Soạn bài Củng cố mở rộng trang 123 - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. Mở đầu: Tổng quan về bài học Củng cố, mở rộng (Bài 8: Sống với biển rừng)

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Sau khi cùng nhau khám phá những trang văn, vần thơ đặc sắc về chủ đề thiên nhiên trong Bài 8: Sống với biển rừng, chúng ta đã có những cảm nhận sâu sắc về mối giao hòa thiêng liêng giữa con người và thế giới tự nhiên. Bài học hôm nay, Củng cố, mở rộng trang 123, chính là một trạm dừng chân quan trọng. Đây không chỉ là lúc chúng ta ôn lại kiến thức mà còn là cơ hội để đào sâu, kết nối và mở rộng tư duy. Qua bài học này, các em sẽ nắm vững hơn giá trị nội dung và nghệ thuật của các tác phẩm, rèn luyện kỹ năng so sánh văn học, và đặc biệt là biết cách vận dụng kiến thức để giải quyết một vấn đề nghị luận xã hội thực tiễn. Hãy cùng thầy bắt đầu hành trình củng cố và khám phá những chân trời tri thức mới nhé!

B. Nội dung chính: Hướng dẫn trả lời các câu hỏi

1. Câu 1 (Trang 123 SGK Ngữ văn 12 tập 2): Kẻ bảng vào vở theo mẫu và điền thông tin phù hợp.

Đây là một bài tập giúp chúng ta hệ thống hóa kiến thức một cách khoa học và logic. Việc lập bảng so sánh sẽ làm nổi bật những điểm cốt lõi về nội dung và nghệ thuật của các văn bản trong chủ đề "Sống với biển rừng".

a. Hướng dẫn lập bảng và điền thông tin

Các em hãy kẻ một bảng lớn gồm 5 cột: STT, Tên văn bản, Đặc điểm nổi bật về nội dung, Đặc điểm nổi bật về nghệ thuật, và Cảm hứng chủ đạo/Thông điệp. Dưới đây là gợi ý chi tiết để các em hoàn thiện bảng của mình.

BẢNG HỆ THỐNG HÓA KIẾN THỨC BÀI 8: SỐNG VỚI BIỂN RỪNG

1. Văn bản: Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Hoàng Phủ Ngọc Tường)

• Đặc điểm nội dung: Tác phẩm khắc họa vẻ đẹp đa dạng, phong phú và đầy chất thơ của sông Hương. Sông Hương hiện lên không chỉ là một dòng sông địa lý mà còn là một thực thể có tâm hồn, có lịch sử, gắn bó sâu sắc với văn hóa và con người xứ Huế. Vẻ đẹp của nó được khám phá từ góc độ thủy trình (thượng nguồn, ngoại vi, thành phố) và góc độ lịch sử, thi ca.
• Đặc điểm nghệ thuật:
  • Thể loại bút kí đặc sắc, kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất thơ, giữa nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều.
  • Ngôn ngữ trong sáng, giàu hình ảnh, giàu chất nhạc, uyển chuyển và tinh tế.
  • Vận dụng tổng hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực: địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca...
  • Lối hành văn mê đắm, tài hoa, thể hiện một "cái tôi" tác giả uyên bác và giàu tình cảm.
• Cảm hứng chủ đạo/Thông điệp: Ca ngợi, tôn vinh vẻ đẹp độc đáo của sông Hương - biểu tượng cho thiên nhiên và con người xứ Huế. Qua đó, thể hiện tình yêu quê hương, đất nước tha thiết và niềm tự hào sâu sắc về những giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc.

2. Văn bản: Con đường của những vì sao (Trích "Rừng xà nu" - Nguyễn Trung Thành)

• Đặc điểm nội dung: Tác phẩm tập trung khắc họa hình ảnh rừng xà nu và con người Tây Nguyên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Rừng xà nu không chỉ là bối cảnh mà còn là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt, bất khuất, sự nối tiếp của các thế hệ dân làng Xô Man trong cuộc đấu tranh bảo vệ quê hương. Hình tượng Tnú là hiện thân cho chủ nghĩa anh hùng cách mạng.
• Đặc điểm nghệ thuật:
  • Mang đậm màu sắc sử thi và cảm hứng lãng mạn.
  • Nghệ thuật xây dựng hình tượng đặc sắc (rừng xà nu, Tnú, cụ Mết) vừa có tính biểu tượng cao, vừa chân thực, sống động.
  • Lời văn giàu hình ảnh, giàu nhạc điệu, trang trọng, hào hùng.
  • Thủ pháp trần thuật độc đáo, truyện được kể lại trong một đêm bên bếp lửa, tạo không khí linh thiêng, huyền thoại.
• Cảm hứng chủ đạo/Thông điệp: Ngợi ca tinh thần bất khuất, sức sống mãnh liệt của con người và thiên nhiên Tây Nguyên trong chiến tranh. Tác phẩm khẳng định một chân lý của thời đại: "Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo!" - phải dùng bạo lực cách mạng để chống lại bạo lực phản cách mạng.

