A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các bạn học sinh thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những kỹ năng quan trọng nhất không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong cuộc sống hàng ngày: kỹ năng Giới thiệu. Đây là bài học thuộc phần Nói và nghe, trang 110 sách giáo khoa Ngữ văn 10 - Kết nối tri thức. Việc giới thiệu một vấn đề, một tác phẩm văn học, một bộ phim hay thậm chí là một con người một cách rõ ràng, hấp dẫn là chiếc chìa khóa giúp chúng ta kết nối với mọi người và thể hiện kiến thức, quan điểm của bản thân. Bài học này không chỉ giúp bạn hoàn thành tốt yêu cầu của môn học mà còn trang bị cho bạn sự tự tin để đứng trước đám đông, trình bày ý tưởng của mình một cách thuyết phục. Qua bài soạn này, các bạn sẽ nắm vững cấu trúc của một bài giới thiệu, biết cách chuẩn bị nội dung và luyện tập để có một bài nói thành công.
B. NỘI DUNG CHÍNH
1. Tìm hiểu tri thức về kiểu bài Giới thiệu
Trước khi bắt tay vào thực hành, chúng ta cần nắm vững những kiến thức nền tảng về kiểu bài nói này. Hiểu rõ yêu cầu và đặc điểm sẽ giúp bạn đi đúng hướng và đạt hiệu quả cao.
a. Yêu cầu chung của bài nói giới thiệu
Một bài nói giới thiệu thành công cần đáp ứng các yêu cầu cơ bản sau:
- Nội dung chính xác, đáng tin cậy: Thông tin bạn đưa ra về đối tượng (tác phẩm, vấn đề, con người...) phải được tìm hiểu kỹ lưỡng, có nguồn gốc rõ ràng.
- Bố cục chặt chẽ, logic: Bài nói cần có 3 phần rõ ràng: Mở đầu, Triển khai và Kết luận. Các ý trong mỗi phần phải được sắp xếp hợp lý, dẫn dắt người nghe một cách tự nhiên.
- Diễn đạt hấp dẫn, lôi cuốn: Sử dụng ngôn ngữ phong phú, giọng điệu linh hoạt và các phương tiện phi ngôn ngữ (ánh mắt, cử chỉ) để thu hút sự chú ý của người nghe.
- Phù hợp với đối tượng và bối cảnh: Nội dung và phong cách trình bày cần được điều chỉnh cho phù hợp với người nghe là ai (thầy cô, bạn bè...), và bối cảnh diễn ra ở đâu (lớp học, buổi sinh hoạt câu lạc bộ...).
- Đảm bảo thời gian quy định: Quản lý thời gian hiệu quả để truyền tải đủ nội dung mà không bị quá dài hoặc quá ngắn.
b. Tri thức về kiểu bài
Giới thiệu một tác phẩm văn học (hoặc một tác phẩm nghệ thuật) là trình bày những thông tin cơ bản, những cảm nhận, đánh giá của cá nhân về tác phẩm đó nhằm giúp người nghe hiểu và có hứng thú tìm hiểu, thưởng thức tác phẩm.
Bài nói giới thiệu không chỉ đơn thuần là liệt kê thông tin. Nó là sự kết hợp giữa việc cung cấp kiến thức và chia sẻ quan điểm, cảm xúc cá nhân. Mục tiêu cuối cùng là khơi gợi sự tò mò, đồng cảm và mong muốn khám phá của người nghe đối với đối tượng được giới thiệu.
c. Các yếu tố quan trọng trong một bài giới thiệu
Để bài nói sinh động và thuyết phục, người nói cần kết hợp hài hòa giữa các yếu tố ngôn ngữ và phi ngôn ngữ.
- Yếu tố ngôn ngữ:
- Từ ngữ: Sử dụng từ ngữ chính xác, giàu hình ảnh, biểu cảm. Tránh dùng từ sáo rỗng, khó hiểu.
- Cấu trúc câu: Dùng câu linh hoạt, có câu ngắn, câu dài để tạo nhịp điệu cho bài nói.
