Soạn bài Giới thiệu (Nói và nghe) - Ngữ văn - Lớp 10 - Kết nối tri thức

A. Mở đầu: Tầm quan trọng của lời giới thiệu

Chào các em học sinh thân mến! Trong cuộc sống, từ buổi học đầu tiên, buổi phỏng vấn câu lạc bộ, đến những cuộc gặp gỡ bạn bè mới, lời giới thiệu bản thân luôn là bước khởi đầu quan trọng. Nó không chỉ đơn thuần là cung cấp thông tin cá nhân mà còn là cơ hội để chúng ta tạo ấn tượng tốt đẹp đầu tiên, thể hiện cá tính và mở ra những mối quan hệ mới. Một lời giới thiệu hay, tự tin và chân thành có thể là "chìa khóa vàng" giúp bạn kết nối với mọi người xung quanh. Trong bài học hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu và thực hành kỹ năng nói và nghe về chủ đề "Giới thiệu", giúp các em tự tin thể hiện bản thân trong mọi hoàn cảnh giao tiếp. Sau bài học này, các em sẽ biết cách chuẩn bị, trình bày và đánh giá một bài giới thiệu hiệu quả.

B. Nội dung chính: Hướng dẫn chi tiết kỹ năng giới thiệu

1. Giai đoạn chuẩn bị: Nền tảng của sự tự tin

Sự chuẩn bị kỹ lưỡng chính là bí quyết quan trọng nhất để có một bài nói thành công. Đừng bao giờ bước lên nói mà không có sự chuẩn bị, dù chủ đề có quen thuộc đến đâu. Giai đoạn này giúp bạn xác định rõ mục tiêu, sắp xếp ý tưởng một cách logic và luyện tập để trở nên lưu loát.

1.1. Xác định mục đích, đối tượng và không gian giao tiếp

Trước khi viết ra bất cứ điều gì, hãy tự hỏi mình ba câu hỏi cốt lõi:

• Mục đích nói: Bạn giới thiệu bản thân để làm gì? Để làm quen với lớp học mới? Để ứng tuyển vào một câu lạc bộ? Hay để tham gia một cuộc thi? Mục đích khác nhau sẽ quyết định nội dung và phong cách bạn trình bày. Ví dụ, giới thiệu trong lớp học cần sự thân thiện, trong khi giới thiệu để ứng tuyển cần nhấn mạnh vào năng lực và kinh nghiệm.
• Đối tượng nghe: Người nghe của bạn là ai? Là thầy cô giáo, bạn bè đồng trang lứa, hay ban giám khảo? Hiểu rõ đối tượng nghe sẽ giúp bạn lựa chọn ngôn từ, giọng điệu và thông tin phù hợp. Nói chuyện với bạn bè có thể dùng ngôn ngữ gần gũi, dí dỏm, nhưng khi nói trước thầy cô cần thể hiện sự trang trọng, lễ phép.
• Không gian và thời gian: Bối cảnh diễn ra cuộc giới thiệu là ở đâu? Trong một lớp học trang nghiêm, một buổi sinh hoạt ngoại khóa sôi nổi, hay một cuộc phỏng vấn trực tuyến? Thời gian bạn có là bao lâu? 30 giây, 1 phút hay 5 phút? Điều này sẽ quyết định độ dài và hình thức của bài nói.

Ví dụ phân tích: Giới thiệu bản thân vào ngày đầu tiên của năm học lớp 10.
Mục đích: Tạo ấn tượng tốt, làm quen với giáo viên và các bạn, thể hiện mong muốn hòa nhập.
Đối tượng: Giáo viên chủ nhiệm và 40 bạn học mới.
Không gian: Lớp học, không khí còn chút bỡ ngỡ.
Thời gian: Khoảng 1-2 phút.
→ Kết luận: Cần một bài giới thiệu ngắn gọn, thân thiện, chân thành, tập trung vào thông tin cơ bản, sở thích và một chút kỳ vọng về năm học mới.

