Soạn bài Thảo luận nhóm về một vấn đề - Ngữ văn - Lớp 9 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Trong cuộc sống cũng như học tập, chúng ta thường xuyên phải đối mặt với những vấn đề có nhiều luồng ý kiến, quan điểm trái chiều. Làm thế nào để trình bày quan điểm của mình một cách thuyết phục? Làm sao để lắng nghe và tôn trọng ý kiến của người khác, ngay cả khi họ không đồng tình với mình? Bài học Thảo luận nhóm về một vấn đề có ý kiến khác nhau trong chương trình Ngữ văn 9, sách Chân trời sáng tạo, sẽ trang bị cho các em những kỹ năng quan trọng này. Đây không chỉ là một bài học về nói và nghe, mà còn là cơ hội để các em rèn luyện tư duy phản biện, kỹ năng hợp tác và giao tiếp văn minh. Qua bài học này, các em sẽ tự tin hơn khi tham gia vào các cuộc thảo luận, biết cách xây dựng lập luận chặt chẽ và cùng nhau tìm ra hướng giải quyết vấn đề một cách toàn diện nhất.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu chung về thảo luận nhóm về một vấn đề có ý kiến khác nhau

Trước khi đi vào các bước cụ thể, chúng ta cần hiểu rõ bản chất và tầm quan trọng của hoạt động này.

1.1. Khái niệm và mục đích

Thảo luận nhóm về một vấn đề có ý kiến khác nhau là hình thức trao đổi, tranh luận giữa các thành viên trong một nhóm nhỏ nhằm làm sáng tỏ một vấn đề còn nhiều quan điểm trái ngược. Mục đích cuối cùng không phải là để phân định thắng-thua, mà là để các thành viên hiểu sâu sắc hơn về vấn đề từ nhiều góc độ, phát triển tư duy và đi đến một nhận thức chung (hoặc tôn trọng sự khác biệt trong nhận thức).

• Mục đích chính:
• Làm sáng tỏ vấn đề: Nhìn nhận vấn đề đa chiều, toàn diện hơn.
• Phát triển kỹ năng: Rèn luyện tư duy phản biện, lập luận, giao tiếp, lắng nghe và hợp tác.
• Tìm kiếm giải pháp: Hướng tới một giải pháp hoặc nhận thức chung được nhiều người đồng thuận.

1.2. Tầm quan trọng của kỹ năng thảo luận

Kỹ năng thảo luận không chỉ phục vụ cho môn Ngữ văn mà còn có ý nghĩa thiết thực trong nhiều lĩnh vực:

• Trong học tập: Giúp các em hiểu bài sâu hơn, ghi nhớ kiến thức lâu hơn và cải thiện khả năng làm việc nhóm.
• Trong cuộc sống: Giúp giải quyết các bất đồng trong gia đình, bạn bè một cách văn minh, hiệu quả.
• Trong sự nghiệp tương lai: Hầu hết các ngành nghề hiện đại đều đòi hỏi kỹ năng làm việc nhóm, trình bày và bảo vệ ý kiến. Người có kỹ năng thảo luận tốt thường dễ dàng thành công hơn.

1.3. Các yếu tố tạo nên một buổi thảo luận thành công

Để buổi thảo luận không trở thành một cuộc cãi vã, chúng ta cần đảm bảo các yếu tố sau:

1. Vấn đề thảo luận rõ ràng: Vấn đề phải cụ thể, có tính gợi mở và thực sự có những ý kiến khác nhau.
2. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng: Mỗi thành viên phải tìm hiểu thông tin, xây dựng lập luận cho quan điểm của mình.
3. Thái độ tôn trọng, cởi mở: Lắng nghe ý kiến của người khác, không cắt lời, không công kích cá nhân.
4. Lập luận dựa trên lý lẽ và bằng chứng: Thay vì nói "Em nghĩ vậy", hãy nói "Em nghĩ vậy vì... và đây là bằng chứng...".
5. Sự điều phối hiệu quả: Cần có nhóm trưởng để dẫn dắt, phân chia thời gian và tổng kết các ý kiến.

