Soạn bài Lơ Xít (Le Cid) Ngữ văn 9 - Kết nối tri thức

A. MỞ ĐẦU: GIỚI THIỆU VỀ VỞ KỊCH LƠ XÍT

Chào các em học sinh thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kiệt tác của sân khấu kịch cổ điển Pháp - vở kịch "Lơ Xít" của nhà viết kịch vĩ đại Coóc-nây. Đoạn trích mà chúng ta học trong sách giáo khoa là một trong những cảnh kịch căng thẳng và đặc sắc nhất, nơi diễn ra cuộc đối đầu nội tâm đầy bi kịch giữa tình yêu và danh dự. Việc tìm hiểu tác phẩm này không chỉ giúp các em nắm vững kiến thức về một giai đoạn văn học quan trọng của thế giới, mà còn rèn luyện khả năng phân tích tâm lý nhân vật, cảm nhận những giá trị nhân văn sâu sắc. Qua bài giảng này, các em sẽ hiểu rõ xung đột kịch, phân tích được vẻ đẹp bi tráng của hai nhân vật chính Rô-đri-gô và Xi-men, đồng thời nắm được đặc trưng của chủ nghĩa cổ điển trong nghệ thuật.

B. NỘI DUNG CHÍNH: ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả Coóc-nây (1606-1684)

Pi-e Coóc-nây (Pierre Corneille) được xem là người đặt nền móng cho nền bi kịch cổ điển Pháp. Ông là một trong "ba cây bút vĩ đại" của sân khấu Pháp thế kỉ 17, cùng với Ra-xin và Mô-li-e.

Cuộc đời: Ông sinh ra trong một gia đình luật gia ở thành phố Ru-ăng. Ban đầu, ông cũng theo nghề luật nhưng sớm bộc lộ tài năng và đam mê với sân khấu.
Sự nghiệp sáng tác: Sự nghiệp của ông vô cùng đồ sộ với khoảng 30 vở kịch. Ông nổi tiếng với những vở bi kịch mang đậm tư tưởng của chủ nghĩa cổ điển, đề cao lý trí, ý chí và trách nhiệm của con người trước xã hội.
Phong cách nghệ thuật: Kịch của Coóc-nây thường xây dựng những xung đột gay gắt giữa tình yêu cá nhân và danh dự, nghĩa vụ quốc gia. Nhân vật của ông là những con người có ý chí phi thường, luôn đặt danh dự và lý trí lên trên tình cảm.

2. Vở kịch "Lơ Xít" (Le Cid)

"Lơ Xít" là vở bi kịch 5 hồi, viết bằng thơ, được công diễn lần đầu vào năm 1637 và ngay lập tức đạt được thành công vang dội. Tác phẩm được coi là một kiệt tác của sân khấu cổ điển Pháp.

Nguồn gốc: Vở kịch dựa trên một tác phẩm của Tây Ban Nha, kể về người anh hùng huyền thoại Rô-đri-gô Đi-át đờ Vi-va, biệt danh là "Le Cid" (ông chủ).
Tóm tắt nội dung vở kịch: Chàng hiệp sĩ trẻ Rô-đri-gô và tiểu thư Xi-men yêu nhau say đắm và sắp kết hôn. Nhưng cha của Xi-men (bá tước Đôn Gome) vì ganh tị đã sỉ nhục cha của Rô-đri-gô (ông già Đôn Đi-e-gơ). Để bảo vệ danh dự gia đình, Rô-đri-gô buộc phải thách đấu và đã giết chết cha của người yêu. Đau đớn, nhưng vì chữ hiếu và danh dự, Xi-men phải xin vua xử tội Rô-đri-gô. Trong khi đó, Rô-đri-gô lập chiến công lớn, đánh tan quân Mô-rơ, cứu vương quốc. Cuối cùng, vua đã đứng ra hòa giải, cho phép họ hoãn đám cưới một năm để nỗi đau nguôi ngoai, mở ra một tương lai cho tình yêu của họ.

3. Đoạn trích trong sách giáo khoa

Vị trí: Đoạn trích chúng ta học thuộc lớp kịch 3, hồi III. Đây là cảnh diễn ra ngay sau khi Rô-đri-gô giết bá tước Đôn Gome.
Bối cảnh: Rô-đri-gô, trong tâm trạng đau khổ và tuyệt vọng, đã tìm đến nhà Xi-men, sẵn sàng chịu sự trừng phạt từ tay người mình yêu.
Nội dung chính: Cuộc đối thoại đầy kịch tính giữa Rô-đri-gô và Xi-men, thể hiện đỉnh điểm của xung đột giữa tình yêu và danh dự.

