Soạn bài Nghe và nhận biết tính thuyết phục của một ý kiến về thơ tám chữ - Ngữ văn - Lớp 9 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Trong cuộc sống cũng như trong học tập, chúng ta thường xuyên lắng nghe người khác trình bày quan điểm, ý kiến về một vấn đề nào đó. Có khi ta bị thuyết phục hoàn toàn, nhưng cũng có lúc ta lại cảm thấy hoài nghi. Vậy, điều gì làm nên sức mạnh của một ý kiến? Làm thế nào để nhận biết một lập luận là chặt chẽ, đáng tin cậy, đặc biệt là khi bàn luận về một tác phẩm văn học như thơ tám chữ? Bài học hôm nay sẽ trang bị cho các em những kỹ năng quan trọng đó. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu cách "Nghe và nhận biết tính thuyết phục của một ý kiến về thơ tám chữ". Thông qua bài học, các em không chỉ nâng cao khả năng cảm thụ văn học mà còn rèn luyện tư duy phản biện, một kỹ năng thiết yếu cho việc học tập và giao tiếp sau này.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Chuẩn bị trước khi nghe: Nền tảng của sự thấu hiểu

Giống như một vận động viên cần khởi động trước khi thi đấu, việc chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi nghe sẽ giúp các em tiếp thu thông tin một cách chủ động và hiệu quả nhất. Đừng xem nhẹ bước này nhé!

a. Tìm hiểu bối cảnh: Tác phẩm và tác giả

Để đánh giá một ý kiến về thơ tám chữ, trước hết, các em cần có kiến thức nền về chính đối tượng được bàn luận. Hãy tự hỏi mình:

• Bài thơ được nhắc đến là bài nào? Các em cần đọc kỹ lại bài thơ, nắm được nội dung chính, thông điệp, và những hình ảnh, biện pháp tu từ đặc sắc. Ví dụ, nếu ý kiến bàn về bài "Nhớ rừng" của Thế Lữ, các em cần nhớ lại hình ảnh con hổ trong vườn bách thú và nỗi chán ghét thực tại, khát khao tự do mãnh liệt.
• Tác giả là ai? Tìm hiểu đôi nét về cuộc đời, sự nghiệp, và phong cách sáng tác của nhà thơ sẽ giúp các em hiểu sâu hơn về "đứa con tinh thần" của họ.
• Thể thơ tám chữ có đặc điểm gì? Nắm vững các đặc trưng về số chữ, cách gieo vần, ngắt nhịp của thể thơ này sẽ giúp các em đánh giá được những nhận định liên quan đến hình thức nghệ thuật.

b. Xác định mục đích nghe

Các em lắng nghe ý kiến này để làm gì? Việc xác định rõ mục đích sẽ giúp các em tập trung vào những thông tin quan trọng.

• Nghe để hiểu: Tìm hiểu một góc nhìn mới, một cách diễn giải khác về bài thơ.
• Nghe để phản biện: Tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu trong lập luận của người nói để đưa ra ý kiến của riêng mình.
• Nghe để học hỏi: Chú ý đến cách người nói trình bày, lập luận, sử dụng ngôn từ để học tập.

c. Chuẩn bị công cụ ghi chép

Đừng chỉ nghe bằng tai, hãy "nghe" bằng cả bút và giấy. Việc ghi chép giúp các em không bỏ lỡ thông tin quan trọng và hệ thống hóa suy nghĩ của mình. Hãy chuẩn bị sẵn sàng:

• Sổ tay và bút.
• Hoặc các em có thể kẻ sẵn một bảng với các cột: Luận điểm chính, Lý lẽ, Bằng chứng, và Câu hỏi/Thắc mắc.

2. Trong khi nghe: Lắng nghe chủ động và ghi chép thông minh

Đây là giai đoạn quan trọng nhất. Khả năng tập trung và kỹ thuật ghi chép sẽ quyết định hiệu quả của buổi nghe.

a. Thế nào là lắng nghe chủ động?

Lắng nghe chủ động không chỉ là việc giữ im lặng để người khác nói. Đó là một quá trình tư duy tích cực, bao gồm:

• Tập trung tối đa: Tạm gác lại những suy nghĩ riêng, hướng toàn bộ sự chú ý vào người nói và nội dung họ trình bày.
• Không phán xét vội vàng: Hãy lắng nghe trọn vẹn ý kiến trước khi đưa ra bất kỳ nhận định nào, dù là đồng tình hay phản đối.
• Chú ý đến các yếu tố phi ngôn ngữ: Giọng điệu (nhấn nhá, quả quyết, ngập ngừng), ánh mắt, cử chỉ của người nói cũng có thể tiết lộ nhiều điều về sự chắc chắn và tâm huyết của họ đối với ý kiến đó.

b. Kỹ thuật ghi chép hiệu quả

Mục tiêu của ghi chép không phải là chép lại từng lời người nói, mà là nắm bắt được cấu trúc lập luận của họ.

