Soạn bài Người cầm quyền khôi phục uy quyền - Ngữ văn - Lớp 10 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 10 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những đoạn trích kinh điển nhất của văn học thế giới: "Người cầm quyền khôi phục uy quyền", trích từ tiểu thuyết bất hủ "Những người khốn khổ" của đại văn hào Victor Hugo. Đoạn trích này không chỉ là một màn đối đầu kịch tính giữa hai nhân vật, hai thế giới quan đối lập, mà còn là nơi kết tinh những giá trị nhân đạo sâu sắc của tác giả. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững kiến thức nền về tác giả, tác phẩm; có khả năng phân tích sâu sắc tâm lí, hành động của các nhân vật chính như Gia-ve, Giăng Van-giăng, Phăng-tin; và quan trọng nhất là cảm nhận được sức mạnh của tình yêu thương có thể chiến thắng cả những định kiến và luật pháp hà khắc nhất. Hãy cùng bắt đầu hành trình khám phá uy quyền đích thực của lòng nhân ái nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả Victor Hugo (1802-1885)

Victor Hugo không chỉ là một cái tên, ông là một biểu tượng vĩ đại của văn học Pháp thế kỷ XIX. Ông là nhà thơ, nhà tiểu thuyết, nhà viết kịch kiệt xuất, và là người dẫn dắt của chủ nghĩa lãng mạn Pháp.

• Cuộc đời: Sinh ra trong một gia đình có cha là tướng lĩnh dưới thời Napoléon, tuổi thơ của Hugo gắn liền với những biến động chính trị của nước Pháp. Ông sớm bộc lộ tài năng văn chương và có một sự nghiệp sáng tác đồ sộ, trải dài trên nhiều lĩnh vực.
• Sự nghiệp văn học: Các tác phẩm của ông luôn hướng về những con người bình thường, những số phận bất hạnh trong xã hội. Ông cất lên tiếng nói bênh vực người nghèo khổ, lên án sự bất công và ca ngợi tình yêu thương, lòng vị tha.
• Tác phẩm tiêu biểu: "Nhà thờ Đức Bà Paris" (1831), "Những người khốn khổ" (1862), tập thơ "Trừng phạt" (1853),...
• Phong cách: Sáng tác của Hugo mang đậm dấu ấn của chủ nghĩa lãng mạn với bút pháp miêu tả tương phản gay gắt, những hình tượng nhân vật có tầm vóc phi thường, những tình huống kịch tính và cảm hứng nhân đạo dạt dào.

2. Tác phẩm "Những người khốn khổ" (Les Misérables)

"Những người khốn khổ" được xem là một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất của thế kỷ XIX, là tác phẩm tâm huyết nhất trong sự nghiệp của Victor Hugo. Ông đã dành gần 20 năm để hoàn thành kiệt tác này.

"Chừng nào trên mặt đất, sự dốt nát và khốn cùng còn tồn tại, thì những cuốn sách như loại này còn có thể có ích." - Victor Hugo

• Bối cảnh: Tác phẩm lấy bối cảnh nước Pháp trong khoảng hơn 20 năm đầu thế kỷ XIX, một giai đoạn đầy biến động sau Cách mạng Pháp.
• Nội dung chính: Cuốn tiểu thuyết xoay quanh cuộc đời của Giăng Van-giăng, một người tù khổ sai phải chạy trốn pháp luật. Qua hành trình của ông, Hugo đã vẽ nên một bức tranh xã hội Pháp rộng lớn với đủ mọi tầng lớp, từ những người cùng khổ dưới đáy xã hội đến giới cầm quyền, tư sản. Tác phẩm là bản cáo trạng đanh thép về sự bất công xã hội và là bài ca về tình yêu thương, sự hy sinh và khả năng hoàn lương của con người.

