Soạn bài Kể một câu chuyện tưởng tượng | Ngữ văn 9 Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những thể loại văn học thú vị và sáng tạo nhất: truyện tưởng tượng. Đây không chỉ là một bài học trong sách giáo khoa mà còn là một cánh cửa mở ra thế giới vô tận của trí não, nơi mọi ý tưởng, dù là kỳ lạ nhất, đều có thể trở thành hiện thực qua từng trang viết. Kể một câu chuyện tưởng tượng là cơ hội để các em rèn luyện khả năng tư duy logic, phát triển ngôn ngữ, và quan trọng hơn cả là nuôi dưỡng tâm hồn, giải phóng sức sáng tạo của bản thân. Qua bài học này, các em sẽ nắm vững khái niệm, các yếu tố đặc trưng và quy trình hoàn chỉnh để tự mình sáng tác một câu chuyện tưởng tượng hấp dẫn, độc đáo và mang đậm dấu ấn cá nhân.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Khám phá Thế giới Truyện tưởng tượng

Trước khi bắt tay vào viết, chúng ta cần hiểu rõ "lãnh địa" mà mình sắp bước vào. Truyện tưởng tượng là gì và điều gì làm nên sức hấp dẫn của nó?

1.1. Định nghĩa và đặc điểm của truyện tưởng tượng

Truyện tưởng tượng là loại truyện có nội dung không hoàn toàn dựa trên hiện thực, trong đó có các nhân vật, sự kiện, không gian được tác giả hư cấu, sáng tạo ra. Những yếu tố này thường mang tính chất kì ảo, siêu nhiên, hoặc vượt ra ngoài quy luật tự nhiên thông thường.

• Yếu tố cốt lõi: Sự xuất hiện của những chi tiết, sự kiện, nhân vật phi hiện thực. Đó có thể là phép thuật, những sinh vật huyền bí, công nghệ tương lai, những thế giới song song...
• Mục đích: Không chỉ để giải trí, truyện tưởng tượng thường gửi gắm những thông điệp sâu sắc về cuộc sống, con người, xã hội thông qua lăng kính kì ảo.
• Không giới hạn: Thể loại này cho phép người viết tự do sáng tạo tuyệt đối, không bị ràng buộc bởi những quy tắc của thế giới thực.

1.2. Phân biệt truyện tưởng tượng với các thể loại gần gũi

Nhiều em có thể nhầm lẫn truyện tưởng tượng với truyện cổ tích, truyền thuyết hay thần thoại. Hãy cùng làm rõ nhé!

Ví dụ: "Harry Potter" là truyện tưởng tượng hiện đại, trong khi "Tấm Cám" là truyện cổ tích và "Sơn Tinh, Thủy Tinh" là truyền thuyết.

2. Các yếu tố cốt lõi tạo nên một câu chuyện tưởng tượng đặc sắc

Để xây một ngôi nhà vững chắc, ta cần những viên gạch tốt. Tương tự, để viết một câu chuyện tưởng tượng hay, các em cần nắm vững các yếu tố cấu thành nó.

2.1. Cốt truyện và tình huống truyện độc đáo

Cốt truyện là xương sống của câu chuyện. Một cốt truyện tưởng tượng hấp dẫn cần có những yếu tố sau:

1. Tình huống khởi đầu: Thường bắt đầu từ một bối cảnh rất đỗi bình thường, quen thuộc. Sau đó, một sự kiện bất ngờ xảy ra, hé lộ yếu tố kì ảo và đẩy nhân vật chính vào một hành trình mới. Ví dụ: Cậu bé Harry Potter sống dưới gầm cầu thang cho đến khi nhận được lá thư từ trường Hogwarts.
2. Chuỗi sự kiện kì ảo: Đây là phần chính của câu chuyện, nơi các em thỏa sức sáng tạo. Các sự kiện cần được sắp xếp hợp lý, có mối liên kết với nhau, và độ kịch tính tăng dần. Hãy tự hỏi: Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo? Thử thách nào đang chờ đợi nhân vật?
3. Nút thắt (Climax): Là đỉnh điểm của mâu thuẫn, nơi nhân vật chính phải đối mặt với thử thách lớn nhất. Đây là khoảnh khắc căng thẳng và hấp dẫn nhất truyện.
4. Cái kết ý nghĩa: Câu chuyện có thể có kết thúc có hậu, kết thúc buồn, hoặc kết thúc mở. Dù là kết thúc nào, nó cũng cần giải quyết được mâu thuẫn chính và để lại cho người đọc một thông điệp, một suy ngẫm nào đó.

