Soạn bài Nhân vật quan trọng - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12! Trong chương trình Ngữ văn, kĩ năng viết bài luận về một nhân vật luôn chiếm vị trí quan trọng. Đây không chỉ là dạng bài kiểm tra thường gặp mà còn là cơ hội để các em rèn luyện tư duy phân tích, đánh giá và bày tỏ quan điểm một cách sắc bén. Bài học "Nhân vật quan trọng" trong sách Kết nối tri thức sẽ trang bị cho các em đầy đủ công cụ để chinh phục dạng bài này. Qua bài giảng hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu từ khái niệm, yêu cầu, cấu trúc cho đến các bước thực hành chi tiết để viết một bài luận thuyết phục. Nắm vững kiến thức này không chỉ giúp các em đạt điểm cao mà còn nâng cao khả năng cảm thụ văn học và thấu hiểu con người.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. TÌM HIỂU TRI THỨC VỀ KIỂU BÀI: VIẾT BÀI LUẬN VỀ MỘT NHÂN VẬT QUAN TRỌNG

1. Khái niệm và đặc điểm

Trước hết, chúng ta cần hiểu rõ thế nào là một bài luận về nhân vật quan trọng và mục tiêu của nó là gì.

a. Nhân vật quan trọng là ai?

Nhân vật quan trọng là một cá nhân (có thật hoặc hư cấu) có vai trò, tầm ảnh hưởng lớn đến một lĩnh vực, một cộng đồng, một thời đại, hoặc đến nhận thức và tình cảm của cá nhân bạn. Họ có thể là:

• Nhân vật lịch sử: Các vị vua, anh hùng dân tộc, nhà khoa học, nghệ sĩ... (ví dụ: Vua Quang Trung, Chủ tịch Hồ Chí Minh, Marie Curie).
• Nhân vật văn học: Những nhân vật để lại ấn tượng sâu sắc, mang giá trị tư tưởng, nghệ thuật cao (ví dụ: Chí Phèo, Thúy Kiều, Lão Hạc).
• Nhân vật của đời thường: Một người thầy, người thân, hoặc một người bạn đã truyền cảm hứng và làm thay đổi cuộc sống của bạn.

b. Bài luận về một nhân vật quan trọng là gì?

Bài luận về một nhân vật quan trọng là dạng văn bản nghị luận, trong đó người viết trình bày những phân tích, đánh giá, và lý giải về vai trò, tầm ảnh hưởng, hoặc những phẩm chất nổi bật của nhân vật được chọn, nhằm thuyết phục người đọc về sự "quan trọng" của nhân vật đó.

Mục đích không chỉ là kể lại tiểu sử mà là làm nổi bật luận đề (quan điểm chính) của bạn về giá trị và ý nghĩa của nhân vật.

2. Yêu cầu đối với kiểu bài

Để bài luận đạt chất lượng cao, các em cần đáp ứng các yêu cầu cơ bản sau:

a. Yêu cầu về nội dung

• Thông tin chính xác, đáng tin cậy: Các sự kiện, số liệu, chi tiết về cuộc đời, sự nghiệp của nhân vật phải được kiểm chứng từ những nguồn uy tín.
• Luận đề rõ ràng, mạch lạc: Cần xác định rõ ngay từ đầu bạn muốn chứng minh điều gì về nhân vật này (ví dụ: "Nguyễn Trãi không chỉ là một nhà chính trị lỗi lạc mà còn là một nhà thơ với trái tim nhân ái vĩ đại").
• Luận điểm thuyết phục: Các ý chính trong thân bài phải logic, làm sáng tỏ cho luận đề. Mỗi luận điểm cần có dẫn chứng cụ thể và lập luận sắc bén.
• Góc nhìn đa chiều: Một bài viết sâu sắc cần nhìn nhận nhân vật ở nhiều khía cạnh, cả những thành tựu và hạn chế (nếu có), cả những điểm vĩ đại và những nét đời thường.

b. Yêu cầu về hình thức

• Bố cục 3 phần chặt chẽ: Mở bài, Thân bài, Kết bài.
• Ngôn ngữ trang trọng, khách quan: Sử dụng từ ngữ chuẩn mực, học thuật nhưng vẫn dễ hiểu. Tránh dùng ngôn ngữ nói, từ địa phương hoặc các biểu đạt cảm tính thái quá.
• Dẫn chứng hợp lý: Dẫn chứng phải tiêu biểu, phù hợp và được phân tích để làm rõ luận điểm, không chỉ liệt kê suông.
• Diễn đạt trôi chảy: Câu văn mạch lạc, có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các đoạn.