Cấu trúc cốt lõi của một ý kiến thuyết phục thường bao gồm 3 thành phần không thể tách rời: LUẬN ĐIỂM - LÝ LẼ - BẰNG CHỨNG.

Hãy cố gắng ghi chép theo cấu trúc này:

• Ghi lại luận điểm: Đây là ý kiến, quan điểm chính mà người nói muốn thuyết phục người nghe. Thường được nêu ở đầu hoặc cuối phần trình bày. Ví dụ: "Theo tôi, nét đặc sắc nhất của bài thơ A không phải ở nội dung mà ở sự sáng tạo trong việc sử dụng vần và nhịp điệu."
• Tóm tắt các lý lẽ: Đây là những lời giải thích, lập luận nhằm làm sáng tỏ cho luận điểm. Hãy ghi lại dưới dạng các gạch đầu dòng ngắn gọn. Ví dụ: "- Nhịp điệu linh hoạt, mô phỏng cảm xúc nhân vật. - Cách gieo vần độc đáo, tạo nhạc tính cho thơ."
• Trích dẫn các bằng chứng: Đây là những minh chứng cụ thể để chứng minh cho lý lẽ là đúng đắn. Trong văn học, bằng chứng thường là các câu thơ, hình ảnh được trích dẫn trực tiếp từ tác phẩm. Hãy ghi lại một vài bằng chứng tiêu biểu.

3. Sau khi nghe: Nhận biết và đánh giá tính thuyết phục

Khi người nói kết thúc, đây là lúc bộ não của các em làm việc tích cực nhất. Dựa vào những gì đã nghe và ghi chép, hãy bắt đầu quá trình phân tích, đánh giá.

a. "Giải phẫu" một ý kiến: Luận điểm, Lý lẽ và Bằng chứng

Hãy xem lại phần ghi chép và trả lời các câu hỏi sau để kiểm tra cấu trúc của ý kiến:

• Luận điểm có rõ ràng không? Ý kiến chính có được nêu một cách trực tiếp, dễ hiểu không? Hay nó mập mờ, chung chung? Một luận điểm mạnh phải cụ thể và có khả năng tranh luận.
• Lý lẽ có logic và hợp lý không? Các lý lẽ có thực sự hỗ trợ cho luận điểm không? Mối liên kết giữa luận điểm và lý lẽ có chặt chẽ không? Hãy cẩn thận với những lập luận vòng vo, mâu thuẫn hoặc suy diễn thiếu căn cứ.
• Bằng chứng có xác thực và tiêu biểu không? Các câu thơ, chi tiết được trích dẫn có chính xác không? Chúng có thực sự minh họa cho lý lẽ hay không? Một vài bằng chứng đắt giá, tiêu biểu sẽ có sức nặng hơn rất nhiều so với việc liệt kê tràn lan.

b. Các tiêu chí vàng để đánh giá tính thuyết phục

Để đánh giá toàn diện, các em hãy dựa vào các tiêu chí sau:

1. Tính mới mẻ, sâu sắc: Ý kiến này có đem lại một góc nhìn mới, một phát hiện thú vị nào về bài thơ không? Hay chỉ là lặp lại những điều đã quá quen thuộc?
2. Sự chặt chẽ trong lập luận: Toàn bộ phần trình bày có phải là một hệ thống thống nhất, nơi lý lẽ và bằng chứng cùng hướng về làm sáng tỏ luận điểm hay không?
3. Sự am hiểu về tác phẩm: Qua cách phân tích, người nói có cho thấy họ thực sự hiểu sâu sắc về bài thơ, về tác giả và về đặc trưng thể loại không?
4. Thái độ của người trình bày: Người nói có thể hiện sự tôn trọng đối với tác phẩm và người nghe không? Một thái độ tự tin, đĩnh đạc nhưng khiêm tốn và cầu thị sẽ luôn tạo được thiện cảm và tăng tính thuyết phục.

4. Thực hành: Phân tích một ý kiến mẫu về thơ tám chữ

Bây giờ, chúng ta hãy cùng nhau áp dụng những kiến thức trên để phân tích một ý kiến giả định về bài thơ "Vội vàng" của Xuân Diệu.

a. Ý kiến mẫu

"Nhiều người cho rằng sức sống của bài thơ 'Vội vàng' nằm ở quan niệm sống mới mẻ, táo bạo. Tuy nhiên, theo tôi, yếu tố cốt lõi tạo nên sự ám ảnh của 'Vội vàng' chính là cách Xuân Diệu sử dụng thể thơ tám chữ một cách đầy biến ảo để diễn tả dòng chảy cuồng nhiệt của cảm xúc. Chính hình thức nghệ thuật đã chắp cánh cho nội dung tư tưởng của bài thơ."

b. Phân tích và đánh giá ý kiến

Chúng ta sẽ cùng "mổ xẻ" ý kiến này dựa trên các tiêu chí đã học.

