Soạn bài Áo dài đầu thế kỉ XX - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài và tìm hiểu văn bản thông tin "Áo dài đầu thế kỉ XX". Đây không chỉ là một bài học trong sách giáo khoa mà còn là một hành trình ngược dòng thời gian, khám phá về lịch sử và quá trình cách tân của một trong những biểu tượng văn hóa đẹp đẽ nhất của dân tộc Việt Nam - tà áo dài. Thông qua văn bản này, các em sẽ không chỉ nắm vững kĩ năng đọc hiểu văn bản thông tin mà còn bồi đắp thêm tình yêu, niềm tự hào về trang phục truyền thống. Bài giảng sẽ giúp các em phân tích chi tiết nội dung, nghệ thuật, bố cục và trả lời toàn bộ câu hỏi trong sách, từ đó hiểu sâu sắc hơn về sự biến đổi của áo dài trong bối cảnh giao thoa văn hóa đầu thế kỉ XX.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. TÌM HIỂU CHUNG VỀ VĂN BẢN

1. Tác giả

Văn bản "Áo dài đầu thế kỉ XX" được trích dẫn và biên soạn theo tác giả Trần Thị Lan Anh. Đây là một văn bản thông tin, tổng hợp kiến thức từ nhiều nguồn tư liệu lịch sử, văn hóa, mỹ thuật để cung cấp một cái nhìn khách quan và toàn diện về quá trình cải cách chiếc áo dài. Việc ghi rõ nguồn "Theo Trần Thị Lan Anh" cho thấy tính xác thực và có cơ sở nghiên cứu của các thông tin được trình bày.

2. Tác phẩm "Áo dài đầu thế kỉ XX"

• Xuất xứ: Văn bản được trích và biên soạn cho chương trình Ngữ văn lớp 12, sách Chân trời sáng tạo.
• Thể loại: Văn bản thông tin. Đặc điểm nổi bật của thể loại này là cung cấp tri thức một cách khách quan, chính xác, dựa trên số liệu, sự kiện và hình ảnh xác thực. Mục đích chính là giúp người đọc hiểu rõ về một đối tượng hoặc vấn đề cụ thể.
• Đối tượng chính: Chiếc áo dài Việt Nam và quá trình cách tân, biến đổi của nó trong giai đoạn đầu thế kỉ XX.
• Bố cục: Văn bản có thể được chia thành 3 phần rõ ràng:
  • Phần 1 (Từ đầu đến "...vẻ đẹp hài hòa, trang nhã"): Giới thiệu chung về cuộc cải cách áo dài và sự ra đời của áo dài Le Mur.
  • Phần 2 (Tiếp theo đến "...áo dài Lemur tân thời"): Phản ứng trái chiều của xã hội đối với áo dài Le Mur.
  • Phần 3 (Còn lại): Sự xuất hiện và vai trò của áo dài Lê Phổ, hoàn thiện hình dáng áo dài truyền thống.

II. HƯỚNG DẪN ĐỌC HIỂU CHI TIẾT

Phần này sẽ hướng dẫn các em trả lời các câu hỏi trong Sách giáo khoa Ngữ văn 12 Chân trời sáng tạo, trang 72.

1. Câu 1 (SGK trang 72)

Yêu cầu: Văn bản trên viết về đối tượng nào? Thông tin chính mà văn bản cung cấp về đối tượng đó là gì?

Hướng dẫn trả lời:

• Đối tượng của văn bản: Văn bản viết về chiếc áo dài Việt Nam trong giai đoạn đầu thế kỉ XX. Đây là thời kỳ có nhiều biến động về xã hội và văn hóa, tác động mạnh mẽ đến trang phục truyền thống.
• Thông tin chính được cung cấp:
  • Quá trình cải cách, cách tân áo dài: Văn bản tập trung làm rõ cuộc "cải cách lớn về kiểu dáng" của áo dài, từ kiểu áo năm thân truyền thống sang các kiểu áo tân thời, hiện đại hơn.
  • Các kiểu áo dài tiêu biểu: Giới thiệu cụ thể về sự ra đời, đặc điểm và ảnh hưởng của hai kiểu áo dài quan trọng là áo dài Le Mur (của họa sĩ Cát Tường) và áo dài Lê Phổ.
  • Sự giao thoa văn hóa Đông - Tây: Văn bản cho thấy quá trình cách tân áo dài là kết quả của sự tiếp biến văn hóa, đặc biệt là ảnh hưởng từ trang phục phương Tây (váy, đầm).
  • Phản ứng của xã hội: Văn bản cũng đề cập đến những luồng ý kiến trái chiều của xã hội đương thời trước sự thay đổi táo bạo của tà áo dài, phản ánh cuộc đấu tranh giữa quan niệm cũ và mới.

