Soạn bài Lối sống tích cực trong xã hội hiện đại - Ngữ văn - Lớp 11 - Kết nối tri thức

A. Mở đầu: Giới thiệu chung

Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Trong nhịp sống hối hả của xã hội hiện đại, chúng ta đối mặt với vô vàn cơ hội và cũng không ít thách thức. Việc xây dựng cho mình một lối sống tích cực không chỉ là chìa khóa để vượt qua áp lực mà còn là nền tảng vững chắc để đạt được thành công và hạnh phúc. Bài học hôm nay sẽ hướng dẫn các em cách viết một bài văn nghị luận xã hội sâu sắc về chủ đề quan trọng này. Qua bài học, các em sẽ nắm vững kỹ năng phân tích đề, xây dựng dàn ý logic, và trình bày quan điểm của mình một cách thuyết phục, từ đó không chỉ hoàn thành tốt bài viết trên lớp mà còn trang bị cho mình tư duy và thái độ sống ý nghĩa.

B. Nội dung chính: Hướng dẫn viết bài văn nghị luận

1. Hướng dẫn phân tích đề bài

Trước khi bắt tay vào viết, việc phân tích kỹ đề bài là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Nó giúp chúng ta đi đúng hướng và đáp ứng đầy đủ yêu cầu.

1.1. Xác định yêu cầu của đề bài

Về nội dung: Vấn đề trung tâm cần bàn luận là "Hình thành lối sống tích cực trong xã hội hiện đại". Các em cần làm rõ các khía cạnh: Lối sống tích cực là gì? Biểu hiện ra sao? Tại sao nó lại quan trọng? Làm thế nào để xây dựng được nó?
Về hình thức: Bài viết phải tuân thủ cấu trúc của một bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội, bao gồm Mở bài, Thân bài, Kết bài. Lập luận cần chặt chẽ, lí lẽ thuyết phục, dẫn chứng xác thực.
Về phạm vi tư liệu: Các em có thể sử dụng dẫn chứng từ thực tế cuộc sống, các tấm gương người tốt việc tốt, các câu chuyện truyền cảm hứng trên báo chí, sách vở, và cả những trải nghiệm của chính bản thân.

1.2. Giải thích các khái niệm cốt lõi

Việc hiểu rõ các thuật ngữ là nền tảng để triển khai các luận điểm một cách chính xác.

"Lối sống" là gì? Lối sống là tổng hòa những hoạt động, thói quen, cách suy nghĩ, và giá trị của một cá nhân hoặc một cộng đồng trong cuộc sống hàng ngày. Nó phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan của con người.
"Lối sống tích cực" là gì? Đây là một lối sống lành mạnh, lạc quan, và có mục đích. Người có lối sống tích cực luôn hướng tới những giá trị tốt đẹp, có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng, không ngừng học hỏi, rèn luyện để hoàn thiện mình và lan tỏa năng lượng tốt đẹp đến mọi người xung quanh.
Bối cảnh "Xã hội hiện đại": Đây là xã hội của thế kỷ 21, đặc trưng bởi sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin, toàn cầu hóa, và nhịp sống nhanh. Xã hội này mang đến nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng tạo ra không ít áp lực về học tập, công việc, và các mối quan hệ xã hội.

2. Xây dựng dàn ý chi tiết

Một dàn ý tốt giống như một tấm bản đồ chi tiết, giúp bài văn của bạn có cấu trúc rõ ràng, các ý được sắp xếp logic và không bị bỏ sót.

2.1. Mở bài (Khoảng 150 từ)

Mục tiêu là giới thiệu vấn đề nghị luận một cách hấp dẫn. Có nhiều cách để bắt đầu:

Cách 1: Đi từ thực trạng: Bắt đầu bằng việc nêu lên những áp lực, khó khăn mà giới trẻ đang đối mặt trong xã hội hiện đại (áp lực học tập, sự bùng nổ của mạng xã hội,...) và từ đó khẳng định sự cần thiết của một lối sống tích cực.
Cách 2: Trích dẫn danh ngôn: Sử dụng một câu nói nổi tiếng về sự lạc quan, ý chí sống để dẫn dắt vào vấn đề. Ví dụ: "Lạc quan là niềm tin dẫn tới thành tựu. Bạn chẳng thể làm được điều gì mà thiếu đi hy vọng và sự tự tin." (Helen Keller).
Cách 3: Kể một câu chuyện ngắn: Bắt đầu bằng một câu chuyện nhỏ truyền cảm hứng về một người đã vượt qua nghịch cảnh nhờ tinh thần lạc quan, từ đó nêu bật chủ đề bài viết.