II. PHÂN TÍCH BÀI VIẾT THAM KHẢO: "A-LẾCH-XAN-ĐƠ ĐẠI ĐẾ - MỘT NHÂN VẬT VĨ ĐẠI VÀ PHỨC TẠP"

Để hiểu rõ hơn, chúng ta sẽ cùng phân tích bài viết mẫu trong sách giáo khoa. Đây là một ví dụ điển hình về cách triển khai một bài luận về nhân vật lịch sử.

1. Đọc và nhận diện các yếu tố chính

Sau khi đọc bài viết trong SGK, các em hãy thử trả lời các câu hỏi sau:

• Luận đề của bài viết là gì? Tác giả muốn khẳng định điều gì về A-lếch-xan-đơ Đại đế? (Gợi ý: Luận đề nằm ở nhan đề và được nhắc lại ở mở bài/kết bài - ông vừa vĩ đại, vừa phức tạp).
• Bài viết có những luận điểm chính nào? Tác giả đã dùng những ý lớn nào để chứng minh sự vĩ đại và phức tạp của nhân vật?
• Tác giả đã sử dụng những dẫn chứng nào? Đó là những sự kiện lịch sử, những chi tiết nào về cuộc đời A-lếch-xan-đơ?

2. Phân tích chi tiết cấu trúc và nội dung

a. Phân tích Mở bài

Mở bài đi từ khái quát đến cụ thể. Tác giả giới thiệu A-lếch-xan-đơ là một trong những nhà quân sự vĩ đại nhất lịch sử, sau đó nêu ngay luận đề: ông là một nhân vật "vừa được ngưỡng mộ vừa gây tranh cãi", tức là vừa vĩ đại, vừa phức tạp. Cách mở bài này trực diện, rõ ràng, định hướng ngay cho người đọc về nội dung bài viết.

b. Phân tích Thân bài

Thân bài được tổ chức thành các luận điểm rõ ràng để làm sáng tỏ luận đề:

1. Luận điểm 1: Sự vĩ đại của A-lếch-xan-đơ trên phương diện quân sự.
   • Lí lẽ: Ông là một thiên tài quân sự, một nhà cầm quân bất khả chiến bại.
   • Dẫn chứng: Chuỗi chiến thắng vang dội, chinh phục đế chế Ba Tư khổng lồ, xây dựng một trong những đế quốc lớn nhất thời cổ đại.
2. Luận điểm 2: Tầm nhìn và di sản văn hóa của ông.
   • Lí lẽ: Ông không chỉ là một kẻ chinh phạt mà còn là người có tầm nhìn xa, thúc đẩy sự giao thoa văn hóa Đông - Tây.
   • Dẫn chứng: Chính sách truyền bá văn hóa Hy Lạp (Hellenistic), việc thành lập các thành phố mang tên Alexandria, khuyến khích hôn nhân dị chủng.
3. Luận điểm 3: Sự phức tạp và những mặt tối trong con người A-lếch-xan-đơ.
   • Lí lẽ: Bên cạnh sự vĩ đại là những hành động tàn bạo, tính cách nóng nảy, độc đoán.
   • Dẫn chứng: Việc phá hủy thành Thebes, giết hại tướng lĩnh thân cận trong cơn giận, sự hoang tưởng về nguồn gốc thần thánh của mình.

