bạn ấn tượng nhất? Vì sao? Bạn có đồng tình với cách giải quyết vấn đề của tác giả/đạo diễn không?

c. Bước 3: Xác định mục đích, đối tượng và không gian nói

• Mục đích nói: Bạn muốn người nghe chỉ biết về bộ phim hay muốn thuyết phục họ tìm xem? Bạn muốn chia sẻ cảm nhận đơn thuần hay muốn phân tích sâu về một khía cạnh nghệ thuật? Xác định rõ mục đích giúp bài nói có trọng tâm.
• Đối tượng nghe: Là thầy cô và bạn bè trong lớp. Họ đã biết về tác phẩm này chưa? Cần sử dụng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu, tránh các thuật ngữ quá chuyên ngành mà không giải thích.
• Không gian và thời gian: Nói trong lớp học, thời gian khoảng 5-7 phút. Điều này đòi hỏi nội dung phải cô đọng, súc tích. Bạn có thể sử dụng các phương tiện hỗ trợ như máy chiếu (để chiếu poster, một đoạn trailer ngắn) không?

d. Bước 4: Lập dàn ý chi tiết cho bài nói

Dàn ý là "xương sống" của bài trình bày. Một dàn ý tốt đảm bảo bài nói của bạn logic, mạch lạc, không lan man, không thiếu ý.

Cấu trúc 3 phần kinh điển:

1. Mở đầu (khoảng 10-15% thời lượng):
   • Chào hỏi.
   • Dẫn dắt vào vấn đề: Có thể bắt đầu bằng một câu hỏi gợi mở, một câu trích dẫn ấn tượng từ tác phẩm, hoặc một câu chuyện cá nhân liên quan.
   • Giới thiệu trực tiếp tên tác phẩm, tác giả/đạo diễn và lý do bạn chọn tác phẩm này.
2. Nội dung chính (khoảng 70-80% thời lượng):
   • Trình bày các thông tin đã chuẩn bị ở Bước 2 một cách logic. Không nhất thiết phải nói tất cả, hãy chọn lọc những gì đắt giá nhất.
   • Gợi ý sắp xếp ý:
     • Giới thiệu khái quát (tóm tắt cốt truyện, bối cảnh).
     • Phân tích sâu vào 1-2 khía cạnh đặc sắc (nhân vật, thông điệp, yếu tố nghệ thuật...). Đây là phần thể hiện rõ nhất quan điểm cá nhân của bạn.
     • Nêu cảm nhận, đánh giá của bản thân. Dẫn ra một vài chi tiết, cảnh phim, câu thoại cụ thể để minh họa cho lập luận của mình.
3. Kết luận (khoảng 10-15% thời lượng):
   • Tóm tắt lại những điểm chính đã trình bày.
   • Khẳng định lại giá trị của tác phẩm và thông điệp mà bạn tâm đắc nhất.
   • Đưa ra lời kêu gọi hành động (khuyến khích mọi người tìm xem/đọc) hoặc một câu hỏi mở để gợi suy ngẫm.
   • Cảm ơn người nghe đã lắng nghe.

2. Hướng dẫn thực hành Nói và Nghe

Sau khi đã có dàn ý, bước tiếp theo là luyện tập để biến con chữ thành lời nói sống động, truyền cảm.

a. Kỹ năng trình bày (Nói)

• Ngôn ngữ: Sử dụng từ ngữ phổ thông, trong sáng, dễ hiểu. Có thể dùng một vài từ ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm để tăng sức hấp dẫn. Tránh dùng tiếng lóng, từ địa phương khó hiểu.
• Giọng nói: Điều chỉnh tốc độ, âm lượng, ngữ điệu linh hoạt. Nói rõ ràng, rành mạch. Nhấn mạnh vào những từ khóa quan trọng. Ngừng nghỉ hợp lý giữa các phần để tạo điểm nhấn và cho người nghe thời gian suy ngẫm.
• Ngôn ngữ cơ thể (Phi ngôn ngữ):
  • Ánh mắt: Giao tiếp bằng mắt với khán giả, nhìn bao quát cả lớp chứ không chỉ tập trung vào một điểm.
  • Nét mặt: Biểu cảm tự nhiên, phù hợp với nội dung đang nói (vui, buồn, suy tư...).
  • Dáng bộ và cử chỉ: Đứng thẳng, tự tin. Sử dụng tay để minh họa cho lời nói một cách tự nhiên, không vung tay quá nhiều hoặc khoanh tay, cho tay vào túi quần.
• Sử dụng phương tiện hỗ trợ: Nếu được phép, hãy chuẩn bị slide trình chiếu đơn giản (chỉ gồm hình ảnh, từ khóa, không chép cả đoạn văn), hoặc một đoạn clip ngắn (dưới 1 phút) để bài nói thêm sinh động.
• Luyện tập: Hãy tập nói một mình trước gương, ghi âm lại để nghe và tự điều chỉnh. Nếu có thể, hãy tập nói trước một vài người bạn để nhận góp ý.

b. Kỹ năng lắng nghe và nhận xét (Nghe)

Khi bạn là khán giả, vai trò của bạn cũng quan trọng không kém. Lắng nghe tích cực và đưa ra nhận xét xây dựng là cách bạn tôn trọng người nói và giúp họ tiến bộ.