2. Hướng dẫn các bước chuẩn bị cho buổi thảo luận (Trước khi nói)

"Thành công trong chuẩn bị là chuẩn bị cho thành công". Giai đoạn này chiếm đến 70% sự thành công của buổi thảo luận.

2.1. Bước 1: Xác định vấn đề, mục tiêu và thời gian thảo luận

Đây là bước định hướng cho toàn bộ hoạt động. Các em cần làm rõ:

• Vấn đề thảo luận là gì? Ví dụ: "Học sinh THCS có nên sử dụng mạng xã hội không?"
• Mục tiêu cần đạt được là gì? Ví dụ: "Thống nhất những mặt lợi và hại của mạng xã hội, từ đó đề xuất các quy tắc sử dụng hợp lý."
• Thời gian thảo luận là bao lâu? Cả nhóm cần thống nhất thời gian để phân bổ hợp lý cho từng người nói.

2.2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý

Đây là bước quan trọng nhất để có một bài nói sâu sắc và logic.

a. Tìm ý

Để bảo vệ quan điểm của mình, em cần thu thập thông tin và luận điểm từ nhiều nguồn:

• Sách giáo khoa và tài liệu học tập: Những kiến thức nền tảng, chính thống.
• Internet: Tìm kiếm các bài báo, nghiên cứu, số liệu thống kê uy tín. (Lưu ý kiểm chứng nguồn tin).
• Thực tế cuộc sống: Quan sát từ bạn bè, gia đình và chính trải nghiệm của bản thân.
• Phỏng vấn: Hỏi ý kiến thầy cô, cha mẹ hoặc những người có chuyên môn.

Ví dụ với đề tài "Học sinh THCS có nên sử dụng mạng xã hội?":

• Luồng ý kiến 1 (Nên): Mạng xã hội giúp kết nối bạn bè, cập nhật thông tin nhanh chóng, là kênh học tập và giải trí hữu ích. Bằng chứng: các nhóm học tập trên Facebook, các kênh kiến thức trên YouTube, TikTok.
• Luồng ý kiến 2 (Không nên): Mạng xã hội gây nghiện, ảnh hưởng đến học tập và sức khỏe tinh thần (trầm cảm, lo âu), tiềm ẩn nguy cơ bị lừa đảo, bắt nạt trực tuyến. Bằng chứng: các số liệu về thời gian sử dụng mạng xã hội của giới trẻ, các vụ việc lừa đảo được báo chí đưa tin.

b. Lập dàn ý chi tiết

Dàn ý giúp em trình bày ý tưởng một cách mạch lạc, không bỏ sót ý. Một dàn ý cơ bản gồm 3 phần:

1. Mở đầu:
   • Chào hỏi thầy cô và các bạn.
   • Dẫn dắt, giới thiệu vấn đề thảo luận.
   • Nêu rõ quan điểm của cá nhân/nhóm: "Theo tôi/nhóm tôi, học sinh THCS nên sử dụng mạng xã hội, nhưng cần có sự kiểm soát và định hướng."
2. Nội dung chính: Trình bày các luận điểm để bảo vệ quan điểm.
   • Luận điểm 1: Mạng xã hội là công cụ học tập hiệu quả. (Đưa ra lý lẽ và dẫn chứng: tham gia group học tập, theo dõi các trang giáo dục, học ngoại ngữ qua app...).
   • Luận điểm 2: Mạng xã hội giúp mở rộng kết nối và kỹ năng xã hội. (Đưa ra lý lẽ và dẫn chứng: giữ liên lạc với bạn bè, tham gia các hoạt động cộng đồng online...).
   • Luận điểm 3 (Phản biện): Thừa nhận những mặt trái của mạng xã hội (gây nghiện, tin giả...) và đề xuất giải pháp. (Đưa ra lý lẽ và dẫn chứng: cần có sự hướng dẫn của gia đình, nhà trường; cần tự đặt ra giới hạn thời gian...).
3. Kết thúc:
   • Khẳng định lại quan điểm.
   • Tóm tắt các luận điểm chính.
   • Gửi thông điệp hoặc câu hỏi mở để khuyến khích sự trao đổi từ các bạn khác.
   • Cảm ơn mọi người đã lắng nghe.

