Soạn bài Bàn về đọc sách - Ngữ văn - Lớp 9 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em, trong thời đại số hóa với vô vàn thông tin đến từ internet và mạng xã hội, việc đọc sách dường như trở nên ít quan trọng hơn. Tuy nhiên, giá trị của sách và văn hóa đọc vẫn luôn là nền tảng vững chắc cho sự phát triển tri thức và nhân cách của mỗi người. Văn bản "Bàn về đọc sách" của học giả Chu Quang Tiềm là một bài viết sâu sắc, mang tính định hướng, chỉ ra tầm quan trọng của việc đọc sách và phương pháp đọc sao cho hiệu quả. Bài học này không chỉ giúp các em hiểu một văn bản nghị luận xuất sắc mà còn là kim chỉ nam cho hành trình tích lũy tri thức của chính mình. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững được hệ thống luận điểm chặt chẽ của tác giả, phân tích được nghệ thuật lập luận và tự rút ra cho mình một kế hoạch đọc sách khoa học, hữu ích.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả Chu Quang Tiềm

Chu Quang Tiềm (1897 - 1986) là một nhà mĩ học và lí luận văn học nổi tiếng của Trung Quốc.
Ông có học vấn uyên thâm, am tường cả văn hóa phương Đông và phương Tây.
Các tác phẩm của ông không chỉ có giá trị học thuật cao mà còn có tính giáo dục sâu sắc, hướng con người tới việc tự hoàn thiện bản thân thông qua học vấn.
Văn của Chu Quang Tiềm vừa sắc sảo, logic trong lập luận, vừa giàu hình ảnh và gần gũi, dễ hiểu.

2. Tác phẩm "Bàn về đọc sách"

Xuất xứ: Bài viết được trích từ cuốn "Danh nhân Trung Quốc bàn về niềm vui và nỗi buồn của việc đọc sách", là một bài luận sâu sắc về phương pháp học tập và làm người.
Thể loại: Văn bản thuộc thể loại nghị luận xã hội, bàn về một vấn đề có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của con người.
Chủ đề: Tầm quan trọng của việc đọc sách và phương pháp đọc sách hiệu quả để tích lũy tri thức, rèn luyện nhân cách.
Bố cục: Văn bản có bố cục chặt chẽ, logic, có thể chia thành 3 phần chính:
1. Phần 1 (Từ đầu đến "thế giới mới"): Luận điểm về tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách.
2. Phần 2 (Tiếp theo đến "tiêu hao lực lượng"): Bàn về những khó khăn, thiên hướng sai lầm trong việc đọc sách hiện nay.
3. Phần 3 (Còn lại): Đề xuất phương pháp đọc sách đúng đắn và hiệu quả.

II. Phân tích chi tiết văn bản

1. Luận điểm 1: Tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách

Ngay từ phần đầu, Chu Quang Tiềm đã khẳng định một cách đanh thép vai trò không thể thay thế của sách đối với sự tiến bộ của nhân loại và sự trưởng thành của mỗi cá nhân.

a. Sách là kho tàng di sản tinh thần của nhân loại

Tác giả đã đưa ra một định nghĩa mang tính khái quát cao về sách:

"Sách là kho tàng quý báu cất giữ di sản tinh thần nhân loại, cũng có thể nói đó là những cột mốc trên con đường phát triển học thuật của nhân loại."

Cách nói này khẳng định sách không chỉ là những trang giấy chứa con chữ. Nó là nơi lưu giữ toàn bộ tri thức, kinh nghiệm, tư tưởng, tình cảm mà con người đã tích lũy qua hàng ngàn năm lịch sử. Mỗi cuốn sách giá trị là một "cột mốc", đánh dấu một bước tiến mới của văn minh. Nếu không có sách, mọi thành tựu của thế hệ trước sẽ bị lãng quên, và thế hệ sau sẽ phải mò mẫm lại từ đầu. Sách chính là cầu nối tri thức giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.

b. Đọc sách là con đường quan trọng để kế thừa và phát triển tri thức

Từ vai trò của sách, tác giả suy ra tầm quan trọng của việc đọc sách. Ông lập luận rằng cuộc đời mỗi người là hữu hạn, trong khi tri thức nhân loại là vô hạn. Chúng ta không thể tự mình trải nghiệm mọi thứ, khám phá mọi điều.