3. Đoạn trích "Người cầm quyền khôi phục uy quyền"

a. Vị trí và bối cảnh

Đoạn trích nằm ở cuối phần thứ nhất của tiểu thuyết. Trước đó, Giăng Van-giăng, sau khi ra tù, đã được giám mục Myriel cảm hóa và quyết định sống một cuộc đời lương thiện. Ông đổi tên thành Ma-đơ-len, trở thành một thị trưởng giàu có và được mọi người kính trọng. Ông cưu mang Phăng-tin, một người phụ nữ bất hạnh bị xã hội ruồng bỏ. Tuy nhiên, thanh tra Gia-ve, một kẻ luôn bị ám ảnh bởi quá khứ của Giăng Van-giăng, đã không ngừng truy lùng ông. Để cứu một người vô tội bị bắt oan là Giăng Van-giăng, ông Ma-đơ-len đã tự thú mình chính là người tù khổ sai năm xưa. Đoạn trích diễn ra ngay sau khi Giăng Van-giăng trở về từ tòa án, trong phòng bệnh của Phăng-tin.

b. Tóm tắt đoạn trích

Gia-ve, đại diện cho luật pháp, đến bắt Giăng Van-giăng ngay tại giường bệnh của Phăng-tin. Hắn tỏ ra thô bạo, tàn nhẫn, bất chấp tình trạng nguy kịch của người phụ nữ. Giăng Van-giăng cố gắng thuyết phục Gia-ve cho ông ba ngày để đi tìm Cô-dét (con gái Phăng-tin) về cho cô, nhưng Gia-ve kiên quyết từ chối. Sự tàn nhẫn của Gia-ve đã gây ra một cú sốc quá lớn, khiến Phăng-tin chết trong nỗi tuyệt vọng. Đau đớn và phẫn nộ, Giăng Van-giăng đã dùng sức mạnh của mình để khống chế Gia-ve, rồi đến bên giường Phăng-tin, thì thầm với người đã khuất và khôi phục lại uy quyền của tình thương.

c. Bố cục

Văn bản có thể chia làm 3 phần chính:

• Phần 1 (Từ đầu đến "...hắn đứng sững lại"): Gia-ve xuất hiện với thái độ hống hách, tàn nhẫn, quyết bắt Giăng Van-giăng.
• Phần 2 (Tiếp theo đến "...chị đáng thương kia"): Cuộc đối đầu căng thẳng giữa Giăng Van-giăng và Gia-ve, đỉnh điểm là cái chết của Phăng-tin.
• Phần 3 (Còn lại): Giăng Van-giăng khôi phục uy quyền của lòng nhân ái trước Gia-ve.

II. Đọc hiểu văn bản

1. Phân tích nhân vật Gia-ve (Javert) - Biểu tượng của luật pháp vô cảm

Gia-ve không phải là một nhân vật phản diện đơn thuần. Hắn là hiện thân cho một hệ thống luật pháp cứng nhắc, máy móc và thiếu tình người của xã hội đương thời.

a. Chân dung của một người cầm quyền máy móc

Hugo miêu tả Gia-ve không chỉ qua hành động mà còn qua ngoại hình và ngôn ngữ, tạo nên một hình ảnh đầy ấn tượng và đáng sợ.

• Ngoại hình và cử chỉ: Gia-ve xuất hiện với "bộ mặt gớm ghiếc", "cái nhìn như cái móc sắt". Hắn túm lấy cổ áo Giăng Van-giăng, một hành động thể hiện sự thô bạo, thiếu tôn trọng, coi đối phương không phải con người mà là một món đồ vật, một tên tội phạm.
• Ngôn ngữ: Lời nói của Gia-ve cộc lốc, ra lệnh, đầy sự miệt thị: "Mau!", "Mày!". Hắn gọi một vị thị trưởng đáng kính là "mày", cho thấy trong mắt hắn, một khi đã là tội phạm thì mãi mãi là tội phạm, không có quyền được tôn trọng.
• Hành động: Đỉnh điểm của sự tàn nhẫn là khi hắn hét vào tai Phăng-tin đang hấp hối sự thật về Giăng Van-giăng. Hắn không có một chút mảy may thương cảm, coi việc bắt tội phạm là trên hết, bất chấp sinh mạng con người. Tiếng thét của hắn được ví như "tiếng con thú gầm", cho thấy hắn đã mất hết nhân tính, chỉ còn lại bản năng của một con thú săn mồi.

