Soạn bài Hướng dẫn tự học trang 33 - Ngữ văn - Lớp 12 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Chuyên mục "Hướng dẫn tự học" trong sách giáo khoa Ngữ văn Cánh diều không chỉ là một phần ôn tập đơn thuần mà còn là chiếc cầu nối quan trọng, giúp các em hệ thống hóa kiến thức đã học từ phần Đọc hiểu và chuẩn bị vững chắc cho kĩ năng Viết sắp tới. Bài học hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài "Hướng dẫn tự học" trang 33, tập 2. Đây là cơ hội để các em nhìn lại chủ đề "Sống với biển đảo quê hương", khắc sâu tình yêu Tổ quốc và rèn luyện tư duy sắc bén để viết một bài văn nghị luận xã hội thuyết phục. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững nội dung cốt lõi của các văn bản, hiểu rõ yêu cầu của bài viết và có một dàn ý chi tiết để tự tin hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Ôn tập và củng cố kiến thức Đọc hiểu

Phần này giúp chúng ta nhìn lại và khắc sâu những giá trị nội dung và nghệ thuật đặc sắc của các văn bản trong chủ điểm "Sống với biển đảo quê hương", đặc biệt là văn bản "Tổ quốc nhìn từ biển" của Nguyễn Việt Chiến.

1. Tổng kết nội dung và nghệ thuật của văn bản "Tổ quốc nhìn từ biển"

Văn bản này là linh hồn của chủ điểm, khơi dậy những cảm xúc mãnh liệt về tình yêu đất nước và ý thức chủ quyền.

a. Về nội dung:

• Tình yêu Tổ quốc và ý thức sâu sắc về chủ quyền biển đảo: Bài thơ là lời khẳng định đanh thép về chủ quyền thiêng liêng của dân tộc trên mỗi tấc đất, mỗi sải biển. Tác giả đã mở ra một góc nhìn mới: không chỉ nhìn Tổ quốc từ đất liền mà còn "nhìn từ biển", nơi có những người lính ngày đêm canh giữ, nơi lịch sử hàng ngàn năm của cha ông được ghi dấu.
• Hình tượng người lính biển: Vẻ đẹp của họ được khắc họa vừa lãng mạn, hào hùng, vừa bi tráng. Họ là những người "mang dáng hình đất nước", đối mặt với hiểm nguy ("sóng bạc đầu", "bão tố"), hy sinh thầm lặng ("máu xương tan vào lòng biển sâu") nhưng vẫn kiên trung, bất khuất.
• Sự hòa quyện giữa lịch sử và hiện tại: Bài thơ kết nối quá khứ oai hùng của dân tộc trong việc dựng nước và giữ nước với nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền trong thời đại mới. Lời dặn của cha ông từ ngàn xưa vẫn vang vọng, nhắc nhở thế hệ hôm nay về trách nhiệm lớn lao.

b. Về nghệ thuật:

• Giọng điệu hào hùng, bi tráng: Giọng thơ vừa mạnh mẽ, rắn rỏi khi khẳng định chủ quyền, vừa trầm lắng, xúc động khi nói về sự hy sinh.
• Hình ảnh thơ giàu sức gợi: Các hình ảnh như "sóng bạc đầu", "đảo chìm", "mộ gió", "dáng hình đất nước"... vừa mang tính tả thực, vừa có ý nghĩa biểu tượng sâu sắc.
• Sử dụng hiệu quả các biện pháp tu từ: Điệp ngữ ("Nếu Tổ quốc..."), nhân hóa ("sóngแบกbão"), ẩn dụ... được vận dụng linh hoạt, tạo nên sức lay động và ám ảnh cho bài thơ.
• Cảm hứng sử thi và lãng mạn: Bài thơ mang tầm vóc của một bản anh hùng ca về biển đảo, đồng thời vẫn thấm đẫm chất lãng mạn, bay bổng của tâm hồn thi sĩ.