3. Văn bản: Thực hành tiếng Việt (Trang 119)

• Đặc điểm nội dung: Củng cố và nâng cao kiến thức về biện pháp tu từ lặp cấu trúc, liệt kê và vai trò của các kiểu câu trong việc tạo nên nhịp điệu cho văn bản.
• Đặc điểm nghệ thuật: Các bài tập cung cấp ngữ liệu từ chính các văn bản đã học, giúp học sinh nhận diện và phân tích tác dụng của các biện pháp tu từ trong ngữ cảnh cụ thể.
• Cảm hứng chủ đạo/Thông điệp: Giúp học sinh hiểu rằng vẻ đẹp của văn chương không chỉ đến từ nội dung mà còn từ hình thức nghệ thuật, từ cách tổ chức câu chữ. Việc sử dụng thành thạo các biện pháp tu từ giúp diễn đạt hiệu quả và tạo tính thẩm mỹ cho lời văn.

b. Phân tích sâu hơn về mối liên kết giữa các văn bản

Sau khi điền bảng, các em có nhận ra điểm chung nào không? Dù một bên là vẻ đẹp trữ tình, thơ mộng của sông Hương, một bên là vẻ đẹp hùng vĩ, tráng ca của rừng xà nu, cả hai tác phẩm đều cho thấy một tình yêu thiên nhiên sâu sắc của các tác giả. Thiên nhiên trong văn học không còn là một cái nền vô tri. Nó trở thành một nhân vật, một chứng nhân lịch sử, một biểu tượng cho tâm hồn và sức sống của con người, của đất nước. Đây chính là sợi dây liên kết vô hình貫穿 (quán xuyến) toàn bộ chủ đề "Sống với biển rừng".

2. Câu 2 (Trang 123 SGK Ngữ văn 12 tập 2): Phân tích một hình tượng thiên nhiên trong hai văn bản trên để làm rõ sự tương đồng và khác biệt trong cách mỗi tác giả khám phá, thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên.

Đây là dạng bài so sánh văn học, đòi hỏi kỹ năng phân tích và tổng hợp cao. Chúng ta sẽ chọn so sánh hình tượng sông Hương trong "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" và hình tượng rừng xà nu trong "Rừng xà nu" để thấy rõ phong cách riêng của mỗi tác giả.

a. Xác định các tiêu chí so sánh

Để bài so sánh mạch lạc, chúng ta cần xác định các tiêu chí rõ ràng. Thầy gợi ý các tiêu chí sau:

• Vẻ đẹp của hình tượng thiên nhiên: Vẻ đẹp đó được miêu tả qua những chi tiết, hình ảnh nào?
• Mối quan hệ với con người và mảnh đất: Thiên nhiên gắn bó với con người, lịch sử, văn hóa ra sao?
• Giá trị biểu tượng: Hình tượng thiên nhiên đó tượng trưng cho điều gì?
• Phong cách nghệ thuật của tác giả: Tác giả đã dùng những bút pháp, ngôn ngữ nào để thể hiện?

b. Phân tích điểm tương đồng

• Thiên nhiên được nhân hóa, có linh hồn: Cả sông Hương và rừng xà nu đều không phải là cảnh vật tĩnh tại. Hoàng Phủ Ngọc Tường赋予 (phú dư - trao cho) sông Hương một tâm hồn phong phú: khi là "cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại", lúc lại là "người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở". Nguyễn Trung Thành cũng thổi hồn vào rừng xà nu, biến nó thành một cơ thể sống đau đớn khi bị "đại bác chặt đứt", nhưng vẫn vươn lên mạnh mẽ, "ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che chở cho làng".
• Thiên nhiên là chứng nhân lịch sử, gắn bó với vận mệnh con người: Sông Hương đã chứng kiến những thăng trầm của xứ Huế, từ thời vua Hùng, qua các triều đại Nguyễn, đến hai cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Rừng xà nu cũng vậy, nó gắn bó mật thiết với cuộc sống và cuộc đấu tranh của dân làng Xô Man. Mỗi cây xà nu ngã xuống như một người lính hy sinh, và mỗi cây con mọc lên là biểu tượng cho thế hệ tiếp nối.
• Thiên nhiên là biểu tượng cho vẻ đẹp và sức sống của đất nước, con người Việt Nam: Sông Hương là biểu tượng cho vẻ đẹp dịu dàng, chung thủy, kiên cường của người phụ nữ và tâm hồn con người xứ Huế. Rừng xà nu lại là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt, bất khuất, kiên cường của con người Tây Nguyên và cả dân tộc Việt Nam trong chiến tranh.

