Ôn tập Nói và nghe cuối kì 2 - Ngữ văn - Lớp 11 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Học kì 2 sắp kết thúc, đây là thời điểm vàng để chúng ta cùng nhau nhìn lại và hệ thống hóa những kiến thức, kĩ năng quan trọng đã học. Trong chương trình Ngữ văn, bên cạnh việc đọc hiểu và tạo lập văn bản, kĩ năng nói và nghe đóng vai trò vô cùng thiết yếu. Nó không chỉ giúp các em tự tin hơn trong giao tiếp học đường mà còn là hành trang không thể thiếu cho các bậc học cao hơn và cả trong cuộc sống sau này. Bài học hôm nay sẽ tập trung hướng dẫn các em ôn tập và tự đánh giá các kĩ năng nói và nghe đã được rèn luyện trong suốt học kì 2. Qua bài học, các em sẽ nắm vững quy trình thực hiện một bài nói, biết cách trình bày một vấn đề thuyết phục, tham gia thảo luận hiệu quả và biết cách tự đánh giá để tiến bộ không ngừng.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Ôn tập các kĩ năng Nói và Nghe trọng tâm học kì 2

Trong học kì 2, chúng ta đã được thực hành nhiều dạng bài nói và nghe khác nhau. Mỗi dạng bài có những yêu cầu riêng nhưng đều tuân theo một quy trình chung. Hãy cùng hệ thống lại nhé!

1.1. Yêu cầu chung cần đạt

Dù thực hiện bài nói nào, các em cũng cần đảm bảo các yêu cầu cốt lõi sau:

• Xác định đúng đề tài và mục đích nói: Hiểu rõ mình sẽ nói về cái gì và muốn đạt được điều gì qua bài nói đó (thuyết phục, cung cấp thông tin, chia sẻ cảm nhận,...).
• Tìm ý và lập dàn ý: Thu thập thông tin từ các nguồn đáng tin cậy, sắp xếp các ý một cách logic, mạch lạc thành một dàn ý chi tiết (Mở đầu - Nội dung chính - Kết luận).
• Trình bày mạch lạc, hấp dẫn: Sử dụng ngôn từ chính xác, phong phú; kết hợp hiệu quả các yếu tố phi ngôn ngữ như giọng điệu, cử chỉ, ánh mắt.
• Tương tác tích cực với người nghe: Tạo sự kết nối, lắng nghe và phản hồi các câu hỏi, ý kiến một cách cầu thị, thuyết phục.
• Sử dụng công cụ hỗ trợ phù hợp: Tranh ảnh, video, slide trình chiếu... phải được sử dụng hợp lí để minh họa và tăng tính hấp dẫn cho bài nói.

1.2. Nội dung ôn tập cụ thể cho từng dạng bài

Học kì 2 lớp 11 tập trung vào ba dạng bài nói và nghe chính. Chúng ta sẽ đi sâu vào từng dạng.

a. Kĩ năng thuyết trình về một vấn đề xã hội

Thuyết trình về một vấn đề xã hội là trình bày có hệ thống những quan điểm, kiến thức của bản thân về một hiện tượng, một vấn đề đang diễn ra trong đời sống (ví dụ: bạo lực học đường, ô nhiễm môi trường, văn hóa đọc,...)

Quy trình thực hiện:

1. Bước 1: Chuẩn bị
   • Lựa chọn đề tài: Chọn một vấn đề xã hội mà em quan tâm, có ý nghĩa và phù hợp với lứa tuổi. Đề tài nên cụ thể, không quá rộng.
     Ví dụ: Thay vì chọn "Ô nhiễm môi trường", hãy chọn "Vấn đề rác thải nhựa trong trường học".
   • Tìm ý và lập dàn ý:
     • Mở đầu: Nêu thực trạng, dẫn dắt vào vấn đề một cách ấn tượng.
     • Nội dung chính: Trình bày các khía cạnh của vấn đề: thực trạng, nguyên nhân (khách quan, chủ quan), hậu quả (với cá nhân, cộng đồng), và đề xuất giải pháp (khả thi, cụ thể). Mỗi luận điểm cần có dẫn chứng, số liệu xác thực.
     • Kết luận: Khẳng định lại tầm quan trọng của vấn đề, tóm tắt các giải pháp và kêu gọi hành động.
   • Tập luyện: Luyện nói một mình hoặc trước nhóm bạn để điều chỉnh thời gian, ngôn từ và phong thái.
2. Bước 2: Trình bày
   • Giữ thái độ tự tin, mắt nhìn bao quát người nghe.
   • Nói to, rõ, tốc độ vừa phải, có nhấn nhá ở những điểm quan trọng.
   • Sử dụng cử chỉ, nét mặt để biểu đạt cảm xúc và tăng sức thuyết phục.
3. Bước 3: Trao đổi và đánh giá
   • Lắng nghe cẩn thận các câu hỏi, nhận xét từ người nghe.
   • Trả lời thẳng vào vấn đề, thái độ cầu thị, tôn trọng.
   • Ghi nhận những góp ý xác đáng để rút kinh nghiệm.