2.3. Bước 3: Luyện tập

Luyện tập giúp em tự tin và trình bày trôi chảy hơn.

• Luyện tập một mình: Nói trước gương để điều chỉnh ngôn ngữ cơ thể, ánh mắt, biểu cảm.
• Luyện tập theo cặp/nhóm: Trình bày cho các bạn trong nhóm nghe và nhờ họ góp ý.
• Bấm giờ: Đảm bảo bài nói không quá dài hoặc quá ngắn so với thời gian quy định.

3. Hướng dẫn thực hành thảo luận tại lớp (Trình bày bài nói)

Đây là lúc thể hiện kết quả của quá trình chuẩn bị.

3.1. Yêu cầu đối với người nói và người nghe

3.2. Kỹ năng tương tác và phản biện văn minh

Thảo luận không chỉ là trình bày, mà còn là tương tác. Đây là phần khó nhưng cũng thú vị nhất.

a. Cách đưa ra ý kiến đồng tình

• "Tôi hoàn toàn đồng ý với quan điểm của bạn A..."
• "Ý kiến của bạn B đã bổ sung một góc nhìn rất hay mà tôi chưa nghĩ tới..."
• "Để làm rõ hơn cho ý của bạn C, tôi xin đưa thêm một ví dụ..."

b. Cách đưa ra ý kiến phản đối một cách lịch sự

Nguyên tắc vàng: Tấn công vào luận điểm, không tấn công vào con người.

• "Tôi hiểu và tôn trọng quan điểm của bạn, tuy nhiên tôi có một góc nhìn khác..."
• "Phần trình bày của bạn rất thuyết phục ở điểm A, nhưng ở điểm B, tôi vẫn còn một vài băn khoăn..."
• "Liệu chúng ta có đang bỏ qua một khía cạnh khác của vấn đề không? Ví dụ như..."

c. Cách đặt câu hỏi làm rõ

• "Bạn có thể giải thích rõ hơn về khái niệm... mà bạn vừa nêu không?"
• "Dẫn chứng bạn đưa ra rất thú vị. Bạn có thể cho biết nguồn của thông tin đó không?"
• "Để chắc chắn là tôi đã hiểu đúng ý bạn, có phải bạn đang muốn nói rằng...?"

4. Đánh giá và rút kinh nghiệm (Sau khi nói)

Một buổi thảo luận chỉ thực sự có giá trị khi chúng ta nhìn lại và rút ra bài học cho bản thân và cả nhóm.

4.1. Nội dung và hình thức đánh giá

Các em có thể dựa vào bảng tiêu chí trong SGK trang 147 để tự đánh giá và góp ý cho bạn. Các tiêu chí chính bao gồm:

• Nội dung: Ý kiến có rõ ràng, xác đáng không? Lý lẽ và bằng chứng có thuyết phục không?
• Hình thức trình bày: Diễn đạt có lưu loát không? Có sử dụng ngôn ngữ hình thể không? Có đảm bảo thời gian không?
• Tương tác nhóm: Có lắng nghe và tôn trọng ý kiến người khác không? Có tham gia phản hồi, đặt câu hỏi một cách xây dựng không?

4.2. Cách đưa ra nhận xét, góp ý

Hãy sử dụng phương pháp "Bánh mì kẹp" khi góp ý cho bạn:

1. Lớp bánh mì trên (Khen ngợi): Nêu ra một điểm mà bạn đã làm rất tốt. (Ví dụ: "Tớ rất ấn tượng với phần dẫn chứng mà cậu đưa ra, rất cụ thể và xác thực.")
2. Phần nhân (Góp ý xây dựng): Nêu ra một điểm cần cải thiện một cách nhẹ nhàng. (Ví dụ: "Tuy nhiên, nếu cậu có thể nói to và rõ hơn một chút thì bài nói sẽ hoàn hảo hơn.")
3. Lớp bánh mì dưới (Động viên): Kết thúc bằng một lời khích lệ. (Ví dụ: "Nhìn chung, phần trình bày của cậu rất tốt. Cố gắng phát huy nhé!")

