Soạn bài Bước vào đời - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa quan trọng của cuộc đời, chuẩn bị từ giã mái trường phổ thông để bước vào một hành trình mới. Văn bản "Bước vào đời" của nhà văn Cu-ba Hô-mi-li-ô A-ra-n-đa trong chương trình Ngữ văn lớp 12, sách Kết nối tri thức, chính là một tác phẩm vô cùng ý nghĩa và gần gũi với tâm trạng của các em lúc này. Tác phẩm không chỉ là câu chuyện về ngày đi làm đầu tiên của một chàng trai trẻ, mà còn là bài học sâu sắc về sự trưởng thành, về việc đối diện với hiện thực cuộc sống "như nó vốn có". Qua bài soạn này, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá hành trình nhận thức của nhân vật Ê-li-ô-đô-rô, thấu hiểu tình cảm và sự tinh tế của người cha, từ đó rút ra những bài học quý giá cho bản thân trên con đường sắp tới.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả Hô-mi-li-ô A-ra-n-đa

Hô-mi-li-ô A-ra-n-đa (Heraclio Medardo Aranda) (1920-1991) là một nhà văn, nhà báo, nhà viết kịch nổi tiếng của Cu-ba. Ông cũng là một người bạn lớn của nhân dân Việt Nam, từng có thời gian làm việc tại Hà Nội với tư cách là một chuyên gia về văn hóa.

• Cuộc đời: Ông sinh ra trong một gia đình lao động, thấu hiểu sâu sắc những vất vả và tâm tư của người dân. Sự nghiệp của ông gắn liền với những biến động lịch sử của Cu-ba và thế giới.
• Sự nghiệp văn học: Các tác phẩm của ông thường tập trung vào đề tài người lao động, những con người bình dị với những ước mơ, trăn trở và cuộc đấu tranh trong cuộc sống thường nhật.
• Phong cách nghệ thuật: Lối viết của A-ra-n-đa giản dị, chân thực, giàu tình cảm và mang đậm tính nhân văn. Ông có tài trong việc miêu tả tâm lí nhân vật một cách tinh tế, sâu sắc, giúp người đọc đồng cảm và suy ngẫm.

2. Văn bản "Bước vào đời"

• Xuất xứ: Đoạn trích "Bước vào đời" được trích từ tiểu thuyết "Thế giới như nó vốn có" (El mundo tal como es), một trong những tác phẩm tiêu biểu của Hô-mi-li-ô A-ra-n-đa.
• Tóm tắt: Văn bản kể về ngày đi làm đầu tiên của cậu bé Ê-li-ô-đô-rô. Với tâm trạng háo hức, tự hào, cậu mặc bộ quần áo mới, tưởng tượng về một công việc thú vị và đầy phiêu lưu. Tuy nhiên, thực tế công việc tại xưởng in lại hoàn toàn trái ngược: nặng nhọc, đơn điệu và bẩn thỉu. Cậu trải qua một ngày dài mệt mỏi, đau đớn và vỡ mộng. Buổi tối, qua cuộc trò chuyện giản dị nhưng sâu sắc với người cha, Ê-li-ô-đô-rô đã dần hiểu ra bài học đầu tiên về cuộc sống và sự trưởng thành.
• Bố cục: Có thể chia văn bản thành 3 phần chính:
  1. Phần 1 (Từ đầu đến "...như một cuộc phiêu lưu lý thú"): Tâm trạng háo hức, mong đợi của Ê-li-ô-đô-rô trước ngày đi làm đầu tiên.
  2. Phần 2 (Tiếp theo đến "...chẳng buồn thay quần áo"): Những trải nghiệm và cảm xúc vỡ mộng của Ê-li-ô-đô-rô trong ngày làm việc thực tế.
  3. Phần 3 (Còn lại): Cuộc trò chuyện với người cha và bài học về sự trưởng thành.
• Chủ đề: Quá trình trưởng thành của con người khi đối diện với những thực tế khắc nghiệt của cuộc sống lao động và bài học về việc chấp nhận thế giới "như nó vốn có".

II. PHÂN TÍCH CHI TIẾT VĂN BẢN

1. Nhân vật Ê-li-ô-đô-rô: Hành trình từ ngây thơ đến nhận thức

Ê-li-ô-đô-rô là hình ảnh tiêu biểu cho những người trẻ tuổi lần đầu tiên bước chân vào đời, mang theo những mộng mơ và rồi phải đối diện với hiện thực. Quá trình thay đổi nhận thức của cậu diễn ra qua ba chặng chính.

a. Trước ngày đi làm: Thế giới màu hồng trong tưởng tượng

Buổi sáng đầu tiên đi làm được Ê-li-ô-đô-rô đón nhận với một tâm thế vô cùng đặc biệt. Đó không phải là sự lo lắng mà là niềm háo hức, tự hào và đầy lãng mạn.

