Soạn bài Đấu tranh cho một thế giới hòa bình - Ngữ văn - Lớp 9 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài "Đấu tranh cho một thế giới hòa bình" của nhà văn G. G. Mác-két. Đây không chỉ là một văn bản nghị luận thông thường mà còn là một tiếng nói đầy tâm huyết, một lời kêu gọi khẩn thiết về hòa bình, chống lại nguy cơ chiến tranh hạt nhân. Trong bối cảnh thế giới vẫn còn nhiều bất ổn, thông điệp của Mác-két càng trở nên vang vọng và có ý nghĩa sâu sắc. Qua bài học này, các em sẽ nắm vững nghệ thuật lập luận sắc bén, cách sử dụng dẫn chứng thuyết phục và cảm nhận được trái tim vĩ đại của một nhà văn luôn trăn trở về số phận nhân loại. Chúng ta hãy cùng khám phá giá trị tư tưởng và nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm này nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả G. G. Mác-két

Ga-bri-en Gác-xi-a Mác-két (Gabriel García Márquez) (1927-2014) là một nhà văn, nhà báo, nhà hoạt động chính trị người Cô-lôm-bi-a. Ông được xem là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của thế kỷ 20.

• Sự nghiệp văn học: Ông là đại diện tiêu biểu của nền văn học Mỹ Latinh, nổi tiếng với thể loại chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Tác phẩm kinh điển nhất của ông là tiểu thuyết "Trăm năm cô đơn" (1967), đã mang về cho ông giải thưởng Nobel Văn học năm 1982.
• Phong cách sáng tác: Lối viết của Mác-két độc đáo, kết hợp giữa hiện thực và hoang đường, tạo nên một thế giới nghệ thuật vừa gần gũi vừa kỳ ảo, phản ánh sâu sắc những vấn đề lịch sử, chính trị, xã hội của châu Mỹ Latinh và của toàn nhân loại.
• Tư tưởng: Bên cạnh sự nghiệp văn chương, Mác-két còn là một nhà hoạt động xã hội tích cực. Ông luôn quan tâm đến những vấn đề nóng bỏng của thời đại như đói nghèo, bất công và đặc biệt là chiến tranh. Trái tim ông luôn hướng về hòa bình và sự sống của con người.

2. Tác phẩm "Đấu tranh cho một thế giới hòa bình"

a. Hoàn cảnh ra đời

Văn bản "Đấu tranh cho một thế giới hòa bình" là một bài tham luận của Mác-két, được đọc tại Hội nghị thượng đỉnh của Nguyên thủ sáu nước (Ấn Độ, Mê-hi-cô, Thụy Điển, Ác-hen-ti-na, Hi Lạp, Tan-da-ni-a) vào tháng 8 năm 1986. Bối cảnh ra đời của tác phẩm là thời kỳ Chiến tranh Lạnh đang ở giai đoạn căng thẳng, cuộc chạy đua vũ trang giữa các cường quốc, đặc biệt là vũ khí hạt nhân, đã lên đến đỉnh điểm, đẩy toàn nhân loại đến bên bờ vực của sự hủy diệt.

b. Thể loại và phương thức biểu đạt

• Thể loại: Văn bản nhật dụng, thuộc thể loại văn nghị luận (cụ thể là nghị luận chính trị - xã hội).
• Phương thức biểu đạt chính: Nghị luận. Ngoài ra, văn bản còn kết hợp các yếu tố biểu cảm và thuyết minh để tăng sức thuyết phục.

c. Bố cục

Văn bản có thể được chia thành 3 phần với hệ thống lập luận chặt chẽ:

• Phần 1 (Từ đầu đến "...sự sống trên Trái Đất"): Nêu lên nguy cơ khủng khiếp của chiến tranh hạt nhân, mối đe dọa toàn cầu.
• Phần 2 (Tiếp theo đến "...một trong những tội ác lớn nhất của loài người"): Phân tích sự phi lý, tốn kém của cuộc chạy đua vũ trang khi đặt trong sự so sánh với những nhu cầu cấp thiết của nhân loại.
• Phần 3 (Còn lại): Lời kêu gọi đấu tranh cho một thế giới hòa bình, phi hạt nhân và đề xuất một giải pháp độc đáo.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Nguy cơ chiến tranh hạt nhân đe dọa toàn nhân loại

a. Những con số biết nói và dẫn chứng gây sốc

Để người đọc nhận thức rõ ràng về mối hiểm họa, Mác-két không dùng những lời lẽ trừu tượng. Ông đi thẳng vào vấn đề bằng cách đưa ra những con số cụ thể, gây ấn tượng mạnh:

"Hôm nay, ngày 8-8-1986, hơn 50 000 đầu đạn hạt nhân đã được bố trí trên khắp hành tinh. Nói nôm na ra, điều đó có nghĩa là mỗi người, không trừ trẻ con, đang ngồi trên một thùng 4 tấn thuốc nổ: tất cả chỗ đó nổ tung lên sẽ làm biến hết thảy, không phải là một lần mà là mười hai lần, mọi dấu vết của sự sống trên Trái Đất."