1.2. Tìm ý và sắp xếp dàn ý

Sau khi đã xác định rõ bối cảnh, hãy bắt đầu quá trình "thu thập nguyên liệu" cho bài nói của mình. Đừng vội viết thành câu hoàn chỉnh, hãy liệt kê tất cả các ý tưởng có thể có.

a. Gợi ý tìm ý:

• Thông tin cơ bản: Họ và tên, lớp, trường cũ.
• Sở thích, đam mê: Bạn thích làm gì khi rảnh rỗi? Đọc sách, chơi thể thao, nghe nhạc, vẽ tranh? Hãy chọn 1-2 sở thích nổi bật nhất.
• Năng khiếu, điểm mạnh: Bạn giỏi về môn học nào? Có tài lẻ gì không (hát, múa, chơi nhạc cụ)? Điểm mạnh trong tính cách của bạn là gì (hòa đồng, cẩn thận, sáng tạo)?
• Ước mơ, mục tiêu: Mục tiêu của bạn trong năm học này là gì? Ước mơ nghề nghiệp trong tương lai là gì?
• Một kỷ niệm hoặc câu chuyện nhỏ: Một câu chuyện ngắn gọn liên quan đến tên của bạn, hoặc một trải nghiệm thú vị có thể làm bài giới thiệu thêm phần độc đáo.

b. Sắp xếp dàn ý chi tiết:

Một bài giới thiệu hiệu quả luôn có cấu trúc 3 phần rõ ràng: Mở đầu, Nội dung chính và Kết thúc.

1. Mở đầu (5-10 giây):
   • Lời chào (phù hợp với đối tượng).
   • Giới thiệu tên đầy đủ, có thể kèm theo một chút giải thích thú vị về tên của mình nếu có.
2. Nội dung chính (40-90 giây):
   • Lựa chọn 2-3 ý đắt giá nhất từ phần tìm ý để trình bày. Đừng cố gắng nhồi nhét quá nhiều thông tin.
   • Sắp xếp các ý một cách logic. Ví dụ: Giới thiệu trường cũ → chia sẻ sở thích → nêu mục tiêu học tập.
   • Hãy biến thông tin thành câu chuyện. Thay vì nói "Em thích đọc sách", hãy thử: "Mỗi khi có thời gian rảnh, em lại thích đắm mình vào những trang sách trinh thám, vì nó giúp em rèn luyện tư duy logic".
3. Kết thúc (5-10 giây):
   • Bày tỏ cảm xúc, mong muốn (ví dụ: "Em rất vui khi được làm quen với mọi người và hy vọng chúng ta sẽ có một năm học thật ý nghĩa.").
   • Lời cảm ơn và kết thúc.

1.3. Luyện tập: Chìa khóa của sự lưu loát

"Thực hành tạo nên sự hoàn hảo". Đừng chỉ chuẩn bị trên giấy, hãy luyện nói thành tiếng.

• Luyện tập một mình: Đứng trước gương để quan sát biểu cảm, cử chỉ. Ghi âm lại bài nói để nghe lại và tự điều chỉnh giọng điệu, tốc độ. Bấm giờ để đảm bảo bạn không nói quá dài hoặc quá ngắn.
• Luyện tập với người khác: Nhờ bạn bè, người thân nghe và cho nhận xét. Việc này giúp bạn làm quen với cảm giác nói trước người khác và nhận được những góp ý khách quan.

2. Thực hành trên lớp: Tỏa sáng và kết nối

Đây là lúc bạn thể hiện thành quả của quá trình chuẩn bị. Hãy nhớ rằng, mục tiêu không phải là một bài nói hoàn hảo không tì vết, mà là một phần trình bày tự tin, chân thành và thể hiện được con người bạn.

2.1. Cấu trúc và ví dụ mẫu cho một bài giới thiệu ấn tượng

Dưới đây là các ví dụ minh họa cho những bối cảnh khác nhau, giúp các em hình dung rõ hơn.