• Yêu cầu đối với người nghe:
  • Tập trung lắng nghe: Hướng mắt về người nói, không làm việc riêng, không nói chuyện.
  • Ghi chép: Ghi lại những thông tin quan trọng, những điểm bạn thấy thú vị hoặc những câu hỏi bạn muốn đặt ra.
  • Tôn trọng: Giữ thái độ tôn trọng, ngay cả khi bạn không đồng ý với quan điểm của người nói.
• Cách đưa ra nhận xét:
  • Bắt đầu bằng lời khen: Nêu ra những điểm bạn thấy người nói đã làm tốt (ví dụ: "Mình rất thích cách bạn phân tích tâm lý nhân vật", "Giọng nói của bạn rất truyền cảm").
  • Góp ý một cách cụ thể, nhẹ nhàng: Thay vì nói "Bạn nói nhanh quá", hãy thử nói "Bài nói sẽ còn tuyệt hơn nếu bạn điều chỉnh tốc độ chậm lại một chút ở những đoạn phân tích sâu".
  • Kết thúc bằng lời động viên: Khẳng định lại sự cố gắng của người nói.
  • Đặt câu hỏi: Đặt các câu hỏi liên quan đến nội dung bài nói để thể hiện sự lắng nghe và mong muốn tìm hiểu sâu hơn.

3. Ví dụ tham khảo: Giới thiệu bộ phim "Mắt Biếc"

Để các em dễ hình dung, chúng ta sẽ cùng nhau áp dụng các bước trên để xây dựng dàn ý cho bài giới thiệu phim "Mắt Biếc" của đạo diễn Victor Vũ, chuyển thể từ truyện dài cùng tên của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh.

a. Phân tích và lập dàn ý chi tiết

• Tác phẩm: Phim điện ảnh "Mắt Biếc" (2019).
• Mục đích: Giới thiệu vẻ đẹp và nỗi buồn của mối tình đơn phương trong phim, phân tích sự thành công trong việc chuyển thể và các yếu tố nghệ thuật đặc sắc, khuyến khích các bạn chưa xem hãy tìm xem.
• Dàn ý 3 phần:
  1. Mở bài:
     • Chào hỏi.
     • Dẫn dắt: "Có ai trong chúng ta từng trải qua một mối tình đơn phương, một nỗi nhớ kéo dài suốt cả thời thanh xuân không? Hôm nay, mình muốn mời các bạn cùng sống lại những cảm xúc trong trẻo nhưng cũng đầy nuối tiếc ấy qua một tác phẩm điện ảnh xuất sắc - bộ phim Mắt Biếc."
     • Giới thiệu: Phim của đạo diễn Victor Vũ, chuyển thể từ truyện của Nguyễn Nhật Ánh, ra mắt năm 2019 và đã tạo nên một cơn sốt phòng vé.
  2. Thân bài:
     • Tóm tắt nội dung: Kể về mối tình đơn phương của Ngạn dành cho Hà Lan, cô bạn có đôi mắt biếc tuyệt đẹp. Tình yêu của họ trải qua nhiều năm tháng, từ làng Đo Đo yên bình đến chốn phồn hoa đô thị, với nhiều biến cố và sự đổi thay.
     • Phân tích điểm đặc sắc:
       • Nghệ thuật quay phim và màu sắc: Phim có những khung hình tuyệt đẹp, nên thơ, tái hiện thành công không khí hoài cổ của thập niên 60-70. Màu phim mang tông màu vintage, vừa trong trẻo vừa đượm buồn, thể hiện đúng tâm trạng của nhân vật và không khí chung của tác phẩm. (Có thể chiếu một vài hình ảnh poster hoặc cảnh phim đẹp).
       • Âm nhạc: Nhạc phim là một điểm sáng chói lọi, đặc biệt là ca khúc "Có chàng trai viết lên cây" của Phan Mạnh Quỳnh. Âm nhạc không chỉ để lấp đầy mà còn kể chuyện, khắc sâu thêm nỗi buồn và sự si tình của Ngạn.
       • Thông điệp về tình yêu và sự lựa chọn: Phim đặt ra câu hỏi day dứt: Tình yêu là sự chờ đợi son sắt hay là sự nắm bắt đúng thời điểm? Sự khác biệt trong lựa chọn giữa Ngạn (chọn ở lại với những giá trị cũ) và Hà Lan (chọn ra đi tìm kiếm cuộc sống mới) đã tạo nên bi kịch cho mối tình của họ.
     • Cảm nhận cá nhân: Mình ấn tượng nhất với sự si tình đến cố chấp của Ngạn. Tình yêu của anh đẹp nhưng cũng thật buồn. Chi tiết Ngạn rời làng ở cuối phim là một chi tiết đắt giá, cho thấy sự giải thoát muộn màng khỏi nỗi ám ảnh mang tên "mắt biếc".
  3. Kết bài:
     • Tóm tắt: "Mắt Biếc" không chỉ là câu chuyện tình yêu, mà còn là bản nhạc buồn về tuổi trẻ, về những lựa chọn và nuối tiếc.
     • Khẳng định giá trị: Với hình ảnh đẹp, âm nhạc ám ảnh và câu chuyện cảm động, phim xứng đáng là một trong những tác phẩm điện ảnh Việt Nam xuất sắc nhất.
     • Kêu gọi: "Nếu bạn chưa xem, hãy thử một lần đắm mình vào thế giới của Ngạn và Hà Lan. Còn nếu đã xem rồi, bạn có cảm nhận giống mình không?"
     • Cảm ơn.

