Soạn bài Nói và nghe: Giới thiệu tác phẩm nghệ thuật - Ngữ văn - Lớp 10 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 10 thân mến! Kỹ năng nói và trình bày trước đám đông là một trong những kỹ năng mềm quan trọng nhất, không chỉ trong học tập mà còn trong cuộc sống sau này. Bài học hôm nay, Soạn bài Nói và nghe: Giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật (truyện kể hoặc bộ phim) trong sách Ngữ văn 10, tập 1, trang 67 - Kết nối tri thức, sẽ là cơ hội tuyệt vời để các em rèn luyện kỹ năng này. Thông qua việc giới thiệu một tác phẩm mình yêu thích, các em không chỉ học cách xây dựng một bài nói logic, hấp dẫn mà còn có dịp chia sẻ cảm nhận, lan tỏa tình yêu nghệ thuật đến bạn bè. Bài soạn này sẽ hướng dẫn các em từng bước, từ việc lựa chọn tác phẩm, xây dựng dàn ý, đến cách trình bày tự tin và cuốn hút. Hãy cùng bắt đầu hành trình chinh phục kỹ năng thuyết trình nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Hướng dẫn chuẩn bị bài nói (Trước khi nói)

Đây là giai đoạn quan trọng nhất, chiếm đến 70% thành công của một bài thuyết trình. Sự chuẩn bị càng kỹ lưỡng, các em sẽ càng tự tin và trình bày trôi chảy hơn.

1. Phân tích đề bài và xác định mục tiêu

a. Đọc kỹ yêu cầu đề bài

Đề bài yêu cầu: Giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật (truyện kể hoặc bộ phim). Từ đó, chúng ta cần xác định rõ các yếu tố cốt lõi:

• Đối tượng giới thiệu: Một tác phẩm nghệ thuật cụ thể. Đó có thể là một truyện ngắn, tiểu thuyết, hoặc một bộ phim (phim điện ảnh, phim truyền hình).
• Nhiệm vụ chính: Giới thiệu. Điều này không chỉ đơn thuần là kể lại nội dung, mà còn phải bao gồm việc chia sẻ cảm nhận, đánh giá, và làm nổi bật những giá trị đặc sắc của tác phẩm.
• Hình thức: Bài nói (thuyết trình). Do đó, cần chú trọng đến cả nội dung và cách thức trình bày (ngôn ngữ nói, cử chỉ, phương tiện hỗ trợ).

b. Xác định mục đích nói và đối tượng nghe

• Mục đích nói:
  • Cung cấp thông tin cơ bản về tác phẩm (tác giả/đạo diễn, năm sản xuất, thể loại...).
  • Thuyết phục người nghe tìm đọc/xem tác phẩm.
  • Chia sẻ góc nhìn, cảm nhận cá nhân sâu sắc của em về tác phẩm.
  • Khơi gợi sự thảo luận, trao đổi trong lớp học.
• Đối tượng nghe:
  • Là thầy cô và bạn bè trong lớp.
  • Họ có thể đã hoặc chưa biết đến tác phẩm em giới thiệu.
  • Cần sử dụng ngôn ngữ gần gũi, dễ hiểu, phù hợp với lứa tuổi học sinh, tránh dùng các thuật ngữ quá chuyên ngành mà không giải thích.

2. Lựa chọn tác phẩm nghệ thuật

Việc lựa chọn tác phẩm phù hợp là bước khởi đầu mang tính quyết định. Một tác phẩm mà em thực sự yêu thích và am hiểu sẽ là nguồn cảm hứng vô tận.

a. Tiêu chí lựa chọn

• Sự yêu thích và am hiểu: Hãy chọn một cuốn sách đã khiến em trăn trở, một bộ phim đã làm em khóc, cười. Khi có cảm xúc thật, bài nói của em sẽ trở nên chân thành và có sức lay động hơn.
• Giá trị nội dung và nghệ thuật: Tác phẩm nên có những giá trị nổi bật về tư tưởng, thông điệp nhân văn, hoặc có những đột phá về nghệ thuật (cách kể chuyện, kỹ thuật quay phim, xây dựng nhân vật...).
• Phù hợp với môi trường học đường: Lựa chọn các tác phẩm có nội dung lành mạnh, phù hợp với lứa tuổi và không gian lớp học.
• Độ dài hợp lý: Tránh chọn những tác phẩm quá đồ sộ, phức tạp (như một series phim dài tập hay một bộ tiểu thuyết nhiều phần) vì sẽ khó tóm tắt và phân tích trong thời gian cho phép.