Bằng cách sử dụng số liệu chính xác ("50 000 đầu đạn", "ngày 8-8-1986") và phép quy đổi dễ hình dung ("mỗi người... ngồi trên một thùng 4 tấn thuốc nổ"), tác giả đã biến một khái niệm vĩ mô, xa vời thành một mối nguy hiểm cận kề, trực tiếp với từng cá nhân. Sức công phá được nhấn mạnh qua cụm từ "biến hết thảy... mười hai lần" cho thấy mức độ hủy diệt là tuyệt đối và không thể tưởng tượng nổi.

b. Lập luận logic và toàn diện

Mác-két chỉ ra rằng hiểm họa này không chừa một ai, không phân biệt quốc gia, châu lục. Nó là mối đe dọa chung cho "toàn thể loài người". Ông không chỉ nói về sự hủy diệt vật chất mà còn là sự biến mất của "mọi dấu vết của sự sống". Lập luận này cho thấy tầm nhìn bao quát và chiều sâu nhân văn của tác giả. Nguy cơ chiến tranh hạt nhân không chỉ là vấn đề quân sự, chính trị mà là vấn đề sinh tồn của cả hành tinh.

2. Sự phi lý và tốn kém của cuộc chạy đua vũ trang

Đây là phần đặc sắc nhất, thể hiện tài năng lập luận bậc thầy của Mác-két. Ông sử dụng nghệ thuật so sánh, đối lập tương phản một cách sắc sảo để vạch trần sự vô lý đến cùng cực của việc chạy đua vũ trang.

a. Nghệ thuật so sánh, đối lập sắc bén

Tác giả đặt chi phí khổng lồ cho quân sự bên cạnh những chi phí vô cùng nhỏ bé để giải quyết các vấn đề an sinh xã hội cấp bách. Mỗi so sánh là một đòn giáng mạnh vào nhận thức người đọc:

• 100 tàu sân bay mang vũ khí hạt nhân (biểu tượng của chiến tranh) >< Chương trình phòng bệnh trong 14 năm cho hơn 500 triệu trẻ em (biểu tượng của sự sống, tương lai).
• Giá của 10 chiếc máy bay ném bom B.1B và chưa đến 7000 tên lửa vượt đại châu >< Chiến dịch phòng chống sốt rét toàn cầu trong 14 năm, cứu sống hơn 1 tỉ người.
• Chi phí cho 27 tên lửa MX >< Tiền lương thực cho 575 triệu người thiếu dinh dưỡng.
• Chỉ 2 chiếc tàu ngầm mang vũ khí hạt nhân >< Chi phí xóa nạn mù chữ cho toàn thế giới.

Những phép so sánh này không chỉ cho thấy sự tốn kém mà còn phơi bày một sự thật tàn nhẫn: nhân loại đang đầu tư vào cái chết thay vì sự sống, vào sự hủy diệt thay vì sự phát triển. Sự tương phản gay gắt giữa một bên là những con số khổng lồ cho vũ khí và một bên là những nhu cầu tối thiểu của con người đã tạo nên sức tố cáo mạnh mẽ.

b. Giọng điệu mỉa mai, phẫn nộ

Qua cách lập luận, giọng văn của Mác-két vừa logic, lạnh lùng khi đưa ra số liệu, vừa ẩn chứa sự phẫn nộ, mỉa mai sâu cay. Ông gọi việc đầu tư vào vũ khí hủy diệt hàng loạt là "một trong những tội ác lớn nhất của loài người". Giọng điệu này thể hiện rõ thái độ của tác giả: không khoan nhượng với sự phi lý, đau xót trước thực trạng của thế giới. Ông không chỉ phân tích mà còn lên án, không chỉ trình bày mà còn lay động lương tri con người.

