A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một văn bản vô cùng ý nghĩa và tự hào: "Nhiều giá trị khảo cổ từ Hoàng thành Thăng Long cần được UNESCO công nhận". Văn bản này không chỉ là một bài đọc hiểu thông thường mà còn là một cánh cửa mở ra kho tàng lịch sử - văn hóa ngàn năm của dân tộc. Thông qua bài học, các em sẽ hiểu sâu sắc hơn về những giá trị vô giá ẩn sâu dưới lòng đất của khu di tích Hoàng thành Thăng Long, một di sản văn hóa thế giới. Chúng ta sẽ cùng nhau phân tích các luận điểm, cách trình bày thông tin và nhận thức rõ hơn về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và phát huy di sản. Bài soạn này sẽ giúp các em nắm vững kiến thức, trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa và khơi dậy niềm tự hào về lịch sử đất nước.
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. Tìm hiểu chung về văn bản
1. Xuất xứ và thể loại
a. Xuất xứ: Văn bản được trích từ một bài báo, thuộc loại văn bản thông tin. Điều này quyết định đến cách trình bày, ngôn ngữ và mục đích của văn bản là cung cấp thông tin, thuyết phục người đọc về một vấn đề cụ thể.
b. Thể loại: Văn bản thông tin. Đặc điểm nổi bật của thể loại này là tính chính xác, khách quan, sử dụng số liệu, dẫn chứng cụ thể và có bố cục rõ ràng, logic để người đọc dễ dàng nắm bắt thông tin.
2. Bố cục văn bản
Văn bản có thể được chia thành 3 phần chính, tương ứng với hệ thống luận điểm chặt chẽ:
- Phần 1 (Từ đầu đến "...dày đặc nhất của lịch sử Việt Nam."): Giới thiệu khái quát về khu di tích Hoàng thành Thăng Long và những phát hiện khảo cổ quan trọng.
- Phần 2 (Tiếp theo đến "...cần được tiếp tục nghiên cứu, làm rõ."): Phân tích, làm rõ các giá trị nổi bật của di tích trên các phương diện: lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật và sự giao thoa văn hóa. Đây là phần trọng tâm của văn bản.
- Phần 3 (Còn lại): Khẳng định sự cần thiết và ý nghĩa của việc đề nghị UNESCO công nhận thêm các giá trị mới của Hoàng thành Thăng Long.
II. Phân tích chi tiết văn bản
1. Giới thiệu chung về Hoàng thành Thăng Long và các phát hiện khảo cổ
Ngay từ phần đầu, tác giả đã cung cấp những thông tin nền tảng quan trọng nhất để thu hút người đọc.
a. Vị thế và tầm quan trọng:
- Hoàng thành Thăng Long được giới thiệu là "trung tâm quyền lực của nước Đại Việt" trong nhiều thế kỷ. Cách gọi này ngay lập tức xác định vị thế trung tâm, trang trọng và thiêng liêng của khu di tích.
- Cuộc khai quật khảo cổ học tại số 18 Hoàng Diệu vào năm 2002-2004 được xem là một sự kiện lịch sử, một phát hiện vĩ đại, làm "xuất lộ một quần thể di tích, di vật vô cùng quý giá".
b. Đặc điểm nổi bật của khu di tích:
Văn bản nhấn mạnh đặc điểm độc đáo nhất của di tích là sự chồng xếp, đan xen của các tầng văn hóa qua hàng nghìn năm lịch sử. Từ lớp văn hóa thời Đại La (thế kỷ VII-IX) đến các triều đại Đinh - Tiền Lê, Lý, Trần, Lê sơ, Mạc, Lê Trung hưng và Nguyễn. Đây chính là một "cuốn biên niên sử sống" được viết bằng các lớp đất và di vật.
2. Các giá trị khảo cổ tiêu biểu của Hoàng thành Thăng Long
Đây là phần nội dung cốt lõi, nơi tác giả tập trung làm sáng tỏ các giá trị phi thường của khu di tích, tạo cơ sở vững chắc cho luận điểm ở phần cuối.
a. Giá trị lịch sử - văn hóa: Bề dày của các lớp văn hóa chồng chất
Văn bản đã chứng minh Hoàng thành Thăng Long là nơi hội tụ và minh chứng cho một lịch sử phát triển liên tục, lâu dài.
- Sự liên tục: Các di tích kiến trúc và di vật được tìm thấy cho thấy sự kế thừa và phát triển không gián đoạn qua các triều đại. Ví dụ, dấu tích cung điện thời Lý được xây dựng trên nền móng của thời Đại La, và sau đó lại được các triều Trần, Lê sử dụng và xây dựng mới. Điều này cho thấy sự ổn định và tính kế thừa của trung tâm quyền lực.
- Mật độ di tích dày đặc: Cụm từ "một trong những nơi có mật độ di tích, di vật dày đặc nhất" nhấn mạnh quy mô và tầm vóc của các phát hiện. Nó không phải là những di vật đơn lẻ mà là cả một quần thể kiến trúc, sinh hoạt phức hợp.
