Soạn bài Giấu của - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một tác phẩm văn xuôi nhẹ nhàng mà sâu lắng của Thạch Lam - truyện ngắn "Giấu của". Đây là một viên ngọc quý trong kho tàng văn học Việt Nam hiện đại, một câu chuyện dung dị nhưng chứa đựng những bài học nhân sinh sâu sắc về tình cảm gia đình. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững kiến thức nền về tác giả Thạch Lam và tác phẩm, phân tích được vẻ đẹp tâm hồn của các nhân vật, và thấu hiểu giá trị nhân đạo mà nhà văn muốn gửi gắm. Đồng thời, bài học sẽ giúp các em rèn luyện kỹ năng cảm thụ văn học, đặc biệt là nghệ thuật miêu tả tâm lý tinh tế và cách xây dựng tình huống truyện độc đáo của Thạch Lam. Hãy cùng nhau lật mở từng trang văn để cảm nhận kho báu đích thực của cuộc sống nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm

1. Tác giả Thạch Lam (1910 - 1942)

a. Tiểu sử và con người

Thạch Lam, tên thật là Nguyễn Tường Vinh, sinh ra tại Hà Nội trong một gia đình công chức gốc quan lại. Ông là em ruột của hai nhà văn khác trong nhóm Tự Lực văn đoàn là Nhất Linh (Nguyễn Tường Tam) và Hoàng Đạo (Nguyễn Tường Long). Cuộc đời ông tuy ngắn ngủi (mất năm 32 tuổi vì bệnh lao) nhưng đã để lại một di sản văn học vô giá. Thạch Lam được biết đến là một người có tâm hồn tinh tế, nhạy cảm, sống nội tâm và luôn dành một tình yêu thương trân trọng cho những con người bình dị, những số phận bé nhỏ trong xã hội.

b. Sự nghiệp văn học

Thạch Lam là một cây bút truyện ngắn tài hoa. Các tác phẩm của ông không hướng đến những cốt truyện gay cấn, éo le mà tập trung khai thác thế giới nội tâm phong phú của con người. Sáng tác của ông mang một vẻ đẹp riêng, vừa hiện thực lại vừa lãng mạn, thấm đẫm chất thơ và tinh thần nhân văn cao cả.

• Các tập truyện ngắn tiêu biểu: Gió đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942).
• Tiểu luận: Theo dòng (1941).
• Tùy bút nổi tiếng: Hà Nội băm sáu phố phường (1943).

c. Phong cách nghệ thuật độc đáo

Phong cách nghệ thuật của Thạch Lam có thể được khái quát qua mấy điểm chính sau:

• Cốt truyện đơn giản: Ông thường không chú trọng xây dựng những xung đột kịch tính mà tập trung vào những tình huống đời thường, những khoảnh khắc nhỏ bé của cuộc sống.
• Nghệ thuật miêu tả tâm lý bậc thầy: Đây là điểm đặc sắc nhất trong văn Thạch Lam. Ông có tài đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật, nắm bắt những rung động tinh vi, những cảm xúc mong manh, mơ hồ.
• Văn phong trong sáng, tinh tế: Lời văn của ông nhẹ nhàng, giàu hình ảnh, giàu chất thơ và thấm đượm một nỗi buồn man mác nhưng không bi lụy. Giọng văn thủ thỉ, tâm tình, tạo cảm giác gần gũi, chân thành.
• Tư tưởng nhân đạo sâu sắc: Tác phẩm của ông luôn hướng về những con người nghèo khổ, bất hạnh với một tấm lòng cảm thông, trân trọng và nâng niu.

2. Tác phẩm "Giấu của"

a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

Truyện ngắn "Giấu của" được in trong tập truyện Sợi tóc, xuất bản năm 1942. Đây là giai đoạn cuối trong cuộc đời sáng tác của Thạch Lam, khi tài năng và phong cách của ông đã đạt đến độ chín muồi. Tác phẩm ra đời trong bối cảnh xã hội Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám còn nhiều khó khăn, nhưng Thạch Lam không tập trung vào hiện thực khốc liệt mà đi tìm và ngợi ca những vẻ đẹp tình người ẩn giấu trong cuộc sống đời thường.

b. Tóm tắt cốt truyện

Truyện kể về hai vợ chồng ông bà lão đã già yếu, sống cùng người con nuôi tên Sinh. Hàng đêm, hai ông bà lén lút đào bới, chôn giấu một thứ gì đó ở góc vườn, khiến Sinh vô cùng tò mò và có chút nghi ngờ. Một đêm, thấy cha mẹ nuôi vất vả đào đất, Sinh đã ra giúp. Sau khi chôn xong cái hũ, ông lão mới tiết lộ cho Sinh biết "của cải" mà hai ông bà cất giấu bấy lâu nay chính là một hũ bạc trắng dành dụm cho Sinh để lo cho tương lai. Trước tình yêu thương vô bờ bến và sự hi sinh thầm lặng đó, Sinh đã vô cùng xúc động, bật khóc trong sự biết ơn và hạnh phúc.

