A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kỹ năng vô cùng thú vị và cần thiết không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong cuộc sống: kỹ năng nói và giới thiệu về một tác phẩm nghệ thuật. Bài học này không chỉ giúp các em tự tin hơn khi đứng trước đám đông mà còn mở ra một cánh cửa để chia sẻ niềm đam mê, sự rung cảm của mình với cái đẹp. Thông qua việc chuẩn bị và trình bày bài nói, các em sẽ rèn luyện được tư duy logic, khả năng tổng hợp thông tin và khả năng biểu cảm. Kết thúc bài học, các em sẽ nắm vững quy trình 7 bước để có một bài giới thiệu hấp dẫn, từ việc lựa chọn tác phẩm, tìm ý, lập dàn ý cho đến luyện tập và trình bày một cách cuốn hút, cũng như kỹ năng lắng nghe và góp ý mang tính xây dựng.
B. NỘI DUNG CHÍNH
1. Hướng dẫn chuẩn bị nói
Để có một bài nói thành công, khâu chuẩn bị đóng vai trò vô cùng quan trọng. Các em hãy thực hiện theo các bước dưới đây để đảm bảo bài trình bày của mình logic, đầy đủ và hấp dẫn.
1.1. Bước 1: Xác định đề tài, mục đích và người nghe
- Đề tài: Giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật. Đề tài này rất rộng, cho phép các em tự do lựa chọn một tác phẩm mà mình thực sự yêu thích và am hiểu. Đó có thể là một tác phẩm văn học (truyện ngắn, bài thơ), một tác phẩm hội họa, điêu khắc, kiến trúc, một bản nhạc, một vở kịch hay một bộ phim.
- Mục đích nói: Mục đích chính là chia sẻ kiến thức, cảm nhận và tình yêu của mình đối với tác phẩm, qua đó thuyết phục và khơi gợi sự đồng cảm, hứng thú từ người nghe. Các em muốn người nghe hiểu được giá trị nội dung, nét đặc sắc nghệ thuật và lí do vì sao tác phẩm đó lại có ý nghĩa với em.
- Người nghe: Đối tượng nghe chính là thầy cô và bạn bè trong lớp. Vì vậy, các em cần sử dụng ngôn ngữ trang trọng, lịch sự nhưng vẫn gần gũi, dễ hiểu. Tránh dùng từ ngữ quá hàn lâm, chuyên ngành hoặc quá suồng sã, thiếu nghiêm túc. Hãy xem đây là một cuộc trò chuyện, chia sẻ tri thức thú vị.
1.2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý
Đây là bước xây dựng "xương sống" cho bài nói của các em.
a. Tìm ý
Sau khi đã chọn được tác phẩm, hãy đặt ra và trả lời các câu hỏi sau để thu thập thông tin và ý tưởng:
- Thông tin chung: Tên tác phẩm là gì? Tác giả là ai? Tác phẩm ra đời trong hoàn cảnh nào (thời gian, không gian, bối cảnh lịch sử - xã hội)?
- Nội dung chính: Tác phẩm kể về câu chuyện gì, mô tả điều gì, thể hiện chủ đề, tư tưởng gì? Thông điệp chính mà tác giả muốn gửi gắm là gì?
- Đặc sắc nghệ thuật: Tác phẩm có những nét độc đáo nào về hình thức nghệ thuật? (Ví dụ: ngôn từ, hình ảnh trong thơ; cốt truyện, nhân vật trong truyện; màu sắc, bố cục trong hội họa; giai điệu, tiết tấu trong âm nhạc...).
- Giá trị và sức lan tỏa: Tác phẩm có giá trị như thế nào (giá trị hiện thực, nhân đạo, nghệ thuật)? Nó có ảnh hưởng gì đến xã hội, đến các tác phẩm khác hoặc đến chính bản thân em?
- Cảm nhận cá nhân: Vì sao em lại chọn tác phẩm này? Điều gì ở tác phẩm khiến em ấn tượng và tâm đắc nhất? Em học hỏi được gì từ tác phẩm đó?
b. Lập dàn ý chi tiết
Sắp xếp các ý đã tìm được theo một bố cục 3 phần rõ ràng:
Dàn ý chung cho bài nói giới thiệu tác phẩm nghệ thuật
1. Mở bài (Khoảng 10% thời lượng):
- Chào hỏi người nghe.