b. Gợi ý một số tác phẩm

• Truyện kể:
  • Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (Nguyễn Nhật Ánh): Một câu chuyện trong trẻo về tuổi thơ, tình anh em.
  • Dế Mèn phiêu lưu ký (Tô Hoài): Tác phẩm kinh điển về hành trình trưởng thành, những bài học đường đời sâu sắc.
  • Hoàng tử bé (Antoine de Saint-Exupéry): Một câu chuyện triết lý nhẹ nhàng về thế giới người lớn và trẻ con, về tình bạn và tình yêu.
  • Số đỏ (Vũ Trọng Phụng): Tác phẩm trào phúng đặc sắc, phản ánh xã hội Việt Nam thời Pháp thuộc.
• Phim:
  • Mắt biếc (Đạo diễn Victor Vũ): Chuyển thể từ truyện của Nguyễn Nhật Ánh, bộ phim gây ấn tượng mạnh về hình ảnh và cảm xúc.
  • Bố già (Đạo diễn Trấn Thành): Bộ phim về tình cảm gia đình, sự khác biệt thế hệ trong bối cảnh xã hội hiện đại.
  • Spirited Away - Vùng đất linh hồn (Đạo diễn Hayao Miyazaki): Một kiệt tác hoạt hình Nhật Bản với những thông điệp sâu sắc về lòng dũng cảm, sự trưởng thành và môi trường.
  • Forrest Gump (Đạo diễn Robert Zemeckis): Hành trình phi thường của một người đàn ông có chỉ số IQ thấp nhưng trái tim nhân hậu, chứng kiến nhiều biến cố lịch sử của nước Mỹ.

3. Tìm ý và lập dàn ý chi tiết

Sau khi đã có tác phẩm trong tay, hãy hệ thống hóa các ý tưởng của mình thành một dàn ý logic. Đây là bộ xương sống của bài nói.

a. Kỹ thuật tìm ý (Brainstorming)

Hãy trả lời các câu hỏi sau để khơi nguồn ý tưởng:

• Thông tin chung: Tên tác phẩm, tác giả/đạo diễn, năm ra đời, thể loại là gì?
• Nội dung: Câu chuyện kể về điều gì? Tóm tắt ngắn gọn trong 3-5 câu.
• Nhân vật: Ai là nhân vật chính? Đặc điểm tính cách, hành trình của họ ra sao? Nhân vật nào để lại cho em ấn tượng sâu sắc nhất? Vì sao?
• Chủ đề, thông điệp: Tác phẩm muốn gửi gắm thông điệp gì về tình yêu, tình bạn, gia đình, xã hội...?
• Đặc sắc nghệ thuật:
  • Đối với truyện: Cốt truyện có gì độc đáo? Cách kể chuyện, ngôi kể, ngôn ngữ, nghệ thuật xây dựng nhân vật có gì đặc sắc?
  • Đối với phim: Góc quay, màu sắc, âm nhạc, diễn xuất của diễn viên có gì ấn tượng?
• Cảm nhận cá nhân: Chi tiết, nhân vật, câu nói nào trong tác phẩm khiến em xúc động/suy ngẫm nhất? Tác phẩm đã thay đổi suy nghĩ hay cách nhìn của em về một vấn đề nào đó như thế nào?
• Sức ảnh hưởng: Tác phẩm có ảnh hưởng như thế nào đến xã hội hoặc cá nhân em?

b. Xây dựng dàn ý chi tiết (Cấu trúc 3 phần)

Một bài nói hiệu quả luôn có cấu trúc rõ ràng: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

DÀN Ý THAM KHẢO

1. Mở bài (10% thời lượng): Dẫn dắt, giới thiệu

• Chào hỏi thầy cô và các bạn.
• Dẫn dắt vào chủ đề: Có thể bắt đầu bằng một câu hỏi, một câu trích dẫn hay, hoặc một câu chuyện cá nhân ngắn gọn liên quan đến tác phẩm.
• Giới thiệu trực tiếp tên tác phẩm, tác giả/đạo diễn mà em sẽ trình bày.

2. Thân bài (80% thời lượng): Trình bày nội dung chính

• Phần 1: Giới thiệu khái quát
  • Tên tác phẩm, tác giả/đạo diễn, năm sáng tác/sản xuất, thể loại, bối cảnh ra đời (nếu có).
  • Tóm tắt ngắn gọn nội dung chính của tác phẩm (tránh tiết lộ hết các tình tiết bất ngờ quan trọng).
• Phần 2: Phân tích, đánh giá những điểm đặc sắc (Đây là phần trọng tâm, thể hiện chiều sâu cảm nhận của em)
  • Về nội dung, chủ đề: Phân tích thông điệp, ý nghĩa nhân văn mà tác phẩm truyền tải (ví dụ: bài học về tình người, lòng dũng cảm, sự hy sinh...).
  • Về nghệ thuật: Chọn 1-2 yếu tố nghệ thuật nổi bật nhất để phân tích.
    • Truyện: Nghệ thuật xây dựng nhân vật, cách kể chuyện độc đáo, sử dụng ngôn từ...
    • Phim: Kỹ thuật quay phim, cách sử dụng màu sắc, âm thanh, diễn xuất...
  • Về nhân vật: Phân tích sâu một nhân vật mà em tâm đắc nhất (tính cách, số phận, hành trình phát triển).
• Phần 3: Cảm nhận và liên hệ cá nhân
  • Chia sẻ chi tiết hoặc cảnh phim/truyện gây ấn tượng mạnh nhất với em và giải thích tại sao.
  • Bài học em rút ra được từ tác phẩm. Tác phẩm đã ảnh hưởng đến em như thế nào?

