Soạn bài Người thứ bảy - Ngữ văn - Lớp 9 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một tác phẩm văn học hiện đại đặc sắc đến từ Nhật Bản - truyện ngắn "Người thứ bảy" của nhà văn Haruki Murakami. Đây không chỉ là một câu chuyện về thảm họa thiên nhiên, mà còn là một hành trình sâu sắc vào thế giới nội tâm con người, đối diện với nỗi sợ hãi, mặc cảm tội lỗi và tìm kiếm sự cứu rỗi. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững được cốt truyện, phân tích được diễn biến tâm lí phức tạp của nhân vật, hiểu rõ những thông điệp nhân văn sâu sắc mà tác giả gửi gắm. Đồng thời, các em sẽ được rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản tự sự có yếu tố kì ảo, một thể loại rất độc đáo và hấp dẫn.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả Haruki Murakami

Haruki Murakami (sinh năm 1949) là một trong những nhà văn Nhật Bản nổi tiếng và có ảnh hưởng nhất trên thế giới hiện nay.
Phong cách sáng tác: Tác phẩm của ông thường mang đậm màu sắc siêu thực, kì ảo, pha trộn giữa hiện thực và mộng mị. Ông thường khám phá các chủ đề về sự cô đơn, mất mát, đi tìm bản ngã và những góc khuất trong tâm hồn con người hiện đại.
Tầm ảnh hưởng: Các tác phẩm của ông như "Rừng Na Uy", "Biên niên kí chim vặn dây cót", "1Q84" đã được dịch ra hơn 50 thứ tiếng và nhận được nhiều giải thưởng văn học danh giá.

2. Tác phẩm "Người thứ bảy"

"Người thứ bảy" (The Seventh Man) là một truyện ngắn nằm trong tập truyện "The Elephant Vanishes" (Voi biến mất), xuất bản năm 1993.

Tóm tắt cốt truyện: Truyện kể về một người đàn ông giấu tên, tự gọi mình là "người thứ bảy". Ông hồi tưởng lại bi kịch kinh hoàng thời thơ ấu: trong một trận bão, người bạn thân nhất của ông là K. đã bị một con sóng khổng lồ cuốn đi trước mắt ông. Bị ám ảnh bởi hình ảnh K. mỉm cười trong con sóng và cảm giác tội lỗi vì đã không cứu được bạn, ông đã sống 40 năm trong sợ hãi, trốn chạy quá khứ, không dám trở về quê hương hay kết hôn. Cuối cùng, nhờ những bức tranh của K. để lại, ông quyết định trở về, đối mặt với bãi biển năm xưa và nhận ra sự thật, từ đó giải thoát cho tâm hồn mình.
Bố cục: Có thể chia văn bản thành 3 phần:
- Phần 1 (Từ đầu đến "...nuốt chửng tất cả"): Kí ức về bi kịch tuổi thơ - cái chết của K.
- Phần 2 (Tiếp theo đến "...tôi đã làm đúng"): Cuộc sống trốn chạy, đầy ám ảnh và day dứt của nhân vật "tôi" trong suốt 40 năm.
- Phần 3 (Còn lại): Hành trình trở về, đối mặt với quá khứ và sự cứu rỗi tâm hồn.
Ngôi kể và tác dụng:
- Truyện được kể theo ngôi thứ nhất, người kể xưng "tôi" (chính là người thứ bảy).
- Tác dụng: Giúp câu chuyện mang tính chân thực, gần gũi. Người đọc có thể trực tiếp thâm nhập vào thế giới nội tâm phức tạp, đầy giằng xé của nhân vật. Nó nhấn mạnh tính chất cá nhân của nỗi đau, của sự ám ảnh và của hành trình chữa lành.