2. Rút ra chủ đề và thông điệp chung của chủ điểm

Từ văn bản trung tâm và các văn bản đọc kết nối, chúng ta có thể rút ra những bài học cốt lõi.

a. Chủ đề bao trùm: Tình yêu, trách nhiệm với biển đảo quê hương

Toàn bộ chủ điểm xoay quanh việc khẳng định vị trí chiến lược, tầm quan trọng của biển đảo và khơi dậy tình yêu, ý thức trách nhiệm của mỗi công dân đối với một phần lãnh thổ thiêng liêng của Tổ quốc. Đó không chỉ là tình cảm tự nhiên mà còn là nhận thức sâu sắc về mặt lịch sử, pháp lí và kinh tế.

b. Thông điệp gửi gắm:

Thông điệp 1: Biển đảo là một phần máu thịt không thể tách rời của Tổ quốc Việt Nam. Bảo vệ chủ quyền biển đảo là bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ di sản của cha ông và tương lai của dân tộc.

Thông điệp 2: Hãy biết ơn sự hy sinh thầm lặng của những người đang ngày đêm canh giữ biển trời. Sự bình yên của đất liền được đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt và cả xương máu của họ.

Thông điệp 3: Mỗi người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần biến tình yêu Tổ quốc thành hành động thiết thực, góp phần vào công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước.

II. Định hướng viết bài văn nghị luận xã hội

Đây là phần trọng tâm của mục "Hướng dẫn tự học". Nhiệm vụ của các em là viết một bài văn nghị luận xã hội về một vấn đề được gợi ra từ các văn bản đã học. Đề bài cụ thể thường hướng tới trách nhiệm của tuổi trẻ trong việc bảo vệ chủ quyền biển đảo quê hương.

1. Phân tích và tìm hiểu đề bài

Để làm tốt bài văn, bước đầu tiên và quan trọng nhất là phân tích kỹ đề bài.

a. Xác định vấn đề nghị luận:

Vấn đề trung tâm cần làm sáng tỏ là: Trách nhiệm của thế hệ trẻ trong sự nghiệp bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.

• Đối tượng bàn luận: Thế hệ trẻ (học sinh, sinh viên, thanh niên...).
• Nội dung bàn luận: Trách nhiệm (bổn phận, nghĩa vụ) đối với việc bảo vệ chủ quyền biển đảo.

b. Xác định các thao tác lập luận chính:

Để bài viết sâu sắc và thuyết phục, các em cần vận dụng kết hợp nhiều thao tác lập luận:

1. Giải thích: Làm rõ các khái niệm "chủ quyền biển đảo", "trách nhiệm của thế hệ trẻ".
2. Phân tích: Chia tách vấn đề thành các khía cạnh nhỏ để xem xét (Tại sao phải bảo vệ? Trách nhiệm biểu hiện ở đâu? Tuổi trẻ cần làm gì?).
3. Chứng minh: Dùng dẫn chứng cụ thể từ lịch sử, thực tế đời sống để làm sáng tỏ luận điểm.
4. Bình luận: Đưa ra nhận xét, đánh giá về thực trạng nhận thức và hành động của giới trẻ hiện nay. Mở rộng, nâng cao vấn đề.
5. Bác bỏ: Phê phán những biểu hiện sai lệch, tiêu cực (thờ ơ, vô cảm, phát ngôn thiếu hiểu biết...).

c. Xác định phạm vi tư liệu:

• Tư liệu từ văn học: Cảm hứng, ý tưởng, hình ảnh từ bài thơ "Tổ quốc nhìn từ biển" và các văn bản liên quan.
• Tư liệu từ thực tế: Các sự kiện thời sự, các phong trào của thanh niên hướng về biển đảo ("Góp đá xây Trường Sa", "Xuân tình nguyện nơi đảo xa"...), tấm gương của những người lính biển, những ngư dân bám biển.
• Tư liệu từ lịch sử và địa lí: Các bằng chứng lịch sử, pháp lí khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.

2. Hướng dẫn lập dàn ý chi tiết cho bài văn

Một dàn ý tốt chiếm 50% thành công của bài viết. Các em hãy bám sát cấu trúc ba phần quen thuộc.

a. Mở bài (Khoảng 1/4 trang giấy thi):

• Cách 1 (Gián tiếp): Trích dẫn một câu thơ ấn tượng từ bài "Tổ quốc nhìn từ biển" (ví dụ: "Tổ quốc của tôi, Tổ quốc của tôi! / Bốn nghìn năm không chịu cúi đầu") để dẫn dắt vào vấn đề chủ quyền dân tộc.
• Cách 2 (Trực tiếp): Khẳng định biển đảo là một phần lãnh thổ thiêng liêng và việc bảo vệ chủ quyền biển đảo luôn là nhiệm vụ trọng yếu của mọi thế hệ người Việt Nam.
• Sau khi dẫn dắt, cần nêu bật vấn đề nghị luận: Trong bối cảnh hiện nay, thế hệ trẻ Việt Nam có trách nhiệm như thế nào trong sự nghiệp cao cả đó?

b. Thân bài (Khoảng 2 - 2.5 trang giấy thi):

Đây là phần triển khai các luận điểm chính. Các em nên sắp xếp thành các đoạn văn rõ ràng.