2.2. Xây dựng nhân vật trong thế giới kì ảo

Nhân vật là linh hồn của câu chuyện. Dù sống trong thế giới phép thuật, họ vẫn cần có những nét gần gũi để người đọc có thể đồng cảm.

• Nhân vật chính: Cần có mục tiêu, ước mơ rõ ràng. Đừng ngại tạo cho họ những điểm yếu, những sai lầm. Chính quá trình vượt qua khó khăn và trưởng thành của nhân vật sẽ thu hút người đọc.
• Hệ thống nhân vật phụ: Bao gồm bạn đồng hành, người thầy thông thái, và cả những nhân vật phản diện. Mỗi nhân vật phụ đều có vai trò riêng, giúp thúc đẩy câu chuyện và làm nổi bật tính cách nhân vật chính.
• Sự kết hợp thực và ảo: Một nhân vật có thể sở hữu sức mạnh phi thường, nhưng họ cũng có những cảm xúc rất "người" như vui, buồn, giận, sợ hãi. Sự cân bằng này tạo nên chiều sâu và sự đáng tin cho nhân vật.

2.3. Không gian và thời gian nghệ thuật

Đây là sân khấu nơi câu chuyện của em diễn ra. Một thế giới được xây dựng công phu sẽ khiến câu chuyện trở nên sống động và thuyết phục.

• Xây dựng thế giới (World-building): Đừng chỉ nói "đây là một vương quốc phép thuật". Hãy miêu tả nó! Phong cảnh ở đó ra sao? Người dân ăn mặc thế nào? Có những luật lệ gì đặc biệt (ví dụ: luật lệ của thế giới phép thuật)? Hệ thống phép thuật hoạt động như thế nào?
• Yếu tố thời gian: Câu chuyện xảy ra ở quá khứ, tương lai xa xôi, hay một chiều không gian khác? Thời gian trôi nhanh hay chậm? Việc lựa chọn bối cảnh thời gian sẽ ảnh hưởng lớn đến không khí và nội dung câu chuyện.

2.4. Ngôi kể và lời văn

Cách bạn kể cũng quan trọng như câu chuyện bạn kể.

• Lựa chọn ngôi kể:
  • Ngôi thứ nhất (xưng "tôi"): Giúp người đọc nhập tâm vào nhân vật, thấu hiểu trực tiếp cảm xúc và suy nghĩ của họ. Thích hợp với những câu chuyện mang tính trải nghiệm cá nhân.
  • Ngôi thứ ba (người kể chuyện giấu mình): Cho phép người kể có cái nhìn bao quát, kể được câu chuyện từ nhiều góc độ, miêu tả được những điều mà nhân vật chính không biết. Đây là lựa chọn phổ biến cho các câu chuyện có quy mô lớn.
• Sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật: Để thế giới tưởng tượng hiện ra trước mắt người đọc, hãy tích cực sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ. Dùng những động từ mạnh, tính từ gợi hình, gợi cảm để miêu tả cảnh vật, hành động và tâm trạng nhân vật.

3. Hướng dẫn quy trình viết một câu chuyện tưởng tượng (Theo SGK trang 35)

Bây giờ, chúng ta sẽ đi vào phần thực hành. Hãy tuân thủ 4 bước sau để quá trình viết trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.

3.1. Bước 1: Chuẩn bị trước khi viết

Đây là bước khởi động, gieo mầm cho ý tưởng.