b. Kĩ năng thảo luận, tranh luận về một vấn đề đời sống

Thảo luận, tranh luận là hình thức trao đổi ý kiến giữa nhiều người về một vấn đề còn có ý kiến khác nhau nhằm làm sáng tỏ vấn đề và đi đến một nhận thức chung (nếu có thể).

Các kĩ năng cần có:

• Kĩ năng lắng nghe: Tập trung nghe ý kiến của người khác, không ngắt lời. Cố gắng hiểu đúng quan điểm và luận điểm của họ.
• Kĩ năng trình bày ý kiến cá nhân: Nêu rõ quan điểm của mình (đồng tình, phản đối, hay có ý kiến bổ sung). Luận điểm phải rõ ràng, đi kèm với lí lẽ và dẫn chứng thuyết phục.
• Kĩ năng phản biện: Khi phản đối ý kiến người khác, cần chỉ ra điểm chưa hợp lí trong lí lẽ hoặc dẫn chứng của họ, thay vì công kích cá nhân. Luôn giữ thái độ tôn trọng. Ví dụ: "Mình tôn trọng ý kiến của bạn, tuy nhiên ở khía cạnh này, mình có một suy nghĩ khác..."
• Kĩ năng hợp tác: Mục đích cuối cùng của thảo luận là tìm ra chân lí. Cần có tinh thần xây dựng, sẵn sàng điều chỉnh quan điểm của mình nếu ý kiến khác hợp lí hơn.
• Kĩ năng tổng hợp: Người điều hành hoặc các thành viên cần biết tóm tắt lại các luồng ý kiến, chỉ ra những điểm đã thống nhất và những điểm còn khác biệt.

c. Kĩ năng giới thiệu, đánh giá một tác phẩm nghệ thuật (truyện, thơ, phim ảnh)

Đây là dạng bài nói chia sẻ cảm nhận, phân tích và đưa ra nhận định giá trị của một tác phẩm nghệ thuật cụ thể mà em yêu thích.

Cấu trúc bài giới thiệu, đánh giá:

1. Mở đầu: Giới thiệu thông tin chung về tác phẩm (tên, tác giả, thể loại, hoàn cảnh ra đời...) và lí do em chọn giới thiệu tác phẩm này. Tạo sự tò mò cho người nghe.
2. Nội dung chính:
   • Tóm tắt ngắn gọn nội dung/cốt truyện: Giúp người nghe có cái nhìn tổng quan về tác phẩm.
   • Phân tích những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật: Đây là phần trọng tâm. Em cần chỉ ra những giá trị tư tưởng, thông điệp mà tác phẩm truyền tải; đồng thời phân tích các yếu tố nghệ thuật độc đáo (ngôn từ, hình ảnh, nhân vật, tình huống truyện, góc quay, màu sắc...). Mỗi phân tích phải có trích dẫn, dẫn chứng cụ thể từ tác phẩm.
   • Nêu đánh giá cá nhân: Trình bày quan điểm của em về sự thành công hoặc những điểm còn hạn chế của tác phẩm. Luận giải cho đánh giá đó một cách thuyết phục.
3. Kết luận: Khẳng định lại giá trị của tác phẩm, sức ảnh hưởng của nó đối với bản thân em hoặc với cộng đồng. Khuyến khích mọi người tìm đọc/xem tác phẩm.

2. Hướng dẫn tự đánh giá kĩ năng Nói và Nghe

"Biết người biết ta, trăm trận trăm thắng". Tự đánh giá là một bước không thể thiếu để các em nhận ra điểm mạnh, điểm yếu của mình và có kế hoạch cải thiện. Sách giáo khoa trang 148 đã cung cấp một bảng kiểm rất hữu ích. Chúng ta hãy cùng phân tích và học cách sử dụng nó.

2.1. Mục đích của bảng kiểm tự đánh giá

Bảng kiểm giúp các em:

• Nhìn lại quá trình thực hiện bài nói của mình một cách có hệ thống.
• Đối chiếu kết quả của bản thân với các yêu cầu, tiêu chí đã đặt ra.
• Phát hiện những ưu điểm để phát huy và những nhược điểm để khắc phục.
• Hình thành thói quen làm việc khoa học, nghiêm túc và có trách nhiệm.