II. Phân tích chi tiết văn bản

1. Xung đột kịch: Cuộc giằng xé giữa Tình yêu và Danh dự

Đây là xung đột trung tâm, là "trái tim" của vở kịch và được đẩy lên đỉnh điểm trong đoạn trích này. Cả hai nhân vật chính đều bị đặt vào một tình thế bi kịch, không có lối thoát trọn vẹn.

Nguồn gốc xung đột: Hành động Rô-đri-gô giết cha Xi-men. Hành động này là kết quả tất yếu của một chuỗi xung đột trước đó: mâu thuẫn về danh dự giữa hai gia đình. Rô-đri-gô buộc phải lựa chọn giữa tình yêu (với Xi-men) và danh dự (bảo vệ cha). Anh đã chọn danh dự.
Bi kịch của Rô-đri-gô: Anh vừa hoàn thành bổn phận của một người con, một hiệp sĩ (rửa nhục cho cha) nhưng lại trở thành kẻ thù của người mình yêu. Anh vừa là anh hùng, vừa là tội nhân trong mắt Xi-men.
Bi kịch của Xi-men: Cô vừa mất đi người cha kính yêu, nhưng kẻ giết cha lại chính là người cô yêu say đắm. Cô buộc phải lựa chọn giữa tình yêu (tha thứ cho Rô-đri-gô) và chữ hiếu, danh dự (đòi nợ máu cho cha).

=> Xung đột này không phải là xung đột giữa các cá nhân (Rô-đri-gô và Xi-men vẫn yêu nhau) mà là xung đột nội tâm trong chính mỗi nhân vật. Họ phải đấu tranh với chính mình, giữa con tim và lý trí, giữa tình cảm cá nhân và quy tắc danh dự của xã hội quý tộc. Đây chính là đặc trưng của bi kịch cổ điển.

2. Phân tích nhân vật Rô-đri-gô: Vẻ đẹp bi tráng của người hiệp sĩ

Trong cuộc đối thoại với Xi-men, Rô-đri-gô hiện lên với những phẩm chất cao đẹp nhưng cũng đầy đau khổ.

a. Tâm trạng đau đớn, sẵn sàng đón nhận cái chết

Hành động đầu tiên của Rô-đri-gô là tìm đến nhà Xi-men, không phải để trốn chạy mà để nộp mình. Chàng nói: "Thì nàng hãy làm cho hả cơn giận / Và trong máu ta, nàng hãy tắm đi...". Chàng trao cho Xi-men thanh gươm đã giết cha nàng, mong được chết dưới tay người yêu để chuộc lỗi.

Lời nói: Các câu thoại của Rô-đri-gô tràn ngập nỗi đau và sự tuyệt vọng: "Hãy cầm lấy, làm cho ta hết sống", "Ta đến đây dâng mình cho nàng đó".
Hành động: Chàng chủ động tìm đến cái chết như một sự giải thoát, một cách để chứng minh tình yêu và sự hối lỗi của mình.
Phân tích: Điều này cho thấy tình yêu của Rô-đri-gô dành cho Xi-men vô cùng mãnh liệt. Chàng không thể sống thiếu nàng, và cái chết dưới tay nàng dường như là sự trừng phạt ngọt ngào duy nhất chàng có thể chấp nhận.

b. Lý trí sáng suốt và tinh thần trách nhiệm

Dù đau khổ, Rô-đri-gô không hề hối hận về hành động bảo vệ danh dự gia đình. Chàng khẳng định đó là việc phải làm:

"Ta đã làm những gì cần phải làm...
Ta vẫn sẽ làm như thế, nếu cần phải làm lại."

Chàng giải thích cho Xi-men rằng, nếu không rửa nhục cho cha, chàng sẽ trở thành một kẻ hèn nhát, không xứng đáng với tình yêu của nàng: "Một kẻ bị sỉ nhục còn có tư cách yêu nàng chăng?".
Lý trí của Rô-đri-gô rất mạch lạc: Danh dự > Tình yêu. Một người không có danh dự thì không xứng đáng có tình yêu. Đây là tư tưởng cốt lõi của chủ nghĩa cổ điển.
Chàng không chỉ bảo vệ danh dự của mình mà còn bảo vệ cả sự trong sạch cho tình yêu của họ. Chàng không muốn Xi-men yêu một kẻ hèn.

c. Tổng kết vẻ đẹp nhân vật Rô-đri-gô

Rô-đri-gô là hình mẫu lý tưởng của người anh hùng cổ điển: dũng cảm, trọng danh dự, có ý chí mạnh mẽ, nhưng cũng rất mực đa tình và đau khổ. Chàng là hiện thân cho sự giằng xé bi kịch nhưng cuối cùng, lý trí và danh dự luôn chiến thắng, tạo nên vẻ đẹp bi tráng, cao cả cho nhân vật.

