Soạn bài Cuộc gặp gỡ tình cờ - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài và phân tích một truyện ngắn hiện đại rất ý nghĩa trong chương trình Ngữ văn 12 - Chân trời sáng tạo: "Cuộc gặp gỡ tình cờ" của tác giả Trần Thị Trường. Đây là một tác phẩm nhẹ nhàng nhưng sâu lắng, gợi cho chúng ta nhiều suy ngẫm về tình người, lòng tốt và những điều bất ngờ giản dị trong cuộc sống. Thông qua việc phân tích câu chuyện về cuộc gặp gỡ giữa nhân vật "tôi" và bà cụ bán vé số, chúng ta sẽ không chỉ nắm vững kiến thức để học tốt bài này mà còn rút ra được những bài học nhân văn sâu sắc. Bài soạn này sẽ giúp các em hiểu rõ tình huống truyện, đặc điểm nhân vật, các giá trị nội dung, nghệ thuật và tự tin trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm

1. Tác giả Trần Thị Trường

Trần Thị Trường (sinh năm 1957) là một nhà văn nữ đương đại của Việt Nam. Bà được biết đến với một giọng văn nhẹ nhàng, tinh tế và giàu cảm xúc. Các tác phẩm của bà thường xoay quanh những câu chuyện đời thường, những mảnh đời bình dị và qua đó thể hiện những triết lý nhân sinh sâu sắc. Phong cách của Trần Thị Trường là tập trung khai thác thế giới nội tâm nhân vật, đặc biệt là những rung động tinh vi trước cuộc sống. Bà có khả năng biến những chi tiết nhỏ nhặt, đời thường trở thành những điểm sáng nghệ thuật, chứa đựng những thông điệp lớn lao về tình yêu thương và lòng nhân ái.

2. Tác phẩm "Cuộc gặp gỡ tình cờ"

a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

Truyện ngắn "Cuộc gặp gỡ tình cờ" được trích từ một tập truyện của tác giả, phản ánh góc nhìn của bà về cuộc sống hiện đại. Tác phẩm ra đời trong bối cảnh xã hội có nhiều biến động, khi những giá trị vật chất đôi khi lấn át những giá trị tinh thần. Qua câu chuyện này, tác giả muốn gửi gắm một thông điệp về sự cần thiết của lòng tốt và sự sẻ chia trong xã hội.

b. Tóm tắt văn bản

Câu chuyện kể về một cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên giữa nhân vật "tôi" và một bà cụ bán vé số nghèo khổ. Vào một buổi chiều, khi đang ngồi trong quán cà phê, nhân vật "tôi" nhìn thấy một bà cụ già yếu, khắc khổ đang mời mọi người mua vé số nhưng không ai mua. Động lòng trắc ẩn, nhân vật "tôi" đã gọi bà cụ lại và mua giúp bà mười tờ vé số. Hành động này không xuất phát từ mong muốn trúng số mà chủ yếu là để giúp đỡ, "mua cho bà một chút hy vọng". Bất ngờ thay, một trong những tờ vé số đó đã trúng giải đặc biệt. Bà cụ, sau khi biết tin, đã tìm đến tận nhà nhân vật "tôi" để chia một nửa số tiền trúng thưởng. Câu chuyện kết thúc với sự ấm áp của tình người và niềm vui lan tỏa từ một hành động tử tế nhỏ bé.

c. Bố cục

Văn bản có thể được chia thành 3 phần chính:

Phần 1 (Từ đầu đến "...nhưng tôi không đi tìm bà để làm gì"): Cuộc gặp gỡ tình cờ giữa nhân vật "tôi" và bà cụ bán vé số, hành động mua vé số xuất phát từ lòng trắc ẩn của nhân vật "tôi".
Phần 2 (Tiếp theo đến "...chia cho tôi một nửa"): Kết quả bất ngờ của những tờ vé số và hành động của bà cụ sau khi trúng giải đặc biệt.
Phần 3 (Còn lại): Những suy ngẫm và cảm xúc của nhân vật "tôi" về ý nghĩa của sự cho đi và niềm hạnh phúc từ lòng tốt.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Tình huống truyện độc đáo và ý nghĩa

a. Một cuộc gặp gỡ "tình cờ"

Tình huống truyện được xây dựng dựa trên một sự việc hết sức bình thường, diễn ra hàng ngày trong cuộc sống: một người mua vé số dạo. Yếu tố "tình cờ" nằm ở chỗ:

Cuộc gặp gỡ giữa nhân vật "tôi" và bà cụ là hoàn toàn ngẫu nhiên.
Hành động mua vé số của nhân vật "tôi" không nhằm mục đích cầu may mà chỉ là một hành động bộc phát từ lòng thương cảm.
Kết quả trúng giải đặc biệt là một sự kiện bất ngờ, vượt ra ngoài dự liệu của cả hai nhân vật.