3. Kết bài (10% thời lượng): Tóm lược và kêu gọi

• Tóm tắt lại những điểm chính đã trình bày.
• Khẳng định lại giá trị của tác phẩm.
• Đưa ra lời khuyến khích, kêu gọi mọi người tìm đọc/xem tác phẩm.
• Cảm ơn thầy cô và các bạn đã lắng nghe.

4. Soạn thảo nội dung và chuẩn bị phương tiện hỗ trợ

Từ dàn ý, hãy viết ra nội dung chi tiết cho bài nói. Hãy nhớ, đây là văn nói, nên cần dùng từ ngữ tự nhiên, câu văn ngắn gọn, dễ nghe, dễ hiểu.

a. Sử dụng phương tiện phi ngôn ngữ

Bài nói sẽ hấp dẫn hơn rất nhiều nếu em kết hợp hiệu quả các yếu tố phi ngôn ngữ:

• Ánh mắt: Giao tiếp bằng mắt với khán giả, nhìn bao quát cả lớp chứ không chỉ tập trung vào một điểm.
• Nét mặt: Biểu cảm tự nhiên, phù hợp với nội dung đang nói (vui tươi, trang trọng, suy tư...).
• Cử chỉ, điệu bộ: Sử dụng tay để minh họa cho lời nói một cách tự nhiên, tránh khoanh tay hay đút tay vào túi quần.
• Giọng nói: Điều chỉnh âm lượng, tốc độ, ngữ điệu để tạo sự nhấn nhá, tránh nói đều đều gây buồn ngủ.

b. Thiết kế slide trình chiếu (nếu được phép)

Slide là công cụ hỗ trợ đắc lực, không phải là kịch bản để em đọc. Hãy tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Ít chữ, nhiều hình: Mỗi slide chỉ nên chứa các từ khóa chính, các ý chính. Sử dụng hình ảnh, poster phim, bìa sách, ảnh nhân vật... để minh họa.
• Thiết kế đơn giản, nhất quán: Chọn một mẫu thiết kế (template) đơn giản, chuyên nghiệp. Sử dụng font chữ dễ đọc, màu sắc hài hòa.
• Hiệu ứng hợp lý: Tránh lạm dụng các hiệu ứng chuyển động phức tạp gây mất tập trung.
• Trích dẫn video ngắn: Có thể chèn một đoạn trailer phim hoặc một đoạn phim ngắn (dưới 1 phút) đắt giá để bài nói thêm sinh động.

c. Luyện tập

Đây là bước không thể thiếu. Luyện tập giúp em làm chủ nội dung, tự tin hơn và kiểm soát tốt thời gian.

• Tập nói một mình: Đứng trước gương để quan sát cử chỉ, nét mặt của mình.
• Ghi âm hoặc quay video: Nghe/xem lại để tự nhận xét về giọng nói, tốc độ, các lỗi diễn đạt.
• Tập nói trước nhóm bạn hoặc gia đình: Nhờ mọi người góp ý chân thành để cải thiện.
• Bấm giờ: Đảm bảo bài nói của em nằm trong khoảng thời gian quy định của giáo viên.

II. Hướng dẫn trình bày và trao đổi (Thực hành nói và nghe)

Sau khi đã chuẩn bị kỹ lưỡng, đây là lúc em tỏa sáng. Hãy giữ tâm lý thoải mái, tự tin và xem đây là một cuộc trò chuyện, chia sẻ với bạn bè.