2. Câu 2 (SGK trang 72)

Yêu cầu: Chỉ ra cách trình bày thông tin của đoạn văn sau: “Cùng với những biến đổi của xã hội, chiếc áo dài cũng trải qua một cuộc cải cách lớn về kiểu dáng để có được hình dạng như ngày nay... Có thể kể đến các kiểu áo dài tiêu biểu cho từng giai đoạn như áo dài Le Mur, áo dài Lê Phổ, áo dài Raglan, áo dài “chít eo”...”. Phân tích hiệu quả của cách trình bày đó.

Hướng dẫn trả lời:

• Cách trình bày thông tin: Đoạn văn sử dụng cách trình bày thông tin theo trật tự quan hệ nhân quả kết hợp với liệt kê.
  • Quan hệ nhân quả: Mở đầu bằng cụm từ "Cùng với những biến đổi của xã hội", tác giả chỉ ra nguyên nhân (biến đổi xã hội) dẫn đến kết quả (cuộc cải cách áo dài).
  • Liệt kê: Sau khi nêu khái quát về cuộc cải cách, tác giả liệt kê một loạt các kiểu áo dài tiêu biểu: "áo dài Le Mur, áo dài Lê Phổ, áo dài Raglan, áo dài “chít eo”..."
• Hiệu quả của cách trình bày:
  • Tính hệ thống và logic: Cách trình bày này giúp người đọc nắm bắt thông tin một cách có hệ thống. Mở đầu bằng nhận định khái quát, sau đó đi vào các ví dụ cụ thể giúp cấu trúc lập luận trở nên chặt chẽ, dễ theo dõi.
  • Tính khái quát và cụ thể: Người đọc vừa có cái nhìn tổng quan về "cuộc cải cách lớn", vừa biết được những "dấu mốc" cụ thể, những sản phẩm tiêu biểu của cuộc cải cách đó.
  • Tạo sự hấp dẫn: Việc liệt kê các tên gọi áo dài khơi gợi sự tò mò, hứng thú cho người đọc, thôi thúc họ tìm hiểu sâu hơn về đặc điểm của từng kiểu áo được nhắc đến.

3. Câu 3 (SGK trang 72)

Yêu cầu: Văn bản đã cung cấp những thông tin, số liệu, hình ảnh nào để làm rõ lai lịch của chiếc áo dài Le Mur? Những thông tin, số liệu, hình ảnh đó có ý nghĩa như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:

• Những thông tin, số liệu, hình ảnh làm rõ lai lịch áo dài Le Mur:
  • Tên người sáng tạo: Họa sĩ Cát Tường, có tên tiếng Pháp là Le Mur.
  • Thời điểm ra đời: Năm 1934.
  • Nguồn gốc tên gọi: Áo dài được đặt theo tên Pháp của người thiết kế.
  • Đặc điểm thiết kế:

    "...chỉ có hai vạt trước và sau... vạt trước dài chấm đất... áo được may chít eo, vai may bồng, cổ khoét hình trái tim, có kiểu có thêm cổ bẻ và một cái nơ ở trước cổ... tay áo may nối ở vai hoặc phía dưới gần nách..."

  • Phụ kiện đi kèm: Quần soóc trắng, giày cao gót, ô, ví.
  • Phương tiện phi ngôn ngữ: Văn bản sử dụng hình ảnh minh họa (Hình 1 và Hình 2 trong SGK) để trực quan hóa kiểu dáng của áo dài Le Mur, giúp người đọc dễ dàng hình dung.
• Ý nghĩa của các thông tin, số liệu, hình ảnh đó:
  • Tăng tính xác thực, khách quan: Việc cung cấp thông tin cụ thể về tên tác giả, năm ra đời, đặc điểm chi tiết... làm cho thông tin trở nên đáng tin cậy, không phải là những nhận định cảm tính.
  • Giúp thông tin trở nên sinh động, trực quan: Đặc biệt, các hình ảnh minh họa có vai trò quan trọng trong việc biến những mô tả bằng chữ viết thành hình ảnh sống động, giúp người đọc cảm nhận rõ nét vẻ đẹp và sự khác biệt của áo dài Le Mur.
  • Làm nổi bật tính chất "tân thời": Các chi tiết như "vai may bồng", "cổ khoét hình trái tim", kết hợp với giày cao gót, ví... cho thấy rõ sự ảnh hưởng mạnh mẽ của thời trang phương Tây, khẳng định tính chất "cách tân" táo bạo của kiểu áo này.