1. Xác định đề tài: Em muốn viết về điều gì? Một cuộc phiêu lưu đến hành tinh lạ? Tình bạn giữa người và một sinh vật huyền bí? Một thế giới nơi con người có siêu năng lực? Hãy chọn một đề tài mà em thực sự hứng thú.
2. Xác định mục đích và người đọc: Em viết câu chuyện này để làm gì (giải trí, truyền tải thông điệp)? Người đọc của em là ai (bạn bè, thầy cô)? Điều này sẽ giúp em định hình giọng văn và nội dung cho phù hợp.
3. Thu thập tư liệu: Nguồn cảm hứng ở khắp mọi nơi! Hãy đọc sách, xem phim cùng thể loại, tìm hiểu về thần thoại, các phát minh khoa học, hay đơn giản là quan sát những giấc mơ của chính mình.

3.2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý

Đây là bước kiến trúc sư, phác thảo bản vẽ cho câu chuyện.

• Kỹ thuật tìm ý:
  • Sơ đồ tư duy (Mind map): Đặt ý tưởng chính ở trung tâm và vẽ các nhánh tỏa ra cho nhân vật, bối cảnh, sự kiện...
  • Trả lời câu hỏi 5W1H: Who (Ai?), What (Cái gì?), Where (Ở đâu?), When (Khi nào?), Why (Tại sao?), How (Như thế nào?).
  • "Nếu... thì...": Đặt ra các giả định kì lạ. Ví dụ: Nếu một ngày mình có khả năng nói chuyện với động vật thì sao? Nếu sách giáo khoa biết nói thì sao?
• Lập dàn ý chi tiết (Cấu trúc 3 phần):
  • Mở bài: Giới thiệu nhân vật chính, không gian, thời gian quen thuộc. Gợi mở tình huống xuất hiện yếu tố tưởng tượng (ví dụ: nhặt được một vật lạ, gặp một người bí ẩn...).
  • Thân bài:
    • Kể lại diễn biến các sự kiện chính theo trình tự thời gian hoặc logic.
    • Tập trung miêu tả chi tiết các yếu tố kì ảo: ngoại hình sinh vật lạ, cách thức hoạt động của phép thuật, khung cảnh của thế giới mới...
    • Xây dựng các thử thách, mâu thuẫn và đẩy câu chuyện lên cao trào.
    • Miêu tả hành động, suy nghĩ và sự thay đổi của nhân vật trong suốt hành trình.
  • Kết bài:
    • Trình bày kết thúc của câu chuyện (nhân vật trở về thế giới thực, giải quyết được vấn đề, hoặc ở lại thế giới mới...).
    • Nêu lên cảm xúc, suy nghĩ, bài học mà nhân vật hoặc người kể chuyện rút ra được sau trải nghiệm.

3.3. Bước 3: Viết bài

Bây giờ là lúc biến dàn ý thành một câu chuyện hoàn chỉnh. Hãy nhớ những điều sau:

• Bám sát dàn ý: Dàn ý là kim chỉ nam giúp em không đi lạc đề.
• Kết hợp các phương thức biểu đạt: Đan xen giữa tự sự (kể chuyện), miêu tả (tả cảnh, tả người), và biểu cảm (bộc lộ cảm xúc) để câu chuyện thêm sinh động.
• Tạo sự nhất quán: Các yếu tố tưởng tượng phải tuân theo logic riêng của thế giới mà em đã tạo ra. Ví dụ, nếu một nhân vật không biết bay ở đầu truyện, đừng để anh ta đột nhiên bay được ở cuối truyện mà không có lời giải thích hợp lý.
• Viết một lèo: Ở lần viết đầu tiên, đừng quá chú trọng vào việc câu chữ phải hoàn hảo. Mục tiêu là kể hết câu chuyện từ đầu đến cuối. Việc trau chuốt sẽ dành cho bước sau.

3.4. Bước 4: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Đây là bước của người thợ kim hoàn, gọt giũa tác phẩm để nó tỏa sáng.

