Soạn bài Viết nội quy, hướng dẫn nơi công cộng - Ngữ văn - Lớp 9 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em, hằng ngày khi đến trường, vào thư viện, đi công viên hay thậm chí là trong rạp chiếu phim, chúng ta đều bắt gặp những văn bản như "Nội quy thư viện", "Hướng dẫn tham quan di tích" hay "Quy định phòng học". Các em có bao giờ tự hỏi tại sao chúng lại cần thiết và làm thế nào để viết ra chúng không? Bài học hôm nay sẽ giúp các em giải đáp những thắc mắc đó. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu cách viết một bản nội quy hoặc hướng dẫn ở nơi công cộng một cách rõ ràng, mạch lạc và hiệu quả. Việc nắm vững kỹ năng này không chỉ giúp các em học tốt môn Ngữ văn mà còn trang bị một công cụ hữu ích trong cuộc sống, góp phần xây dựng một môi trường văn minh, trật tự.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu chung về văn bản nội quy và hướng dẫn

Trước khi bắt tay vào viết, chúng ta cần hiểu rõ bản chất, vai trò và đặc điểm của hai loại văn bản này.

1.1. Khái niệm và vai trò

Văn bản nội quy: Là văn bản quy định những điều mọi người trong một tập thể, một cơ quan, hoặc tại một địa điểm công cộng phải tuân theo nhằm đảm bảo trật tự, kỉ luật và an toàn chung.

Văn bản hướng dẫn: Là văn bản chỉ dẫn các bước, trình tự thực hiện một công việc, một hoạt động nào đó để đạt được kết quả mong muốn một cách chính xác và hiệu quả.

Vai trò và tầm quan trọng:

• Duy trì trật tự, kỷ cương: Nội quy giúp tạo ra một khuôn khổ chung, đảm bảo mọi người hành động một cách thống nhất, có tổ chức. Ví dụ: Nội quy lớp học giúp duy trì không khí học tập nghiêm túc.
• Đảm bảo an toàn: Hướng dẫn sử dụng thiết bị, hướng dẫn phòng cháy chữa cháy giúp ngăn ngừa tai nạn và xử lý tình huống khẩn cấp.
• Bảo vệ tài sản chung: Nội quy thư viện yêu cầu giữ gìn sách cẩn thận, nội quy công viên yêu cầu không phá hoại cây cối, cảnh quan.
• Tăng hiệu quả công việc: Hướng dẫn quy trình giúp mọi người thực hiện công việc nhanh chóng, chính xác, tránh sai sót.
• Xây dựng văn hóa ứng xử văn minh: Các quy định, hướng dẫn ở nơi công cộng góp phần hình thành thói quen và ý thức tốt cho mỗi cá nhân.

1.2. Phân biệt văn bản nội quy và văn bản hướng dẫn

Mặc dù có điểm chung là văn bản thông tin, nội quy và hướng dẫn lại có những khác biệt cơ bản về mục đích và cách thể hiện. Chúng ta có thể phân biệt qua bảng sau:

1.3. Đặc điểm chung về hình thức và nội dung

Dù là nội quy hay hướng dẫn, chúng đều cần tuân thủ những đặc điểm chung để đảm bảo hiệu quả truyền đạt:

• Bố cục rõ ràng: Thường có 3 phần: Tiêu đề, Nội dung chính, Phần kết thúc (nếu có).
• Tiêu đề ngắn gọn: Nêu bật được đối tượng và nội dung chính (ví dụ: NỘI QUY PHÒNG TIN HỌC).
• Trình bày khoa học: Các điều khoản, các bước thường được đánh số thứ tự (1, 2, 3...) hoặc dùng gạch đầu dòng/hoa thị để người đọc dễ theo dõi.
• Ngôn ngữ chính xác, đơn nghĩa: Câu văn ngắn gọn, trực tiếp, dễ hiểu, tránh dùng từ đa nghĩa, biểu cảm hay lối diễn đạt phức tạp.
• Thông tin đầy đủ, cụ thể: Cung cấp đủ thông tin cần thiết, chỉ rõ hành động nào được làm, không được làm hoặc cần làm theo trình tự nào.