Luận điểm 1: Giải thích vấn đề.

• Chủ quyền biển đảo là gì? Là quyền làm chủ tuyệt đối, toàn vẹn và thiêng liêng của quốc gia trên vùng biển, các quần đảo, hòn đảo thuộc lãnh thổ của mình theo luật pháp quốc tế.
• Tại sao bảo vệ chủ quyền biển đảo là trách nhiệm tất yếu? Vì đó là bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ không gian sinh tồn, bảo vệ nguồn lợi kinh tế, bảo vệ an ninh quốc phòng và bảo vệ danh dự, niềm tự hào dân tộc.
• Trách nhiệm của tuổi trẻ là gì? Đó không phải là điều gì xa vời, mà là sự kết hợp giữa nhận thức đúng đắn và hành động cụ thể, phù hợp với lứa tuổi và năng lực.

Luận điểm 2: Phân tích các biểu hiện của lòng yêu nước và trách nhiệm với biển đảo của giới trẻ hiện nay (Thực trạng).

• Mặt tích cực (chủ đạo):
  • Nhận thức đúng đắn: Nhiều bạn trẻ tích cực tìm hiểu lịch sử, luật pháp về biển đảo, theo dõi tin tức thời sự.
  • Hành động thiết thực: Tham gia các cuộc thi tìm hiểu, các diễn đàn, các phong trào tình nguyện hướng về biển đảo; ủng hộ vật chất và tinh thần cho chiến sĩ, người dân nơi đảo xa; quảng bá hình ảnh biển đảo Việt Nam tươi đẹp đến bạn bè quốc tế.
  • Sẵn sàng cống hiến: Nhiều thanh niên viết đơn tình nguyện nhập ngũ, mong muốn được trực tiếp góp sức bảo vệ biển trời.
  • Dẫn chứng: Phong trào "Góp đá xây Trường Sa", chương trình "Vì học sinh Trường Sa thân yêu", những video clip, bài hát về Trường Sa, Hoàng Sa lan tỏa trên mạng xã hội...
• Mặt hạn chế (cần phê phán):
  • Một bộ phận nhỏ giới trẻ còn thờ ơ, vô cảm, xem đó là việc của nhà nước, của quân đội.
  • Thiếu hiểu biết, dễ bị các thế lực thù địch lôi kéo, kích động, có những phát ngôn sai lệch trên không gian mạng, gây ảnh hưởng tiêu cực.

Luận điểm 3: Bàn về những hành động cụ thể mà thế hệ trẻ cần làm để thể hiện trách nhiệm (Giải pháp và phương hướng).

• Hành động trước mắt (khi còn ngồi trên ghế nhà trường):
  1. Học tập tốt: Đây là nhiệm vụ quan trọng nhất. Học tốt để có tri thức, sau này trở thành những kỹ sư, nhà khoa học, nhà quản lý giỏi, góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh. Một quốc gia hùng cường về kinh tế, khoa học sẽ có tiếng nói trọng lượng hơn trên trường quốc tế.
  2. Tích cực tìm hiểu: Chủ động đọc sách, tài liệu, tham gia các buổi nói chuyện chuyên đề về lịch sử, pháp lí liên quan đến chủ quyền biển đảo. Phải hiểu đúng mới hành động đúng.
  3. Lan tỏa tình yêu biển đảo: Sử dụng thế mạnh của công nghệ và mạng xã hội để chia sẻ thông tin chính xác, những hình ảnh đẹp về biển đảo Việt Nam. Phản bác lại các luận điệu xuyên tạc một cách văn minh, có cơ sở.
• Hành động lâu dài (hướng tới tương lai):
  1. Xây dựng hoài bão, lí tưởng sống cao đẹp, sẵn sàng cống hiến khi Tổ quốc cần.
  2. Trở thành những công dân gương mẫu, tuân thủ pháp luật, góp phần vào sức mạnh tổng hợp của quốc gia.
  3. Dù ở bất cứ đâu, làm bất cứ việc gì cũng luôn hướng về Tổ quốc, khẳng định niềm tự hào dân tộc.