1. Trình bày bài nói

a. Bắt đầu tự tin

• Bước lên bục, hít một hơi thật sâu, mỉm cười và nhìn bao quát cả lớp.
• Gửi lời chào thân thiện đến thầy cô và các bạn.
• Bắt đầu phần mở bài một cách rành mạch, rõ ràng để thu hút sự chú ý ngay từ những giây đầu tiên.

b. Duy trì sự kết nối

• Trong quá trình nói, hãy duy trì giao tiếp bằng mắt với khán giả.
• Sử dụng các câu hỏi tương tác nhỏ (ví dụ: "Có bạn nào ở đây đã xem phim này chưa ạ?", "Các bạn có đồng ý rằng...") để kéo người nghe vào bài nói của mình.
• Thể hiện sự đam mê, nhiệt huyết của em với tác phẩm. Năng lượng tích cực của em sẽ lan tỏa đến người nghe.

c. Xử lý các tình huống phát sinh

• Quên nội dung: Đừng hoảng sợ. Hãy nhìn vào dàn ý (trên giấy hoặc slide) để nhớ lại ý tiếp theo. Em có thể nói một câu chuyển ý như: "Để em nhớ lại một chút về chi tiết này..."
• Nói vấp: Bình tĩnh nói lại câu đó một cách rõ ràng hơn. Ai cũng có thể mắc lỗi, điều quan trọng là cách em xử lý nó.
• Hết thời gian: Nếu sắp hết giờ, hãy tập trung vào việc tóm tắt các ý chính và chuyển đến phần kết luận thay vì cố gắng nói hết mọi thứ.

2. Lắng nghe và trao đổi

Kỹ năng nghe và phản hồi cũng quan trọng không kém kỹ năng nói. Khi bạn mình trình bày, em hãy là một khán giả tích cực.

a. Kỹ năng lắng nghe tích cực

• Tập trung vào bài nói của bạn, tránh làm việc riêng.
• Ghi chép lại những điểm em thấy thú vị, những câu hỏi em muốn đặt ra.
• Thể hiện sự quan tâm qua ánh mắt, gật đầu tán thành.

b. Đặt câu hỏi và đưa ra nhận xét xây dựng

Khi đến phần trao đổi, hãy tham gia một cách văn minh và tích cực.

• Khi đặt câu hỏi: Câu hỏi nên rõ ràng, tập trung vào nội dung bài nói, thể hiện sự lắng nghe của em. (Ví dụ: "Mình rất thích phần bạn phân tích về nhân vật X. Bạn có thể chia sẻ thêm tại sao bạn lại nghĩ rằng hành động đó của nhân vật là cao thượng không?")
• Khi đưa ra nhận xét: Bắt đầu bằng việc khen ngợi những điểm bạn đã làm tốt (ví dụ: "Bài nói của bạn rất tự tin", "Mình rất ấn tượng với phần slide của bạn"). Sau đó, góp ý một cách nhẹ nhàng, mang tính xây dựng (ví dụ: "Có lẽ bài nói sẽ còn hay hơn nếu bạn nói chậm lại một chút ở phần phân tích thông điệp").

C. BÀI TẬP THỰC HÀNH

1. Lập dàn ý chi tiết: Chọn một tác phẩm truyện hoặc phim mà bạn chưa từng giới thiệu. Hãy xây dựng một dàn ý chi tiết theo cấu trúc 3 phần (Mở bài, Thân bài, Kết bài) như đã hướng dẫn ở trên.
2. Soạn thảo Mở bài và Kết bài: Từ dàn ý vừa lập, hãy viết hoàn chỉnh phần Mở bài (khoảng 3-4 câu) và phần Kết bài (khoảng 3-4 câu) cho bài nói của bạn. Hãy cố gắng làm cho hai phần này thật ấn tượng và súc tích.
3. Tập luyện ghi âm: Dựa vào dàn ý đã có, hãy thử trình bày miệng toàn bộ bài nói và ghi âm lại. Nghe lại bản ghi âm của mình và tự trả lời các câu hỏi: Giọng nói đã đủ to, rõ ràng chưa? Tốc độ nói có phù hợp không? Có từ nào bị lặp lại nhiều lần không? Bạn sẽ cải thiện điều gì ở lần nói tiếp theo?
4. Chuẩn bị 3 câu hỏi: Tưởng tượng bạn là người nghe một bài thuyết trình về tác phẩm "Lão Hạc" của Nam Cao. Hãy chuẩn bị 3 câu hỏi bạn muốn đặt cho người nói để làm rõ hơn về nội dung hoặc cảm nhận của họ về tác phẩm.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để chuẩn bị và trình bày một bài nói giới thiệu về tác phẩm nghệ thuật. Các em hãy nhớ rằng, chìa khóa của một bài nói thành công nằm ở sự chuẩn bị kỹ lưỡng và sự chân thành trong cảm xúc. Đừng ngần ngại chọn tác phẩm mà em thực sự tâm đắc, xây dựng một dàn ý logic, và luyện tập thật nhiều lần. Kỹ năng nói trước đám đông không phải là một tài năng bẩm sinh mà là kết quả của sự rèn luyện. Thầy/cô tin rằng với sự hướng dẫn chi tiết này và nỗ lực của bản thân, các em sẽ có những bài trình bày thật tự tin, cuốn hút và ý nghĩa. Chúc các em thành công và có những giờ học Nói và nghe thật bổ ích!