- Giọng điệu: Thay đổi cao độ, tốc độ, âm lượng để nhấn mạnh ý quan trọng, tạo cảm xúc và giữ sự tập trung của người nghe.
- Yếu tố phi ngôn ngữ:
- Ánh mắt: Giao tiếp bằng mắt với người nghe để tạo sự kết nối và tin tưởng.
- Cử chỉ, nét mặt: Biểu cảm tự nhiên, phù hợp với nội dung đang nói để tăng tính biểu cảm.
- Tư thế: Đứng thẳng, tự tin, di chuyển hợp lý để thể hiện sự đĩnh đạc và làm chủ không gian.
- Phương tiện hỗ trợ: Sử dụng slide trình chiếu, hình ảnh, video... một cách hợp lý để minh họa cho bài nói thêm sinh động.
2. Hướng dẫn phân tích ngữ liệu tham khảo
Để hiểu rõ hơn, chúng ta hãy cùng phân tích một ví dụ về bài nói giới thiệu bài thơ "Thu điếu" (Câu cá mùa thu) của Nguyễn Khuyến. (Đây là ngữ liệu giả định để các bạn thực hành phân tích).
a. Phân tích bối cảnh và mục đích
Hãy tưởng tượng một bạn học sinh đang trình bày bài nói này trong một buổi sinh hoạt của câu lạc bộ "Yêu văn học".
- Người nói: Một học sinh lớp 10, thành viên câu lạc bộ.
- Người nghe: Các thành viên khác trong câu lạc bộ và giáo viên cố vấn. Họ là những người đã có kiến thức cơ bản về văn học.
- Mục đích: Không chỉ cung cấp thông tin về bài thơ "Thu điếu" mà còn muốn chia sẻ cảm nhận sâu sắc về vẻ đẹp của mùa thu làng quê Bắc Bộ và tâm sự của nhà thơ Nguyễn Khuyến, khơi gợi sự đồng cảm và thảo luận từ các thành viên khác.
- Không gian: Phòng sinh hoạt chung, không khí thân mật, cởi mở.
b. Phân tích cấu trúc bài nói (Dàn ý của ngữ liệu tham khảo)
Bài nói của bạn học sinh đó có thể được cấu trúc như sau:
- Mở đầu:
- Chào hỏi, dẫn dắt bằng một câu hỏi gợi mở: "Nhắc đến mùa thu trong thơ ca, các bạn nghĩ đến hình ảnh nào đầu tiên?"
- Giới thiệu trực tiếp vào vấn đề: "Hôm nay, mình muốn mời các bạn cùng đến với một mùa thu rất đặc trưng của làng quê Bắc Bộ xưa qua bài thơ 'Thu điếu' của nhà thơ Nguyễn Khuyến."
- Triển khai:
- Luận điểm 1: Giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm. Trình bày ngắn gọn về Nguyễn Khuyến - "nhà thơ của làng cảnh Việt Nam" và hoàn cảnh ra đời của chùm thơ thu, trong đó có "Thu điếu".
- Luận điểm 2: Phân tích vẻ đẹp của bức tranh mùa thu. Đi sâu vào các hình ảnh đặc trưng: ao thu lạnh lẽo, thuyền câu bé tẻo teo, sóng biếc, lá vàng... Phân tích cách gieo vần "eo" độc đáo, tạo cảm giác không gian thu nhỏ lại, tĩnh lặng.
- Luận điểm 3: Khám phá tâm sự của nhà thơ. Phân tích hình ảnh người câu cá không phải để tiêu khiển mà để suy tư, trăn trở về thời cuộc. Cái tĩnh của cảnh làm nổi bật cái động trong tâm hồn nhà thơ - một nỗi buồn thời thế, một tấm lòng yêu nước thầm kín.
- Kết luận:
- Tóm tắt lại những giá trị đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
- Nêu cảm nhận cá nhân: "Với mình, 'Thu điếu' không chỉ là một bài thơ tả cảnh ngụ tình xuất sắc mà còn là một nốt trầm sâu lắng về tâm hồn người trí thức yêu nước."