• Cảm giác tự hào: Cậu cảm thấy mình đã lớn, đã trở thành "một người lao động thực thụ". Niềm tự hào thể hiện qua việc cậu mặc bộ quần áo mới, cảm nhận "niềm kiêu hãnh của cả gia đình". Đối với cậu, đi làm không chỉ là một công việc mà còn là một sự kiện trọng đại, một cột mốc đánh dấu sự trưởng thành.
• Tưởng tượng lãng mạn: Ê-li-ô-đô-rô hình dung công việc sắp tới "như một cuộc phiêu lưu lý thú". Cậu không nghĩ đến sự vất vả, mệt nhọc mà chỉ thấy những điều mới mẻ, hấp dẫn đang chờ đợi. Cậu tin rằng mình sẽ làm được những việc quan trọng, được mọi người công nhận. Thế giới trong mắt cậu lúc này hoàn toàn trong sáng và đầy hứa hẹn.
• Sự ngây thơ: Chi tiết cậu mặc bộ quần áo mới tinh, vốn chỉ dành cho những dịp lễ, để đi làm ở một xưởng in cho thấy sự non nớt và thiếu kinh nghiệm của cậu. Cậu chưa hình dung được môi trường lao động thực tế sẽ như thế nào.

Tâm trạng của Ê-li-ô-đô-rô buổi sáng hôm ấy là sự pha trộn giữa niềm vui con trẻ và sự nghiêm túc của người lớn, một trạng thái tâm lý rất đặc trưng của tuổi mới lớn.

b. Trong ngày làm việc: Sự va đập với hiện thực phũ phàng

Tưởng tượng màu hồng nhanh chóng tan vỡ khi Ê-li-ô-đô-rô đối mặt với thực tế công việc. Sự đối lập giữa mộng tưởng và hiện thực được tác giả khắc họa một cách sắc nét.

• Công việc đơn điệu, nặng nhọc: Thay vì "cuộc phiêu lưu lý thú", công việc của cậu chỉ là đứng một chỗ, lặp đi lặp lại động tác lấy giấy từ máy in này chuyển sang máy in khác. Công việc đòi hỏi sự nhanh nhẹn, bền bỉ và vô cùng nhàm chán. Nó vắt kiệt sức lực của cậu bé chưa từng quen với lao động chân tay.
• Môi trường làm việc khắc nghiệt: Xưởng in không phải là nơi sạch sẽ, thơ mộng. Đó là một không gian "ồn ào, nóng nực, bẩn thỉu", đầy mùi dầu máy và mực in. Bộ quần áo mới của cậu nhanh chóng lấm lem, trở nên lạc lõng.
• Cảm giác vỡ mộng và mệt mỏi: Niềm háo hức ban đầu dần biến mất, thay vào đó là sự mệt mỏi cả về thể chất lẫn tinh thần. Cậu cảm thấy "thời gian như ngừng trôi", đôi chân đau nhức, và đặc biệt là sự ra đời của những nốt phồng rộp trên tay – dấu ấn đầu tiên của lao động vất vả. Cậu nhận ra công việc không phải là trò chơi, mà là một thử thách thực sự.
• Cảm giác lạc lõng: Cậu cảm thấy mình nhỏ bé, cô độc giữa những người thợ đã quen việc. Họ làm việc thoăn thoắt, còn cậu thì lóng ngóng. Sự tương phản này càng làm nổi bật sự non nớt và cảm giác thất vọng của cậu.

c. Sau ngày làm việc: Bước đầu của sự trưởng thành

Ngày làm việc kết thúc, Ê-li-ô-đô-rô trở về nhà trong trạng thái kiệt sức. Đây chính là lúc quá trình nhận thức của cậu có bước chuyển biến sâu sắc nhất, đặc biệt qua cuộc trò chuyện với người cha.