2.2. Thân bài (Khoảng 800 - 1000 từ)

Đây là phần trọng tâm, nơi bạn triển khai các luận điểm để làm sáng tỏ vấn đề.

Luận điểm 1: Biểu hiện của lối sống tích cực

Lối sống tích cực không phải là điều gì đó mơ hồ, nó thể hiện qua những hành động, suy nghĩ, và thái độ cụ thể.

Về tư duy và thái độ:
- Luôn giữ tinh thần lạc quan, nhìn nhận vấn đề theo hướng tích cực, xem khó khăn là cơ hội để trưởng thành.
- Có lòng biết ơn với những gì mình đang có, trân trọng cuộc sống.
- Sẵn sàng đối mặt và giải quyết vấn đề thay vì né tránh hay than vãn.
Về hành động cụ thể:
- Học tập và làm việc: Chủ động, sáng tạo, không ngừng trau dồi kiến thức và kỹ năng. Đặt ra mục tiêu rõ ràng và nỗ lực để đạt được.
- Rèn luyện sức khỏe: Chăm sóc sức khỏe thể chất (ăn uống điều độ, tập thể dục) và sức khỏe tinh thần (đọc sách, thiền, dành thời gian cho sở thích).
- Xây dựng mối quan hệ: Yêu thương, quan tâm đến gia đình, bạn bè. Sẵn sàng giúp đỡ người khác, tham gia các hoạt động cộng đồng. Tôn trọng sự khác biệt.
- Trách nhiệm với môi trường: Sống xanh, bảo vệ môi trường từ những hành động nhỏ nhất như tiết kiệm điện nước, hạn chế rác thải nhựa.

Luận điểm 2: Ý nghĩa và tầm quan trọng của việc hình thành lối sống tích cực

Tại sao chúng ta phải nỗ lực để sống tích cực? Lợi ích mà nó mang lại là gì?

Đối với bản thân mỗi cá nhân:
- Sức khỏe: Lối sống tích cực giúp cải thiện sức khỏe tinh thần, giảm căng thẳng, lo âu, từ đó tác động tốt đến cả sức khỏe thể chất.
- Thành công: Người tích cực thường kiên trì, sáng tạo và có khả năng giải quyết vấn đề tốt hơn, dễ dàng đạt được thành công trong học tập và sự nghiệp.
- Hạnh phúc: Sống tích cực giúp ta cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa, biết tận hưởng những niềm vui giản dị và xây dựng được những mối quan hệ chất lượng. Dẫn chứng: Tấm gương của "chàng trai không tay không chân" Nick Vujicic, người đã truyền cảm hứng sống cho hàng triệu người trên thế giới bằng chính nghị lực phi thường và tinh thần lạc quan của mình.
Đối với xã hội:
- Lan tỏa năng lượng tốt đẹp: Một cá nhân tích cực sẽ là nguồn cảm hứng cho những người xung quanh, góp phần tạo ra một môi trường sống và làm việc lành mạnh.
- Xây dựng cộng đồng văn minh, nhân ái: Khi mỗi người đều có ý thức sống trách nhiệm, yêu thương và giúp đỡ lẫn nhau, xã hội sẽ trở nên tốt đẹp hơn. Dẫn chứng: Các phong trào tình nguyện như Mùa hè xanh, Tiếp sức mùa thi, các "ATM gạo" trong đại dịch Covid-19... là minh chứng cho sức mạnh của tinh thần cống hiến, sẻ chia.

Luận điểm 3: Bàn luận mở rộng và phản đề

Để bài viết có chiều sâu, cần nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, kể cả những mặt trái.

Phê phán lối sống tiêu cực: Bên cạnh những người nỗ lực sống tích cực, vẫn còn một bộ phận giới trẻ có lối sống tiêu cực: bi quan, dễ nản chí, lười biếng, chỉ biết hưởng thụ, sống ích kỷ, vô cảm trước nỗi đau của người khác, hoặc chìm đắm trong thế giới ảo. Những lối sống này không chỉ hủy hoại tương lai của chính họ mà còn ảnh hưởng xấu đến xã hội.
Phân biệt "lạc quan tích cực" và "lạc quan độc hại" (toxic positivity): Sống tích cực không có nghĩa là phớt lờ hay chối bỏ những cảm xúc tiêu cực như buồn bã, thất vọng. Tích cực là chấp nhận những cảm xúc đó, đối diện và tìm cách vượt qua, chứ không phải lúc nào cũng ép mình phải vui vẻ một cách giả tạo.

Luận điểm 4: Giải pháp và bài học nhận thức

Từ những phân tích trên, chúng ta cần rút ra những bài học và hành động cụ thể.