Chính sự tình cờ này đã làm cho câu chuyện trở nên tự nhiên, chân thực và hấp dẫn. Nó cho thấy những điều kỳ diệu đôi khi lại đến từ những việc làm giản dị và không toan tính nhất.

b. Ý nghĩa của tình huống truyện

Tình huống truyện có vai trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm và khắc họa tính cách nhân vật:

Làm nổi bật tính cách nhân vật: Qua tình huống này, lòng nhân hậu, trắc ẩn của nhân vật "tôi" và sự thật thà, trọng nghĩa tình của bà cụ được bộc lộ một cách tự nhiên nhất.
Tạo ra bước ngoặt cho câu chuyện: Việc trúng số đã thay đổi hoàn toàn số phận của bà cụ, đồng thời mang đến cho nhân vật "tôi" một bài học sâu sắc về sự cho đi.
Truyền tải thông điệp: Tình huống truyện chứng minh rằng một hành động tử tế nhỏ bé có thể tạo ra những kết quả to lớn và lan tỏa niềm vui, niềm tin vào cuộc sống. Nó khẳng định giá trị của tình người trong xã hội hiện đại.

2. Phân tích hệ thống nhân vật

a. Nhân vật "tôi" (người kể chuyện)

Nhân vật "tôi" là trung tâm của câu chuyện, người dẫn dắt và thể hiện những suy ngẫm, chiêm nghiệm của tác giả. Ở nhân vật này, chúng ta thấy được những phẩm chất đáng quý:

Tấm lòng nhân hậu, giàu trắc ẩn: Nhân vật "tôi" không hề thờ ơ trước hình ảnh bà cụ già yếu, khắc khổ. Sự quan sát tinh tế ("bước chân của người già yếu đi trong mưa", "gương mặt khắc khổ mà hiền lành") cho thấy một trái tim nhạy cảm. Hành động mua vé số được miêu tả rõ ràng không phải vì ham muốn trúng thưởng mà là "mua cho bà một chút hy vọng". Đây là một hành động cho đi vô tư, không mong nhận lại.
Suy tư sâu sắc về cuộc sống: Sau khi mua vé số, nhân vật "tôi" có những dòng suy ngẫm rất đáng chú ý: "Tôi mua cho bà chứ đâu phải mua cho tôi. Tôi mua cho bà một chút hy vọng...". Điều này cho thấy nhân vật không chỉ hành động theo cảm tính mà còn có sự chiêm nghiệm về ý nghĩa của việc mình làm. Nhân vật hiểu rằng, đối với người nghèo, hy vọng đôi khi còn quý giá hơn cả vật chất.
Niềm hạnh phúc khi được cho đi: Khi biết bà cụ trúng số, cảm xúc của nhân vật "tôi" không phải là sự tiếc nuối mà là niềm vui sướng, hạnh phúc. Cảm giác "vui như chính mình được hưởng" cho thấy một tâm hồn cao thượng. Niềm vui của người khác đã trở thành niềm vui của chính mình. Đây chính là phần thưởng lớn nhất mà lòng tốt mang lại.

b. Nhân vật bà cụ bán vé số

Bà cụ là hình ảnh đại diện cho những mảnh đời nghèo khổ, bất hạnh trong xã hội nhưng vẫn giữ được những phẩm chất cao đẹp.

Hoàn cảnh đáng thương: Bà được miêu tả với ngoại hình già nua, yếu ớt, gương mặt khắc khổ, phải đi bán từng tờ vé số trong mưa để kiếm sống. Hình ảnh này dễ dàng gợi lên sự đồng cảm, xót thương từ người đọc.
Phẩm chất đáng quý - Lòng tự trọng và sự biết ơn: Dù nghèo, bà không hề ngửa tay xin xỏ mà vẫn cố gắng mưu sinh bằng sức lao động của mình. Khi được nhân vật "tôi" mua giúp, bà rất cảm kích. Đặc biệt, chi tiết bà lặn lội tìm đến nhà nhân vật "tôi" để chia một nửa số tiền trúng thưởng là điểm sáng chói lọi nhất của nhân vật. Hành động này cho thấy bà là một người:
"Sống rất có tình có nghĩa, trọng ơn nghĩa và không tham lam. Bà hiểu rằng may mắn này đến từ lòng tốt của người khác, và bà muốn chia sẻ lại may mắn đó. Đây là một vẻ đẹp nhân cách hiếm có, đặc biệt là khi đối mặt với một số tiền lớn có thể thay đổi cả cuộc đời."
Biểu tượng của niềm hy vọng: Cuộc đời bà cụ là một chuỗi ngày vất vả, nhưng bà vẫn bám víu vào những tờ vé số như một niềm hy vọng. Và cuối cùng, niềm hy vọng ấy đã được đền đáp một cách xứng đáng, không chỉ bằng vật chất mà còn bằng tình người ấm áp.