• Sự thay đổi về thể chất và cảm xúc: Cậu "lê bước về nhà", kiệt sức đến mức "chẳng buồn thay quần áo". Nỗi đau từ những vết phồng rộp trên tay là minh chứng rõ ràng nhất cho sự vất vả cậu vừa trải qua. Niềm kiêu hãnh buổi sáng đã hoàn toàn biến mất, nhường chỗ cho sự mệt mỏi và thất vọng.
• Bài học đầu tiên về lao động: Cậu bắt đầu hiểu rằng lao động không phải là một cuộc dạo chơi. Nó đòi hỏi mồ hôi, sức lực và sự kiên trì. Những đồng lương kiếm được không hề dễ dàng. Đây là bài học thực tế nhất mà không sách vở nào có thể dạy được.
• Sự khởi đầu của nhận thức mới: Khi người cha nói về việc "chào mừng con đến với thế giới của những người lao động", Ê-li-ô-đô-rô đã thực sự "bước vào đời". Cậu không còn là một đứa trẻ được bao bọc mà đã bắt đầu hành trình tự lập, đối mặt với những khó khăn của cuộc sống. Sự vỡ mộng không làm cậu gục ngã, mà chính là điểm khởi đầu cho sự trưởng thành.

2. Hình tượng người cha và bài học cuộc sống

Người cha trong câu chuyện không xuất hiện nhiều nhưng lại có vai trò vô cùng quan trọng. Ông là người dẫn dắt, giúp Ê-li-ô-đô-rô vượt qua cú sốc đầu đời và nhận ra bài học quý giá.

a. Sự tinh tế và thấu hiểu

Người cha không hề trách mắng hay lên lớp giáo điều. Ông thể hiện sự quan tâm và thấu hiểu của mình qua những hành động và lời nói vô cùng tinh tế.

• Quan sát lặng lẽ: Ông nhìn thấy hết sự mệt mỏi, thất vọng của con trai qua dáng vẻ, bước đi, qua đôi bàn tay phồng rộp. Ông không hỏi dồn dập mà kiên nhẫn chờ đợi.
• Hành động tôn trọng: Việc ông nhường cho con trai chiếc ghế bành của mình và lấy cho cậu một cốc bia không chỉ là sự chia sẻ. Đó là một hành động mang tính biểu tượng, công nhận cậu con trai đã trở thành một người đàn ông, một người lao động bình đẳng với mình.
• Sự đồng cảm sâu sắc: Ông không coi sự vỡ mộng của con là một thất bại. Ngược lại, ông xem đó là một trải nghiệm tất yếu. Lời nói của ông: "Cha hiểu... Ngày đầu tiên bao giờ cũng là ngày tồi tệ nhất" cho thấy sự đồng cảm và kinh nghiệm của một người từng trải.

b. Lời khuyên sâu sắc: "Thế giới như nó vốn có"

Đây là câu nói triết lý, là thông điệp cốt lõi của tác phẩm. Nó không phải là một lời khuyên cụ thể, mà là một sự khái quát về quy luật của cuộc sống.

"Thế giới như nó vốn có, con trai ạ. Mai rồi con sẽ thấy, công việc không phải là một cuộc dạo chơi, nhưng con sẽ quen đi và sẽ thấy tự hào vì mình là một người lao động."

• Ý nghĩa của câu nói: "Thế giới như nó vốn có" có nghĩa là cuộc sống luôn tồn tại những khó khăn, thử thách, những điều không như ta mong đợi. Nó không phải lúc nào cũng màu hồng. Chấp nhận điều đó không phải là bi quan, mà là bước đầu tiên để đối mặt và vượt qua.
• Bài học về sự chấp nhận và thích nghi: Người cha muốn con trai hiểu rằng, thay vì trốn chạy hay thất vọng, cậu cần học cách chấp nhận thực tế và thích nghi với nó. Sự trưởng thành không phải là thay đổi thế giới, mà là thay đổi chính mình để hòa nhập và đứng vững trong thế giới đó.
• Gieo mầm hy vọng và niềm tin: Dù nói về thực tế khắc nghiệt, lời của người cha không hề tiêu cực. Ông khẳng định rằng con trai ông "sẽ quen đi" và "sẽ thấy tự hào". Ông trao cho con niềm tin vào khả năng của bản thân và niềm tự hào về giá trị của lao động.

3. Các chi tiết nghệ thuật đặc sắc

Thành công của văn bản không chỉ nằm ở nội dung ý nghĩa mà còn ở những thủ pháp nghệ thuật tài tình của tác giả.

a. Nghệ thuật đối lập, tương phản

Tác giả sử dụng thủ pháp đối lập một cách triệt để để làm nổi bật sự thay đổi trong nhận thức của nhân vật.