c. Kết bài (Khoảng 1/4 trang giấy thi):

• Khẳng định lại tầm quan trọng của vấn đề: Trách nhiệm với biển đảo quê hương là mệnh lệnh từ trái tim của mỗi người trẻ Việt Nam.
• Liên hệ bản thân: Rút ra bài học nhận thức và hành động cho riêng mình. Bày tỏ niềm tin vào thế hệ trẻ trong sứ mệnh thiêng liêng này.
• Gợi mở: Có thể kết bằng một hình ảnh giàu cảm xúc, ví dụ như hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng tung bay trên cột mốc chủ quyền ở Trường Sa, như một lời hứa quyết tâm.

III. Câu hỏi ôn tập và củng cố

Để khắc sâu kiến thức và rèn luyện kỹ năng, các em hãy thử trả lời các câu hỏi tự luận sau:

1. Câu hỏi 1: Phân tích vẻ đẹp hào hùng và bi tráng của hình tượng người lính biển trong bài thơ "Tổ quốc nhìn từ biển" của Nguyễn Việt Chiến. Qua đó, em có suy ngẫm gì về sự hy sinh thầm lặng vì Tổ quốc?

   Gợi ý trả lời: - Phân tích các chi tiết, hình ảnh thể hiện vẻ đẹp hào hùng (tư thế kiêu hãnh, ý chí sắt đá...).
   - Phân tích các chi tiết thể hiện sự bi tráng (sự hy sinh, những khó khăn, gian khổ...).
   - Nêu suy ngẫm về giá trị của hòa bình, lòng biết ơn đối với những người đã ngã xuống.

2. Câu hỏi 2: Thông điệp cốt lõi mà tác giả Nguyễn Việt Chiến muốn gửi gắm qua bài thơ là gì? Theo em, thông điệp ấy có còn nguyên giá trị trong bối cảnh ngày nay không? Vì sao?

   Gợi ý trả lời: - Xác định thông điệp: Lời kêu gọi về ý thức chủ quyền, trách nhiệm bảo vệ từng tấc đất, tấc biển của cha ông.
   - Khẳng định giá trị trường tồn của thông điệp trong bối cảnh hiện nay, khi vấn đề biển Đông vẫn còn nhiều phức tạp.
   - Lý giải: Vì bảo vệ Tổ quốc là nhiệm vụ muôn đời, không của riêng ai.

3. Câu hỏi 3: Từ việc đọc hiểu bài thơ "Tổ quốc nhìn từ biển", hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của em về câu nói: "Yêu nước không phải là một danh từ, mà là một động từ".

   Gợi ý trả lời: - Giải thích câu nói: Tình yêu nước không chỉ dừng lại ở lời nói, cảm xúc mà phải được thể hiện bằng hành động cụ thể.
   - Liên hệ với bài thơ: Những người lính biển đã yêu nước bằng hành động canh giữ, hy sinh.
   - Liên hệ bản thân: Học sinh thể hiện tình yêu nước bằng hành động học tập chăm chỉ, rèn luyện đạo đức, tìm hiểu lịch sử...

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau hoàn thành việc soạn bài "Hướng dẫn tự học" trang 33. Bài học đã giúp các em hệ thống lại kiến thức về chủ điểm "Sống với biển đảo quê hương", cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp và ý nghĩa của bài thơ "Tổ quốc nhìn từ biển". Quan trọng hơn, các em đã được trang bị những định hướng và kĩ năng cần thiết để xây dựng một dàn ý chi tiết, chuẩn bị cho bài viết nghị luận xã hội về trách nhiệm của tuổi trẻ. Hãy nhớ rằng, tình yêu Tổ quốc bắt nguồn từ những hiểu biết sâu sắc và được biểu hiện bằng những hành động thiết thực. Chúc các em có một bài viết thành công, thể hiện được trọn vẹn suy nghĩ và tình cảm của mình!