c. Bố cục

Văn bản có thể chia làm 3 phần:

• Phần 1 (Từ đầu đến "...nhưng không dám hỏi"): Hành động bí ẩn, đáng ngờ của hai ông bà lão và tâm trạng tò mò của Sinh.
• Phần 2 (Tiếp theo đến "...của hai ông bà lão"): Sinh giúp đỡ cha mẹ và sự thật về "của giấu" được tiết lộ.
• Phần 3 (Còn lại): Niềm hạnh phúc vỡ òa của Sinh và ý nghĩa của "kho báu" tình người.

II. Phân tích chi tiết văn bản

1. Tình huống truyện độc đáo và ý nghĩa

a. Tình huống "giấu của" đầy bí ẩn

Thạch Lam đã mở đầu câu chuyện bằng một tình huống gây tò mò. Hai ông bà lão, những con người gần đất xa trời, lại có những hành động bí mật vào ban đêm: "lúi húi ở góc vườn", "đào một cái lỗ con", "đặt cái gì xuống rồi lại lấp đi". Hành động này lặp đi lặp lại, tạo ra một không khí bí ẩn, khơi gợi sự tò mò không chỉ cho nhân vật Sinh mà còn cho cả người đọc.

Thông thường, hành động "giấu của" thường gợi liên tưởng đến sự ích kỷ, lòng tham, sự đề phòng con cái chiếm đoạt tài sản. Người đọc có thể dự đoán về một mâu thuẫn gia đình sắp nổ ra, một cuộc tranh giành tài sản quen thuộc trong xã hội cũ.

Tuy nhiên, Thạch Lam đã xây dựng tình huống này không phải để tạo kịch tính theo hướng đó. Sự bí ẩn ở đây chính là "chất men" dẫn dắt câu chuyện, để rồi khi sự thật được hé lộ, nó tạo ra một sự bất ngờ lớn, đảo ngược mọi phỏng đoán ban đầu và làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm.

b. Ý nghĩa của tình huống truyện

Tình huống "giấu của" thực chất là một tình huống nhận thức, có vai trò then chốt trong việc bộc lộ vẻ đẹp tâm hồn của các nhân vật:

• Đối với hai ông bà lão: Hành động bí ẩn đó không phải vì ích kỷ, mà là biểu hiện của một tình yêu thương sâu sắc, một sự lo xa chu đáo cho đứa con nuôi. Họ "giấu" không phải để giữ cho riêng mình, mà là để "cho" một cách trọn vẹn nhất. Tình huống này đã tôn vinh sự hi sinh thầm lặng và tấm lòng vị tha của họ.
• Đối với Sinh: Tình huống này là một phép thử đối với nhân cách của anh. Dù tò mò, Sinh vẫn giữ thái độ tôn trọng, kín đáo ("không dám hỏi"), không hề có ý định dòm ngó hay tham lam. Khi biết sự thật, anh đã vỡ òa trong cảm xúc. Tình huống truyện đã làm sáng lên lòng hiếu thảo, sự biết ơn và tâm hồn trong sáng của người con.
• Tạo hiệu ứng bất ngờ, sâu sắc: Việc giải quyết tình huống ở cuối truyện đã tạo ra một "cú ngoặt" trong cảm xúc của người đọc. Từ nghi ngờ, tò mò chuyển sang cảm động, ngưỡng mộ. Điều này làm cho bài học về tình người trở nên thấm thía và đáng nhớ hơn bao giờ hết.

2. Phân tích nhân vật

a. Vẻ đẹp tâm hồn của hai ông bà lão

Hai ông bà lão là hiện thân cho vẻ đẹp của tình phụ tử, mẫu tử, một tình yêu thương không lời nhưng vô cùng sâu sắc.

• Hành động và cử chỉ: Họ được miêu tả là những con người già yếu ("cái lưng còng", "tiếng ho húng hắng"), nhưng hành động của họ lại chứa đựng một sức mạnh tinh thần lớn lao. Việc họ cặm cụi, lén lút đào đất ban đêm không chỉ cho thấy sự vất vả, mà còn cho thấy sự kiên trì, nhẫn nại xuất phát từ tình yêu thương. Họ lo lắng cho tương lai của con hơn cả sức khỏe của bản thân mình.
• Tình yêu thương và sự hi sinh thầm lặng:

  "Bạc của hai ông bà đây, hai ông bà cho con tất cả... Hai ông bà già rồi, có mất đi, cũng có của để lại cho con làm vốn."