• Đối lập giữa tưởng tượng và thực tế: "Cuộc phiêu lưu lý thú" >< Công việc nhàm chán, nặng nhọc.
• Đối lập trong tâm trạng nhân vật: Háo hức, tự hào (buổi sáng) >< Mệt mỏi, vỡ mộng, đau đớn (buổi chiều).
• Đối lập giữa hình thức và môi trường: Bộ quần áo mới tinh >< Xưởng in bẩn thỉu, lấm lem.

Những sự đối lập này tạo ra một cú sốc tâm lý cho nhân vật, đồng thời giúp người đọc cảm nhận rõ nét quá trình vỡ mộng và trưởng thành của cậu.

b. Miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế

A-ra-n-đa là một bậc thầy trong việc miêu tả thế giới nội tâm. Toàn bộ câu chuyện được kể qua lăng kính của Ê-li-ô-đô-rô, giúp người đọc như được sống cùng những cảm xúc của cậu, từ niềm vui ngây thơ đến nỗi thất vọng cay đắng và cuối cùng là sự nhận thức đầu đời.

c. Ý nghĩa của các hình ảnh biểu tượng

• Bộ quần áo mới: Biểu tượng cho sự ngây thơ, trong sáng, những mộng tưởng đẹp đẽ của tuổi trẻ trước khi bước vào đời. Khi bộ quần áo lấm bẩn, nó cũng tượng trưng cho sự va chạm với hiện thực.
• Những nốt phồng rộp: Đây là biểu tượng cho sự lao động vất vả, là "dấu ấn" đầu tiên của cuộc đời lao động in hằn lên cơ thể. Nó là bằng chứng của sự trưởng thành thông qua trải nghiệm thực tế, đau đớn nhưng cần thiết.
• Cốc bia: Biểu tượng của sự công nhận, sự bình đẳng giữa hai người đàn ông, hai người lao động. Nó đánh dấu một nghi thức chuyển giao, một "lễ kết nạp" Ê-li-ô-đô-rô vào thế giới của người lớn.

III. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA

(Phần này cung cấp gợi ý trả lời cho các câu hỏi tiêu biểu, các em cần dựa vào nội dung phân tích ở trên để tự hoàn thiện câu trả lời của mình)

Câu 1: Phân tích sự khác biệt giữa tưởng tượng của Ê-li-ô-đô-rô về công việc và thực tế mà cậu phải đối mặt trong ngày đầu tiên đi làm.

Gợi ý trả lời:

• Tưởng tượng:
  • Công việc là một "cuộc phiêu lưu lý thú", đầy mới mẻ và hấp dẫn.
  • Bản thân là một "người lao động thực thụ", một vị trí đầy tự hào và quan trọng.
  • Môi trường làm việc là nơi để thể hiện bản thân.
• Thực tế:
  • Công việc: Đơn điệu, nhàm chán (lấy giấy từ máy này sang máy khác), nặng nhọc, vắt kiệt sức lực.
  • Bản thân: Cảm thấy lóng ngóng, lạc lõng, mệt mỏi, đau đớn (phồng rộp tay).
  • Môi trường làm việc: Ồn ào, nóng nực, bẩn thỉu, đầy mùi dầu máy khó chịu.
• Tác dụng: Sự đối lập gay gắt này làm nổi bật cú sốc đầu đời của nhân vật, là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự vỡ mộng và là tiền đề cho quá trình nhận thức, trưởng thành sau đó.

Câu 2: Phân tích vai trò của người cha trong việc giúp Ê-li-ô-đô-rô trưởng thành. Ý nghĩa câu nói của người cha: "Thế giới như nó vốn có" là gì?

Gợi ý trả lời:

• Vai trò của người cha:
  • Là người bạn đồng hành thấu hiểu: Ông không dạy dỗ mà chia sẻ, đồng cảm với con.
  • Là người dẫn dắt tinh thần: Giúp con trai nhìn nhận đúng đắn về trải nghiệm vừa qua, biến sự thất vọng thành bài học.
  • Là người công nhận sự trưởng thành của con: Qua hành động mời bia, ông chào đón con vào thế giới người lớn.
• Ý nghĩa câu nói "Thế giới như nó vốn có":
  • Khẳng định một sự thật: Cuộc sống vốn không bằng phẳng, luôn có những khó khăn, thử thách, không giống như ta tưởng tượng.
  • Bài học về sự chấp nhận: Muốn trưởng thành, con người phải học cách chấp nhận hiện thực, dù nó khắc nghiệt.
  • Lời động viên và gieo hy vọng: Chấp nhận không có nghĩa là đầu hàng. Câu nói của người cha còn hàm ý rằng con người có thể thích nghi, vượt qua và tìm thấy niềm tự hào trong chính những khó khăn đó.