- Minh chứng lịch sử: Các di vật như móng cột, nền cung điện, hệ thống thoát nước, đồ gốm sứ... là bằng chứng vật chất xác thực, giúp các nhà sử học tái hiện lại một cách sinh động lịch sử xây dựng và phát triển của kinh thành Thăng Long xưa.
b. Giá trị kiến trúc và nghệ thuật độc đáo
Văn bản không chỉ nói về lịch sử mà còn đi sâu vào giá trị thẩm mỹ và kỹ thuật xây dựng của cha ông ta.
- Quy mô hoành tráng: Dấu tích các công trình kiến trúc gỗ có quy mô lớn, bộ mái lợp ngói tinh xảo cho thấy trình độ xây dựng và quy hoạch đô thị rất cao của các triều đại phong kiến Việt Nam.
- Vật liệu xây dựng đặc trưng: Các loại gạch, ngói mang dấu ấn riêng của từng thời kỳ. Ví dụ, ngói úp nóc trang trí rồng, phượng thời Lý - Trần với kỹ thuật tinh xảo là biểu tượng cho quyền uy của vương triều.
- Nghệ thuật điêu khắc và trang trí: Các di vật gốm sứ, đồ trang trí thể hiện trình độ thẩm mỹ và kỹ thuật thủ công bậc thầy. Các họa tiết rồng, phượng, hoa sen... không chỉ để làm đẹp mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh tư tưởng, tôn giáo và văn hóa của thời đại.
c. Giá trị về sự giao thoa, tiếp biến văn hóa
Đây là một giá trị quan trọng, cho thấy vị thế của Thăng Long - Hà Nội không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn trên trường quốc tế.
- Giao thoa với phương Bắc: Một số đồ gốm sứ cho thấy sự ảnh hưởng từ kỹ thuật và kiểu dáng của gốm sứ Trung Hoa, nhưng đã được "Việt hóa" để mang bản sắc riêng.
- Giao thoa với các nền văn hóa khác: Việc tìm thấy đồ gốm sứ từ Tây Á, Nhật Bản... tại Hoàng thành chứng tỏ Thăng Long xưa là một trung tâm giao thương sầm uất, có mối liên hệ rộng rãi với thế giới bên ngoài.
- Sự tiếp biến: Văn bản cho thấy người Việt không sao chép thụ động mà luôn có sự chọn lọc, tiếp thu và sáng tạo để làm giàu cho nền văn hóa của mình. Đây là minh chứng cho sức sống mãnh liệt và bản lĩnh của văn hóa Việt Nam.
3. Sự cần thiết phải được UNESCO công nhận thêm các giá trị mới
Từ việc phân tích các giá trị ở trên, tác giả đi đến kết luận mang tính thuyết phục cao.
a. Luận điểm chính:
Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long đã được công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới, tuy nhiên, những giá trị khảo cổ học tại khu 18 Hoàng Diệu với các lớp văn hóa chồng xếp lên nhau vẫn là những giá trị nổi bật toàn cầu, cần được bổ sung vào hồ sơ để UNESCO công nhận.
b. Lý do và ý nghĩa của việc công nhận:
- Khẳng định giá trị toàn cầu: Việc được công nhận thêm sẽ khẳng định một cách đầy đủ và toàn diện hơn tầm vóc, giá trị độc đáo không nơi nào có của di sản.
- Thúc đẩy bảo tồn và nghiên cứu: Sự công nhận của quốc tế sẽ thu hút thêm sự quan tâm, nguồn lực đầu tư cho công tác bảo tồn, khai quật và nghiên cứu sâu hơn về di sản.
- Phát triển du lịch bền vững: Nâng cao vị thế của Hoàng thành trên bản đồ du lịch thế giới, thu hút du khách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội.
- Giáo dục lòng yêu nước và tự hào dân tộc: Quan trọng hơn cả, đó là niềm tự hào của mỗi người dân Việt Nam về một di sản kết tinh trí tuệ, công sức của tổ tiên qua hàng nghìn năm lịch sử.
III. Đặc sắc về hình thức trình bày của văn bản thông tin
1. Cấu trúc mạch lạc, hệ thống luận điểm rõ ràng
Văn bản được tổ chức theo một cấu trúc logic chặt chẽ: Nêu vấn đề -> Phân tích, chứng minh -> Kết luận, khẳng định. Mỗi phần, mỗi đoạn đều tập trung vào một luận điểm cụ thể, giúp người đọc dễ dàng theo dõi và bị thuyết phục.
2. Ngôn ngữ chính xác, khách quan và giàu sức thuyết phục
- Sử dụng thuật ngữ chuyên ngành: Các từ như "khảo cổ học", "di tích", "di vật", "tầng văn hóa", "kiến trúc gỗ"... được sử dụng một cách chính xác, thể hiện tính khoa học của văn bản.
- Dẫn chứng cụ thể: Văn bản liên tục đưa ra các dẫn chứng cụ thể (cuộc khai quật năm 2002-2004, các loại di vật tìm thấy) để tăng tính xác thực.