  Lời nói giản dị của ông lão đã hé lộ tất cả. "Của giấu" chính là số tiền họ đã chắt chiu, dành dụm cả đời. Họ không cho con một cách dễ dàng, không phải vì tiếc của, mà vì muốn con hiểu được giá trị của đồng tiền và công sức lao động. Quan trọng hơn, họ muốn dành cho con một sự bất ngờ, một món quà trọn vẹn của tình yêu thương. Họ "giấu" đi sự vất vả, "giấu" đi sự lo toan, chỉ để lại cho con thành quả ngọt ngào nhất.
• Nỗi lo sợ đáng trân trọng: Họ sợ chết, nhưng không phải sợ sự kết thúc của đời mình, mà là "sợ chết mà không kịp để của lại cho con". Nỗi sợ này cho thấy họ sống hoàn toàn vì con, đặt tương lai của con lên trên cả sinh mệnh của mình. Đây là một vẻ đẹp nhân văn cao cả, một sự hi sinh tột cùng mà Thạch Lam đã tinh tế khắc họa.

Tóm lại, hai ông bà lão là hình ảnh thu nhỏ của những bậc cha mẹ Việt Nam: tần tảo, chắt chiu, yêu thương con vô điều kiện và luôn lo lắng cho tương lai của con cháu.

b. Vẻ đẹp nhân cách của nhân vật Sinh

Sinh, dù chỉ là con nuôi, nhưng đã thể hiện trọn vẹn đạo hiếu và một tâm hồn nhạy cảm, trong sáng.

• Lòng hiếu thảo và sự tôn trọng: Khi thấy hành động lạ của cha mẹ, Sinh chỉ "lấy làm lạ" và "tò mò" chứ không hề có ý nghĩ xấu. Anh tôn trọng sự riêng tư của cha mẹ, "không dám hỏi". Khi thấy cha mẹ già yếu vất vả, anh đã không ngần ngại ra giúp đỡ một cách tự nhiên, chân thành: "Thầy mẹ làm gì mà khó nhọc thế? Để con làm thay...". Hành động này cho thấy sự quan tâm và lòng hiếu thảo thực sự.
• Sự cảm động đến tột cùng: Khi sự thật được phơi bày, phản ứng của Sinh không phải là niềm vui vì có được của cải, mà là sự xúc động đến nghẹn ngào. Anh "cúi đầu xuống, rồi oà lên khóc". Những giọt nước mắt ấy là giọt nước mắt của hạnh phúc, của sự biết ơn, của sự thấu hiểu tấm lòng yêu thương bao la mà cha mẹ đã dành cho mình. Anh khóc vì nhận ra "kho báu" thực sự không phải là hũ bạc, mà là tình người, là sự hi sinh cao cả.
• Người con xứng đáng: Qua cách ứng xử và những cảm xúc chân thành, Sinh cho thấy mình là một người con xứng đáng để nhận được tình yêu thương và sự hi sinh của hai ông bà lão. Anh đã "nhận" món quà bằng cả trái tim và sự trân trọng.

3. Giá trị nhân đạo và thông điệp của tác phẩm

a. Ca ngợi tình cảm gia đình thiêng liêng

"Giấu của" là một bài ca đẹp đẽ về tình cảm gia đình, đặc biệt là tình yêu thương vô bờ bến của cha mẹ dành cho con cái. Tác phẩm khẳng định rằng, tình cảm gia đình không phân biệt máu mủ, ruột thịt. Tình yêu thương, sự quan tâm và trách nhiệm mới là sợi dây bền chặt nhất gắn kết con người với nhau.

b. Khẳng định giá trị của tình người là "kho báu" quý giá nhất

Cái tên truyện "Giấu của" mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. "Của" ở đây có hai lớp nghĩa:

• Nghĩa đen: Hũ bạc trắng mà hai ông bà dành dụm.
• Nghĩa bóng (quan trọng hơn): Tình yêu thương, sự hi sinh, đức tính tốt đẹp của con người.

Hai ông bà không chỉ "giấu" hũ bạc, mà còn "giấu" cả một tấm lòng vàng. Sinh khi nhận ra điều đó đã tìm thấy một kho báu còn quý giá hơn vạn lần của cải vật chất. Thạch Lam muốn nhắn nhủ rằng, trong cuộc sống, thứ đáng quý nhất, đáng để ta tìm kiếm và trân trọng nhất chính là tình người.