2. Phân tích ngữ liệu tham khảo (SGK Ngữ văn 9, tập 2, trang 140)

Bây giờ, chúng ta sẽ cùng phân tích văn bản mẫu trong sách giáo khoa để hiểu rõ hơn cách áp dụng lý thuyết vào thực tế.

2.1. Đọc và xác định yêu cầu của văn bản

Văn bản trong sách giáo khoa là "Nội quy thư viện".

• Mục đích: Quy định những điều cần tuân thủ khi sử dụng thư viện nhằm bảo vệ tài sản chung (sách, trang thiết bị) và xây dựng không gian đọc sách văn minh, yên tĩnh.
• Đối tượng: Toàn thể cán bộ, giáo viên, nhân viên và học sinh trong nhà trường.
• Phạm vi áp dụng: Không gian thư viện của trường học.

2.2. Phân tích cấu trúc và cách trình bày

Văn bản có cấu trúc rất mạch lạc:

1. Tiêu đề: Chữ in hoa, khổ lớn, đặt ở trung tâm (NỘI QUY THƯ VIỆN) -> Thu hút sự chú ý, nêu rõ nội dung văn bản.
2. Nội dung chính: Bao gồm các điều khoản được đánh số thứ tự rõ ràng. Mỗi điều khoản tập trung vào một quy định cụ thể.
• Điều 1: Quy định về trang phục, thái độ.
• Điều 2: Quy định về giữ gìn trật tự, vệ sinh.
• Điều 3: Quy định về việc bảo quản tài sản chung.
• Điều 4: Quy định về thủ tục mượn, trả sách.
3. Phần kết thúc: Nêu rõ hiệu lực của nội quy và yêu cầu mọi người thực hiện.

Nhận xét: Cách trình bày này giúp người đọc dễ dàng nắm bắt các quy định. Việc nhóm các ý có liên quan vào cùng một điều khoản cho thấy sự logic và khoa học.

2.3. Phân tích cách sử dụng ngôn ngữ

Ngôn ngữ trong văn bản mẫu thể hiện rõ tính chất của một bản nội quy:

• Từ ngữ trang trọng, nghiêm túc: "xuất trình thẻ", "nghiêm túc thực hiện", "bảo quản cẩn thận".
• Sử dụng câu cầu khiến, câu trần thuật ngắn: Các câu thường ở dạng yêu cầu trực tiếp, ví dụ: "Giữ gìn trật tự, không nói chuyện, gây ồn ào", "Không mang đồ ăn, thức uống vào thư viện".
• Dùng từ ngữ mang tính bắt buộc: "phải", "không được", "nghiêm cấm". Ví dụ: "Bạn đọc phải có thẻ thư viện", "Nghiêm cấm viết, vẽ, làm bẩn sách".

2.4. Rút ra bài học kinh nghiệm

Từ việc phân tích ngữ liệu, chúng ta rút ra được những bài học quan trọng khi viết một bản nội quy/hướng dẫn:

1. Xác định rõ mục đích, đối tượng: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất, quyết định nội dung và ngôn ngữ của văn bản.
2. Bố cục phải rành mạch: Sử dụng tiêu đề, đánh số thứ tự, gạch đầu dòng để văn bản sáng sủa, dễ đọc.
3. Nội dung phải cụ thể, đầy đủ: Tránh nói chung chung. Thay vì viết "Giữ gìn vệ sinh", hãy viết cụ thể "Không xả rác, không mang đồ ăn thức uống vào phòng".
4. Ngôn ngữ phải chính xác, ngắn gọn: Đi thẳng vào vấn đề, tránh diễn đạt dài dòng, khó hiểu.