II. PHÂN TÍCH CHI TIẾT VĂN BẢN

1. Bi kịch tuổi thơ và con sóng định mệnh

a. Bối cảnh và điềm báo

Câu chuyện bắt đầu với một khung cảnh tưởng chừng yên bình - khoảnh khắc "mắt bão" đi qua. Sự tĩnh lặng tạm thời này lại chính là điềm báo cho một thảm họa sắp ập đến. Tác giả miêu tả sự im lặng đến "kì quái", "không một tiếng động", tạo ra một không khí căng thẳng, hồi hộp. Quyết định ra bờ biển của hai cậu bé trong khoảnh khắc mong manh ấy chính là khởi đầu cho bi kịch không thể nào quên.

b. Hình ảnh con sóng khổng lồ - biểu tượng của sự hủy diệt

Con sóng không được miêu tả đơn thuần như một hiện tượng thiên nhiên. Dưới con mắt của một đứa trẻ đang hoảng loạn, nó hiện lên như một sinh vật sống khổng lồ, độc ác.

Hình dáng: Nó "vươn cái lưỡi dài của nó lên cao tít", "như một con mãng xà khổng lồ".
Hành động: Nó "chồm lên", "nuốt chửng" K. một cách tàn nhẫn.
Ý nghĩa biểu tượng: Con sóng đại diện cho những thế lực bất khả kháng của tự nhiên, những bi kịch bất ngờ trong cuộc đời mà con người không thể lường trước hay chống lại. Nó cũng là hình ảnh hóa cho nỗi sợ hãi nguyên thủy, thẳm sâu trong tâm trí nhân vật "tôi".

c. Cái chết của K. và chi tiết kì ảo

Cái chết của K. là tâm điểm của bi kịch. Điều gây ám ảnh nhất không phải là việc K. bị cuốn đi, mà là chi tiết K. ở bên trong con sóng, quay lại nhìn người kể chuyện và mỉm cười. Đây là một chi tiết mang đậm màu sắc kì ảo, siêu thực của Murakami.

Dưới góc độ hiện thực: Có thể đây chỉ là ảo ảnh do tâm trí quá sốc và hoảng loạn của nhân vật "tôi" tạo ra. Ánh sáng khúc xạ qua làn nước có thể tạo ra một hình ảnh méo mó.
Dưới góc độ biểu tượng: Nụ cười của K. trở thành một biểu tượng đa nghĩa. Nó có thể là sự chấp nhận số phận, một lời từ biệt, hoặc trong tâm trí tội lỗi của nhân vật "tôi", nó là một lời trách móc, một sự chế giễu cho sự bất lực của mình. Chính sự mơ hồ này đã khoét sâu vào nỗi dằn vặt của người ở lại.

2. Bốn mươi năm trốn chạy và nỗi ám ảnh triền miên

a. Những sang chấn tâm lí

Bi kịch năm xưa đã để lại những vết sẹo không thể xóa nhòa trong tâm hồn người thứ bảy. Nỗi đau hóa thành những sang chấn tâm lí nặng nề:

Những cơn ác mộng: Ông liên tục mơ thấy mình ở trong con sóng, đối diện với nụ cười của K. Giấc mơ là sự tái hiện không ngừng của nỗi kinh hoàng.
Nỗi sợ nước (Hydrophobia): Ông sợ hãi tất cả những gì liên quan đến nước: không dám đi bơi, không dám lên thuyền. Nước, từ một phần của tự nhiên, đã trở thành biểu tượng của cái chết và sự đe dọa.

b. Mặc cảm tội lỗi và cuộc sống tha hương

Nỗi ám ảnh lớn nhất của nhân vật không chỉ là sợ hãi, mà là mặc cảm tội lỗi. Ông luôn tự dằn vặt rằng mình đã có thể cứu K., rằng mình đã bỏ rơi bạn mình.

"Lẽ ra tôi có thể chạy tới, tóm lấy tay nó và kéo nó chạy cùng tôi. Chắc chắn tôi đã có đủ thời gian để làm việc đó."

Chính mặc cảm này đã khiến ông:

Rời bỏ quê hương: Ông không thể đối diện với nơi đã xảy ra bi kịch, với gia đình K., với những kỉ niệm.
Sống một cuộc đời cô độc: Ông không kết hôn, không xây dựng những mối quan hệ sâu sắc vì sợ hãi sự mất mát và cảm thấy mình không xứng đáng có được hạnh phúc.