III. Đặc sắc nghệ thuật

1. Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo

Như đã phân tích, việc tạo ra một tình huống truyện chứa đầy mâu thuẫn giả (hành động đáng ngờ >< bản chất tốt đẹp) và giải quyết nó một cách bất ngờ đã tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu cho tác phẩm. Đây là một thành công nghệ thuật lớn của Thạch Lam.

2. Nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật tinh tế

Thạch Lam không cần nhiều lời thoại. Ông đi sâu vào thế giới nội tâm, để hành động, cử chỉ và những biến chuyển cảm xúc tinh vi tự nói lên tất cả. Tâm trạng tò mò của Sinh, nỗi lo lắng của hai ông bà, niềm hạnh phúc vỡ òa của người con... tất cả đều được khắc họa một cách chân thực, sống động, khiến người đọc có thể đồng cảm sâu sắc.

3. Ngôn ngữ và giọng văn

Ngôn ngữ truyện trong sáng, giản dị, gần với lời ăn tiếng nói hàng ngày nhưng vẫn giàu chất thơ. Giọng văn thủ thỉ, chậm rãi, đôn hậu và ấm áp tình người. Chính giọng văn này đã tạo nên không khí trữ tình, thân mật cho câu chuyện, giúp những bài học nhân sinh thấm vào lòng người đọc một cách nhẹ nhàng mà sâu sắc.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Dưới đây là một số câu hỏi tự luận giúp các em củng cố và đào sâu kiến thức về tác phẩm:

1. Câu 1: Phân tích tình huống truyện độc đáo trong truyện ngắn "Giấu của" của Thạch Lam và nêu rõ tác dụng của nó trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm.

   Gợi ý trả lời: - Trình bày về tình huống "giấu của": hành động bí ẩn, gây tò mò, dễ gây hiểu lầm. - Phân tích tác dụng: Bộc lộ vẻ đẹp tâm hồn các nhân vật (tình yêu thương của cha mẹ, lòng hiếu thảo của con); tạo bất ngờ, đảo ngược dự đoán; làm nổi bật chủ đề ca ngợi tình người.

2. Câu 2: Phân tích vẻ đẹp tâm hồn của hai nhân vật ông bà lão trong tác phẩm. Qua đó, em có suy nghĩ gì về tình cảm gia đình?

   Gợi ý trả lời: - Phân tích các biểu hiện: hành động cặm cụi, lời nói giản dị, nỗi lo sợ chết vì chưa lo được cho con... - Khái quát vẻ đẹp tâm hồn: tình yêu thương bao la, sự hi sinh thầm lặng, đức tính vị tha, lo xa. - Nêu suy nghĩ cá nhân về vai trò, giá trị của tình cảm gia đình trong cuộc sống.

3. Câu 3: Hình ảnh "của giấu" trong truyện mang những lớp nghĩa nào? Theo em, "kho báu" thực sự mà các nhân vật đã tìm thấy là gì?

   Gợi ý trả lời: - Phân tích 2 lớp nghĩa: nghĩa đen (hũ bạc) và nghĩa bóng (tấm lòng, tình yêu thương). - Khẳng định "kho báu" thực sự là tình người, sự thấu hiểu, sự gắn kết gia đình thiêng liêng. Đây là giá trị phi vật chất, vĩnh cửu và quý giá nhất.

4. Câu 4: Từ câu chuyện "Giấu của", hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của em về sự cho và nhận trong tình cảm gia đình.

   Gợi ý trả lời: - Sự "cho" của cha mẹ: thầm lặng, vô điều kiện, không toan tính. - Sự "nhận" của con cái: cần được đón nhận bằng sự trân trọng, biết ơn và thấu hiểu. - Mối quan hệ cho - nhận trong gia đình không phải là sự trao đổi sòng phẳng mà là sự biểu hiện của tình yêu thương và trách nhiệm.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Truyện ngắn "Giấu của" là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Thạch Lam - nhẹ nhàng, tinh tế mà thấm thía. Bằng một tình huống truyện độc đáo và nghệ thuật miêu tả tâm lý bậc thầy, nhà văn đã kể một câu chuyện cảm động về tình phụ tử, mẫu tử thiêng liêng. Tác phẩm đã khẳng định một chân lý giản dị mà sâu sắc: kho báu lớn nhất trên đời không phải là vàng bạc, châu báu, mà chính là tình yêu thương chân thành giữa con người với con người. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em sẽ thêm trân trọng những tình cảm gia đình bình dị mà quý giá mình đang có, và biết cách cho đi, đón nhận yêu thương bằng cả trái tim mình.