b. Sự xung đột giữa "con người chức năng" và "con người đạo đức"

Gia-ve là một "con người chức năng" điển hình. Hắn được sinh ra trong nhà tù, coi luật pháp là chân lí tuyệt đối. Đối với hắn, xã hội chỉ có hai loại: người tuân thủ luật pháp và kẻ phạm tội. Không có vùng xám, không có sự cảm thông. Hắn không thể hiểu được tại sao thị trưởng Ma-đơ-len lại tự thú để cứu một người khác, cũng như không thể hiểu được lời khẩn cầu "ba ngày" của Giăng Van-giăng. Trong thế giới của Gia-ve, những hành động đó là vô lí, là sự yếu đuối. Hắn đại diện cho một thứ công lý mù quáng, chỉ biết trừng phạt mà không biết yêu thương.

2. Phân tích nhân vật Giăng Van-giăng (Jean Valjean) - Biểu tượng của tình thương và lòng nhân ái

Đối lập hoàn toàn với Gia-ve, Giăng Van-giăng hiện lên với sức mạnh không đến từ quyền lực hay luật pháp, mà đến từ trái tim nhân hậu và tình yêu thương con người.

a. Tình thương vô bờ bến dành cho Phăng-tin

Giăng Van-giăng coi việc chăm sóc Phăng-tin và tìm lại con gái cho cô là trách nhiệm thiêng liêng. Lời nói của ông với Phăng-tin luôn nhẹ nhàng, đầy an ủi ("Tôi vẫn ở đây... Cô-dét của chị sẽ đến"). Khi đối mặt với Gia-ve, ông không nghĩ cho bản thân mà chỉ lo lắng cho Phăng-tin. Lời khẩn cầu "cho tôi ba ngày" không phải để trốn chạy, mà là để thực hiện lời hứa với một người mẹ sắp lìa đời. Đó là lời hứa của danh dự, của tình người.

b. Sức mạnh của lòng nhân ái đối đầu với quyền lực

Dù có sức mạnh thể chất phi thường (bẻ gãy chiếc giường gỗ), Giăng Van-giăng lại chọn cách đối xử với Gia-ve một cách bình tĩnh và đầy phẩm giá. Ông không dùng bạo lực để chống lại bạo lực. Thay vào đó, ông dùng lời nói nhỏ nhẹ, lí lẽ của tình người: "Tôi muốn nói riêng với chị một câu". Sức mạnh của ông nằm ở sự điềm tĩnh, ở ánh nhìn khiến Gia-ve phải run sợ. Ánh nhìn đó không phải là sự đe dọa, mà là ánh nhìn của một con người có chính nghĩa, có đạo đức, một thứ uy quyền vượt lên trên luật pháp mà Gia-ve đại diện.

c. Hình ảnh "người cầm quyền" đích thực

Tiêu đề "Người cầm quyền khôi phục uy quyền" mang ý nghĩa sâu sắc. Người cầm quyền ở đây không phải Gia-ve, kẻ có chức vụ, mà chính là Giăng Van-giăng. Ông đã "khôi phục" lại uy quyền của lòng nhân ái, của tình người, thứ đã bị Gia-ve và xã hội tàn nhẫn chà đạp. Hành động ông thì thầm vào tai người chết, hứa sẽ chăm sóc cho Cô-dét, là hành động khẳng định giá trị cao cả nhất của con người. Trước hành động đó, Gia-ve, kẻ đại diện cho quyền lực nhà nước, đã phải "run sợ" và lùi bước. Uy quyền của tình thương đã chiến thắng uy quyền của bạo lực.