c. Phân tích điểm khác biệt

d. Tiểu kết

Qua sự so sánh trên, ta thấy rằng dù có những khác biệt trong cách thể hiện, cả Hoàng Phủ Ngọc Tường và Nguyễn Trung Thành đều là những cây bút có tình yêu thiên nhiên và quê hương đất nước nồng nàn. Sự tương đồng và khác biệt ấy cho thấy sự phong phú trong cách nhìn, cách cảm của người nghệ sĩ trước thiên nhiên, đồng thời khẳng định sự đa dạng trong phong cách của văn học Việt Nam hiện đại.

3. Câu 3 (Trang 123 SGK Ngữ văn 12 tập 2): Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) trả lời câu hỏi: Phải chăng “sống với biển rừng” cũng là một cách để mỗi người tìm về chính mình?

Đây là một câu hỏi mở, mang tính nghị luận xã hội, đòi hỏi các em phải bày tỏ quan điểm cá nhân dựa trên những gì đã học và trải nghiệm của bản thân. Đoạn văn cần có luận điểm rõ ràng, lí lẽ thuyết phục và dẫn chứng phù hợp.

a. Phân tích yêu cầu đề bài

• Hình thức: Đoạn văn khoảng 200 chữ.
• Nội dung: Trả lời câu hỏi "Phải chăng 'sống với biển rừng' cũng là một cách để mỗi người tìm về chính mình?". Đây là câu hỏi dạng khẳng định có tính chất gợi mở, ta nên đồng tình và làm rõ vấn đề.
• Thao tác lập luận chính: Giải thích, phân tích, chứng minh, bình luận.

b. Gợi ý dàn ý chi tiết

1. Câu mở đoạn (Luận điểm): Khẳng định rằng việc hòa mình vào thiên nhiên, "sống với biển rừng", thực sự là một hành trình ý nghĩa để mỗi người khám phá và tìm về bản ngã sâu thẳm của chính mình.
2. Các câu phát triển (Lí lẽ và dẫn chứng):
   • Giải thích: "Sống với biển rừng" không chỉ là hoạt động du lịch, mà là sự kết nối sâu sắc, lắng nghe và cảm nhận thế giới tự nhiên. "Tìm về chính mình" là quá trình nhận thức được những giá trị cốt lõi, những mong muốn và cảm xúc chân thật nhất bên trong.
   • Phân tích lí do 1: Thiên nhiên giúp con người tạm xa rời những ồn ào, áp lực của cuộc sống hiện đại. Khi đứng trước sự bao la của biển cả hay sự tĩnh lặng của núi rừng, con người có không gian để lắng đọng, suy tư, đối diện với nội tâm.
   • Phân tích lí do 2: Vẻ đẹp và sức sống của thiên nhiên khơi dậy những cảm xúc tích cực, trong trẻo nhất. Nó giúp ta nhận ra mình là một phần của một thế giới rộng lớn, biết trân trọng sự sống, từ đó sống khiêm tốn và ý nghĩa hơn. (Liên hệ: Sông Hương đánh thức chất nghệ sĩ trong Hoàng Phủ Ngọc Tường, rừng xà nu hun đúc ý chí kiên cường cho người dân Xô Man).
   • Phân tích lí do 3: Đối mặt với sự khắc nghiệt của thiên nhiên (bão tố, hiểm trở) cũng là cách con người khám phá ra giới hạn, sức mạnh và lòng dũng cảm tiềm ẩn của bản thân.
3. Câu kết đoạn (Mở rộng/Bài học): Nhấn mạnh ý nghĩa của việc kết nối với thiên nhiên trong xã hội hiện đại và kêu gọi mỗi người hãy dành thời gian để "sống với biển rừng", không chỉ để thư giãn mà còn để nuôi dưỡng tâm hồn và tìm lại sự cân bằng cho cuộc sống.