- Kết thúc và cảm ơn: "Cảm ơn thầy cô và các bạn đã lắng nghe. Rất mong nhận được những chia sẻ từ mọi người."
c. Phân tích cách sử dụng ngôn ngữ và phương tiện phi ngôn ngữ
- Ngôn ngữ: Bạn học sinh sử dụng ngôn ngữ trang trọng nhưng gần gũi, kết hợp giữa việc trích dẫn thơ và lời bình của mình. Giọng điệu lúc trầm lắng khi phân tích nỗi buồn, lúc lại hào hứng khi nói về nghệ thuật đặc sắc.
- Phi ngôn ngữ: Bạn ấy duy trì giao tiếp bằng mắt với khán giả, dùng tay để phác họa hình ảnh "ao thu", "thuyền câu". Nét mặt biểu lộ sự say mê khi nói về vẻ đẹp của bài thơ. Có thể bạn ấy còn chuẩn bị một slide với hình ảnh làng quê Bắc Bộ và chân dung Nguyễn Khuyến để minh họa.
3. Hướng dẫn thực hành: Các bước chuẩn bị bài nói Giới thiệu
Đây là phần quan trọng nhất, giúp bạn tự mình xây dựng một bài nói hoàn chỉnh. Hãy tuân thủ 4 bước sau:
Bước 1: Chuẩn bị (Trước khi nói)
Sự chuẩn bị kỹ lưỡng quyết định 80% thành công của bài nói.
- Xác định đề tài: Lựa chọn một tác phẩm văn học, một bộ phim, một bài hát, một danh nhân văn hóa... mà bạn thực sự yêu thích và có hiểu biết. Đề tài quen thuộc sẽ giúp bạn nói tự tin và truyền cảm hơn.
- Xác định mục đích: Bạn muốn người nghe biết gì? Cảm thấy gì? Và làm gì sau khi nghe bạn nói? (Ví dụ: muốn các bạn tìm đọc cuốn sách đó).
- Xác định đối tượng người nghe: Họ là ai (thầy cô, bạn bè)? Họ đã biết gì về đề tài này chưa? Họ quan tâm đến khía cạnh nào? Trả lời những câu hỏi này giúp bạn điều chỉnh nội dung và ngôn ngữ cho phù hợp.
- Thu thập thông tin: Đọc kỹ tác phẩm, tìm hiểu thông tin về tác giả, hoàn cảnh sáng tác, các bài đánh giá, bình luận liên quan từ các nguồn đáng tin cậy. Ghi chép lại những ý chính, những chi tiết đắt giá.
Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý
Đây là bước sắp xếp các thông tin đã thu thập thành một sườn bài logic.
- Tìm ý: Đặt các câu hỏi xoay quanh đề tài để tìm ý. Ví dụ với đề tài giới thiệu sách "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh":
- Nội dung chính của sách là gì? (Câu chuyện tuổi thơ ở một làng quê).
- Nhân vật nào để lại ấn tượng nhất? Vì sao? (Nhân vật Thiều với những suy nghĩ phức tạp).
- Điều gì làm nên sự hấp dẫn của cuốn sách? (Giọng văn trong trẻo, cốt truyện nhẹ nhàng, những bài học sâu sắc).
- Tác phẩm gợi cho bạn cảm xúc, suy nghĩ gì? (Nhớ về tuổi thơ, trân trọng tình cảm gia đình, bạn bè).
- Lập dàn ý chi tiết: Sắp xếp các ý đã tìm được theo cấu trúc 3 phần.
Cấu trúc vàng cho bài nói giới thiệu:
1. Mở đầu (10% thời lượng):
- Thu hút sự chú ý (bằng câu hỏi, câu chuyện, trích dẫn...). - Giới thiệu đối tượng và nêu lý do lựa chọn. - Nêu khái quát nội dung sẽ trình bày.2. Triển khai (80% thời lượng):
- Trình bày 2-3 luận điểm chính một cách rõ ràng. - Mỗi luận điểm cần có dẫn chứng, ví dụ cụ thể để làm sáng tỏ. - Sắp xếp các luận điểm theo một trình tự logic (ví dụ: từ tổng quan đến chi tiết, từ nội dung đến nghệ thuật).3. Kết luận (10% thời lượng):
- Tóm tắt các điểm chính đã trình bày. - Khẳng định lại giá trị của đối tượng hoặc nêu cảm nhận sâu sắc nhất của bản thân. - Gửi gắm thông điệp, lời kêu gọi (ví dụ: khuyến khích mọi người tìm đọc/xem) và cảm ơn người nghe.