- Giọng văn trang trọng: Ngôn ngữ trong văn bản thể hiện sự trân trọng đối với di sản, góp phần khơi gợi cảm xúc tự hào nơi người đọc.
3. Hiệu quả của việc kết hợp kênh chữ và kênh hình (nếu có trong sách giáo khoa)
Các hình ảnh minh họa về di tích, di vật trong sách giáo khoa (nếu có) đóng vai trò vô cùng quan trọng. Chúng giúp trực quan hóa thông tin, biến những mô tả bằng chữ viết trở nên sống động, cụ thể hơn. Hình ảnh giúp người đọc dễ dàng hình dung quy mô của các công trình, vẻ đẹp tinh xảo của các hoa văn, từ đó cảm nhận sâu sắc hơn giá trị của di sản.
IV. Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật
1. Giá trị nội dung
Văn bản "Nhiều giá trị khảo cổ từ Hoàng thành Thăng Long cần được UNESCO công nhận" đã cung cấp những thông tin khoa học, xác thực và toàn diện về các giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của khu di tích khảo cổ 18 Hoàng Diệu. Qua đó, văn bản khẳng định tầm vóc vĩ đại của di sản và tính cấp thiết của việc đề nghị UNESCO công nhận bổ sung, khơi dậy trong mỗi chúng ta niềm tự hào và ý thức trách nhiệm bảo vệ di sản của cha ông.
2. Giá trị nghệ thuật (về hình thức)
Văn bản là một mẫu mực về thể loại văn bản thông tin. Thành công của văn bản nằm ở hệ thống luận điểm chặt chẽ, cách trình bày khoa học, logic, ngôn ngữ chính xác, khách quan và khả năng kết hợp thông tin với lập luận để thuyết phục người đọc một cách hiệu quả.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP
Dưới đây là một số câu hỏi tự luận giúp các em củng cố kiến thức đã học:
-
Câu 1: Trình bày bố cục của văn bản và nêu nội dung chính của từng phần. Theo em, cách sắp xếp bố cục như vậy có tác dụng gì trong việc thuyết phục người đọc?
Gợi ý trả lời: Nêu rõ 3 phần của văn bản. Phân tích tác dụng của bố cục logic (dẫn dắt từ tổng quan đến chi tiết, từ phân tích giá trị đến đề xuất), giúp người đọc dễ nắm bắt thông tin và bị thuyết phục bởi các luận điểm được đưa ra một cách có hệ thống. -
Câu 2: Giá trị nổi bật nhất của khu di tích khảo cổ Hoàng thành Thăng Long được tác giả làm rõ trong văn bản là gì? Hãy phân tích một giá trị mà em cho là độc đáo nhất.
Gợi ý trả lời: Nêu bật giá trị về sự chồng xếp liên tục của các tầng văn hóa qua nhiều thời kỳ lịch sử. Học sinh có thể chọn một trong các giá trị (lịch sử, kiến trúc, giao thoa văn hóa) để phân tích sâu, sử dụng dẫn chứng từ văn bản để làm rõ. -
Câu 3: Vì sao tác giả cho rằng "Nhiều giá trị khảo cổ từ Hoàng thành Thăng Long cần được UNESCO công nhận" dù khu trung tâm đã được công nhận trước đó? Việc công nhận này có ý nghĩa như thế nào?
Gợi ý trả lời: Lý giải rằng các giá trị khảo cổ mới được phát hiện (đặc biệt là sự chồng lớp văn hóa) là những giá trị nổi bật toàn cầu, độc đáo, cần được công nhận bổ sung để thể hiện đầy đủ tầm vóc của di sản. Nêu các ý nghĩa: khẳng định giá trị, thúc đẩy bảo tồn, nghiên cứu, phát triển du lịch và giáo dục lòng tự hào dân tộc. -
Câu 4: Từ việc học văn bản, em có suy nghĩ gì về trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay đối với các di sản văn hóa của dân tộc?
Gợi ý trả lời: Đây là câu hỏi mở. Học sinh cần nêu được trách nhiệm của mình như: tìm hiểu, học hỏi về lịch sử, di sản; có ý thức giữ gìn, bảo vệ khi tham quan; tham gia giới thiệu, quảng bá vẻ đẹp của di sản đến bạn bè trong và ngoài nước; phê phán những hành vi phá hoại di sản...
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Qua bài học, chúng ta đã cùng nhau giải mã những giá trị vô giá của Hoàng thành Thăng Long, một di sản kết tinh trí tuệ và văn hóa của dân tộc Việt Nam qua hơn một thiên niên kỷ. Văn bản không chỉ cung cấp kiến thức mà còn là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy các di sản. Các điểm chính cần nhớ bao gồm: giá trị lịch sử thể hiện qua các lớp văn hóa chồng xếp, giá trị nghệ thuật kiến trúc độc đáo, và giá trị giao thoa văn hóa. Hy vọng rằng, sau bài học này, mỗi em sẽ thêm yêu quý và tự hào về lịch sử nước nhà, đồng thời nhận thức rõ hơn về vai trò của mình trong việc gìn giữ những báu vật mà cha ông để lại cho muôn đời sau.