3. Quy trình viết một bản nội quy hoặc hướng dẫn

Để viết được một văn bản chất lượng, chúng ta nên tuân thủ quy trình 4 bước sau:

Bước 1: Chuẩn bị viết (Trước khi đặt bút)

• Xác định mục đích: Trả lời câu hỏi: Viết để làm gì? (Để giữ trật tự? Để hướng dẫn an toàn? Để bảo vệ tài sản?).
• Xác định đối tượng: Ai sẽ đọc văn bản này? (Học sinh? Khách du lịch? Công nhân?). Ngôn ngữ và nội dung phải phù hợp với trình độ nhận thức của họ.
• Thu thập thông tin: Tìm hiểu các quy định đã có, tham khảo các văn bản tương tự, suy nghĩ về những vấn đề thực tế cần được quy định hoặc hướng dẫn tại địa điểm đó. Lập một danh sách các ý tưởng, các điều cần đưa vào.

Bước 2: Lập dàn ý

Sắp xếp các ý đã thu thập ở Bước 1 thành một dàn ý logic. Dàn ý chung thường bao gồm:

1. Phần đầu:
   • Tên cơ quan, tổ chức (nếu có).
   • Tiêu đề văn bản (ví dụ: HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG PHÒNG THÍ NGHIỆM).
2. Phần nội dung chính:
   • Nêu mục đích, phạm vi, đối tượng áp dụng.
   • Trình bày các điều khoản (đối với nội quy) hoặc các bước (đối với hướng dẫn).
   • Sắp xếp các điều/bước theo một trình tự hợp lý (từ chung đến riêng, theo thứ tự thời gian, theo nhóm chủ đề...).
3. Phần cuối:
   • Lời kêu gọi, yêu cầu thực hiện.
   • Hiệu lực của văn bản.
   • Ngày tháng năm ban hành, chữ ký và tên của người/cơ quan có thẩm quyền.

Bước 3: Viết bài

Dựa vào dàn ý đã lập, tiến hành viết thành văn bản hoàn chỉnh.

Lưu ý quan trọng khi viết:

• Viết tiêu đề: Dùng chữ in hoa, cỡ chữ lớn, đặt cân đối.
• Triển khai các điều khoản/các bước: Mỗi điều khoản/bước nên là một câu hoặc một đoạn văn ngắn gọn, trình bày một ý hoàn chỉnh.
• Chọn từ ngữ: Như đã phân tích, chọn từ ngữ phù hợp với tính chất của văn bản (mệnh lệnh cho nội quy, chỉ dẫn cho hướng dẫn).
• Đảm bảo tính nhất quán: Sử dụng thống nhất cách trình bày (ví dụ: nếu đã dùng số thứ tự thì dùng cho tất cả các điều khoản).

Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Đây là bước không thể thiếu để đảm bảo chất lượng văn bản. Hãy đọc lại và tự kiểm tra theo các tiêu chí sau:

• Nội dung: Đã đầy đủ, chính xác chưa? Có điều khoản nào mâu thuẫn hoặc khó hiểu không?
• Bố cục: Đã hợp lý, mạch lạc chưa?
• Ngôn ngữ: Từ ngữ, câu văn đã chuẩn mực, ngắn gọn và dễ hiểu chưa?
• Lỗi chính tả, ngữ pháp: Rà soát kỹ để phát hiện và sửa các lỗi sai.
• Trình bày: Văn bản có sáng sủa, dễ nhìn không? Cần điều chỉnh font chữ, cỡ chữ, khoảng cách dòng cho hợp lý không?

Sau khi hoàn tất việc chỉnh sửa, bạn đã có một văn bản nội quy hoặc hướng dẫn hoàn chỉnh.

4. Luyện tập thực hành

Lý thuyết sẽ trở nên vô nghĩa nếu không được thực hành. Dưới đây là một vài tình huống để các em vận dụng kiến thức vừa học.

