A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kĩ năng vô cùng thú vị và bổ ích: Giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật. Đây không chỉ là một bài học trong sách giáo khoa Ngữ văn 11, bộ Cánh diều, mà còn là cơ hội để các em rèn luyện khả năng cảm thụ thẩm mĩ, tư duy phân tích và kĩ năng nói trước đám đông. Việc học cách giới thiệu một bức tranh, một bài hát hay một bộ phim không chỉ giúp các em đạt điểm cao mà còn mở ra một cánh cửa để chia sẻ cảm xúc, góc nhìn của mình với mọi người. Trong bài học này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu từng bước, từ khâu chuẩn bị ý tưởng đến việc trình bày một bài nói hấp dẫn và thuyết phục, giúp các em tự tin thể hiện bản thân.
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. Hướng dẫn tìm hiểu yêu cầu
Trước khi bắt tay vào thực hiện, chúng ta cần đọc kĩ các yêu cầu của bài học trong Sách giáo khoa Ngữ văn 11, Cánh diều, trang 58. Việc này giúp chúng ta đi đúng hướng và đạt được mục tiêu đề ra.
1. Yêu cầu về nội dung
Bài nói của các em cần tập trung giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật thuộc các loại hình như hội họa, điêu khắc, kiến trúc, âm nhạc, điện ảnh,... Nội dung cần đảm bảo các yếu tố sau:
- Thông tin xác thực: Cung cấp các thông tin cơ bản và chính xác về tác phẩm (tên tác phẩm, tác giả, năm sáng tác, hoàn cảnh ra đời,...).
- Phân tích sâu sắc: Đi sâu vào phân tích giá trị nội dung và đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm. Nội dung là tác phẩm phản ánh điều gì? Nghệ thuật là tác phẩm được tạo ra bằng những phương pháp, kĩ thuật độc đáo nào?
- Nêu cảm nhận cá nhân: Thể hiện được suy nghĩ, đánh giá và cảm xúc của riêng em về tác phẩm đó. Đây là yếu tố tạo nên sự khác biệt và dấu ấn cá nhân cho bài nói.
2. Yêu cầu về hình thức
Hình thức trình bày cũng quan trọng không kém nội dung. Các em cần lưu ý:
- Cấu trúc rõ ràng: Bài nói phải có bố cục 3 phần mạch lạc: Mở đầu, Nội dung chính, và Kết luận.
- Thời gian hợp lí: Đảm bảo thời lượng bài nói theo quy định của giáo viên, thường khoảng 5-7 phút.
- Phương tiện hỗ trợ: Khuyến khích sử dụng các phương tiện trực quan như hình ảnh, video clip, file âm thanh,... để bài nói thêm sinh động và hấp dẫn.
- Phong thái tự tin: Trình bày với giọng nói rõ ràng, tốc độ vừa phải, kết hợp ngôn ngữ cơ thể (ánh mắt, cử chỉ) để tương tác tốt với người nghe.
II. Hướng dẫn quy trình thực hiện
Để có một bài nói thành công, các em hãy tuân thủ quy trình 4 bước sau: Chuẩn bị, Tìm ý và lập dàn ý, Luyện tập, và Trình bày.
1. Bước 1: Chuẩn bị
Đây là bước nền tảng, quyết định đến 50% sự thành công của bài nói.
a. Lựa chọn tác phẩm nghệ thuật
Hãy chọn một tác phẩm mà em thực sự yêu thích và có hiểu biết. Đó có thể là:
- Hội họa: Bức tranh "Thiếu nữ bên hoa huệ" của Tô Ngọc Vân, "Đêm đầy sao" của Van Gogh.
- Âm nhạc: Bản giao hưởng "Định mệnh" của Beethoven, ca khúc "Tiến quân ca" của Văn Cao.
- Điện ảnh: Bộ phim "Mùi đu đủ xanh" của Trần Anh Hùng, "Ký sinh trùng" của Bong Joon-ho.