- Dẫn dắt, giới thiệu trực tiếp tên tác phẩm và tác giả.
- Nêu lí do em chọn giới thiệu tác phẩm này (có thể là một câu chuyện cá nhân, một ấn tượng đặc biệt...).
2. Thân bài (Khoảng 80% thời lượng):
- Phần 1: Giới thiệu khái quát.
- Cung cấp thông tin cơ bản: tác giả, năm sáng tác, hoàn cảnh ra đời, thể loại...
- Phần 2: Phân tích các giá trị cốt lõi.
- Phân tích giá trị nội dung: tóm tắt ngắn gọn nội dung (nếu là truyện, phim), nêu chủ đề, tư tưởng, thông điệp chính.
- Phân tích những đặc sắc về nghệ thuật: chỉ ra và phân tích các yếu tố nghệ thuật nổi bật đã làm nên thành công cho tác phẩm.
- Phần 3: Đánh giá và nêu cảm nhận.
- Khẳng định giá trị, vị trí và sức ảnh hưởng của tác phẩm.
- Chia sẻ những cảm xúc, suy ngẫm sâu sắc của cá nhân về tác phẩm.
3. Kết bài (Khoảng 10% thời lượng):
- Tóm lược lại những điểm đặc sắc nhất của tác phẩm.
- Gửi gắm một thông điệp hoặc một lời mời gọi người nghe hãy tự mình tìm đến và trải nghiệm tác phẩm.
- Cảm ơn người nghe đã chú ý lắng nghe.
1.3. Bước 3: Luyện tập và trình bày
"Văn hay không bằng tay quen". Luyện tập là chìa khóa để biến một dàn ý tốt thành một bài trình bày xuất sắc.
- Chuẩn bị "kịch bản": Dựa vào dàn ý, hãy viết ra các ý chính hoặc toàn bộ nội dung bài nói. Sử dụng thẻ ghi chú (note card) với các gạch đầu dòng ngắn gọn sẽ giúp em kiểm soát nội dung mà không bị phụ thuộc vào việc đọc.
- Sử dụng phương tiện hỗ trợ: Nếu có thể, hãy chuẩn bị các phương tiện trực quan như slide trình chiếu (PowerPoint, Canva), hình ảnh, video ngắn hoặc một đoạn âm thanh. Lưu ý: các phương tiện này chỉ để minh họa, hỗ trợ chứ không phải để thay thế bài nói của em. Slide nên ít chữ, nhiều hình ảnh.
- Luyện tập một mình: Đứng trước gương và trình bày. Chú ý đến thời gian, điều chỉnh tốc độ nói, ngữ điệu, và các cử chỉ, ánh mắt.
- Luyện tập với người khác: Nhờ bạn bè, người thân nghe thử và cho nhận xét. Họ sẽ giúp em phát hiện ra những điểm cần cải thiện mà em không nhận ra.
- Tâm lý tự tin: Hãy nhớ rằng, em đang chia sẻ về một điều em yêu thích. Sự say mê và chân thành chính là yếu tố truyền cảm hứng mạnh mẽ nhất.
2. Bài nói tham khảo
Để các em hình dung rõ hơn, chúng ta hãy cùng tham khảo một bài nói mẫu giới thiệu về bài thơ "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử.
Đề tài: Giới thiệu bài thơ "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử
2.1. Mở bài
"Kính thưa cô và các bạn! Trong dòng chảy của thi ca Việt Nam hiện đại, có một hồn thơ đầy đau thương nhưng cũng thật trong trẻo và mãnh liệt, đó là Hàn Mặc Tử. Nhắc đến ông, người ta không thể không nhắc đến "Đây thôn Vĩ Dạ" - một thi phẩm tuyệt đẹp được dệt nên từ nỗi nhớ, niềm khao khát và cả những dự cảm chia lìa. Hôm nay, em xin mời cô và các bạn cùng em bước vào thế giới mộng ảo và đầy tâm trạng của bài thơ này, một tác phẩm đã để lại trong em những ấn tượng sâu sắc về vẻ đẹp của cảnh vật và tình người xứ Huế."