4. Câu 4 (SGK trang 72)

Yêu cầu: Xác định thái độ, quan điểm của người viết thể hiện trong văn bản. Phân tích một số chi tiết cho thấy rõ thái độ, quan điểm đó.

Hướng dẫn trả lời:

• Thái độ, quan điểm của người viết: Người viết thể hiện thái độ khách quan, khoa học nhưng đồng thời cũng bộc lộ sự trân trọng, tự hào về quá trình phát triển và vẻ đẹp của tà áo dài Việt Nam.
• Phân tích một số chi tiết:
  • Thái độ khách quan, khoa học:
    • Sử dụng các số liệu, dẫn chứng cụ thể (năm 1934, tên họa sĩ Cát Tường, Lê Phổ).
    • Trình bày cả những luồng ý kiến trái chiều một cách trung thực: "gây ra những phản ứng mạnh mẽ trong xã hội", một bên thì "kịch liệt chỉ trích", một bên thì "hết lời ca ngợi". Tác giả không đứng về một phía mà chỉ tường thuật lại sự kiện.
  • Thái độ trân trọng, tự hào:
    • Sử dụng các từ ngữ, cách diễn đạt mang sắc thái đánh giá tích cực: "cuộc cải cách lớn", "dấu ấn quan trọng", "vẻ đẹp hài hòa, trang nhã", "hoàn thiện vẻ đẹp của chiếc áo dài tân thời".
    • Cách gọi "chiếc áo dài dân tộc" hay việc nhấn mạnh áo dài Lê Phổ đã "được chào đón nồng nhiệt" cho thấy sự ghi nhận và tự hào về một sản phẩm văn hóa đã tìm được sự cân bằng giữa truyền thống và hiện đại, được cộng đồng chấp nhận.
    • Việc kết luận rằng áo dài Lê Phổ đã góp phần định hình "áo dài Việt Nam" cho thấy sự khẳng định giá trị bền vững của trang phục này.

5. Câu 5 (SGK trang 72)

Yêu cầu: Theo bạn, thông tin trong văn bản này có ý nghĩa và giá trị như thế nào đối với đời sống hôm nay?

Hướng dẫn trả lời:

Đây là một câu hỏi mở, các em có thể trình bày quan điểm cá nhân, nhưng cần dựa trên cơ sở thông tin từ văn bản. Dưới đây là một vài gợi ý:

• Giá trị về tri thức và lịch sử: Văn bản cung cấp kiến thức quý báu về lịch sử một biểu tượng văn hóa của dân tộc. Nó giúp thế hệ trẻ hôm nay hiểu rằng áo dài không phải là một trang phục bất biến mà đã trải qua một quá trình phát triển, tiếp biến văn hóa đầy sôi động để có được hình dáng như ngày nay.
• Giá trị về văn hóa và tinh thần dân tộc: Hiểu về lịch sử áo dài giúp chúng ta thêm yêu quý, trân trọng và tự hào về trang phục truyền thống. Nó nhắc nhở về bản sắc văn hóa và sự sáng tạo của người Việt Nam trong việc dung hòa các yếu tố truyền thống và hiện đại.
• Giá trị truyền cảm hứng: Câu chuyện về sự cách tân áo dài đầu thế kỉ XX là một bài học về sự sáng tạo và đổi mới. Nó cho thấy truyền thống không phải là thứ cũ kĩ cần loại bỏ, mà có thể được làm mới để phù hợp với thời đại mà vẫn giữ được "linh hồn", "bản sắc" cốt lõi. Điều này truyền cảm hứng cho các nhà thiết kế thời trang và những người làm trong ngành công nghiệp sáng tạo hôm nay.
• Giá trị thực tiễn: Văn bản giúp định hướng thẩm mỹ, giúp người mặc hiểu sâu hơn ý nghĩa của tà áo dài mình đang khoác trên người, từ đó có ý thức hơn trong việc lựa chọn và sử dụng áo dài sao cho phù hợp, tôn vinh được vẻ đẹp của cả trang phục và con người.

6. Câu 6 (SGK trang 72) - Viết kết nối với đọc

Yêu cầu: Từ những thông tin trong văn bản và hiểu biết của mình, bạn hãy viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ về sự tiếp nối và phát triển của tà áo dài trong bối cảnh đương đại.