- Kiến trúc: Chùa Một Cột, Nhà hát Lớn Hà Nội, Nhà thờ Đức Bà Paris.
Việc chọn tác phẩm mình tâm đắc sẽ giúp em có thêm cảm hứng và động lực để tìm hiểu sâu hơn.
b. Xác định mục đích, đối tượng, không gian
- Mục đích nói: Em muốn người nghe hiểu được điều gì sau bài nói của mình? (Vẻ đẹp của tác phẩm, tài năng của tác giả, thông điệp ý nghĩa,...).
- Đối tượng nghe: Là thầy cô và các bạn trong lớp. Họ có kiến thức nền tảng nhất định nhưng cần em cung cấp thông tin chuyên sâu và góc nhìn mới mẻ.
- Không gian nói: Là lớp học. Em cần chuẩn bị các phương tiện hỗ trợ phù hợp với không gian này (máy chiếu, loa,...).
c. Thu thập tài liệu
Tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn đáng tin cậy:
- Sách, báo, tạp chí chuyên ngành nghệ thuật.
- Các trang web của bảo tàng, viện nghiên cứu văn hóa, nghệ thuật.
- Các bài phân tích, bình luận của chuyên gia.
Lưu ý: Ghi chép lại các thông tin quan trọng và nguồn trích dẫn để sử dụng khi cần.
2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý
Sau khi đã có đủ thông tin, hãy sắp xếp chúng thành một dàn ý logic. Đây là "bộ xương" của bài nói.
Dàn ý gợi ý cho bài nói giới thiệu tác phẩm nghệ thuật:
A. Mở đầu (Khoảng 1 phút)
- Chào hỏi người nghe.
- Dẫn dắt, giới thiệu trực tiếp vào tên tác phẩm và tác giả.
- Nêu lí do em chọn giới thiệu tác phẩm này (ví dụ: vì ấn tượng sâu sắc, vì ý nghĩa đặc biệt,...).
B. Nội dung chính (Khoảng 4-5 phút)
- Giới thiệu chung:
- Tác giả: Vài nét chính về cuộc đời, sự nghiệp, phong cách nghệ thuật.
- Hoàn cảnh ra đời: Tác phẩm được sáng tác vào thời điểm nào? Bối cảnh xã hội, lịch sử, văn hóa lúc đó có gì đặc biệt?
- Phân tích giá trị tác phẩm:
- Giá trị nội dung (Tác phẩm nói về cái gì?):
- Chủ đề, đề tài là gì? (Tình yêu quê hương, vẻ đẹp con người, thân phận bất hạnh,...).
- Thông điệp, ý nghĩa mà tác giả muốn gửi gắm là gì?
- Tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội hay thể hiện thế giới nội tâm của con người như thế nào?
- Giá trị nghệ thuật (Tác phẩm được tạo ra như thế nào?):
- Đối với hội họa/điêu khắc: Bố cục, đường nét, màu sắc, ánh sáng, chất liệu,...
- Đối với âm nhạc: Giai điệu, tiết tấu, hòa âm, ca từ, nhạc cụ sử dụng,...
- Đối với điện ảnh: Kịch bản, góc quay, diễn xuất, âm thanh, ánh sáng, dựng phim,...
- Đối với kiến trúc: Kết cấu, hình khối, không gian, vật liệu, phong cách trang trí,...
- Đánh giá và cảm nhận cá nhân:
- Nêu bật giá trị, sức sống và tầm ảnh hưởng của tác phẩm.
- Chia sẻ cảm xúc, ấn tượng sâu sắc nhất của em về tác phẩm. Chi tiết nào khiến em rung động?
C. Kết luận (Khoảng 1 phút)
- Khẳng định lại giá trị cốt lõi của tác phẩm.
- Gửi gắm một thông điệp hoặc lời mời gọi người nghe cùng tìm hiểu, thưởng thức tác phẩm.