Cuộc sống của ông trong 40 năm là một cuộc sống "chết lâm sàng" về mặt tinh thần. Ông tồn tại chứ không thực sự sống. Ông đã để con sóng quá khứ nhấn chìm cả cuộc đời mình.

3. Hành trình đối mặt và sự cứu rỗi tâm hồn

a. Tác nhân thay đổi: Những bức tranh của K.

Sau hơn 40 năm, một sự kiện đã thôi thúc ông trở về: người anh trai gửi cho ông những bức tranh màu nước mà K. đã vẽ lúc sinh thời. Khi nhìn những bức tranh ấy, ông không thấy sự trách móc, mà chỉ thấy một tâm hồn "dịu dàng, trong suốt". Những bức tranh đánh thức kí ức đẹp đẽ về tình bạn, giúp ông nhận ra rằng K. thực sự là một người bạn tốt, và có lẽ K. sẽ không bao giờ oán trách ông. Đây chính là động lực để ông bắt đầu hành trình đối mặt.

b. Cuộc đối diện với quá khứ

Sự trở về của người thứ bảy là một hành động dũng cảm. Ông quay lại chính bãi biển nơi bi kịch xảy ra.

Ban đầu: Ông vẫn cảm thấy sợ hãi, tim đập mạnh.
Sau đó: Khi ông nằm xuống cát, để những con sóng nhỏ mơn trớn chân mình, ông dần bình tâm lại. Ông nhận ra biển không còn đáng sợ, nó chỉ là biển mà thôi.
Giây phút giác ngộ: Ông hiểu ra rằng hình ảnh K. cười trong con sóng chỉ là ảo ảnh do chính nỗi sợ hãi và mặc cảm tội lỗi của ông tạo ra. Con sóng thực sự đã cuốn K. đi từ trước đó. Ông đã tự huyễn hoặc mình trong suốt 40 năm.

c. Sự tha thứ và giải thoát

Khi nhận ra sự thật, gánh nặng trong lòng ông được trút bỏ. Ông không còn mơ thấy ác mộng nữa. Sự giải thoát đến từ hai phía:

Tha thứ cho hoàn cảnh: Ông chấp nhận sự thật rằng cái chết của K. là một tai nạn, một bi kịch do thiên nhiên gây ra, không phải lỗi của ai cả.
Tha thứ cho bản thân: Đây là điều quan trọng nhất. Ông tha thứ cho sự bất lực của cậu bé 10 tuổi năm xưa. Ông chấp nhận rằng mình đã làm tất cả những gì có thể trong hoàn cảnh đó.

Câu chuyện kết thúc với một thông điệp mạnh mẽ: "Điều đáng sợ nhất... là quay lưng lại với nỗi sợ hãi ấy, nhắm mắt làm ngơ nó. Làm như vậy, rốt cuộc chúng ta sẽ trao đi phần quan trọng nhất trong con người mình cho một cái gì đó khác."

III. TỔNG KẾT GIÁ TRỊ NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT

1. Giá trị nội dung và ý nghĩa nhân văn

Bài học về việc đối mặt với quá khứ: Tác phẩm khẳng định rằng trốn chạy không bao giờ là giải pháp. Chỉ có lòng dũng cảm đối diện với những tổn thương, những nỗi sợ hãi trong quá khứ mới giúp con người có được sự thanh thản và sống một cuộc đời trọn vẹn.
Sức mạnh của sự tha thứ: Câu chuyện đề cao giá trị của sự tha thứ, đặc biệt là tha thứ cho chính bản thân mình. Đó là chìa khóa để chữa lành những vết thương tâm hồn.
Ca ngợi tình bạn: Tình bạn trong sáng, đẹp đẽ giữa nhân vật "tôi" và K. là sợi dây xuyên suốt, là khởi nguồn của bi kịch nhưng cũng là động lực cho sự cứu rỗi.