1. Đọc lại toàn bộ câu chuyện: Đọc với tư cách là một độc giả để cảm nhận câu chuyện có hấp dẫn, dễ hiểu không.
2. Rà soát nội dung (sửa ý):
   • Cốt truyện đã logic chưa? Có chi tiết nào thừa hoặc mâu thuẫn không?
   • Nhân vật đã có tính cách rõ nét chưa? Hành động của họ có phù hợp với tính cách đó không?
   • Yếu tố tưởng tượng đã đủ độc đáo và được miêu tả kỹ lưỡng chưa?
   • Cái kết đã thực sự ý nghĩa chưa?
3. Rà soát hình thức (sửa chữ, sửa câu):
   • Kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp, dấu câu.
   • Thay thế những từ ngữ sáo rỗng, lặp lại bằng những từ đồng nghĩa, giàu hình ảnh hơn.
   • Chỉnh sửa các câu văn dài dòng, khó hiểu thành những câu ngắn gọn, mạch lạc hơn.
4. Đọc lại lần cuối: Sau khi chỉnh sửa, hãy đọc to câu chuyện của mình lên. Việc này giúp em phát hiện những chỗ hành văn chưa mượt mà.

4. Ví dụ tham khảo và phân tích

4.1. Dàn ý chi tiết cho đề bài: "Hãy tưởng tượng em lạc vào một hiệu sách cũ và khám phá ra một cuốn sách thần kì. Kể lại câu chuyện đó."

• Mở bài:
  • Giới thiệu bản thân: Một học sinh tên An, rất mê đọc sách.
  • Hoàn cảnh: Một buổi chiều mưa, An tình cờ trú mưa trong một hiệu sách cũ chưa từng thấy, nằm sâu trong một con hẻm nhỏ. Không gian hiệu sách cổ kính, bám bụi, thoang thoảng mùi giấy cũ.
  • Tình huống xuất hiện yếu tố kì ảo: An bị thu hút bởi một cuốn sách không có tên, bìa da cũ sờn. Khi mở ra, các trang sách đều trắng trơn.
• Thân bài:
  • Sự kiện 1: An tò mò chạm tay vào trang giấy trắng. Bất ngờ, một luồng sáng loé lên và hút An vào bên trong cuốn sách.
  • Sự kiện 2: An tỉnh dậy trong một thế giới kì lạ - thế giới của những câu chuyện. An thấy mình đang đứng trên một con đường lát bằng những con chữ, hai bên là những khu rừng mà cây cối được tạo thành từ những trang sách. An gặp gỡ các nhân vật quen thuộc bước ra từ truyện cổ tích (cô bé Lọ Lem, chú mèo đi hia...) nhưng họ đang gặp rắc rối: các câu chuyện đang dần phai màu và biến mất.
  • Sự kiện 3 (Thử thách): An gặp được Người Giữ Sách, một ông lão thông thái. Ông giải thích rằng "Kẻ Xóa Chữ" - một thế lực bóng tối sinh ra từ sự lãng quên - đang xâm chiếm và xóa đi các câu chuyện. Nhiệm vụ của An là phải dùng trí tưởng tượng của mình để "viết tiếp", tô đậm lại những câu chuyện đang phai mờ.
  • Sự kiện 4 (Cao trào): An đối mặt với Kẻ Xóa Chữ. Hắn không có hình dạng cụ thể, chỉ là một bóng đen trống rỗng. Thay vì dùng vũ lực, An dùng sức mạnh của lời kể. An bắt đầu kể lại những câu chuyện, sáng tạo thêm những chi tiết mới mẻ, hấp dẫn. Mỗi lời kể của An khiến Kẻ Xóa Chữ yếu đi và thế giới sách lại rực rỡ trở lại.
• Kết bài:
  • Kết thúc: Sau khi đánh bại Kẻ Xóa Chữ, An được Người Giữ Sách cảm ơn. Cuốn sách đưa An trở lại hiệu sách cũ.
  • Suy ngẫm: An nhìn lại cuốn sách, giờ đây bìa sách đã hiện lên dòng chữ "Người Kể Chuyện". An nhận ra sức mạnh vĩ đại của trí tưởng tượng và lời kể. Câu chuyện kết thúc bằng hình ảnh An bước ra khỏi hiệu sách, cơn mưa đã tạnh và cầu vồng xuất hiện, hứa hẹn những câu chuyện mới sẽ được viết nên.

