Nghe và phản hồi bài giới thiệu tác phẩm - Ngữ văn - Lớp 11 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kĩ năng vô cùng quan trọng không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong giao tiếp hàng ngày: Nghe và phản hồi về bài giới thiệu một tác phẩm văn học hoặc tác phẩm nghệ thuật. Đây không đơn thuần là việc ngồi nghe một cách thụ động, mà là một quá trình tương tác trí tuệ, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về tác phẩm, đồng thời rèn luyện tư duy phản biện và khả năng giao tiếp tinh tế. Bài học này sẽ trang bị cho các em những công cụ cần thiết để trở thành một người nghe chủ động, biết cách đưa ra những phản hồi xác đáng, mang tính xây dựng, góp phần nâng cao chất lượng của các buổi thảo luận, thuyết trình. Hãy cùng nhau biến mỗi giờ học nói và nghe trở nên sôi nổi và bổ ích hơn nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu yêu cầu và tầm quan trọng của kĩ năng nghe và phản hồi

Trước khi đi vào các bước cụ thể, chúng ta cần hiểu rõ bản chất và tại sao kĩ năng này lại cần thiết đến vậy.

1.1. Yêu cầu của bài học

Bài học này đặt ra các yêu cầu cụ thể đối với cả người nghe và người phản hồi. Các em cần đạt được những mục tiêu sau:

• Về kĩ năng nghe: Nghe và nắm bắt chính xác, đầy đủ các thông tin được trình bày. Nhận diện được cấu trúc của bài giới thiệu, luận điểm chính, các lí lẽ và bằng chứng được sử dụng.
• Về kĩ năng phản hồi: Đưa ra được những nhận xét, đánh giá về nội dung và hình thức của bài giới thiệu. Các phản hồi phải rõ ràng, thuyết phục và mang tính xây dựng.
• Về thái độ: Lắng nghe với thái độ tôn trọng, cầu thị. Phản hồi một cách khách quan, lịch sự, tránh công kích cá nhân.

1.2. Tầm quan trọng của việc nghe chủ động và phản hồi xây dựng

Kĩ năng này vượt ra ngoài khuôn khổ lớp học. Trong cuộc sống, khả năng lắng nghe và đưa ra phản hồi giúp các em:

• Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp: Khi bạn thực sự lắng nghe và góp ý chân thành, người khác sẽ cảm thấy được tôn trọng và đánh giá cao.
• Nâng cao hiệu quả làm việc nhóm: Trong các dự án học tập hay công việc sau này, việc trao đổi và phản hồi giúp các thành viên hiểu nhau hơn, cải thiện ý tưởng và đạt được mục tiêu chung.
• Phát triển tư duy phản biện: Lắng nghe để phân tích, đánh giá giúp rèn luyện khả năng suy xét vấn đề từ nhiều góc độ, không dễ dàng chấp nhận mọi thông tin một cách thụ động.
• Hoàn thiện bản thân: Khi biết cách phản hồi cho người khác, bạn cũng sẽ biết cách tiếp nhận phản hồi về mình một cách tích cực để tự cải thiện.

2. Hướng dẫn quy trình nghe và phản hồi chi tiết

Để nghe và phản hồi hiệu quả, chúng ta cần thực hiện một quy trình bài bản gồm 3 giai đoạn: Trước khi nghe, trong khi nghe và sau khi nghe.

2.1. Giai đoạn 1: Chuẩn bị trước khi nghe

Sự chuẩn bị chu đáo là chìa khóa quyết định 50% thành công. Đừng bao giờ bước vào một buổi nghe với một cái đầu trống rỗng.

a. Tìm hiểu thông tin nền

Nếu biết trước về tác phẩm văn học hoặc nghệ thuật sẽ được giới thiệu, hãy dành thời gian tìm hiểu sơ lược:

• Với tác phẩm văn học: Tác giả là ai? Hoàn cảnh sáng tác? Tóm tắt cốt truyện? Chủ đề chính là gì?
• Với tác phẩm nghệ thuật (hội họa, âm nhạc, điện ảnh...): Tác giả/nghệ sĩ là ai? Bối cảnh ra đời? Phong cách nghệ thuật? Nội dung hoặc thông điệp chính?