3. Các chi tiết nghệ thuật đặc sắc

a. Ngôi kể thứ nhất chân thực, giàu cảm xúc

Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất (nhân vật "tôi" xưng "tôi") là một lựa chọn nghệ thuật vô cùng hiệu quả. Nó giúp câu chuyện trở nên gần gũi, chân thực như một lời tâm sự. Người đọc có thể dễ dàng đồng cảm và thấu hiểu những suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật. Mọi diễn biến, từ sự quan sát, lòng trắc ẩn đến niềm vui và những chiêm nghiệm sâu sắc, đều được thể hiện một cách trực tiếp, tạo nên sức lay động mạnh mẽ cho tác phẩm.

b. Giọng điệu kể chuyện nhẹ nhàng, trầm lắng

Tác giả đã sử dụng một giọng văn chậm rãi, nhẹ nhàng, đậm chất suy tư. Không có những tình tiết kịch tính, gay cấn, câu chuyện cứ thế trôi đi như một dòng suối êm đềm. Chính giọng điệu này đã làm nổi bật vẻ đẹp của tình người, của những hành động tử tế thầm lặng. Nó phù hợp với chủ đề của truyện, nhấn mạnh rằng những giá trị lớn lao đôi khi lại nằm trong những điều bình dị nhất.

c. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh "tờ vé số"

Tờ vé số trong truyện ngắn này không chỉ là một vật vô tri. Nó mang nhiều lớp ý nghĩa biểu tượng sâu sắc:

Biểu tượng của niềm hy vọng: Đối với bà cụ, mỗi tờ vé số bán được là một chút thu nhập, và mỗi con số trên đó là một niềm hy vọng mong manh về một sự đổi đời. Đối với nhân vật "tôi", việc mua vé số là hành động "mua cho bà một chút hy vọng".
Biểu tượng của sự may mắn: Tờ vé số trúng giải đặc biệt là hiện thân của sự may mắn. Nhưng cái may mắn này không phải ngẫu nhiên từ trên trời rơi xuống, mà nó được gieo mầm từ lòng tốt.
Biểu tượng của sự kết nối tình người: Tờ vé số đã trở thành cầu nối giữa hai con người xa lạ, giữa một người có lòng tốt và một người có lòng biết ơn. Nó chứng minh rằng sự sẻ chia có thể tạo ra những mối liên kết diệu kỳ.

III. Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật

1. Giá trị nội dung (Chủ đề và thông điệp)

Truyện ngắn "Cuộc gặp gỡ tình cờ" chứa đựng những giá trị nội dung và nhân văn sâu sắc:

Ca ngợi vẻ đẹp của tình người và lòng nhân ái: Tác phẩm là một bài ca đẹp về lòng tốt. Nó khẳng định rằng sự tử tế, dù là nhỏ nhất, cũng có sức mạnh to lớn để thay đổi số phận một con người và làm cho cuộc sống này trở nên ấm áp hơn.
Nhấn mạnh sức mạnh của niềm hy vọng: Câu chuyện cho thấy niềm hy vọng là một nguồn sức mạnh tinh thần vô giá, giúp con người vượt qua những hoàn cảnh khó khăn nhất.
Bài học về sự cho và nhận: Cho đi một cách vô tư chính là cách nhận lại niềm vui và hạnh phúc lớn nhất. Hạnh phúc không chỉ nằm ở việc nhận được, mà còn nằm ở việc được thấy người khác hạnh phúc nhờ hành động của mình.

Thông điệp cốt lõi: Trong cuộc sống hiện đại đầy bộn bề, đừng vô cảm trước những mảnh đời bất hạnh. Một hành động sẻ chia nhỏ bé, một sự quan tâm chân thành có thể là phép màu thắp lên hy vọng và thay đổi cuộc đời của một ai đó.