3. Phân tích nhân vật Phăng-tin (Fantine) - Nạn nhân của xã hội bất công

a. Nỗi đau và niềm hy vọng của người mẹ

Phăng-tin là hình ảnh thu nhỏ của những người phụ nữ bất hạnh trong xã hội cũ. Cả cuộc đời cô là một chuỗi bi kịch, bị lừa dối, bị xã hội khinh rẻ, phải bán tóc, bán răng, bán cả thân mình để nuôi con. Niềm hy vọng duy nhất của cô là đứa con gái Cô-dét. Ngay cả trong cơn mê sảng cuối đời, cô vẫn mỉm cười khi nghe Giăng Van-giăng hứa sẽ mang con về. Tình mẫu tử là ánh sáng le lói duy nhất trong cuộc đời tăm tối của cô.

b. Cái chết bi thảm và ý nghĩa tố cáo

Cái chết của Phăng-tin là đỉnh điểm của bi kịch. Cô không chết vì bệnh tật, mà chết vì cú sốc do sự tàn nhẫn của Gia-ve gây ra. Cái chết của cô là một bản cáo trạng đanh thép đối với xã hội vô nhân đạo đã đẩy cô vào đường cùng, và đối với bộ máy luật pháp mà Gia-ve là đại diện. Qua cái chết này, Hugo cho thấy sự đối lập gay gắt giữa hai con người: một bên là Giăng Van-giăng cố gắng cứu vớt, một bên là Gia-ve tâm địa sắt đá đẩy người ta đến cái chết. Phăng-tin trở thành nạn nhân, thành vật hi sinh trên bàn cờ của cuộc đối đầu giữa cái thiện và cái ác, giữa tình thương và luật pháp.

III. Đặc sắc nghệ thuật

1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật tương phản

Hugo là bậc thầy của nghệ thuật tương phản. Trong đoạn trích, sự đối lập giữa Giăng Van-giăng và Gia-ve được đẩy lên đến đỉnh điểm, thể hiện trên mọi phương diện:

Sự tương phản này không chỉ làm nổi bật tính cách nhân vật mà còn thể hiện rõ tư tưởng của tác giả: ca ngợi tình thương và lên án sự tàn bạo.

2. Bút pháp lãng mạn chủ nghĩa

Đoạn trích là một minh chứng tiêu biểu cho bút pháp lãng mạn của Victor Hugo:

• Xây dựng tình huống kịch tính: Cuộc đối đầu diễn ra trong một không gian hẹp (phòng bệnh), thời gian gấp gáp, đẩy cảm xúc của nhân vật và người đọc lên cao trào.
• Sử dụng các chi tiết, hình ảnh phóng đại: Sức mạnh của Giăng Van-giăng được miêu tả gần như siêu phàm (bẻ gãy giường). Gia-ve được so sánh với ác quỷ, thú dữ. Phăng-tin được ví như một ngọn nến sắp tắt. Những hình ảnh này tạo ấn tượng mạnh mẽ và khắc sâu tư tưởng chủ đề.
• Lí tưởng hóa nhân vật tích cực: Giăng Van-giăng được xây dựng như một vị thánh, một biểu tượng gần như hoàn hảo của lòng vị tha và sức mạnh đạo đức.

3. Ngôn ngữ và giọng điệu trần thuật

Lời kể của người dẫn chuyện đóng vai trò quan trọng. Giọng điệu trần thuật linh hoạt, khi thì khách quan miêu tả, khi lại bộc lộ trực tiếp thái độ, tình cảm. Người kể chuyện rõ ràng đứng về phía những người khốn khổ, dành cho họ sự yêu thương, trân trọng (gọi Phăng-tin là "chị đáng thương kia") và lên án, phê phán những kẻ tàn nhẫn như Gia-ve. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, biểu cảm, góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho câu chuyện.

IV. Tổng kết

1. Giá trị nội dung

Đoạn trích "Người cầm quyền khôi phục uy quyền" đã khắc họa thành công cuộc đối đầu không khoan nhượng giữa một bên là luật pháp hà khắc, vô nhân tính (Gia-ve) và một bên là tình yêu thương con người bao la, cao cả (Giăng Van-giăng). Qua đó, tác phẩm khẳng định một chân lí vĩnh hằng: uy quyền đích thực không nằm ở chức vụ hay bạo lực, mà nằm ở sức mạnh của lòng nhân ái. Tình thương có thể cảm hóa, cứu rỗi và chiến thắng tất cả.