4.2. Đoạn văn mẫu miêu tả yếu tố kì ảo

"Khi những ngón tay của tôi vừa chạm vào mặt giấy trắng tinh, một cảm giác kì lạ chạy dọc sống lưng. Không phải là sự lạnh lẽo của giấy, mà là một luồng ấm áp lan toả. Bất thình lình, những đường mực vô hình bắt đầu uốn lượn như những con rắn nhỏ, tự khắc thành hình một khu rừng cổ thụ. Cành cây không phải là gỗ, mà là những câu văn được xếp chồng lên nhau. Tán lá xào xạc, tạo ra âm thanh sột soạt của hàng ngàn trang sách đang lật dở. Và rồi, không gian xung quanh tôi méo mó. Sàn nhà gỗ của hiệu sách biến thành thảm rêu mềm mại dưới chân. Mùi giấy cũ được thay thế bằng hương thơm của đất ẩm và nhựa cây. Tôi không còn đứng trong hiệu sách nữa, tôi đã thực sự bước vào khu rừng của những con chữ."

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi 1: Theo em, yếu tố nào (cốt truyện, nhân vật, không gian) là quan trọng nhất để tạo nên sức hấp dẫn cho một câu chuyện tưởng tượng? Vì sao?

   Gợi ý trả lời: Không có câu trả lời duy nhất đúng. Em có thể chọn một yếu tố và lập luận để bảo vệ quan điểm của mình. Ví dụ, nếu chọn nhân vật, em có thể nói rằng dù cốt truyện hay không gian có kì ảo đến đâu, người đọc chỉ thực sự kết nối với câu chuyện thông qua những nhân vật mà họ yêu mến và đồng cảm. Nếu chọn cốt truyện, em có thể nhấn mạnh rằng một diễn biến hấp dẫn, bất ngờ mới là thứ giữ chân người đọc. Quan trọng là cách em lập luận chặt chẽ.

2. Câu hỏi 2: Phân tích sự khác biệt trong cách xây dựng thế giới (world-building) giữa một câu chuyện khoa học viễn tưởng (ví dụ: du hành vũ trụ) và một câu chuyện kỳ ảo (fantasy) (ví dụ: thế giới phép thuật).

   Gợi ý trả lời: Khoa học viễn tưởng thường xây dựng thế giới dựa trên các nguyên tắc khoa học (dù là giả định), logic và công nghệ. Các yếu tố "ảo" thường có lời giải thích mang tính khoa học. Ngược lại, thế giới kỳ ảo (fantasy) thường vận hành bằng các quy tắc siêu nhiên, phép thuật, thần linh. Sự khác biệt nằm ở nguồn gốc của yếu tố phi thường: công nghệ (viễn tưởng) và phép màu (kỳ ảo).

3. Câu hỏi 3: Em hãy chọn một trong các đề bài sau và lập dàn ý chi tiết cho câu chuyện của mình:
   • Đề 1: Kể lại một cuộc trò chuyện thú vị của em với một đồ vật trong nhà.
   • Đề 2: Tưởng tượng 20 năm sau, em trở về thăm lại ngôi trường cũ đã có nhiều thay đổi diệu kì.
   • Đề 3: Em có khả năng đi vào những giấc mơ của người khác. Kể lại một lần em giúp một người bạn vượt qua nỗi sợ hãi trong giấc mơ của họ.

   Gợi ý thực hành: Áp dụng cấu trúc 3 phần (Mở - Thân - Kết) đã học. Trong phần thân bài, hãy vạch ra ít nhất 3-4 sự kiện chính theo thứ tự diễn biến. Đừng quên suy nghĩ về nút thắt và cách giải quyết nó.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về cách kể một câu chuyện tưởng tượng. Từ việc nắm vững khái niệm, phân tích các yếu tố cốt lõi như cốt truyện, nhân vật, không gian, cho đến việc thực hành theo quy trình bốn bước chuẩn bị, lập dàn ý, viết bài và chỉnh sửa. Hãy nhớ rằng, chìa khóa của một câu chuyện tưởng tượng thành công nằm ở sự sáng tạo có logic. Thế giới em tạo ra có thể phi thường, nhưng các sự kiện trong đó cần tuân theo những quy tắc riêng một cách nhất quán. Đừng ngần ngại để trí tưởng tượng bay cao, bay xa. Hãy bắt đầu từ những ý tưởng nhỏ nhất, viết ra và chia sẻ. Thầy tin rằng mỗi em đều là một "người kể chuyện" tài năng đang chờ được khám phá.