4. Bảng kiểm tra (Checklist) trước khi nói

Hãy tự trả lời các câu hỏi sau để đảm bảo bạn đã sẵn sàng 100%.

C. CÂU HỎI TỰ LUẬN ÔN TẬP

1. Câu hỏi 1: Hãy chọn một bộ phim hoặc một kịch bản văn học mà em yêu thích (khác với ví dụ trong bài). Dựa vào các bước hướng dẫn, hãy lập một dàn ý chi tiết cho bài nói giới thiệu tác phẩm đó trong khoảng 5 phút.

   Gợi ý trả lời: Trình bày dàn ý 3 phần (Mở bài, Thân bài, Kết bài). Trong đó, phần thân bài cần nêu được tóm tắt nội dung, phân tích ít nhất 1-2 yếu tố nghệ thuật hoặc nội dung đặc sắc, và nêu được cảm nhận cá nhân có dẫn chứng.

2. Câu hỏi 2: Theo em, sự khác biệt lớn nhất khi giới thiệu một kịch bản văn học và giới thiệu một bộ phim là gì? Khi trình bày, em cần nhấn mạnh vào những yếu tố nào để làm nổi bật đặc trưng của từng thể loại?

   Gợi ý trả lời: Nêu ra sự khác biệt: Kịch bản văn học tập trung vào ngôn từ, xung đột kịch, chỉ dẫn sân khấu (thiên về văn học). Bộ phim là sản phẩm nghe nhìn, cần tập trung vào hình ảnh, âm thanh, diễn xuất, dựng phim (thiên về điện ảnh). Khi giới thiệu kịch bản, cần trích dẫn lời thoại, phân tích xung đột. Khi giới thiệu phim, cần miêu tả các cảnh quay, phân tích màu sắc, góc máy.

3. Câu hỏi 3: Giả sử một người bạn trình bày chưa tốt (nói quá nhanh, nội dung lan man). Dựa vào nguyên tắc góp ý mang tính xây dựng, em sẽ nhận xét cho bạn như thế nào để giúp bạn tiến bộ mà không làm bạn tự ti?

   Gợi ý trả lời: Áp dụng phương pháp "bánh mì kẹp": Khen ngợi (ví dụ: "Mình thấy bạn rất tâm huyết với bộ phim này") -> Góp ý cụ thể, nhẹ nhàng (ví dụ: "Tuy nhiên, nếu bạn có thể nói chậm lại một chút và tập trung sâu hơn vào một hai điểm đặc sắc nhất thay vì kể hết, bài nói sẽ cuốn hút hơn nhiều") -> Động viên (ví dụ: "Mình tin lần sau bạn sẽ làm tốt hơn nữa").

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để chuẩn bị và thực hành bài nói giới thiệu một kịch bản văn học hoặc một bộ phim. Chìa khóa của thành công nằm ở sự chuẩn bị kỹ lưỡng (chọn tác phẩm, phân tích sâu, lập dàn ý) và sự luyện tập tự tin (giọng nói, ngôn ngữ cơ thể). Kỹ năng này không chỉ giúp các em đạt điểm cao trong môn Ngữ văn mà còn là một công cụ đắc lực trong giao tiếp, học tập và công việc sau này. Đừng ngần ngại chọn tác phẩm mình tâm đắc nhất và chia sẻ góc nhìn độc đáo của mình. Chúc các em có những bài trình bày thật thành công và truyền cảm hứng!