2.2. Phân tích các tiêu chí trong bảng kiểm (tham khảo)

Bảng kiểm thường được chia thành các nhóm tiêu chí chính. Khi tự đánh giá, em hãy cho điểm mỗi mục theo thang (ví dụ: Đạt/Chưa đạt, hoặc từ 1-5 điểm).

BẢNG KIỂM TỰ ĐÁNH GIÁ BÀI NÓI

2.3. Hướng dẫn sử dụng bảng kiểm hiệu quả

• Trung thực với bản thân: Hãy nhìn nhận khách quan những gì mình đã làm được và chưa làm được. Đừng ngại ngần đánh dấu "Chưa đạt".
• Ghi chú cụ thể: Bên cạnh việc đánh dấu, hãy ghi chú lại lí do tại sao em cho rằng mình "Chưa đạt" ở một tiêu chí nào đó. Ví dụ: "Phần trình bày chưa tốt vì còn nói vấp, quên ý".
• Xin ý kiến từ bạn bè, thầy cô: Sau khi tự đánh giá, em có thể nhờ một người bạn hoặc thầy cô cùng xem lại bài nói (nếu có video quay lại) và cho nhận xét dựa trên bảng kiểm. Điều này sẽ cho em một góc nhìn khách quan hơn.
• Lập kế hoạch hành động: Từ những điểm "Chưa đạt", hãy đặt ra mục tiêu cụ thể cho lần thực hành sau. Ví dụ: "Lần tới, mình sẽ luyện tập nói trước gương 3 lần để tự tin hơn và không quên ý".

C. BÀI TẬP THỰC HÀNH

Lý thuyết phải đi đôi với thực hành. Các em hãy chọn một trong các đề bài sau để luyện tập và áp dụng những kiến thức vừa ôn tập.

1. Đề 1: Chuẩn bị và trình bày bài nói (khoảng 5-7 phút) về chủ đề: "Văn hóa ứng xử trên mạng xã hội của giới trẻ hiện nay."
   Hướng dẫn thực hiện: Áp dụng quy trình thuyết trình vấn đề xã hội. Chú ý tìm các dẫn chứng thực tế (những câu chuyện, trào lưu tích cực hoặc tiêu cực) để bài nói sinh động. Đề xuất các giải pháp cụ thể cho học sinh.
2. Đề 2: Tổ chức một buổi thảo luận nhóm (4-6 người) về vấn đề: "Có nên giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị điện tử của học sinh THPT không?"
   Hướng dẫn thực hiện: Phân chia nhóm thành hai luồng ý kiến (nên và không nên). Mỗi cá nhân chuẩn bị lí lẽ, dẫn chứng cho quan điểm của mình. Thực hành kĩ năng lắng nghe, phản biện và tổng hợp ý kiến để đi đến kết luận chung của nhóm.
3. Đề 3: Giới thiệu và đánh giá một tác phẩm thơ trong chương trình Ngữ văn 11, học kì 2 mà em tâm đắc nhất.
   Hướng dẫn thực hiện: Chọn một bài thơ (ví dụ: Tràng giang, Đây thôn Vĩ Dạ...). Chuẩn bị bài nói theo cấu trúc đã hướng dẫn: giới thiệu tác giả, tác phẩm; phân tích những nét đặc sắc về nội dung (bức tranh thiên nhiên, tâm trạng nhân vật trữ tình) và nghệ thuật (thể thơ, ngôn từ, hình ảnh, bút pháp...); nêu bật giá trị và sức sống của bài thơ.

Sau khi thực hành, đừng quên sử dụng bảng kiểm để tự đánh giá và rút kinh nghiệm nhé!

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau hệ thống lại toàn bộ kiến thức và kĩ năng quan trọng của phần Nói và Nghe trong học kì 2. Các em đã ôn lại quy trình thực hiện các dạng bài nói phổ biến, từ thuyết trình vấn đề xã hội, thảo luận nhóm đến giới thiệu tác phẩm nghệ thuật. Quan trọng hơn, các em đã được trang bị công cụ là bảng kiểm tự đánh giá – chìa khóa để nhận biết và cải thiện năng lực của bản thân. Kĩ năng nói và nghe không phải là tài năng bẩm sinh mà là kết quả của sự rèn luyện bền bỉ. Thầy/cô tin rằng, với sự chăm chỉ và phương pháp học tập đúng đắn, các em sẽ ngày càng tự tin, bản lĩnh hơn trong mọi tình huống giao tiếp. Chúc các em ôn tập tốt và đạt kết quả cao!