Về phía cá nhân:
- Thay đổi tư duy: Tập nhìn vào mặt tốt của vấn đề, thực hành lòng biết ơn mỗi ngày.
- Đặt mục tiêu: Xác định mục tiêu ngắn hạn và dài hạn cho bản thân trong học tập, rèn luyện.
- Hành động nhỏ: Bắt đầu từ những việc nhỏ như đọc một trang sách mỗi ngày, tập thể dục 15 phút, nói lời cảm ơn, giúp đỡ gia đình.
- Chọn bạn mà chơi: Kết giao với những người có năng lượng tích cực, học hỏi từ họ.
Về phía gia đình, nhà trường và xã hội: Cần tạo môi trường thuận lợi, giáo dục, định hướng và lan tỏa những tấm gương sống đẹp để thế hệ trẻ noi theo.

2.3. Kết bài (Khoảng 100 từ)

Khẳng định lại vấn đề: Tóm lược lại tầm quan trọng của việc xây dựng lối sống tích cực.
Liên hệ bản thân và kêu gọi: Rút ra bài học cho chính mình và đưa ra lời kêu gọi, nhắn nhủ đến các bạn trẻ hãy cùng nhau rèn luyện để trở thành những công dân tích cực, góp phần xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.

3. Bài văn tham khảo

Đề bài: Viết bài văn nghị luận (khoảng 1200 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về vấn đề: Hình thành lối sống tích cực trong xã hội hiện đại.

Bài làm

Nhà văn Lỗ Tấn từng viết: "Trên đời này làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi". Cuộc hành trình của mỗi con người cũng giống như việc khai phá một con đường riêng. Trong bối cảnh xã hội hiện đại đầy biến động, con đường ấy có thể bằng phẳng, rộng mở nhưng cũng không thiếu những khúc quanh gập ghềnh, sỏi đá. Để vững bước đi tới đích, mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần trang bị cho mình một hành trang quý giá, đó chính là lối sống tích cực.

Vậy, lối sống tích cực là gì? Đó không phải là một khái niệm cao siêu, xa vời mà chính là thái độ sống lạc quan, là những suy nghĩ và hành động hướng thiện, mang lại giá trị cho bản thân và cộng đồng. Người có lối sống tích cực luôn nhìn nhận cuộc sống bằng lăng kính của niềm tin và hy vọng. Họ không chối bỏ khó khăn mà xem đó là thử thách để tôi luyện ý chí. Biểu hiện của lối sống ấy hiện diện trong từng khoảnh khắc đời thường: đó là nụ cười rạng rỡ bắt đầu ngày mới, là sự chuyên tâm trong học tập và lao động, là thói quen đọc sách để mở mang trí tuệ, là những bước chạy bộ mỗi sớm mai để rèn luyện sức khỏe. Đó còn là sự quan tâm chân thành đến người thân, là hành động sẵn lòng giúp đỡ một cụ già qua đường, là ý thức bảo vệ môi trường từ việc nhỏ nhất. Tất cả những mảnh ghép ấy tạo nên một bức tranh hoàn chỉnh về một con người sống đẹp, sống có ích.

Việc xây dựng một lối sống tích cực mang lại ý nghĩa vô cùng to lớn. Trước hết, đối với chính bản thân mỗi người, đó là liều thuốc bổ cho tâm hồn. Một tinh thần lạc quan, mạnh mẽ giúp chúng ta giảm bớt căng thẳng, có đủ sáng suốt và nghị lực để vượt qua mọi nghịch cảnh. Hãy nhìn vào tấm gương của Nick Vujicic, người đàn ông sinh ra không có cả tay lẫn chân. Thay vì đầu hàng số phận, ông đã chọn cách sống tích cực, biến khiếm khuyết của mình thành nguồn cảm hứng vô tận, đi khắp thế giới để lan tỏa thông điệp về niềm tin và nghị lực sống. Chính lối sống tích cực đã giúp ông tìm thấy hạnh phúc và thành công, điều mà nhiều người lành lặn cũng phải ao ước. Sống tích cực còn là con đường dẫn đến thành công bền vững. Khi ta có mục tiêu rõ ràng và một trái tim nhiệt huyết, mọi khó khăn đều trở thành động lực để ta vươn lên.

Không chỉ vậy, lối sống tích cực còn có sức mạnh lan tỏa, góp phần kiến tạo một xã hội văn minh, nhân ái. Một cá nhân tích cực như một ngọn nến nhỏ, có thể thắp sáng cả một không gian. Khi nhiều ngọn nến cùng cháy, chúng sẽ tạo ra một vầng sáng rực rỡ, đẩy lùi bóng tối của sự ích kỷ, vô cảm. Chúng ta đã từng xúc động trước hình ảnh những "ATM gạo", "chuyến xe 0 đồng" trong đại dịch Covid-19, hay tự hào về những màu áo xanh tình nguyện không quản ngại gian khó đến với vùng sâu, vùng xa. Đó chính là những minh chứng sống động cho thấy khi lòng tốt và tinh thần trách nhiệm được lan tỏa, xã hội sẽ trở nên tốt đẹp biết bao.