Tình huống 1: Viết nội quy phòng tin học của trường

• Mục đích: Đảm bảo an toàn thiết bị, giữ gìn vệ sinh chung, tạo môi trường học tập hiệu quả.
• Đối tượng: Học sinh các khối lớp.
• Gợi ý nội dung:
  1. Quy định về việc ra vào phòng máy (xếp hàng, không chen lấn).
  2. Quy định về việc sử dụng máy tính (bật/tắt đúng quy trình, không tự ý cài đặt phần mềm, không truy cập trang web xấu).
  3. Quy định về giữ gìn vệ sinh, trật tự (không mang đồ ăn, thức uống, không gây ồn ào).
  4. Quy định về bảo vệ tài sản (không tự ý tháo lắp thiết bị, báo cho giáo viên khi có sự cố).

Tình huống 2: Viết bản hướng dẫn các bước rửa tay phòng chống dịch bệnh tại trường học

• Mục đích: Hướng dẫn học sinh rửa tay đúng cách để bảo vệ sức khỏe.
• Đối tượng: Học sinh toàn trường.
• Gợi ý nội dung (dựa theo 6 bước của Bộ Y tế):
  1. Bước 1: Làm ướt tay. Lấy xà phòng và chà hai lòng bàn tay vào nhau.
  2. Bước 2: Chà lòng bàn tay này lên mu và kẽ ngoài các ngón tay của bàn tay kia và ngược lại.
  3. Bước 3: Chà hai lòng bàn tay vào nhau, miết mạnh các kẽ ngón tay.
  4. Bước 4: Chà mặt ngoài các ngón tay của bàn tay này vào lòng bàn tay kia.
  5. Bước 5: Dùng bàn tay này xoay ngón cái của bàn tay kia và ngược lại.
  6. Bước 6: Xoay các đầu ngón tay này vào lòng bàn tay kia và ngược lại. Rửa sạch tay dưới vòi nước và lau khô.

  Lưu ý: Với văn bản hướng dẫn này, nên sử dụng hình ảnh minh họa cho mỗi bước để tăng tính trực quan, dễ hiểu.

C. BÀI TẬP THỰC HÀNH

Hãy chọn một trong các đề bài sau và hoàn thành một văn bản hoàn chỉnh dựa trên kiến thức đã học.

1. Đề 1: Em hãy soạn thảo "Nội quy sử dụng sân thể thao" của trường em.

   Gợi ý: Cần quy định về thời gian sử dụng, các môn thể thao được phép, ý thức giữ gìn vệ sinh, bảo vệ dụng cụ thể thao, trang phục khi tham gia...

2. Đề 2: Thay mặt ban quản lý một khu di tích lịch sử (ví dụ: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Dinh Độc Lập...), em hãy viết một bản "Hướng dẫn tham quan" dành cho du khách.

   Gợi ý: Cần có các chỉ dẫn về trang phục, thái độ, những khu vực được phép và không được phép tham quan, quy định về chụp ảnh, giữ gìn vệ sinh chung...

3. Đề 3: Viết một bản hướng dẫn cách phân loại rác thải tại nguồn (phân loại rác hữu cơ, rác tái chế, rác còn lại) để đặt tại khu dân cư nơi em sinh sống.

   Gợi ý: Cần giải thích ngắn gọn thế nào là rác hữu cơ, rác tái chế. Liệt kê cụ thể các loại rác thuộc mỗi nhóm. Hướng dẫn cách bỏ rác vào đúng thùng quy định. Ngôn ngữ cần thân thiện, dễ hiểu với mọi lứa tuổi.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã nắm được những kiến thức và kỹ năng cơ bản để tạo ra một văn bản nội quy hoặc hướng dẫn hiệu quả. Hãy nhớ rằng, chìa khóa để viết tốt loại văn bản này nằm ở sự rõ ràng, ngắn gọn và phù hợp với đối tượng. Quy trình bốn bước: Chuẩn bị - Lập dàn ý - Viết bài - Chỉnh sửa là kim chỉ nam giúp các em hoàn thành tốt nhiệm vụ. Kỹ năng này không chỉ phục vụ cho việc học mà còn là một biểu hiện của nếp sống văn minh, có trách nhiệm với cộng đồng. Hãy bắt đầu quan sát và áp dụng những điều đã học vào cuộc sống ngay từ hôm nay nhé!