2.2. Thân bài
a. Giới thiệu khái quát
"Bài thơ được sáng tác vào khoảng năm 1938, in trong tập "Thơ Điên". Hoàn cảnh ra đời của nó gắn liền với mối tình đơn phương của Hàn Mặc Tử với cô Hoàng Thị Kim Cúc, một cô gái xứ Huế. Khi đang chống chọi với bệnh tật ở Quy Nhơn, nhà thơ nhận được một tấm bưu ảnh phong cảnh Huế của cô Cúc gửi thăm. Xúc động trước tấm chân tình ấy, và từ nỗi nhớ da diết về Huế, Hàn Mặc Tử đã viết nên bài thơ này."
b. Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật
"Ngay từ khổ thơ đầu, tác giả đã vẽ nên một bức tranh Vĩ Dạ trong trẻo, tinh khôi vào một buổi sớm mai:
Sao anh không về chơi thôn Vĩ?
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.
Câu hỏi tu từ mở đầu vừa như một lời trách móc nhẹ nhàng, vừa như một lời mời gọi tha thiết. Hình ảnh 'nắng hàng cau nắng mới lên' là một hình ảnh rất đặc trưng, gợi lên vẻ đẹp tinh khôi, trong trẻo của bình minh xứ Huế. Vẻ đẹp của con người cũng hiện lên thật phúc hậu, kín đáo qua hình ảnh 'Mặt chữ điền' và 'Lá trúc che ngang mặt chữ điền'. Khổ thơ là bức tranh thiên nhiên và con người hài hòa, đầy sức sống.
Sang khổ thứ hai, không gian bỗng có sự chia lìa, cảnh vật nhuốm màu tâm trạng:
Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay...
Cảnh vật dường như đang tan tác, chia phôi. Hình ảnh 'dòng nước buồn thiu', 'hoa bắp lay' gợi một nỗi buồn hiu hắt, cô đơn. Nỗi niềm của thi nhân được bộc lộ qua câu hỏi khắc khoải về một con thuyền, một bóng trăng: 'Thuyền ai đậu bến sông trăng đó / Có chở trăng về kịp tối nay?'. 'Sông trăng' là một hình ảnh đầy mộng ảo, lãng mạn, nhưng câu hỏi lại chất chứa một nỗi mong chờ, một niềm hi vọng mong manh trong tuyệt vọng.
Đến khổ cuối, thế giới trong thơ hoàn toàn là thế giới của mộng tưởng và hoài nghi:
Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra...
Điệp ngữ 'khách đường xa' nhấn mạnh khoảng cách xa xôi, vô vọng. Hình ảnh người con gái trong mộng hiện lên với 'áo em trắng quá', sắc trắng ấy vừa tinh khôi, vừa hư ảo, nhòa lẫn vào sương khói. Câu thơ cuối cùng 'Ai biết tình ai có đậm đà?' là một câu hỏi xoáy sâu vào nỗi cô đơn, hoài nghi về tình người, cũng là lời tự vấn đầy đau đớn của một tâm hồn khao khát yêu thương mà luôn mặc cảm, chia lìa."
c. Đánh giá và cảm nhận
"Như vậy, 'Đây thôn Vĩ Dạ' không chỉ là bức tranh phong cảnh Huế đẹp mà buồn, mà còn là tiếng lòng của một con người tha thiết yêu đời, yêu người nhưng luôn mang trong mình bi kịch của sự chia cách. Với nghệ thuật liên tưởng, tưởng tượng phong phú, hình ảnh thơ độc đáo, sáng tạo và ngôn ngữ tinh tế, giàu nhạc điệu, Hàn Mặc Tử đã tạo nên một kiệt tác của phong trào Thơ mới. Đối với em, bài thơ là một sự đồng cảm sâu sắc với nỗi đau của nhà thơ và cũng là một lời nhắc nhở hãy trân trọng những khoảnh khắc tươi đẹp của cuộc sống và tình người."
2.3. Kết bài
"Tóm lại, với vẻ đẹp của cảnh, của tình và của một bút pháp nghệ thuật tài hoa, 'Đây thôn Vĩ Dạ' xứng đáng là một viên ngọc quý trong kho tàng thi ca Việt Nam. Em hi vọng rằng, sau phần trình bày này, cô và các bạn sẽ tìm đọc lại bài thơ để có thể tự mình cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp mộng ảo và nỗi niềm tha thiết của hồn thơ Hàn Mặc Tử. Em xin chân thành cảm ơn sự lắng nghe của cô và các bạn!"