Tuy nhiên, thật đáng buồn khi trong xã hội vẫn còn tồn tại những lối sống tiêu cực. Một bộ phận giới trẻ ngày nay đang tự giam mình trong thế giới ảo, lãng phí thời gian vào những trò chơi vô bổ. Họ dễ dàng nản lòng trước khó khăn, sống thiếu lý tưởng, ích kỷ và thờ ơ với cộng đồng. Lại có những người rơi vào trạng thái "lạc quan độc hại", luôn cố tỏ ra vui vẻ một cách gượng ép mà không dám đối diện với những cảm xúc thật của mình. Cần hiểu rằng, sống tích cực không phải là phủ nhận nỗi buồn, mà là học cách đi xuyên qua nó một cách mạnh mẽ.

Vậy làm thế nào để hình thành và duy trì lối sống tích cực? Hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân. Chúng ta có thể bắt đầu bằng việc thay đổi tư duy, tập trung vào những điều tốt đẹp và thực hành lòng biết ơn mỗi ngày. Hãy đặt ra cho mình những mục tiêu cụ thể, từ việc đọc hết một cuốn sách đến việc học một kỹ năng mới. Hãy dành thời gian chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần, kết nối với những người bạn tốt, và tham gia các hoạt động cộng đồng ý nghĩa. Mỗi hành động nhỏ, khi được thực hiện đều đặn, sẽ tạo nên một sự thay đổi lớn lao.

Tóm lại, lối sống tích cực chính là chiếc la bàn định hướng cho con thuyền cuộc đời mỗi chúng ta giữa đại dương mênh mông. Đó là sự lựa chọn của trí tuệ và lòng dũng cảm. Là một học sinh đang ngồi trên ghế nhà trường, tôi và các bạn hãy cùng nhau rèn luyện mỗi ngày, từ những việc nhỏ nhất, để xây dựng cho mình một lối sống tích cực. Bởi lẽ, khi chúng ta thay đổi, thế giới xung quanh ta cũng sẽ thay đổi theo hướng tốt đẹp hơn.

C. Câu hỏi ôn tập và bài tập

Để củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng, các em hãy suy ngẫm và trả lời các câu hỏi sau:

Câu hỏi 1: Theo em, tại sao lòng biết ơn lại là một yếu tố quan trọng để hình thành lối sống tích cực? Hãy đưa ra ví dụ từ cuộc sống của em.
Câu hỏi 2: Phân tích ảnh hưởng hai mặt (tích cực và tiêu cực) của mạng xã hội đến việc hình thành lối sống của giới trẻ hiện nay.
Câu hỏi 3: Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày những hành động cụ thể em sẽ làm trong tuần tới để bắt đầu xây dựng lối sống tích cực cho bản thân.

Gợi ý trả lời:

Câu 1: Tập trung vào việc lòng biết ơn giúp ta trân trọng những gì mình có, giảm bớt sự so sánh, đố kỵ, từ đó mang lại cảm giác bình yên và hạnh phúc.
Câu 2: Tích cực (kết nối, học hỏi, lan tỏa điều tốt đẹp) và tiêu cực (nghiện mạng xã hội, sống ảo, bị ảnh hưởng bởi thông tin xấu, áp lực đồng trang lứa).
Câu 3: Liệt kê các hành động cụ thể, khả thi (VD: dậy sớm 15 phút, đọc 10 trang sách, giúp bố mẹ việc nhà, viết nhật ký biết ơn,...).

D. Kết luận & Tóm tắt

Qua bài học này, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về cách viết bài văn nghị luận xã hội với chủ đề "Hình thành lối sống tích cực trong xã hội hiện đại". Các em đã nắm được cách phân tích đề, xây dựng dàn ý logic với các luận điểm chặt chẽ, và tham khảo một bài văn hoàn chỉnh. Quan trọng hơn, bài học mong muốn truyền tải một thông điệp: lối sống tích cực là một sự lựa chọn và cần được rèn luyện mỗi ngày. Nó không chỉ là chìa khóa cho thành công cá nhân mà còn là nền tảng của một xã hội văn minh, tiến bộ. Hãy bắt đầu hành trình kiến tạo cuộc sống ý nghĩa của mình ngay từ hôm nay nhé!