1. Xác định Luận điểm - Lý lẽ - Bằng chứng (giả định):
   • Luận điểm: Sức hấp dẫn của "Vội vàng" đến từ việc sử dụng biến ảo thể thơ tám chữ để diễn tả cảm xúc cuồng nhiệt.
   • Lý lẽ 1 (có thể người nói sẽ dùng): Nhịp thơ được thay đổi liên tục, từ khoan thai, nhẹ nhàng sang dồn dập, gấp gáp, phù hợp với sự thay đổi trong mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình.
   • Bằng chứng cho Lý lẽ 1: So sánh nhịp 3/5, 4/4 ở những câu đầu ("Của ong bướm này đây tuần tháng mật") với nhịp thơ vắt dòng, dồn dập ở đoạn sau ("Ta muốn ôm / Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn").
   • Lý lẽ 2 (có thể người nói sẽ dùng): Các câu thơ được kéo dài, co ngắn bất định, phá vỡ cấu trúc truyền thống của thơ tám chữ, tạo nên một giọng điệu say mê, sôi nổi.
   • Bằng chứng cho Lý lẽ 2: Chỉ ra những câu thơ chỉ có 2, 3 chữ xen kẽ với những câu 8 chữ, tạo cảm giác như một lời đối thoại, một tiếng reo vui đầy ngẫu hứng.
2. Đánh giá tính thuyết phục:
   • Tính rõ ràng, chặt chẽ: Luận điểm rất rõ ràng, tập trung vào hình thức nghệ thuật. Các lý lẽ và bằng chứng (giả định) đều xoay quanh việc chứng minh cho luận điểm đó. Đây là một lập luận chặt chẽ.
   • Tính mới mẻ, sâu sắc: Ý kiến này khá sâu sắc vì không chỉ dừng lại ở việc phân tích nội dung (điều mà nhiều người đã làm), mà đi sâu vào mối quan hệ giữa nội dung và hình thức. Nó cho thấy hình thức không chỉ là "cái vỏ" mà còn là một phần quan trọng tạo nên linh hồn tác phẩm.
   • Độ tin cậy của bằng chứng: Các bằng chứng được lấy trực tiếp từ văn bản, rất xác thực và có khả năng minh họa cao cho các lý lẽ.

Kết luận nhỏ: Dựa trên phân tích, đây là một ý kiến có tính thuyết phục cao vì nó rõ ràng, có cấu trúc logic, bằng chứng xác thực và đưa ra được một góc nhìn sâu sắc về tác phẩm.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Hãy dành thời gian suy ngẫm và trả lời các câu hỏi sau để củng cố kiến thức nhé!

1. Câu hỏi 1: Theo em, tại sao việc phân biệt rõ ràng giữa lý lẽ và bằng chứng lại quan trọng khi đánh giá tính thuyết phục của một ý kiến?

   Gợi ý trả lời: Lý lẽ là lập luận, là cầu nối logic giữa luận điểm và bằng chứng. Bằng chứng là minh chứng cụ thể. Nếu chỉ có lý lẽ mà không có bằng chứng thì lập luận đó là suy diễn, sáo rỗng. Nếu chỉ có bằng chứng mà không có lý lẽ thì đó chỉ là sự liệt kê rời rạc, không có sức thuyết phục. Cả hai phải đi đôi với nhau.

2. Câu hỏi 2: Khi lắng nghe một ý kiến về văn học mà em không đồng tình, em sẽ làm gì để đưa ra phản hồi một cách văn minh và có tính xây dựng?

   Gợi ý trả lời: Em sẽ lắng nghe trọn vẹn ý kiến của họ. Ghi nhận những điểm hợp lý (nếu có). Sau đó, trình bày quan điểm của mình một cách rõ ràng, cũng dựa trên cấu trúc luận điểm - lý lẽ - bằng chứng. Sử dụng thái độ tôn trọng, tập trung vào tranh luận về ý kiến chứ không công kích cá nhân.

3. Bài tập thực hành: Hãy tìm nghe một bài bình giảng hoặc một video phân tích về một bài thơ tám chữ mà em yêu thích (ví dụ: "Tây Tiến" của Quang Dũng, "Bên kia sông Đuống" của Hoàng Cầm...). Sau đó, hãy áp dụng các bước đã học để ghi chép và viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150-200 chữ) đánh giá tính thuyết phục của ý kiến trong bài bình giảng/video đó.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Bài học hôm nay đã cung cấp cho các em một bộ công cụ hoàn chỉnh để "Nghe và nhận biết tính thuyết phục của một ý kiến về thơ tám chữ". Các em hãy nhớ rằng, kỹ năng này không chỉ gói gọn trong môn Ngữ văn. Nó là chìa khóa giúp các em trở thành một người biết lắng nghe, có tư duy phản biện và khả năng giao tiếp hiệu quả trong mọi lĩnh vực của cuộc sống. Hãy luôn chủ động chuẩn bị, lắng nghe một cách tích cực, và đánh giá ý kiến dựa trên một hệ thống tiêu chí rõ ràng: luận điểm, lý lẽ, và bằng chứng. Chúc các em sẽ luôn tự tin khi tiếp nhận và trao đổi tri thức, biến mỗi cuộc thảo luận thành một cơ hội để học hỏi và phát triển bản thân.