2. Giá trị nhân đạo

Tác phẩm thấm đẫm tinh thần nhân đạo của Victor Hugo. Ông bày tỏ niềm xót thương vô hạn với những số phận bất hạnh như Phăng-tin, ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn và hành động cao cả của Giăng Van-giăng. Đồng thời, ông lên án mạnh mẽ trật tự xã hội bất công, những định kiến tàn nhẫn đã đẩy con người vào bi kịch. Tác phẩm gieo vào lòng người đọc niềm tin vào bản chất tốt đẹp của con người và khát vọng về một xã hội công bằng, nhân ái hơn.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Câu 1: Phân tích nhân vật Gia-ve trong đoạn trích. Theo em, tại sao Victor Hugo lại xây dựng một nhân vật đại diện cho pháp luật nhưng lại mang những đặc điểm của "thú dữ" và "ác quỷ"?

   Gợi ý trả lời: Phân tích các chi tiết về ngoại hình, ngôn ngữ, hành động của Gia-ve. Lí giải việc tác giả xây dựng nhân vật như vậy là để phê phán một thứ luật pháp chỉ có trừng phạt mà thiếu đi tình người, một thứ công lý mù quáng, vô cảm.

2. Câu 2: So sánh và làm rõ sự đối lập giữa "uy quyền" của Gia-ve và "uy quyền" của Giăng Van-giăng. Qua đó, hãy giải thích ý nghĩa nhan đề "Người cầm quyền khôi phục uy quyền".

   Gợi ý trả lời: Uy quyền của Gia-ve đến từ chức vụ, bạo lực. Uy quyền của Giăng Van-giăng đến từ đạo đức, tình thương. Nhan đề cho thấy người cầm quyền thực sự là Giăng Van-giăng, người đã dùng lòng nhân ái để chiến thắng bạo lực, khôi phục lại giá trị và phẩm giá con người.

3. Câu 3: Phân tích ý nghĩa cái chết của nhân vật Phăng-tin. Cái chết này có vai trò như thế nào trong việc thể hiện chủ đề và tư tưởng của đoạn trích?

   Gợi ý trả lời: Cái chết của Phăng-tin là đỉnh điểm bi kịch, là kết quả trực tiếp từ sự tàn nhẫn của Gia-ve. Nó tố cáo xã hội bất công, làm nổi bật sự đối đầu giữa cái thiện và cái ác, đồng thời là động lực cho hành động "khôi phục uy quyền" của Giăng Van-giăng.

4. Câu 4: Bằng những hiểu biết từ đoạn trích, hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của em về mối quan hệ giữa luật pháp và tình người.

   Gợi ý trả lời: Nêu lên vai trò cần thiết của luật pháp để duy trì trật tự xã hội. Tuy nhiên, luật pháp cần phải dựa trên nền tảng của tình người, của lòng nhân ái để không trở thành công cụ máy móc, vô cảm. Liên hệ với thực tế cuộc sống để làm rõ quan điểm.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua việc phân tích đoạn trích "Người cầm quyền khôi phục uy quyền", chúng ta đã chứng kiến một màn đối đầu đầy kịch tính, nơi sức mạnh của tình thương và lòng nhân ái đã chiến thắng luật pháp hà khắc và vô cảm. Hình tượng Giăng Van-giăng và Gia-ve mãi là những biểu tượng bất hủ cho hai quan niệm đối lập về công lý. Bài học mà Victor Hugo gửi gắm vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay: một xã hội chỉ thực sự tốt đẹp khi luật pháp được soi chiếu bởi ánh sáng của tình người. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em không chỉ hiểu sâu hơn về một tác phẩm văn học kinh điển mà còn có thêm những suy ngẫm về giá trị của lòng trắc ẩn trong cuộc sống. Để cảm nhận trọn vẹn hơn thông điệp của tác giả, các em hãy tìm đọc toàn bộ tiểu thuyết "Những người khốn khổ" nhé!