3. Hướng dẫn nghe và nhận xét
Kỹ năng nói luôn đi đôi với kỹ năng nghe. Khi một bạn trình bày, các em còn lại cần lắng nghe tích cực và đưa ra những nhận xét chân thành, mang tính xây dựng.
3.1. Yêu cầu đối với người nghe
- Tôn trọng người nói: Giữ im lặng, tập trung vào bài nói, không làm việc riêng.
- Lắng nghe tích cực: Cố gắng nắm bắt các ý chính, cấu trúc bài nói và thông điệp mà người nói muốn truyền tải.
- Ghi chép: Ghi lại những điểm em thấy tâm đắc, những thông tin mới mẻ hoặc những câu hỏi, thắc mắc cần làm rõ.
3.2. Bảng tiêu chí nhận xét bài nói
Các em có thể dựa vào bảng tiêu chí sau để đưa ra nhận xét toàn diện:
- Về nội dung:
- Bài nói có cấu trúc 3 phần rõ ràng không?
- Thông tin về tác phẩm có chính xác, phong phú không?
- Phần phân tích nội dung và nghệ thuật có sâu sắc, thuyết phục không?
- Người nói có thể hiện được cảm nhận và quan điểm riêng không?
- Về hình thức trình bày:
- Âm lượng, tốc độ nói có phù hợp không? Ngữ điệu có truyền cảm không?
- Người nói có tự tin, giao tiếp bằng mắt với người nghe không?
- Ngôn ngữ cơ thể (cử chỉ, dáng điệu) có tự nhiên, phù hợp không?
- Việc sử dụng các phương tiện hỗ trợ có hiệu quả không?
- Về hiệu quả chung:
- Bài nói có thu hút, hấp dẫn người nghe không?
- Sau khi nghe, bạn có muốn tìm hiểu thêm về tác phẩm đó không?
3.3. Cách góp ý mang tính xây dựng
- Bắt đầu bằng một lời khen ngợi cụ thể về điểm mà bạn mình đã làm tốt (VD: "Mình rất thích cách bạn mở đầu bài nói, rất tự nhiên và cuốn hút.").
- Đưa ra góp ý một cách nhẹ nhàng, cụ thể (VD: "Phần thân bài bạn cung cấp nhiều thông tin hay, nhưng có lẽ bạn có thể nói chậm lại một chút để mọi người dễ theo dõi hơn.").
- Kết thúc bằng một lời động viên để khích lệ người nói.
C. BÀI TẬP THỰC HÀNH
Để củng cố kỹ năng vừa học, các em hãy tự mình thực hiện các bài tập sau:
- Bài tập 1: Lựa chọn một tác phẩm nghệ thuật (truyện, thơ, phim, bài hát, bức tranh...) mà em yêu thích nhất. Lập một dàn ý chi tiết cho bài nói giới thiệu về tác phẩm đó dựa trên cấu trúc 3 phần đã học.
- Bài tập 2: Dựa vào dàn ý ở bài tập 1, hãy chuẩn bị một bài nói hoàn chỉnh (có thể viết ra giấy hoặc chỉ gạch đầu dòng). Tự mình luyện tập trước gương, chú ý căn chỉnh thời gian khoảng 5-7 phút.
- Bài tập 3: Dùng điện thoại ghi âm hoặc quay video lại bài nói của mình. Sau đó, hãy tự nghe/xem lại và đóng vai trò là người nhận xét. Dựa vào bảng tiêu chí ở trên, hãy tự đánh giá ưu điểm và những điểm cần cải thiện trong bài nói của chính mình.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một quy trình hoàn chỉnh để chuẩn bị và trình bày bài nói giới thiệu một tác phẩm nghệ thuật. Các bước cốt lõi bao gồm: Xác định mục tiêu -> Tìm ý & Lập dàn ý -> Luyện tập -> Trình bày. Đồng thời, chúng ta cũng học được cách lắng nghe và góp ý một cách văn minh, hiệu quả. Hãy nhớ rằng, kỹ năng nói trước công chúng không phải là một tài năng bẩm sinh mà là một kỹ năng có thể rèn luyện qua thực hành. Đừng ngần ngại chia sẻ những gì mình tâm đắc. Sự chân thành và đam mê của các em chính là chìa khóa để chạm đến trái tim người nghe. Chúc các em có những bài trình bày thật thành công và đầy cảm hứng!