Bước 3: Luyện tập
"Văn ôn, võ luyện" - luyện tập là bước không thể thiếu để biến dàn ý trên giấy thành một bài nói sống động.
- Viết ra lời dẫn: Bạn không cần viết toàn bộ bài nói, nhưng nên viết ra phần mở đầu, kết luận và các câu chuyển ý quan trọng để đảm bảo sự trôi chảy.
- Luyện tập một mình: Nói to, rõ ràng trước gương để quan sát cử chỉ, nét mặt của mình.
- Ghi âm hoặc quay video: Nghe/xem lại để tự đánh giá về giọng điệu, tốc độ nói, các lỗi diễn đạt và tìm cách khắc phục.
- Luyện tập trước nhóm nhỏ: Trình bày cho bạn bè, người thân nghe và xin ý kiến đóng góp. Đây là cách tốt nhất để làm quen với cảm giác nói trước người khác.
- Chuẩn bị phương tiện hỗ trợ: Nếu dùng slide, hãy thiết kế đơn giản, chữ to, rõ ràng, chủ yếu dùng hình ảnh để minh họa, tránh đưa quá nhiều chữ.
Bước 4: Trình bày (Khi nói)
Đây là lúc bạn tỏa sáng!
- Tâm lý: Hít thở sâu, giữ tâm thế tự tin, thoải mái. Hãy nghĩ rằng bạn đang chia sẻ một điều thú vị cho bạn bè nghe.
- Mở đầu ấn tượng: Bắt đầu bằng một nụ cười, giao tiếp bằng mắt với khán giả và trình bày phần mở đầu một cách rành mạch, dứt khoát.
- Tương tác với người nghe: Đặt câu hỏi, thay đổi hướng nhìn để bao quát cả phòng.
- Làm chủ giọng nói và cơ thể: Nói với tốc độ vừa phải, nhấn nhá vào những từ khóa quan trọng. Sử dụng cử chỉ tự nhiên để hỗ trợ cho lời nói.
- Xử lý tình huống: Nếu quên ý, hãy bình tĩnh nhìn vào dàn ý hoặc chuyển sang ý tiếp theo. Nếu có câu hỏi khó, hãy cảm ơn người hỏi và thành thật nói rằng bạn sẽ tìm hiểu thêm.
4. Ví dụ minh họa: Dàn ý chi tiết cho đề tài "Giới thiệu truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long"
a. Phần Mở đầu
- Thu hút: Bắt đầu bằng hình ảnh: "Giữa cuộc sống hối hả, xô bồ, có bao giờ bạn khao khát tìm đến một nơi thật yên bình, và gặp gỡ những con người sống một cuộc đời thầm lặng mà cao đẹp?"
- Giới thiệu: "Hôm nay, em xin mời thầy cô và các bạn cùng đến với một thế giới như vậy qua truyện ngắn 'Lặng lẽ Sa Pa' của nhà văn Nguyễn Thành Long - một tác phẩm ngợi ca vẻ đẹp của những con người lao động bình dị."
b. Phần Triển khai
- Luận điểm 1: Vẻ đẹp của thiên nhiên Sa Pa.
- Dẫn chứng: Cảnh sắc rực rỡ, thơ mộng qua cái nhìn của ông họa sĩ (nắng, mây, hoa...).
- Phân tích: Thiên nhiên không chỉ là nền mà còn góp phần tôn lên vẻ đẹp của con người.
- Luận điểm 2: Vẻ đẹp của nhân vật anh thanh niên - hình ảnh trung tâm.
- Vẻ đẹp trong công việc: Yêu nghề, có tinh thần trách nhiệm cao (làm việc một mình trên đỉnh núi cao, coi công việc là bạn).
- Vẻ đẹp trong lẽ sống: Khiêm tốn (thấy đóng góp của mình là nhỏ bé), cởi mở, hiếu khách (tặng hoa, tặng trứng cho khách).