3. Phân tích nhân vật Xi-men: Sức mạnh của lý trí và bổn phận

Nếu Rô-đri-gô đau khổ một, thì Xi-men đau khổ mười. Nỗi đau của cô còn phức tạp và giằng xé hơn.

a. Nỗi đau giằng xé giữa tình yêu và thù hận

Xi-men liên tục bộc lộ mâu thuẫn nội tâm sâu sắc. Cô vừa gọi Rô-đri-gô là "kẻ thù độc ác", vừa thừa nhận tình yêu của mình.

Lời thoại mâu thuẫn:
- "Than ôi! Tim ta sao lại bênh chàng?": Trái tim cô vẫn hướng về Rô-đri-gô.
- "Dù ta có yêu chàng, ta cũng không nghe theo trái tim mù quáng": Nhưng lý trí mách bảo cô phải làm tròn bổn phận.
- "Ta theo đuổi chàng, nhưng cũng để giữ cho chàng khỏi chết": Câu nói này thể hiện rõ nhất sự giằng xé. Cô phải đòi công lý (truy đuổi), nhưng trong thâm tâm lại không muốn chàng chết.
Phân tích: Nỗi đau của Xi-men là nỗi đau của sự lựa chọn. Mỗi lời nói của cô đều là một cuộc đấu tranh. Cô không thể từ bỏ tình yêu, cũng không thể phản bội chữ hiếu. Sự mâu thuẫn này khiến nhân vật trở nên chân thực và bi kịch hơn bao giờ hết.

b. Bản lĩnh và lý trí mạnh mẽ

Dù trái tim tan nát, Xi-men luôn hành động theo lý trí và bổn phận. Cô không để tình cảm lấn át.

Từ chối giết Rô-đri-gô: Khi Rô-đri-gô trao gươm, cô đã từ chối: "Dù chàng có tự nguyện dâng hiến, ta không thể nhận một sự hy sinh như vậy". Tại sao? Vì nếu cô tự tay giết chàng, đó là hành động trả thù cá nhân, làm ô danh chính cô. Bổn phận của cô là đòi công lý từ nhà vua, chứ không phải trả thù.
Khẳng định bổn phận: Cô tuyên bố dứt khoát: "Bổn phận của ta đòi hỏi đầu của chàng". Cô phải theo đuổi việc kiện Rô-đri-gô ra trước pháp luật để làm tròn chữ hiếu và bảo vệ danh dự gia đình.
Tư duy mạch lạc: Giống như Rô-đri-gô, Xi-men cũng có một hệ giá trị rõ ràng: Bổn phận/Danh dự > Tình yêu. Cô hiểu rằng, nếu cô tha thứ cho Rô-đri-gô, cô sẽ trở thành một đứa con bất hiếu, và tình yêu của họ cũng sẽ bị xã hội lên án, không thể bền vững.

c. Tổng kết vẻ đẹp nhân vật Xi-men

Xi-men là một hình tượng phụ nữ cao quý, mạnh mẽ và đầy bản lĩnh. Cô không yếu đuối, không ủy mị. Dù đau đớn đến tột cùng, cô vẫn giữ vững lý trí, hành động theo những quy tắc danh dự cao cả. Vẻ đẹp của Xi-men nằm ở chính sự giằng xé và khả năng vượt lên trên tình cảm cá nhân để làm tròn bổn phận. Cô là một biểu tượng cho phẩm giá và lý trí con người theo quan niệm của chủ nghĩa cổ điển.

4. Đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích

Thành công của đoạn trích không chỉ đến từ nội dung mà còn ở những đặc sắc nghệ thuật của kịch cổ điển.