4.3. Rút kinh nghiệm cho bản thân

Sau buổi thảo luận, hãy tự hỏi mình những câu sau:

• Mình đã chuẩn bị bài nói tốt chưa?
• Mình đã trình bày tự tin và rõ ràng chưa?
• Mình đã lắng nghe các bạn khác một cách tích cực chưa?
• Mình học được điều gì mới về vấn đề thảo luận?
• Lần sau mình sẽ làm gì để thảo luận tốt hơn?

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi 1: Phân tích sự khác biệt cơ bản giữa một cuộc thảo luận và một cuộc tranh cãi. Theo em, yếu tố nào là quan trọng nhất để một cuộc thảo luận không biến thành tranh cãi?

   Hướng dẫn trả lời: Cần nêu rõ mục đích của hai hoạt động (thảo luận: tìm hiểu, xây dựng; tranh cãi: thắng-thua, phá hủy). Yếu tố quan trọng nhất là thái độ tôn trọng, lắng nghe và tinh thần xây dựng. Mục tiêu là làm sáng tỏ vấn đề chứ không phải để chứng tỏ mình đúng.

2. Câu hỏi 2: Khi một bạn trong nhóm đưa ra ý kiến trái ngược hoàn toàn với em và có những lý lẽ có vẻ cũng rất hợp lý, em sẽ ứng xử như thế nào để vừa bảo vệ quan điểm của mình, vừa giữ được không khí thảo luận tích cực?

   Hướng dẫn trả lời: Đầu tiên, cần công nhận và ghi nhận điểm hợp lý trong ý kiến của bạn ("Cảm ơn bạn đã đưa ra một góc nhìn thú vị..."). Sau đó, bình tĩnh trình bày lại luận điểm của mình, chỉ ra những điểm khác biệt và có thể đặt câu hỏi để cùng làm rõ ("Tuy nhiên, ở khía cạnh..., tôi nghĩ rằng..."). Cố gắng tìm ra điểm chung hoặc một giải pháp dung hòa nếu có thể.

3. Câu hỏi 3 (Bài tập thực hành): Hãy chọn một trong các vấn đề sau và lập một dàn ý chi tiết cho bài nói của em trong buổi thảo luận nhóm:

   • Nên hay không nên mặc đồng phục khi đến trường?
   • Giữa việc học nhiều môn và việc tập trung vào một môn năng khiếu, lựa chọn nào tốt hơn cho học sinh THCS?
   • Thần tượng một người nổi tiếng: Lợi hay hại?

   Hướng dẫn thực hành: Áp dụng cấu trúc 3 phần (Mở đầu, Nội dung chính, Kết thúc) đã hướng dẫn ở trên. Trong phần nội dung chính, cần xây dựng ít nhất 2-3 luận điểm vững chắc, mỗi luận điểm phải có lý lẽ và dẫn chứng cụ thể đi kèm.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để thực hiện một buổi Thảo luận nhóm về một vấn đề có ý kiến khác nhau. Kỹ năng này không hề phức tạp nếu chúng ta nắm vững ba bước cốt lõi: Chuẩn bị kỹ lưỡng - Trình bày tự tin - Đánh giá xây dựng. Thảo luận không chỉ là nói lên ý kiến của mình mà còn là nghệ thuật lắng nghe, thấu hiểu và cùng nhau phát triển. Thầy/cô tin rằng, sau bài học này, các em sẽ không còn e ngại khi đối mặt với những ý kiến trái chiều, mà sẽ xem đó là cơ hội để mở rộng tư duy và hoàn thiện bản thân. Hãy mạnh dạn áp dụng những kiến thức này vào các buổi thảo luận trên lớp và cả trong cuộc sống hàng ngày nhé!