Kế thừa kinh nghiệm: Đọc sách là cách nhanh nhất và hiệu quả nhất để chúng ta kế thừa những kinh nghiệm, tri thức mà các thế hệ đi trước đã phải trả giá bằng mồ hôi, nước mắt, thậm chí cả sinh mạng để có được.
Vượt qua giới hạn: Đọc sách giúp chúng ta vượt qua giới hạn về không gian và thời gian. Chúng ta có thể "trò chuyện" với những bộ óc vĩ đại nhất lịch sử, "du lịch" đến những vùng đất xa xôi, "sống" trong những thời đại đã qua.
Nền tảng cho sáng tạo: Tác giả dùng một hình ảnh so sánh rất hay: "Nếu chúng ta biết dựa vào thành quả của người xưa đã đạt được để làm điểm xuất phát thì sẽ đỡ lãng phí rất nhiều sức lực trong việc tìm tòi." Điều này cũng giống như việc "đứng trên vai người khổng lồ" để nhìn xa hơn. Đọc sách không phải là sao chép, mà là hấp thụ tinh hoa để tạo ra những giá trị mới.

Như vậy, đọc sách chính là con đường tất yếu để một cá nhân phát triển, để một xã hội tiến lên.

2. Luận điểm 2: Những khó khăn và sai lầm thường gặp trong việc đọc sách

Sau khi khẳng định tầm quan trọng của việc đọc, Chu Quang Tiềm rất thực tế khi chỉ ra những thách thức mà người đọc phải đối mặt trong thời đại ngày nay. Đây là một lập luận rất sắc sảo và vẫn còn nguyên giá trị.

a. Khó khăn khách quan: Sách quá nhiều khiến người đọc dễ lạc hướng

Tác giả ví von sách nhiều như "biển cả mênh mông", khiến người đọc cảm thấy "khó lựa chọn", "không chuyên sâu".

Sự bùng nổ thông tin: Ngày nay, số lượng sách và các ấn phẩm được xuất bản là khổng lồ. Nếu không có định hướng, người đọc sẽ dễ bị "ngợp" và không biết bắt đầu từ đâu.
Nguy cơ loãng kiến thức: Việc đọc lướt qua quá nhiều sách mà không có sự liên kết sẽ dẫn đến tình trạng kiến thức bị phân mảnh, hời hợt. Người đọc biết nhiều thứ nhưng không thực sự hiểu sâu về bất cứ điều gì. Điều này dẫn đến nguy cơ "không chuyên sâu".

b. Sai lầm chủ quan: Đọc nhiều mà không chọn lọc, không suy nghĩ

Đây là những sai lầm xuất phát từ chính thái độ và phương pháp của người đọc.

Đọc để "trang trí bộ mặt": Một số người đọc sách không vì mục đích thu nhận tri thức mà chỉ để khoe khoang, để tỏ ra mình là người có học vấn. Họ đọc lướt qua, nhớ vài cái tên, vài trích dẫn để lòe người khác. Tác giả gọi đây là thái độ hợm hĩnh, nông cạn.
Đọc không tiêu hóa: Tác giả so sánh việc đọc này với việc ăn uống. Ăn nhiều mà không tiêu hóa sẽ bị "bội thực". Tương tự, đọc nhiều mà không suy ngẫm, không biến kiến thức của sách thành của mình thì kiến thức đó sẽ trở thành gánh nặng, thậm chí gây hại. Nó làm cho đầu óc trở nên lộn xộn, mất đi khả năng tư duy độc lập.

Những phân tích này của Chu Quang Tiềm cho thấy ông là một người quan sát tinh tế, thấu hiểu sâu sắc tâm lý con người và những vấn đề của thời đại. Ông không chỉ khuyến khích đọc sách một cách chung chung mà còn cảnh báo về những cạm bẫy trên con đường này.