Ví dụ 1: Giới thiệu trong buổi học đầu tiên (Phong cách: Thân thiện, chân thành)

"(Mỉm cười) Em chào cô và tất cả các bạn. Em tên là Trần Mai Anh, học sinh cũ của trường THCS... Tên của em có nghĩa là bông hoa mai trong buổi sớm, và em cũng hy vọng mình có thể mang lại năng lượng tươi mới cho lớp mình. Sở thích của em là đọc các tác phẩm văn học kinh điển và tham gia các hoạt động tình nguyện. Trong năm học này, em mong muốn sẽ cải thiện khả năng học môn Toán và làm quen được thật nhiều bạn tốt. Em rất vui khi được trở thành một thành viên của lớp 10A1. Em xin cảm ơn cô và các bạn đã lắng nghe!"

Ví dụ 2: Giới thiệu để ứng tuyển vào CLB Báo chí (Phong cách: Tự tin, thể hiện năng lực)

"Em chào các anh chị và các bạn trong ban chủ nhiệm CLB. Em là Nguyễn Hoàng Long, học sinh lớp 10B5. Từ lâu, em đã luôn ấp ủ niềm đam mê với việc viết lách và kể chuyện qua con chữ. Em đã từng có một vài bài viết được đăng trên nội san của trường cấp 2 và quản lý một trang blog nhỏ chia sẻ về cảm nhận sách. Em tin rằng kỹ năng tìm kiếm thông tin, viết bài và tinh thần trách nhiệm của mình sẽ phù hợp với tiêu chí của CLB. Em rất mong có cơ hội được học hỏi và cống hiến cho sự phát triển của CLB Báo chí. Em xin chân thành cảm ơn!"

2.2. Những lỗi thường gặp và cách khắc phục

Nhận diện trước các lỗi sai sẽ giúp bạn phòng tránh chúng một cách hiệu quả.

3. Kỹ năng bổ trợ: Nâng tầm bài nói

Lời nói chỉ là một phần, các yếu tố phi ngôn ngữ cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc truyền tải thông điệp và tạo sự kết nối.

3.1. Sức mạnh của ngôn ngữ cơ thể

• Ánh mắt: Là công cụ kết nối mạnh mẽ nhất. Hãy nhìn vào người nghe một cách thân thiện, tự tin. Điều này cho thấy bạn tôn trọng họ và tin vào những gì mình đang nói.
• Nụ cười: Một nụ cười chân thành có thể phá tan mọi khoảng cách, tạo ra không khí cởi mở và dễ chịu.
• Tư thế: Đứng thẳng, vai mở rộng thể hiện sự tự tin. Tránh khoanh tay trước ngực (tạo cảm giác phòng thủ) hay cho tay vào túi quần (trông thiếu nghiêm túc).
• Cử chỉ tay: Sử dụng tay để nhấn mạnh các ý quan trọng một cách tự nhiên. Tuy nhiên, tránh vung tay quá nhiều gây mất tập trung.

3.2. Giọng nói và ngữ điệu: Thổi hồn vào câu chữ

• Âm lượng: Nói đủ lớn để người cuối lớp cũng có thể nghe rõ.
• Tốc độ: Nói với tốc độ vừa phải, có những khoảng nghỉ ngắn để người nghe kịp suy ngẫm và để bạn lấy hơi.
• Ngữ điệu: Lên giọng, xuống giọng ở những điểm cần nhấn mạnh để bài nói không bị đều đều, nhàm chán. Hãy nói như thể bạn đang trò chuyện, chứ không phải đang trả bài.

3.3. Kỹ năng lắng nghe và tương tác

Phần "nghe" cũng quan trọng không kém phần "nói". Khi người khác giới thiệu, hãy:

• Tập trung lắng nghe: Nhìn vào người nói, gật đầu để thể hiện sự đồng tình.
• Tôn trọng: Không nói chuyện riêng, không làm việc khác.
• Ghi nhớ thông tin: Cố gắng nhớ tên và một vài chi tiết thú vị về các bạn. Đây là cách tuyệt vời để bắt đầu một cuộc trò chuyện sau đó.