Nghệ thuật xây dựng xung đột kịch: Xung đột được đẩy đến đỉnh điểm, đặt nhân vật vào tình thế tiến thoái lưỡng nan, buộc họ phải bộc lộ bản chất và lý tưởng của mình.
Ngôn ngữ kịch điêu luyện: Lời thoại của nhân vật không chỉ là lời nói thông thường mà còn là những bài hùng biện, tranh luận sắc sảo. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, tính triết lý, thể hiện rõ cuộc đấu tranh nội tâm. Ví dụ: các câu hỏi tu từ, các câu cảm thán, các cặp từ đối lập (yêu-ghét, bổn phận-tình cảm).
Nghệ thuật khắc họa nội tâm: Nội tâm nhân vật được thể hiện qua hành động (Rô-đri-gô trao gươm) và đặc biệt là qua lời thoại. Mỗi câu nói đều hé mở một tầng sâu trong tâm hồn đầy mâu thuẫn của họ.

III. Tổng kết

1. Giá trị nội dung

Đoạn trích ca ngợi những con người có ý chí mạnh mẽ, luôn đặt danh dự, bổn phận và trách nhiệm lên trên tình cảm cá nhân.
Tác phẩm thể hiện sâu sắc bi kịch của con người khi phải lựa chọn giữa những giá trị cao cả nhưng lại đối lập nhau.
Qua đó, tác phẩm đề cao lý trí, phẩm giá và sức mạnh tinh thần của con người, phản ánh lý tưởng của thời đại Khai sáng.

2. Giá trị nghệ thuật

Mẫu mực cho thể loại bi kịch cổ điển Pháp với cấu trúc chặt chẽ, nghệ thuật xây dựng xung đột kịch tài tình.
Nghệ thuật phân tích tâm lý nhân vật sâu sắc qua ngôn ngữ và hành động.
Ngôn ngữ kịch trong sáng, trang trọng, giàu tính triết luận.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Để củng cố kiến thức, các em hãy suy nghĩ và trả lời các câu hỏi tự luận sau:

Câu hỏi 1: Phân tích xung đột kịch trong đoạn trích "Lơ Xít". Theo em, đây là xung đột bên ngoài hay xung đột nội tâm? Vì sao?
Câu hỏi 2: Phân tích diễn biến tâm trạng và hành động của nhân vật Xi-men trong cuộc đối thoại với Rô-đri-gô. Qua đó, em có nhận xét gì về vẻ đẹp của nhân vật này?
Câu hỏi 3: So sánh bi kịch của Rô-đri-gô và Xi-men. Chỉ ra điểm giống và khác nhau trong cách họ đối mặt và giải quyết bi kịch của mình.

Hướng dẫn trả lời ngắn gọn:

Câu 1: Cần nêu rõ xung đột chính là giữa Tình yêu và Danh dự/Bổn phận. Khẳng định đây chủ yếu là xung đột nội tâm trong mỗi nhân vật, vì họ không thù ghét nhau mà phải đấu tranh với chính mình. Dẫn chứng bằng việc cả hai đều thừa nhận tình yêu nhưng vẫn chọn con đường danh dự.
Câu 2: Bám sát các luận điểm: nỗi đau giằng xé (lời thoại mâu thuẫn), bản lĩnh và lý trí mạnh mẽ (từ chối giết Rô-đri-gô, quyết tâm kiện ra vua). Nhận xét: Xi-men là người phụ nữ cao quý, mạnh mẽ, trọng danh dự, là hình mẫu lý tưởng của chủ nghĩa cổ điển.
Câu 3:
- Giống nhau: Cả hai đều bị đặt vào tình thế bi kịch, phải lựa chọn giữa tình yêu và danh dự. Cả hai đều rất đau khổ nhưng cuối cùng đều chọn lý trí và danh dự.
- Khác nhau: Bi kịch của Rô-đri-gô là của người gây ra tội lỗi (dù là bất đắc dĩ) và đi tìm sự trừng phạt. Bi kịch của Xi-men là của nạn nhân, người phải đi đòi công lý cho cha từ chính người mình yêu. Nỗi đau của Xi-men có phần phức tạp và giằng xé hơn.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Đoạn trích "Lơ Xít" đã mang đến cho chúng ta một bức tranh bi tráng về cuộc đấu tranh nội tâm giữa tình yêu và danh dự. Qua hai nhân vật Rô-đri-gô và Xi-men, Coóc-nây đã tạc nên những tượng đài bất hủ về con người lý tưởng của chủ nghĩa cổ điển: những con người có ý chí, lý trí và phẩm giá phi thường, dám đặt bổn phận và trách nhiệm lên trên hết. Vở kịch không chỉ là một câu chuyện tình éo le mà còn là bài ca về sức mạnh tinh thần và phẩm giá con người. Hy vọng qua bài học này, các em sẽ thêm yêu mến những giá trị văn học kinh điển và có thêm công cụ để phân tích các tác phẩm kịch phức tạp hơn trong tương lai.