Ví dụ: Nếu bạn sắp nghe bài giới thiệu về bài thơ "Sóng" của Xuân Quỳnh, việc đọc lại bài thơ và tìm hiểu về phong trào thơ trẻ chống Mỹ sẽ giúp bạn dễ dàng nắm bắt và đánh giá bài nói hơn.

b. Xác định mục đích nghe

Hãy tự hỏi: "Mình nghe bài giới thiệu này để làm gì?". Mục đích có thể là:

• Để hiểu thêm về một tác phẩm mình chưa biết.
• Để so sánh cách cảm nhận của người nói với cách cảm nhận của mình.
• Để học hỏi cách người khác giới thiệu một tác phẩm.
• Để đánh giá, cho điểm theo yêu cầu của giáo viên.

Việc xác định rõ mục đích sẽ giúp bạn tập trung vào những thông tin quan trọng nhất.

c. Chuẩn bị công cụ và tâm thế

• Công cụ: Sổ, bút để ghi chép. Có thể chuẩn bị sẵn một vài câu hỏi chung về tác phẩm.
• Tâm thế: Cởi mở, sẵn sàng tiếp nhận những góc nhìn mới. Tạm gác lại những định kiến cá nhân để lắng nghe một cách khách quan.

2.2. Giai đoạn 2: Tập trung trong khi nghe

Đây là giai đoạn quan trọng nhất, đòi hỏi sự tập trung cao độ.

a. Lắng nghe và ghi chép thông minh

Bạn không thể ghi lại mọi thứ. Hãy tập trung vào các ý chính:

Cấu trúc bài nói: Thông thường một bài giới thiệu sẽ có 3 phần: Mở đầu (giới thiệu chung), Thân bài (phân tích các khía cạnh cụ thể), Kết luận (tổng kết, nêu cảm nhận). Hãy cố gắng nhận diện và ghi chép theo cấu trúc này.

• Luận điểm chính: Người nói muốn làm nổi bật điều gì nhất ở tác phẩm?
• Lí lẽ và bằng chứng: Người nói đã dùng những chi tiết, trích dẫn, hình ảnh nào để chứng minh cho luận điểm của mình? Những lí lẽ đó có thuyết phục không?
• Những điểm tâm đắc hoặc mới lạ: Ghi lại những phân tích, kiến giải độc đáo mà bạn chưa từng nghĩ tới.
• Những điểm còn thắc mắc, chưa rõ: Đánh dấu lại những phần bạn thấy khó hiểu, mâu thuẫn hoặc cần được giải thích thêm.

b. Quan sát các yếu tố phi ngôn ngữ

Một bài giới thiệu không chỉ có lời nói. Hãy chú ý đến:

• Giọng điệu: Người nói có truyền cảm không? Có nhấn nhá vào những điểm quan trọng không?
• Ngôn ngữ cơ thể: Ánh mắt, cử chỉ, biểu cảm có tự tin và phù hợp với nội dung không?
• Công cụ hỗ trợ: Nếu có sử dụng slide, hình ảnh, video, chúng có rõ ràng và hỗ trợ hiệu quả cho bài nói không?

Việc quan sát này giúp bạn đánh giá toàn diện hơn về bài giới thiệu.

2.3. Giai đoạn 3: Trao đổi và phản hồi sau khi nghe

Phản hồi không phải là "chê bai". Phản hồi là một món quà giúp người nói tiến bộ. Hãy trao món quà đó một cách trân trọng.

a. Sắp xếp lại ghi chép và hình thành ý tưởng

Dành vài phút xem lại những gì bạn đã ghi. Hệ thống lại thành các điểm chính bạn muốn nói. Chia chúng thành hai nhóm: điểm khen ngợi và điểm cần góp ý.

b. Áp dụng nguyên tắc phản hồi "Bánh mì kẹp" (Sandwich method)

Đây là một kĩ thuật rất hữu ích để đưa ra phản hồi mà không làm người nghe cảm thấy bị tấn công:

1. Lớp bánh mì trên (Khen ngợi): Bắt đầu bằng việc ghi nhận những điểm tốt, những nỗ lực của người nói. Điều này tạo ra một không khí tích cực. Ví dụ: "Cảm ơn bài giới thiệu của bạn. Mình rất ấn tượng với phần bạn phân tích về hình tượng người lính trong thơ Quang Dũng, rất sâu sắc và mới mẻ."
2. Phần nhân ở giữa (Góp ý): Đưa ra những điểm cần cải thiện một cách cụ thể, nhẹ nhàng. Sử dụng các cụm từ như "Theo mình thì...", "Sẽ tốt hơn nếu...", "Mình có một thắc mắc nhỏ ở phần...". Ví dụ: "Tuy nhiên, ở phần nói về nghệ thuật, giá như bạn có thể chỉ ra thêm một vài biện pháp tu từ đặc sắc nữa thì phần phân tích sẽ thuyết phục hơn. Mình cũng hơi băn khoăn về mối liên hệ giữa chi tiết X và chủ đề chính, bạn có thể làm rõ hơn không?"
3. Lớp bánh mì dưới (Động viên): Kết thúc bằng một lời khen hoặc động viên để người nghe cảm thấy được khích lệ. Ví dụ: "Nhìn chung, đây là một bài giới thiệu rất công phu và thú vị. Mình đã học hỏi được nhiều điều. Cảm ơn bạn!"

c. Những điều nên và không nên khi phản hồi

Để trở thành người phản hồi tinh tế, hãy ghi nhớ:

3. Phân tích ví dụ và tình huống thực hành

Lý thuyết sẽ trở nên dễ hiểu hơn qua các ví dụ cụ thể.

3.1. Ví dụ về phản hồi một bài giới thiệu tác phẩm văn học

Giả sử một bạn vừa giới thiệu về truyện ngắn "Vợ nhặt" của Kim Lân.

• Phản hồi kém hiệu quả: "Bài của bạn nói chung chung quá, chẳng có gì đặc sắc. Giọng đọc đều đều nghe buồn ngủ."
• Phản hồi hiệu quả (áp dụng nguyên tắc "bánh mì kẹp"):
  "Cảm ơn bạn vì bài giới thiệu rất tâm huyết. Mình đặc biệt thích cách bạn kết nối giá trị nhân đạo của tác phẩm với bối cảnh nạn đói năm 1945, rất xúc động. (Khen ngợi). Để bài nói hấp dẫn hơn nữa, có lẽ ở phần phân tích nhân vật bà cụ Tứ, bạn có thể trích dẫn thêm một vài câu nói của bà để làm nổi bật sự thay đổi tâm trạng từ ngạc nhiên, ai oán đến mừng lòng, thương con. Về hình thức, bạn có thể thử thay đổi tốc độ và ngữ điệu một chút khi đọc những đoạn văn miêu tả tâm trạng để thu hút người nghe hơn. (Góp ý). Tổng thể thì mình thấy bạn đã làm rất tốt việc truyền tải được tinh thần của tác phẩm. Cảm ơn bạn! (Động viên)"

3.2. Ví dụ về phản hồi một bài giới thiệu tác phẩm nghệ thuật

Giả sử một bạn giới thiệu về bức tranh "Đêm đầy sao" (The Starry Night) của Van Gogh.

• Phản hồi kém hiệu quả: "Mình chẳng hiểu gì về bức tranh này cả. Bạn nói khó hiểu quá."
• Phản hồi hiệu quả:
  "Bài nói của bạn đã giúp mình có một cái nhìn rất khác về bức tranh 'Đêm đầy sao'. Mình rất ấn tượng khi bạn giải thích ý nghĩa của cây bách và vòng xoáy trên bầu trời. (Khen ngợi). Mình có một câu hỏi nhỏ là bạn có đề cập đến kỹ thuật vẽ của Van Gogh, bạn có thể nói rõ hơn một chút về kỹ thuật 'đắp sơn' (impasto) và hiệu quả của nó trong việc thể hiện cảm xúc của họa sĩ được không? Mình nghĩ điều đó sẽ giúp mọi người hình dung rõ hơn về sự độc đáo của bức tranh. (Đặt câu hỏi góp ý). Cảm ơn bạn đã mang đến một bài giới thiệu rất thú vị và giàu thông tin! (Động viên)"

4. Bảng kiểm đánh giá và tự đánh giá

Các em có thể sử dụng bảng kiểm dưới đây để việc nghe và phản hồi trở nên có hệ thống hơn.