- Vẻ đẹp trong tâm hồn: Say mê đọc sách, có tổ chức cuộc sống ngăn nắp, khoa học.
- Luận điểm 3: Vẻ đẹp của những con người lao động thầm lặng khác.
- Dẫn chứng: Ông kĩ sư vườn rau, anh cán bộ nghiên cứu sét.
- Phân tích: Tác giả muốn khẳng định rằng ở bất cứ đâu trên đất nước cũng có những con người đang ngày đêm cống hiến lặng thầm.
c. Phần Kết luận
- Tóm tắt: "'Lặng lẽ Sa Pa' đã khắc họa thành công vẻ đẹp của thiên nhiên và đặc biệt là của những con người lao động mới với trái tim yêu đời, yêu người và đầy trách nhiệm."
- Khẳng định và liên hệ: "Truyện ngắn nhắc nhở chúng ta về giá trị của những cống hiến thầm lặng và vẻ đẹp của một cuộc sống có ích. Đó cũng là nguồn động lực để mỗi chúng ta nỗ lực hơn trong học tập và rèn luyện."
- Cảm ơn: "Bài giới thiệu của em đến đây là kết thúc. Em xin chân thành cảm ơn sự lắng nghe của thầy cô và các bạn."
C. BÀI TẬP THỰC HÀNH
Để củng cố kỹ năng, các bạn hãy chọn một trong các đề tài sau và thực hành theo các bước đã học nhé!
-
Đề 1: Lập dàn ý chi tiết cho bài nói giới thiệu về một bài thơ mà bạn yêu thích trong chương trình Ngữ văn 10.
Gợi ý: Hãy áp dụng cấu trúc 3 phần. Phần triển khai có thể đi theo hướng: 1. Giới thiệu chung tác giả, tác phẩm; 2. Phân tích những nét đặc sắc về nội dung (hình ảnh, cảm xúc...); 3. Phân tích những nét độc đáo về nghệ thuật (thể thơ, từ ngữ, biện pháp tu từ...).
-
Đề 2: Lập dàn ý chi tiết cho bài nói giới thiệu một di tích lịch sử hoặc một danh lam thắng cảnh ở quê hương bạn.
Gợi ý: Cần làm nổi bật những giá trị đặc trưng của địa danh đó. Dàn ý có thể gồm các ý: 1. Vị trí địa lý và lịch sử hình thành; 2. Những nét kiến trúc/cảnh quan nổi bật; 3. Ý nghĩa lịch sử, văn hóa và giá trị du lịch.
-
Đề 3 (Thực hành): Hãy chuẩn bị và tự ghi âm một bài nói ngắn (khoảng 3-4 phút) giới thiệu về một bộ phim hoặc một cuốn sách bạn đã xem/đọc gần đây. Sau đó, hãy tự đánh giá dựa trên các tiêu chí: cấu trúc rõ ràng chưa, giọng điệu có truyền cảm không, có mắc lỗi lặp từ không.
Gợi ý: Đây là bài tập thực hành quan trọng nhất. Đừng ngại ngùng, hãy cứ nói một cách tự nhiên. Việc nghe lại chính giọng nói của mình sẽ giúp bạn nhận ra điểm mạnh, điểm yếu để cải thiện cho những lần sau.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về kỹ năng Giới thiệu một tác phẩm, một vấn đề. Các bạn hãy ghi nhớ quy trình 4 bước vàng: Chuẩn bị kỹ lưỡng - Lập dàn ý logic - Luyện tập chăm chỉ - Trình bày tự tin. Kỹ năng nói và trình bày không phải là một tài năng thiên bẩm mà là kết quả của quá trình rèn luyện. Đừng sợ sai, đừng ngại nói. Hãy bắt đầu từ những bài tập nhỏ, chia sẻ về những điều bạn thực sự tâm đắc. Thầy/cô tin rằng với sự chuẩn bị chu đáo và tinh thần ham học hỏi, các bạn sẽ ngày càng tự tin và thành công trong việc thể hiện bản thân qua lời nói. Chúc các bạn học tốt!