3. Luận điểm 3: Phương pháp đọc sách đúng đắn và hiệu quả

Đây là phần quan trọng nhất của văn bản, nơi tác giả đưa ra những lời khuyên cụ thể, quý báu về phương pháp đọc sách. Ông nhấn mạnh hai yếu tố cốt lõi: "đọc cho tinh" và "đọc cho rộng".

a. Phải chọn sách mà đọc - Đọc cho tinh

Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất là phải có sự chọn lọc.

Tiêu chí chọn sách: Không phải sách nào cũng có giá trị như nhau. Cần phải ưu tiên những cuốn sách "có giá trị, có lợi cho mình". Đặc biệt, tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đọc các "tài liệu cơ bản" trong lĩnh vực chuyên môn của mình. Đây là những cuốn sách nền tảng, kinh điển, chứa đựng những kiến thức cốt lõi nhất.
Đọc kỹ, đọc sâu: "Đọc cho tinh" có nghĩa là không đọc lướt, không đọc theo số lượng. Mỗi cuốn sách nền tảng cần phải được "đọc đi đọc lại", "nghiền ngẫm" cho đến khi thấu hiểu. Tác giả ví việc này như "đánh trận", phải tập trung toàn bộ tâm trí, chiếm lĩnh từng "thành trì", "đồn lũy" trong sách.

b. Phải vừa đọc vừa suy ngẫm - Biến kiến thức thành của mình

Đọc không chỉ là hoạt động của mắt mà phải là hoạt động của trí não.

Tư duy phản biện: Khi đọc, cần phải có óc phân tích, phê phán. Phải tự đặt câu hỏi: Tác giả viết có đúng không? Luận điểm có vững chắc không? Có thể áp dụng vào thực tế như thế nào?
Liên hệ và hệ thống hóa: Cần kết nối kiến thức vừa đọc được với những kiến thức đã có, với kinh nghiệm của bản thân. Quá trình này giúp kiến thức mới được củng cố và sắp xếp một cách hệ thống trong trí óc.
Mục tiêu cuối cùng: Tác giả nhấn mạnh, mục tiêu của việc đọc là để hình thành "học vấn của riêng mình", chứ không phải để trở thành một "cái túi chứa sách". Người đọc sách thông minh sẽ dùng kiến thức từ sách để nuôi dưỡng tư duy độc lập và khả năng sáng tạo. Ông dùng hình ảnh con ong làm mật để minh họa: ong hút nhụy từ trăm hoa để làm ra mật ngọt của riêng mình, chứ không phải chỉ đơn thuần chứa nhụy hoa.

c. Phải kết hợp giữa đọc rộng và đọc sâu

Sau khi đã có một nền tảng vững chắc từ việc "đọc tinh", người đọc cần phải mở rộng phạm vi đọc của mình.

Lấy chuyên sâu làm gốc: Việc đọc rộng phải dựa trên một nền tảng chuyên môn vững chắc. Tác giả khuyên nên chọn một lĩnh vực làm trung tâm, đọc kỹ các sách cơ bản trong lĩnh vực đó.
Mở rộng ra các lĩnh vực liên quan: Từ nền tảng đó, mới bắt đầu đọc các sách trong các lĩnh vực gần gũi, có liên quan. Ví dụ, người học văn có thể đọc thêm sách lịch sử, triết học, tâm lý học... Việc này giúp kiến thức trở nên toàn diện, sâu sắc và có sự liên kết.

Phương pháp này giúp người đọc vừa có chiều sâu chuyên môn, vừa có tầm nhìn rộng rãi, tránh được tình trạng "biết nhiều mà không sâu" hoặc "sâu mà hẹp hòi".

III. Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật

1. Giá trị nội dung

Văn bản "Bàn về đọc sách" đã khẳng định một cách thuyết phục tầm quan trọng của việc đọc sách đối với sự phát triển của cá nhân và xã hội.
Tác phẩm đưa ra những lời khuyên, những phương pháp đọc sách vô cùng xác đáng, khoa học và vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, đặc biệt trong bối cảnh bùng nổ thông tin.
Bài viết là một lời chỉ dẫn tâm huyết, giúp thế hệ trẻ định hướng con đường tích lũy tri thức, tự học và tự hoàn thiện bản thân.