3. Lời kêu gọi đấu tranh cho một thế giới hòa bình

Sau khi chỉ ra nguy cơ và sự phi lý, Mác-két đưa ra lời kêu gọi hành động mạnh mẽ, thể hiện tinh thần trách nhiệm và niềm tin vào con người.

a. Nhiệm vụ cấp bách: Chống lại chiến tranh, kiến tạo hòa bình

Tác giả khẳng định, nhiệm vụ của chúng ta không phải là thụ động chờ đợi sự hủy diệt. Ông kêu gọi mọi người cùng tham gia vào "bản đồng ca của những người đòi hỏi một thế giới không có vũ khí và một cuộc sống hòa bình, công bằng". Đây là một lời hiệu triệu, tập hợp sức mạnh của cộng đồng để chống lại thế lực chiến tranh. Ông tin rằng tiếng nói của số đông, của những người yêu chuộng hòa bình sẽ có sức mạnh để thay đổi tình hình.

b. Đề xuất độc đáo: "Nhà băng lưu trữ trí nhớ"

Đây là một ý tưởng đầy sáng tạo và giàu tính biểu tượng. Thay vì một "nhà băng hạt nhân" lưu trữ cái chết, ông đề xuất một "nhà băng lưu trữ trí nhớ" để bảo vệ sự sống.

"Một nhà băng lưu trữ trí nhớ có thể tồn tại được và trong đó các nhà thơ và các nhà văn, các nhạc sĩ và các họa sĩ, các nhà khoa học và các nhà tư tưởng... có thể cứu sống được sự sống."

Ý tưởng này có ý nghĩa sâu sắc:

• Khẳng định giá trị của văn hóa, nghệ thuật, tri thức: Đây là những thứ làm nên bản sắc, tạo ra giá trị tinh thần cho nhân loại. Chúng đối lập hoàn toàn với vũ khí - thứ chỉ mang lại sự hủy diệt.
• Biểu tượng của sự sống và sự sáng tạo: Trong khi chiến tranh xóa sổ ký ức, văn hóa lưu giữ và làm giàu ký ức. Bảo vệ văn hóa chính là bảo vệ sự sống.
• Thể hiện niềm tin vào sức mạnh của trí tuệ và cái đẹp: Mác-két tin rằng trí tuệ, lòng nhân ái và cái đẹp có thể chiến thắng bạo tàn, đẩy lùi nguy cơ chiến tranh.

c. Niềm tin vào tương lai nhân loại

Dù vạch ra thực trạng đen tối, văn bản không kết thúc trong bi quan. Ngược lại, nó kết thúc bằng một niềm tin mãnh liệt vào tiềm năng của con người và cuộc sống. Câu kết "...nơi tình yêu thì có thật và hạnh phúc thì có thể" là một viễn cảnh tươi sáng, một mục tiêu mà cả nhân loại cần hướng tới. Đó là lời khẳng định về quyền được sống, được yêu thương và được hạnh phúc của mỗi người trên Trái Đất.

III. Tổng kết

1. Giá trị nội dung

• Văn bản chỉ ra nguy cơ chiến tranh hạt nhân đang đe dọa sự sống trên toàn Trái Đất.
• Lên án và phơi bày sự tốn kém, phi lý của cuộc chạy đua vũ trang.
• Kêu gọi toàn nhân loại đoàn kết, đấu tranh để ngăn chặn chiến tranh hạt nhân, bảo vệ hòa bình và sự sống.
• Thể hiện khát vọng hòa bình, niềm tin vào một tương lai tốt đẹp hơn cho con người.

2. Giá trị nghệ thuật

• Lập luận chặt chẽ, logic: Hệ thống luận điểm, luận cứ rõ ràng, dẫn dắt vấn đề một cách tự nhiên và thuyết phục.
• Dẫn chứng xác thực, ấn tượng: Sử dụng những con số, sự kiện cụ thể, có sức tác động mạnh mẽ đến nhận thức và tình cảm của người đọc.
• Nghệ thuật so sánh, đối lập tương phản đặc sắc: Tạo ra những liên tưởng mạnh mẽ, làm nổi bật sự phi lý của vấn đề.
• Giọng văn giàu cảm xúc: Vừa đanh thép, mạnh mẽ khi lên án, vừa tha thiết, chân thành khi kêu gọi, thể hiện tâm huyết và tình yêu lớn lao của tác giả đối với con người.