- Cảm ơn người nghe đã chú ý lắng nghe.
3. Bước 3: Luyện tập
"Thực hành tạo nên sự hoàn hảo". Đừng bỏ qua bước quan trọng này.
- Luyện tập một mình: Đứng trước gương, nói to, rõ ràng, chú ý đến biểu cảm khuôn mặt và cử chỉ tay. Bấm giờ để kiểm soát thời gian.
- Luyện tập theo nhóm: Trình bày thử cho bạn bè hoặc người thân nghe để nhận được góp ý. Họ sẽ giúp em phát hiện ra những lỗi mà em không nhận thấy.
- Chuẩn bị phương tiện hỗ trợ: Đảm bảo các file hình ảnh, video, âm thanh hoạt động tốt. Sắp xếp chúng theo thứ tự sẽ trình chiếu.
4. Bước 4: Trình bày và trao đổi
Đây là lúc em tỏa sáng. Hãy hít một hơi thật sâu và tự tin bước lên.
- Trong khi nói:
- Duy trì giao tiếp bằng mắt với thầy cô và các bạn.
- Sử dụng giọng nói truyền cảm, có nhấn nhá, thay đổi tốc độ và âm lượng phù hợp.
- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa lời nói và các phương tiện hỗ trợ.
- Thể hiện sự đam mê và tâm huyết của em với tác phẩm.
- Sau khi nói:
- Lắng nghe cẩn thận các câu hỏi, nhận xét từ người nghe.
- Trả lời câu hỏi một cách bình tĩnh, cầu thị và thẳng thắn. Nếu không biết, hãy mạnh dạn thừa nhận và hứa sẽ tìm hiểu thêm.
- Cảm ơn những góp ý để hoàn thiện kĩ năng của mình.
III. Bài nói tham khảo
Để các em dễ hình dung, chúng ta sẽ cùng phân tích một bài nói mẫu giới thiệu về bức tranh "Thiếu nữ bên hoa huệ" của danh họa Tô Ngọc Vân.
Dàn ý chi tiết cho bài nói mẫu
- Mở đầu:
- Chào hỏi, giới thiệu bản thân.
- Dẫn dắt: Nhắc đến vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam trong nghệ thuật.
- Giới thiệu tác phẩm: Bức tranh sơn dầu "Thiếu nữ bên hoa huệ" của Tô Ngọc Vân - một kiệt tác của nền hội họa hiện đại Việt Nam.
- Nội dung chính:
- Thông tin chung:
- Tác giả Tô Ngọc Vân (1906-1954): Một trong "tứ trụ" của hội họa Việt Nam, có công lớn trong việc sử dụng chất liệu sơn dầu.
- Hoàn cảnh ra đời: Sáng tác năm 1943, thời kỳ đỉnh cao trong sự nghiệp của họa sĩ.
- Phân tích vẻ đẹp của bức tranh:
- Nội dung: Bắt trọn khoảnh khắc một thiếu nữ Hà thành thanh lịch, duyên dáng trong tà áo dài trắng, đang nghiêng đầu dịu dàng bên lọ hoa huệ trắng tinh khôi. Bức tranh không có cốt truyện, chỉ đơn thuần là một khoảnh khắc đẹp, tĩnh lặng và đầy chất thơ. Nó tôn vinh vẻ đẹp thuần khiết, trong sáng và có phần trầm tư của người phụ nữ trí thức tiểu tư sản Hà Nội xưa.
- Nghệ thuật đặc sắc:
- Bố cục: Đơn giản nhưng chặt chẽ. Hình ảnh cô gái và lọ hoa được đặt ở trung tâm, tạo thành một hình khối tam giác vững chãi, cân đối.