2. Giá trị nghệ thuật

Sức thuyết phục của văn bản không chỉ đến từ nội dung sâu sắc mà còn từ nghệ thuật lập luận bậc thầy:

Bố cục chặt chẽ, logic: Các luận điểm được trình bày theo một trình tự hợp lý: từ khẳng định tầm quan trọng, chỉ ra khó khăn, đến đề xuất giải pháp.
Lập luận sắc bén: Các luận điểm, luận cứ rõ ràng, dẫn dắt người đọc một cách tự nhiên và thuyết phục.
Sử dụng hình ảnh so sánh, ví von độc đáo: Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh so sánh sinh động, dễ hiểu để cụ thể hóa những khái niệm trừu tượng (sách là cột mốc, biển sách, đọc sách như đánh trận, người đọc như con ong làm mật...). Điều này làm cho bài viết trở nên hấp dẫn và gần gũi hơn.
Giọng văn tâm huyết, chân thành: Lời văn của Chu Quang Tiềm thể hiện sự trăn trở, tâm huyết của một người đi trước muốn truyền đạt kinh nghiệm quý báu cho thế hệ sau.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ CỦNG CỐ KIẾN THỨC

Câu hỏi 1: Dựa vào văn bản, hãy trình bày vì sao tác giả Chu Quang Tiềm cho rằng đọc sách là một con đường quan trọng của học vấn?

Gợi ý trả lời: Cần chỉ ra các lý do: Sách là kho tàng tri thức của nhân loại. Đọc sách giúp kế thừa thành tựu của người đi trước, vượt qua giới hạn của cuộc đời cá nhân để tiếp cận tri thức vô hạn, và là nền tảng cho sự sáng tạo mới.
Câu hỏi 2: Tác giả đã chỉ ra những khó khăn và sai lầm nào trong việc đọc sách? Theo em, những điều này còn phù hợp với thực tế ngày nay không? Vì sao?

Gợi ý trả lời: Nêu ra 2 nhóm: khó khăn khách quan (sách nhiều gây lạc hướng) và sai lầm chủ quan (đọc để khoe khoang, đọc không suy ngẫm). Liên hệ với thực tế hiện nay: sự bùng nổ của internet và mạng xã hội càng làm vấn đề này trở nên nghiêm trọng hơn (tin giả, thông tin rác, thói quen đọc lướt, đọc hời hợt...).
Câu hỏi 3: Hãy tóm tắt phương pháp đọc sách hiệu quả mà Chu Quang Tiềm đã đề xuất. Từ những lời khuyên đó, em hãy thử xây dựng một kế hoạch đọc sách cho bản thân trong năm học này.

Gợi ý trả lời: Tóm tắt 3 bước chính: (1) Phải chọn sách tinh, đặc biệt là sách cơ bản. (2) Phải đọc kỹ, vừa đọc vừa suy ngẫm để biến kiến thức thành của mình. (3) Phải kết hợp đọc chuyên sâu với đọc mở rộng một cách có hệ thống. Sau đó, tự lập kế hoạch cá nhân (ví dụ: chọn 2-3 cuốn sách cơ bản liên quan đến môn Văn/Toán, đọc kỹ và ghi chép; sau đó đọc thêm 1-2 cuốn sách về kỹ năng sống hoặc lịch sử để mở rộng kiến thức).

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Văn bản "Bàn về đọc sách" của Chu Quang Tiềm là một bài nghị luận mẫu mực, sâu sắc và giàu giá trị thực tiễn. Tác giả không chỉ khẳng định vai trò thiết yếu của sách mà còn cung cấp một phương pháp luận khoa học về việc đọc: phải biết chọn lọc, đọc kỹ, suy ngẫm và hệ thống hóa kiến thức. Những lời khuyên của ông vượt qua thử thách của thời gian, trở thành kim chỉ nam quý báu cho tất cả những ai muốn bước vào hành trình chinh phục tri thức. Hy vọng rằng sau bài học này, các em sẽ xây dựng được cho mình một tình yêu và thói quen đọc sách đúng đắn, biến sách thành người bạn đồng hành không thể thiếu trên con đường học tập và trưởng thành.