2. Đặc sắc nghệ thuật

Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo: Câu chuyện được kể lại sau 40 năm, tạo ra một khoảng cách thời gian đủ để nhân vật chiêm nghiệm, suy ngẫm về cuộc đời mình, làm tăng chiều sâu triết lí cho tác phẩm.
Kết hợp giữa yếu tố hiện thực và kì ảo: Chi tiết K. mỉm cười trong con sóng là một điểm nhấn nghệ thuật đặc sắc, làm cho câu chuyện vừa thực vừa hư, thể hiện sâu sắc trạng thái tâm lí phức tạp của nhân vật.
Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật bậc thầy: Tác giả đã đi sâu vào những ngóc ngách tâm hồn của nhân vật, diễn tả tinh tế và chân thực nỗi sợ hãi, sự dằn vặt, mặc cảm tội lỗi và quá trình tự chữa lành kéo dài hàng thập kỉ.
Ngôn ngữ tự sự giản dị, giàu sức gợi: Lời kể chân thành, mộc mạc nhưng có khả năng khơi gợi sự đồng cảm sâu sắc nơi người đọc.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

Câu 1: Phân tích diễn biến tâm trạng và hành động của nhân vật "người thứ bảy" từ sau bi kịch của K. cho đến khi quyết định trở về quê hương. Điều gì cho thấy ông đã sống một cuộc đời không trọn vẹn?

Gợi ý trả lời: - Tập trung vào các biểu hiện của sang chấn tâm lí: ác mộng, sợ nước. - Phân tích nguyên nhân sâu xa: mặc cảm tội lỗi, tự cho mình là người có lỗi. - Nêu các hệ quả: rời bỏ quê hương, sống cô độc, không dám kết hôn -> Đó là cuộc sống trốn chạy, bị quá khứ cầm tù.
Câu 2: Hình ảnh con sóng trong truyện ngắn "Người thứ bảy" mang những lớp ý nghĩa nào? Theo em, chi tiết K. mỉm cười bên trong con sóng có phải là sự thật không? Vì sao?

Gợi ý trả lời: - Ý nghĩa tả thực: con sóng thần trong một trận bão, sức mạnh của thiên nhiên. - Ý nghĩa biểu tượng: biểu tượng cho bi kịch, tai ương bất ngờ; biểu tượng cho nỗi sợ hãi, sự ám ảnh trong tâm trí nhân vật. - Bàn luận về chi tiết K. mỉm cười: có thể là ảo ảnh do nhân vật quá hoảng sợ tạo ra, hoặc là một chi tiết kì ảo của tác giả để khắc họa sự dai dẳng của nỗi dằn vặt. Khẳng định nó không phải sự thật khách quan mà là sự thật trong tâm tưởng của nhân vật.
Câu 3: Từ câu chuyện của "người thứ bảy", em rút ra được bài học gì về cách đối diện với những nỗi sợ hãi và những sai lầm trong quá khứ?

Gợi ý trả lời: - Nêu thông điệp chính của tác phẩm: không thể trốn chạy quá khứ và nỗi sợ. - Liên hệ bản thân: Cần dũng cảm đối mặt, nhìn nhận sự việc một cách khách quan. - Bài học về sự tha thứ: học cách tha thứ cho lỗi lầm của người khác và của chính mình để có thể bước tiếp. - Trích dẫn câu nói cuối truyện để làm sáng tỏ luận điểm.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

"Người thứ bảy" của Haruki Murakami là một truyện ngắn sâu sắc, giàu giá trị nhân văn. Tác phẩm không chỉ kể về một bi kịch mà còn là câu chuyện về hành trình vượt qua nỗi ám ảnh để tìm lại sự bình yên trong tâm hồn. Qua đó, nhà văn gửi gắm thông điệp mạnh mẽ: cách duy nhất để chiến thắng nỗi sợ hãi không phải là trốn chạy, mà là dũng cảm đối mặt với nó. Hi vọng rằng, sau bài học này, các em không chỉ hiểu thêm về một tác phẩm văn học đặc sắc mà còn có thêm sức mạnh để đối diện với những khó khăn, thử thách trong cuộc sống của chính mình.