- Màu sắc: Gam màu chủ đạo là trắng (áo dài, hoa huệ), xanh (nền tường, quần), hồng (má, môi thiếu nữ). Các mảng màu lớn, hòa quyện vào nhau tạo cảm giác nhẹ nhàng, trang nhã. Kỹ thuật sử dụng màu trắng của Tô Ngọc Vân được xem là bậc thầy.
- Đường nét, hình khối: Mềm mại, uyển chuyển, đặc biệt là đường cong của tấm lưng, cánh tay của thiếu nữ. Cách tạo khối trên tà áo dài và gương mặt cho thấy sự ảnh hưởng của hội họa phương Tây nhưng vẫn giữ được cái hồn Á Đông.
- Ánh sáng: Ánh sáng dịu nhẹ, tập trung vào gương mặt và bờ vai thiếu nữ, làm nổi bật vẻ đẹp thanh tú.
- Đánh giá, cảm nhận:
- Đây không chỉ là bức chân dung mà còn là biểu tượng cho vẻ đẹp lý tưởng của người phụ nữ Việt Nam.
- Cảm nhận cá nhân: Bức tranh gợi cảm giác bình yên, hoài niệm về một Hà Nội xưa thanh lịch. Ấn tượng nhất là ánh mắt và dáng vẻ trầm tư của thiếu nữ, gợi nhiều suy tưởng.
- Thông tin chung:
- Kết luận:
- Khẳng định lại giá trị và sức sống của tác phẩm.
- Mời gọi mọi người tìm xem bức tranh (bản gốc hoặc phiên bản) để tự mình cảm nhận.
- Cảm ơn sự lắng nghe.
C. BÀI TẬP THỰC HÀNH
Để củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng, các em hãy lựa chọn một trong các đề bài sau và chuẩn bị một bài nói hoàn chỉnh theo các bước đã học.
- Đề 1: Lập dàn ý chi tiết và chuẩn bị bài nói giới thiệu một bộ phim Việt Nam mà em tâm đắc (ví dụ: "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh", "Bố già", "Mắt biếc",...). Phân tích thông điệp phim và các yếu tố nghệ thuật đặc sắc (kịch bản, diễn xuất, quay phim).
- Đề 2: Chọn một bài hát có ý nghĩa đặc biệt với em (ví dụ: một ca khúc về gia đình, về quê hương, hoặc một bài hát nhạc trẻ có ca từ sâu sắc). Chuẩn bị bài nói phân tích sự hòa quyện giữa giai điệu, tiết tấu và ý nghĩa ca từ của bài hát đó.
- Đề 3: Giới thiệu một công trình kiến trúc nổi tiếng ở địa phương em hoặc ở Việt Nam (ví dụ: Dinh Độc Lập, Cầu Vàng, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh,...). Tập trung vào lịch sử hình thành, phong cách kiến trúc và giá trị văn hóa, lịch sử của công trình.
- Đề 4: Chọn một tác phẩm văn học (truyện ngắn, tiểu thuyết) mà em đã học hoặc đã đọc. Chuẩn bị một bài nói giới thiệu tác phẩm đó như một tác phẩm nghệ thuật, tập trung phân tích nghệ thuật xây dựng nhân vật, cốt truyện, và ngôn ngữ độc đáo của tác giả.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một quy trình hoàn chỉnh để giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật. Các bước cốt lõi bao gồm: lựa chọn tác phẩm tâm đắc, chuẩn bị kĩ lưỡng, xây dựng một dàn ý logic, luyện tập thuần thục và cuối cùng là trình bày một cách tự tin, truyền cảm. Kĩ năng này không chỉ giúp các em hoàn thành tốt bài tập Nói và nghe mà còn là một công cụ hữu ích trong cuộc sống, giúp các em chia sẻ đam mê, kết nối với mọi người và nâng cao khả năng giao tiếp của bản thân. Hãy mạnh dạn chọn một tác phẩm nghệ thuật và bắt đầu hành trình khám phá, chia sẻ vẻ đẹp của nó theo cách riêng của mình nhé!