3. Sơ đồ tư duy tóm tắt bài học

• Trung tâm: Đấu tranh cho một thế giới hòa bình
  • Nhánh 1: Nguy cơ chiến tranh hạt nhân
    • 50.000 đầu đạn hạt nhân
    • Sức hủy diệt 12 lần Trái Đất
    • Mối đe dọa toàn cầu
  • Nhánh 2: Sự phi lý của chạy đua vũ trang
    • Nghệ thuật so sánh, đối lập
    • Chi phí quân sự >< Chi phí an sinh
    • Đầu tư cho cái chết > sự sống
  • Nhánh 3: Lời kêu gọi hành động
    • Đoàn kết chống chiến tranh
    • Đề xuất "Nhà băng lưu trữ trí nhớ"
    • Niềm tin vào tình yêu và hạnh phúc
  • Nhánh 4: Đặc sắc nghệ thuật
    • Lập luận chặt chẽ
    • Dẫn chứng thuyết phục
    • So sánh sắc sảo
    • Giọng văn tâm huyết

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Câu 1: Phân tích nghệ thuật lập luận so sánh, đối lập đặc sắc của G. G. Mác-két trong việc làm rõ sự phi lý của cuộc chạy đua vũ trang.

Gợi ý trả lời: - Nêu luận điểm chính của tác giả trong phần này: chạy đua vũ trang là vô cùng tốn kém và phi lý. - Chỉ ra các cặp so sánh, đối lập cụ thể mà tác giả sử dụng (chi phí vũ khí so với chi phí y tế, giáo dục, lương thực...). - Phân tích hiệu quả của nghệ thuật này: tạo sự tương phản gay gắt, gây ấn tượng mạnh, làm cho vấn đề trở nên dễ hiểu và có sức tố cáo mạnh mẽ, lay động lương tri con người.

Câu 2: Em hiểu như thế nào về đề xuất thành lập một "Nhà băng lưu trữ trí nhớ" của tác giả? Ý tưởng này có ý nghĩa gì?

Gợi ý trả lời: - Giải thích ý tưởng: Đây không phải là một ngân hàng vật chất, mà là một biểu tượng cho việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa, tinh thần, trí tuệ của nhân loại (thơ ca, nghệ thuật, khoa học...). - Phân tích ý nghĩa: + Đối lập với "nhà băng hạt nhân" (lưu trữ cái chết), "nhà băng trí nhớ" lưu giữ sự sống, sự sáng tạo. + Khẳng định sức mạnh của văn hóa, tri thức có thể đẩy lùi bạo tàn, chiến tranh. + Thể hiện tư tưởng nhân văn sâu sắc, đề cao giá trị con người.

Câu 3: Thông điệp mà nhà văn G. G. Mác-két muốn gửi gắm qua văn bản là gì? Theo em, thông điệp đó còn có ý nghĩa như thế nào trong bối cảnh thế giới hiện nay?

Gợi ý trả lời: - Nêu thông điệp chính: Nguy cơ chiến tranh hạt nhân là có thật và vô cùng khủng khiếp. Hãy chấm dứt chạy đua vũ trang, đoàn kết đấu tranh để bảo vệ hòa bình, bảo vệ sự sống trên Trái Đất. - Liên hệ với bối cảnh hiện nay: + Mặc dù Chiến tranh Lạnh đã kết thúc, nhưng xung đột vũ trang, căng thẳng chính trị vẫn diễn ra ở nhiều nơi. + Vũ khí hủy diệt vẫn còn tồn tại và được phát triển. + Các vấn đề toàn cầu như đói nghèo, bệnh tật, biến đổi khí hậu vẫn cần nguồn lực lớn để giải quyết. - Khẳng định giá trị thời sự: Lời kêu gọi của Mác-két vẫn còn nguyên giá trị, là lời nhắc nhở mỗi quốc gia, mỗi cá nhân về trách nhiệm xây dựng một thế giới hòa bình, công bằng và phát triển bền vững.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Văn bản "Đấu tranh cho một thế giới hòa bình" là một áng văn nghị luận mẫu mực, kết hợp hoàn hảo giữa lý trí sắc sảo và tình cảm nồng cháy. Bằng lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục và nghệ thuật so sánh bậc thầy, G. G. Mác-két đã thức tỉnh nhân loại về hiểm họa chiến tranh hạt nhân và sự phi lý của cuộc chạy đua vũ trang. Quan trọng hơn cả, tác phẩm là một lời hiệu triệu đầy tâm huyết, kêu gọi con người đoàn kết bảo vệ hòa bình, khẳng định niềm tin vào sự sống, tình yêu và hạnh phúc. Bài học không chỉ giúp chúng ta hiểu một tác phẩm văn học mà còn bồi đắp ý thức trách nhiệm công dân toàn cầu, biết trân trọng giá trị của hòa bình.