4.1. Bảng kiểm dành cho người nghe và phản hồi

Trước khi đưa ra nhận xét, hãy tự trả lời các câu hỏi sau:

• Về nội dung:
  • Người nói đã giới thiệu được những thông tin cơ bản về tác giả, tác phẩm chưa?
  • Các luận điểm có rõ ràng, mạch lạc không?
  • Các lí lẽ, bằng chứng đưa ra có thuyết phục và làm sáng tỏ luận điểm không?
  • Bài giới thiệu có nêu được những nét đặc sắc, giá trị nổi bật của tác phẩm không?
  • Có phát hiện nào mới mẻ, sâu sắc không?
• Về hình thức:
  • Cấu trúc bài nói có hợp lí (mở đầu, thân bài, kết luận) không?
  • Ngôn ngữ trình bày có trong sáng, mạch lạc không?
  • Giọng nói, cử chỉ, phong thái có tự tin, truyền cảm không?
  • Việc sử dụng các phương tiện hỗ trợ (nếu có) có hiệu quả không?
  • Thời gian trình bày có hợp lí không?

42. Bảng kiểm dành cho người trình bày (tự đánh giá sau khi nhận phản hồi)

Sau khi lắng nghe góp ý từ bạn bè và thầy cô, người trình bày nên tự đánh giá lại:

• Mình đã tiếp nhận các phản hồi với thái độ cầu thị chưa?
• Những góp ý nào về nội dung là xác đáng và mình cần chỉnh sửa?
• Những góp ý nào về hình thức mình có thể cải thiện trong lần tới?
• Mình đã giải đáp được các thắc mắc của người nghe một cách thỏa đáng chưa?

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi 1: Tại sao việc chuẩn bị trước khi nghe lại quan trọng? Theo em, bước chuẩn bị nào là cần thiết nhất và vì sao?

   Gợi ý trả lời: Việc chuẩn bị giúp ta có kiến thức nền, xác định mục đích, từ đó nghe một cách chủ động và sâu sắc hơn. Bước quan trọng nhất có thể là tìm hiểu thông tin nền về tác phẩm, vì nó cung cấp "bộ lọc" kiến thức để ta đối chiếu, so sánh và đánh giá thông tin từ người nói.

2. Câu hỏi 2: Phân biệt sự khác nhau cơ bản giữa một lời phản hồi mang tính xây dựng và một lời chỉ trích tiêu cực. Cho ví dụ minh họa.

   Gợi ý trả lời: Phản hồi xây dựng tập trung vào hành động/nội dung, cụ thể, có đề xuất cải thiện và thể hiện sự tôn trọng. Chỉ trích tiêu cực thường nhắm vào con người, chung chung, mang tính phán xét và gây cảm giác khó chịu. (Học sinh tự lấy ví dụ dựa trên phần nội dung bài học).

3. Câu hỏi 3: Em hãy trình bày các bước để đưa ra một phản hồi hiệu quả theo phương pháp "bánh mì kẹp" (Sandwich method) cho một bài giới thiệu về bộ phim em yêu thích.

   Gợi ý trả lời: Học sinh cần nêu rõ 3 bước: (1) Khen ngợi một điểm cụ thể mà mình thích trong bài giới thiệu về bộ phim đó. (2) Góp ý hoặc đặt câu hỏi về một điểm cần cải thiện/làm rõ. (3) Kết thúc bằng một lời động viên, khẳng định giá trị chung của bài nói.

4. Bài tập thực hành: Hãy chọn một bài review sách hoặc phim trên YouTube. Lắng nghe và ghi chép lại các luận điểm chính. Sau đó, hãy viết một đoạn văn (khoảng 150-200 chữ) để phản hồi về bài review đó, áp dụng các nguyên tắc đã học.

   Gợi ý thực hiện: Học sinh tự chọn video, ghi chép và viết đoạn phản hồi. Đoạn văn cần thể hiện được thái độ tôn trọng, có cả điểm khen và điểm góp ý cụ thể, ngôn ngữ lịch sự, phù hợp.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về kĩ năng nghe và phản hồi một bài giới thiệu tác phẩm văn học, nghệ thuật. Bài học đã hệ thống hóa quy trình gồm ba bước cốt lõi: chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi nghe, tập trung lắng nghe và ghi chép trong khi nghe, và trao đổi, phản hồi một cách xây dựng sau khi nghe. Hãy nhớ rằng, phản hồi hiệu quả là một nghệ thuật đòi hỏi sự tinh tế, khách quan và chân thành. Kĩ năng này không chỉ giúp các em học tốt môn Ngữ văn mà còn là một hành trang quý giá trong giao tiếp và cuộc sống. Hãy tích cực rèn luyện trong từng giờ học để biến nó trở thành một phản xạ tự nhiên của mình nhé!