Đoạn văn tham khảo:

Kế thừa hành trình cách tân từ đầu thế kỉ XX, tà áo dài Việt Nam trong bối cảnh đương đại vẫn đang không ngừng biến đổi và phát triển. Vẫn giữ nguyên phom dáng cơ bản tôn vinh đường nét cơ thể người phụ nữ, áo dài ngày nay đã trở nên đa dạng hơn bao giờ hết. Các nhà thiết kế không ngừng sáng tạo với chất liệu mới như lụa, voan, ren; họa tiết phong phú từ thêu tay truyền thống đến in 3D hiện đại; và kiểu dáng cách tân như áo dài tay lỡ, áo dài không cổ, hay kết hợp với quần ống rộng, quần jeans. Áo dài không chỉ xuất hiện trang trọng trong lễ Tết, sự kiện mà còn len lỏi vào đời sống thường nhật qua hình ảnh nữ sinh, nữ công sở. Sự tiếp nối và phát triển này khẳng định sức sống mãnh liệt của một di sản, chứng minh rằng áo dài mãi là biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào của người Việt Nam trên khắp thế giới.

III. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Để củng cố kiến thức đã học, các em hãy thử trả lời các câu hỏi tự luận sau:

1. Câu 1: Tóm tắt quá trình cách tân của chiếc áo dài Việt Nam trong giai đoạn đầu thế kỉ XX được đề cập trong văn bản.
2. Câu 2: Phân tích sự khác biệt cơ bản về đặc điểm thiết kế giữa áo dài Le Mur và áo dài Lê Phổ. Theo bạn, vì sao áo dài Lê Phổ lại được công chúng đón nhận nồng nhiệt hơn?
3. Câu 3: Văn bản thông tin "Áo dài đầu thế kỉ XX" đã sử dụng những yếu tố nào (ngôn ngữ, phi ngôn ngữ) để đảm bảo tính chính xác và hấp dẫn?

Hướng dẫn giải đáp ngắn gọn:

1. Câu 1: Quá trình cách tân bắt đầu từ nhu cầu thay đổi cho phù hợp với xã hội mới. Họa sĩ Cát Tường tiên phong với áo dài Le Mur (1934) mang nhiều ảnh hưởng phương Tây. Tuy nhiên, kiểu áo này gây tranh cãi. Sau đó, họa sĩ Lê Phổ đã điều chỉnh, kết hợp hài hòa giữa nét truyền thống và hiện đại, tạo ra kiểu áo dài được đón nhận rộng rãi, định hình cho áo dài Việt Nam sau này.
2. Câu 2:
   • Khác biệt: Áo dài Le Mur phá cách táo bạo (vai bồng, cổ tim, vạt trước chấm đất, kết hợp quần soóc). Áo dài Lê Phổ tiết chế hơn, lược bỏ các chi tiết Tây hóa không phù hợp (như cổ bẻ, nơ), điều chỉnh độ dài vạt áo, giữ lại phom dáng ôm sát mềm mại, kín đáo hơn.
   • Lý do được đón nhận: Áo dài Lê Phổ thành công hơn vì đã tìm ra điểm cân bằng hoàn hảo. Nó vừa hiện đại, tôn dáng, lại vừa giữ được vẻ đẹp kín đáo, duyên dáng, trang nhã, phù hợp với tâm lý và thẩm mỹ của người Việt hơn so với sự "tây hóa" quá mức của áo dài Le Mur.
3. Câu 3:
   • Yếu tố ngôn ngữ: Sử dụng từ ngữ khách quan, thuật ngữ chuyên ngành (chít eo, vai bồng, raglan), trích dẫn trực tiếp, cung cấp số liệu (năm), tên riêng (Cát Tường, Lê Phổ).
   • Yếu tố phi ngôn ngữ: Sử dụng hình ảnh minh họa (Hình 1, Hình 2) để trực quan hóa thông tin, giúp người đọc dễ hình dung và so sánh các kiểu áo.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua việc soạn bài "Áo dài đầu thế kỉ XX", chúng ta đã cùng nhau khám phá một giai đoạn lịch sử thú vị của trang phục dân tộc. Văn bản đã cung cấp những thông tin xác thực về cuộc cách tân áo dài, nổi bật là sự ra đời của áo dài Le Mur và sự hoàn thiện của áo dài Lê Phổ. Bài học quan trọng nhất rút ra là sức sống của một di sản văn hóa nằm ở khả năng đối thoại và tiếp biến với thời đại, đổi mới để phát triển nhưng vẫn giữ gìn bản sắc cốt lõi. Hy vọng sau bài học này, các em sẽ thêm trân trọng tà áo dài và có ý thức giữ gìn, phát huy vẻ đẹp của biểu tượng văn hóa Việt Nam. Các em có thể tìm hiểu thêm về các nhà thiết kế áo dài đương đại để thấy rõ hơn sự tiếp nối và sáng tạo không ngừng của trang phục này.