2. Giá trị nghệ thuật

Thành công của truyện ngắn được tạo nên từ những yếu tố nghệ thuật đặc sắc:

Xây dựng tình huống truyện độc đáo: Tình huống gặp gỡ tình cờ nhưng đầy bất ngờ, hợp lý, có tác dụng làm nổi bật chủ đề và tính cách nhân vật.
Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn: Sử dụng ngôi kể thứ nhất chân thực, tạo sự đồng cảm sâu sắc nơi người đọc.
Khắc họa nhân vật thành công: Nhân vật được miêu tả sinh động qua hành động, cử chỉ và đặc biệt là dòng nội tâm phong phú, tinh tế.
Ngôn ngữ giản dị, giọng văn nhẹ nhàng: Ngôn ngữ truyện trong sáng, gần gũi với đời sống, kết hợp với giọng văn trầm lắng, suy tư, giàu chất thơ.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Câu 1: Phân tích diễn biến tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật "tôi" trước, trong và sau khi mua vé số giúp bà cụ. Qua đó, em có nhận xét gì về nhân vật này?

Gợi ý trả lời:
- Trước khi mua: Quan sát, động lòng trắc ẩn trước hình ảnh bà cụ.
- Trong khi mua: Hành động dứt khoát, không phải để cầu may mà để "mua hy vọng" cho bà cụ.
- Sau khi mua: Cảm thấy vui, thanh thản, và vỡ òa trong hạnh phúc khi biết bà cụ trúng số. Cảm nhận niềm vui của người khác như của chính mình.
- Nhận xét: Nhân vật "tôi" là người có trái tim nhân hậu, nhạy cảm, sâu sắc và cao thượng, biết sống vì người khác.

Câu 2: Chi tiết bà cụ tìm đến nhà để chia một nửa số tiền trúng thưởng có ý nghĩa gì trong việc thể hiện tính cách nhân vật và chủ đề của tác phẩm?

Gợi ý trả lời:
- Thể hiện tính cách nhân vật: Cho thấy bà cụ là người trọng tình nghĩa, biết ơn, thật thà, không tham lam vật chất. Dù nghèo khó nhưng nhân cách của bà rất cao đẹp.
- Thể hiện chủ đề tác phẩm: Chi tiết này khẳng định giá trị của lòng tốt và sự biết ơn. Nó tạo nên một vòng tròn của sự tử tế: lòng tốt của nhân vật "tôi" được đáp lại bằng lòng biết ơn của bà cụ. Điều này làm cho thông điệp về tình người càng thêm sâu sắc.

Câu 3: Theo em, nhan đề "Cuộc gặp gỡ tình cờ" có vai trò như thế nào trong việc thể hiện nội dung và ý nghĩa của truyện?

Gợi ý trả lời:
- Nhấn mạnh tính chất ngẫu nhiên, bất ngờ của câu chuyện, làm cho mọi việc diễn ra sau đó trở nên đặc biệt.
- Gợi ý rằng những điều kỳ diệu và ý nghĩa trong cuộc sống có thể đến từ những cuộc gặp gỡ không hề được sắp đặt trước.
- Thể hiện chủ đề: Tình người có thể nảy sinh bất cứ lúc nào, bất cứ nơi đâu, chỉ cần chúng ta mở lòng với nhau.

Câu 4: Từ câu chuyện, hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của em về ý nghĩa của sự cho đi trong cuộc sống.

Gợi ý trả lời:
- Giới thiệu vấn đề: "Cho đi" là một phẩm chất cao đẹp của con người.
- Bàn luận: "Cho đi" không chỉ là vật chất mà còn là sự quan tâm, sẻ chia, trao đi hy vọng (như trong truyện). Người cho đi sẽ nhận lại được niềm vui, sự thanh thản trong tâm hồn. Sự cho đi giúp lan tỏa lòng tốt, xây dựng một xã hội nhân văn hơn.
- Liên hệ bản thân: Em đã và sẽ làm gì để thực hành sự cho đi trong cuộc sống hàng ngày?
- Kết luận: Khẳng định lại giá trị của sự cho đi.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

"Cuộc gặp gỡ tình cờ" của Trần Thị Trường là một truyện ngắn giản dị nhưng lay động lòng người. Tác phẩm đã thành công trong việc ca ngợi vẻ đẹp của lòng nhân ái và sức mạnh của niềm hy vọng thông qua một tình huống truyện gần gũi. Bài học lớn nhất mà câu chuyện để lại chính là: hạnh phúc đích thực không đến từ việc tích lũy vật chất cho riêng mình, mà đến từ sự sẻ chia, từ niềm vui khi mang lại hạnh phúc cho người khác. Hy vọng qua bài soạn này, các em không chỉ hiểu sâu sắc hơn về tác phẩm mà còn biết trân trọng và lan tỏa những hành động tử tế trong cuộc sống của chính mình.