c. Đoạn văn tham khảo

Hoàn toàn có thể khẳng định rằng, "sống với biển rừng" chính là một hành trình quý giá để mỗi người tìm về với bản thể sâu sắc nhất của mình. Trong guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, con người dễ bị cuốn theo những lo toan vật chất mà đôi khi quên mất tiếng nói từ sâu thẳm nội tâm. Việc hòa mình vào thiên nhiên, đắm mình trước sự mênh mông của biển cả hay lắng nghe hơi thở của núi rừng, là cách hữu hiệu để ta gột rửa những bụi bặm của đời thường. Khi đó, tâm trí được tĩnh tại, ta có cơ hội đối diện với chính mình một cách chân thật nhất, nhận ra đâu là khát vọng đích thực. Thiên nhiên, với vẻ đẹp nguyên sơ và sức sống mãnh liệt, như một tấm gương soi chiếu, giúp ta nhận ra mình nhỏ bé trước vũ trụ nhưng cũng là một phần không thể thiếu của sự sống vĩ đại. Hơn nữa, những thử thách mà thiên nhiên đặt ra cũng là cơ hội để ta khám phá lòng dũng cảm và sức mạnh tiềm tàng. Vì vậy, hãy dành thời gian để kết nối với "biển rừng", bởi đó không chỉ là một chuyến đi, mà là một cuộc trở về - trở về để lắng nghe, thấu hiểu và hoàn thiện chính mình.

C. Câu hỏi ôn tập và vận dụng

1. Câu hỏi 1: Phân tích vẻ đẹp của hình tượng sông Hương dưới góc nhìn lịch sử và thi ca trong tác phẩm "Ai đã đặt tên cho dòng sông?". Qua đó, hãy làm rõ nhận định: "Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhìn sông Hương không chỉ như một dòng sông địa lí mà còn là một dòng sông của văn hóa".

   Gợi ý trả lời: Cần làm rõ hai luận điểm: Sông Hương là chứng nhân lịch sử, gắn bó với những giai đoạn quan trọng của Huế và đất nước. Sông Hương là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca, nghệ thuật, là "người tình dịu dàng và chung thủy" của các thi nhân. Từ đó khẳng định chiều sâu văn hóa trong cách tiếp cận của tác giả.

2. Câu hỏi 2: Hình ảnh "cả rừng xà nu ào ào rung động" và "cả rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che chở cho làng" ở cuối tác phẩm "Rừng xà nu" mang những tầng ý nghĩa biểu tượng nào?

   Gợi ý trả lời: Phân tích các tầng nghĩa: Tả thực (âm thanh, hình ảnh của rừng); Biểu tượng cho sự đồng lòng, hưởng ứng của cả cộng đồng trước lời kêu gọi đấu tranh; Biểu tượng cho sức mạnh che chở, bao bọc của thiên nhiên và của lý tưởng cách mạng đối với con người.

3. Câu hỏi 3: Từ việc tìm hiểu về chủ đề "Sống với biển rừng", hãy viết một đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc bảo vệ môi trường thiên nhiên hiện nay.

   Gợi ý trả lời: Nêu thực trạng môi trường. Khẳng định vai trò và trách nhiệm của thế hệ trẻ. Đề xuất các giải pháp cụ thể, thiết thực (thay đổi nhận thức, hành động từ việc nhỏ nhất như không xả rác, trồng cây, tham gia các chiến dịch môi trường, lan tỏa thông điệp xanh...).

D. Kết luận & Tóm tắt

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau hoàn thành bài học Củng cố, mở rộng cho chủ đề "Sống với biển rừng". Qua việc hệ thống hóa kiến thức, so sánh các tác phẩm và thực hành viết, các em không chỉ nắm chắc hơn nội dung bài học mà còn phát triển được nhiều kỹ năng quan trọng. Bài học một lần nữa khẳng định: thiên nhiên trong văn học luôn là một hình tượng lớn lao, giàu ý nghĩa, phản ánh tâm hồn, tư tưởng của con người và thời đại. Quan trọng hơn, bài học còn là lời nhắc nhở sâu sắc về mối quan hệ máu thịt giữa con người và tự nhiên, thôi thúc chúng ta biết yêu quý, trân trọng và hành động để bảo vệ "biển rừng" - ngôi nhà chung của tất cả chúng ta. Hãy tiếp tục đọc thêm, suy ngẫm và kết nối với thiên nhiên bằng cả trái tim mình, các em nhé!