4. Sau khi nói: Đánh giá và rút kinh nghiệm

Mỗi lần nói là một cơ hội để học hỏi. Đừng vội quên đi bài trình bày của mình ngay sau khi kết thúc. Hãy dành chút thời gian để nhìn nhận lại.

4.1. Tự đánh giá bản thân

Hãy tự trả lời các câu hỏi sau một cách trung thực:

1. Về nội dung: Mình đã truyền tải đủ thông tin cần thiết chưa? Nội dung có phù hợp với bối cảnh không?
2. Về cách trình bày: Giọng nói của mình có rõ ràng không? Tốc độ có phù hợp không?
3. Về ngôn ngữ cơ thể: Mình đã giao tiếp bằng mắt chưa? Tư thế có tự tin không?
4. Điểm làm tốt nhất: Điều gì mình cảm thấy hài lòng nhất trong bài nói?
5. Điểm cần cải thiện: Nếu được nói lại, mình sẽ thay đổi điều gì?

4.2. Lắng nghe và tiếp thu nhận xét

Nếu có nhận xét từ thầy cô hoặc bạn bè, hãy đón nhận với thái độ cởi mở. Đó là những góp ý quý báu giúp bạn tiến bộ hơn trong những lần sau. Hãy cảm ơn họ vì đã dành thời gian lắng nghe và góp ý cho bạn.

C. Bài tập vận dụng

Để củng cố kiến thức và kỹ năng vừa học, các em hãy thực hành các bài tập sau:

1. Bài tập 1: Hãy viết một dàn ý chi tiết cho bài giới thiệu bản thân trong buổi sinh hoạt đầu tiên của một câu lạc bộ mà em yêu thích (ví dụ: CLB Âm nhạc, CLB Tiếng Anh, CLB Thể thao).
2. Bài tập 2: Đứng trước gương và thực hành nói bài giới thiệu (dựa trên dàn ý ở bài tập 1) trong vòng 90 giây. Hãy tự ghi âm hoặc quay video lại để xem và rút kinh nghiệm.
3. Bài tập 3: Cùng một người bạn, hãy thay phiên nhau thực hành giới thiệu và đưa ra nhận xét cho nhau dựa trên các tiêu chí: nội dung, giọng nói, ngôn ngữ cơ thể và sự tự tin.

Hướng dẫn giải đáp:

• Với bài tập 1: Dàn ý cần có 3 phần. Phần nội dung chính nên tập trung vào lý do bạn muốn tham gia CLB, những kỹ năng hoặc đam mê liên quan của bạn.
• Với bài tập 2: Khi xem lại, hãy chú ý đến những lỗi thường gặp như đã phân tích (tốc độ, ánh mắt, cử chỉ thừa). Hãy thử thực hành lại nhiều lần cho đến khi cảm thấy hài lòng.
• Với bài tập 3: Khi nhận xét cho bạn, hãy góp ý một cách xây dựng: bắt đầu bằng việc khen một điểm bạn làm tốt, sau đó mới góp ý điểm cần cải thiện.

D. Kết luận & Tóm tắt

Kỹ năng giới thiệu bản thân là một trong những kỹ năng mềm thiết yếu nhất, là bước đệm cho mọi sự giao tiếp và kết nối. Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau đi qua bốn bước quan trọng để có một bài giới thiệu thành công: Chuẩn bị kỹ lưỡng, Thực hành tự tin, Sử dụng các kỹ năng bổ trợ và Đánh giá để tiến bộ. Hãy nhớ rằng, không ai sinh ra đã là một người nói giỏi. Sự tự tin và lưu loát đến từ quá trình luyện tập không ngừng. Đừng ngần ngại nắm bắt mọi cơ hội để giới thiệu về bản thân, bởi mỗi lần như vậy là một bước để bạn hiểu mình hơn và đến gần hơn với mọi người. Chúc các em luôn tự tin và tỏa sáng!