Câu 3: Theo bạn, "bước vào đời" trong văn bản có ý nghĩa gì? Liên hệ với ngưỡng cửa cuộc đời của chính bạn.

Gợi ý trả lời:

• Ý nghĩa "bước vào đời" trong văn bản:
  • Không chỉ là ngày đầu tiên đi làm, mà là khoảnh khắc con người bắt đầu đối diện với thực tế cuộc sống một cách trực tiếp.
  • Là quá trình từ bỏ những ảo tưởng ngây thơ để chấp nhận những quy luật của thế giới người lớn.
  • Là sự trưởng thành về nhận thức, bắt đầu hiểu giá trị của lao động và trách nhiệm của bản thân.
• Liên hệ bản thân: (Học sinh tự do trình bày suy nghĩ)
  • Ngưỡng cửa cuộc đời của học sinh lớp 12 là kỳ thi tốt nghiệp THPT và lựa chọn con đường tương lai (đại học, học nghề, đi làm...).
  • Những tưởng tượng của bản thân về cuộc sống sinh viên, về công việc tương lai.
  • Nhận thức được rằng con đường phía trước cũng sẽ có nhiều khó khăn, thử thách không lường trước, giống như Ê-li-ô-đô-rô đã trải qua.
  • Bài học rút ra: Cần chuẩn bị tâm thế vững vàng, không quá ảo tưởng, sẵn sàng đối mặt và học hỏi từ những vấp ngã đầu đời.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi 1: Phân tích giá trị nhân văn sâu sắc được thể hiện qua hình tượng người cha và tình cha con trong văn bản "Bước vào đời".

   Gợi ý: Tập trung vào sự thấu hiểu, tôn trọng, và cách giáo dục không lời của người cha. Tình cha con không chỉ là tình cảm gia đình mà còn là sự tiếp nối, truyền trao kinh nghiệm sống giữa các thế hệ.

2. Câu hỏi 2: Từ câu chuyện của Ê-li-ô-đô-rô, hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về ý nghĩa của những "vết phồng rộp" đầu tiên trên hành trình trưởng thành của mỗi người.

   Gợi ý: "Vết phồng rộp" có thể hiểu theo cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Đó là những khó khăn, vấp ngã, thất bại đầu đời. Phân tích ý nghĩa của chúng: là bài học thực tế, là dấu ấn của sự nỗ lực, là điều kiện cần thiết để tôi luyện ý chí và giúp con người cứng cáp hơn.

3. Câu hỏi 3: So sánh hành trình "bước vào đời" của Ê-li-ô-đô-rô với một nhân vật trong tác phẩm văn học khác mà anh/chị đã học (ví dụ: Chí Phèo trong "Chí Phèo" của Nam Cao khi cố gắng "làm người lương thiện", hoặc nhân vật "tôi" trong "Tôi đi học" của Thanh Tịnh). Từ đó, chỉ ra những điểm chung và riêng trong quan niệm về sự trưởng thành của các tác giả.

   Gợi ý: Xác định điểm chung (đều là những bước ngoặt, sự thay đổi nhận thức) và điểm riêng (hoàn cảnh, mức độ khốc liệt, kết quả của hành trình). Qua đó thấy được sự đa dạng trong cách các nhà văn khám phá chủ đề con người và cuộc đời.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Văn bản "Bước vào đời" là một câu chuyện giản dị nhưng chứa đựng những bài học triết lý sâu sắc. Qua hành trình từ mộng mơ đến vỡ mộng và bắt đầu nhận thức của Ê-li-ô-đô-rô, tác giả Hô-mi-li-ô A-ra-n-đa đã gửi gắm một thông điệp quan trọng: trưởng thành là một quá trình tất yếu phải trải qua những va đập với thực tế. Việc chấp nhận thế giới "như nó vốn có" không phải là thái độ bi quan, mà là sự dũng cảm đối mặt để tôi luyện bản thân, để tìm thấy niềm tự hào chân chính trong lao động và trong cuộc sống. Câu chuyện là một hành trang tinh thần quý báu, đặc biệt ý nghĩa với các em học sinh lớp 12, giúp các em có thêm sự vững vàng và niềm tin để tự tin bước vào ngưỡng cửa cuộc đời đang rộng mở phía trước.