Nhận xét: Cách sắp xếp luận điểm rất logic. Tác giả trình bày những mặt tích cực, vĩ đại trước, sau đó mới đi vào những khía cạnh phức tạp, tiêu cực. Điều này tạo ra một cái nhìn toàn diện, biện chứng về nhân vật, thể hiện sự công tâm của người viết.

c. Phân tích Kết bài

Kết bài tóm lược lại các luận điểm đã trình bày: khẳng định lại sự vĩ đại không thể phủ nhận trong vai trò một nhà quân sự và người kiến tạo văn hóa, đồng thời cũng nhấn mạnh sự phức tạp, đa chiều trong tính cách của ông. Cuối cùng, tác giả chốt lại rằng chính sự phức tạp đó đã làm nên sức hấp dẫn bất tử của nhân vật lịch sử này. Kết bài vừa tổng kết, vừa nâng cao vấn đề.

3. Bài học kinh nghiệm từ bài viết tham khảo

• Xác định luận đề đa chiều: Thay vì chỉ ca ngợi một chiều, hãy thử nhìn nhân vật từ nhiều góc độ. Một luận đề như "vĩ đại và phức tạp" sẽ giúp bài viết có chiều sâu hơn.
• Cân bằng giữa lí lẽ và dẫn chứng: Mỗi luận điểm đều được củng cố bằng các sự kiện lịch sử cụ thể. Dẫn chứng không bị liệt kê mà được phân tích để phục vụ cho lí lẽ.
• Tổ chức luận điểm logic: Sắp xếp các ý một cách hợp lý để dẫn dắt người đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, cuối cùng đi đến một nhận thức toàn diện.

III. HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH VIẾT BÀI

Bây giờ, chúng ta sẽ áp dụng những gì đã học vào quy trình viết một bài luận hoàn chỉnh.

1. Bước 1: Chuẩn bị viết

a. Lựa chọn nhân vật

Đây là bước đầu tiên và rất quan trọng. Các em nên chọn một nhân vật:

• Mà bạn thực sự quan tâm và có hiểu biết nhất định: Sự yêu thích sẽ là động lực để bạn tìm tòi, nghiên cứu sâu hơn.
• Có đủ tư liệu để phân tích: Nhân vật cần có cuộc đời, sự nghiệp hoặc những đặc điểm phong phú để bạn có thể khai thác.
• Gợi ý một số nhân vật:
  • Lịch sử Việt Nam: Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, Hồ Chí Minh.
  • Lịch sử thế giới: Napoléon Bonaparte, Leonardo da Vinci, Nelson Mandela.
  • Văn học: Thị (Vợ nhặt), Việt (Những đứa con trong gia đình), Huấn Cao (Chữ người tử tù).

b. Tìm ý và lập dàn ý

Sau khi chọn được nhân vật, hãy đặt ra các câu hỏi để tìm ý:

• Nhân vật đó là ai? Bối cảnh xuất thân của họ là gì?
• Những phẩm chất, tài năng nào của họ là nổi bật nhất?
• Họ đã có những đóng góp, thành tựu gì quan trọng?
• Tầm ảnh hưởng của họ đối với lịch sử, xã hội, văn học là gì?
• Có những tranh cãi, góc khuất nào về nhân vật này không?
• Bài học hoặc giá trị mà nhân vật để lại là gì?

Từ các ý đã tìm, hãy xây dựng một dàn ý chi tiết. Ví dụ, với nhân vật Nguyễn Du:

Dàn ý bài luận: "Nguyễn Du - Trái tim lớn của dân tộc"

• Mở bài: Giới thiệu Nguyễn Du là đại thi hào của dân tộc Việt Nam và nêu luận đề: Sự vĩ đại của Nguyễn Du không chỉ nằm ở tài năng nghệ thuật kiệt xuất mà còn ở tấm lòng nhân đạo bao la, một trái tim lớn đồng cảm với mọi kiếp người.
• Thân bài:
  • Luận điểm 1: Một tài năng văn chương kiệt xuất.
    • Lí lẽ: Bậc thầy về ngôn ngữ, thể loại.
    • Dẫn chứng: Sự thành công của Truyện Kiều trong việc kết hợp ngôn ngữ bác học và ngôn ngữ bình dân, nghệ thuật tả cảnh, tả tình, xây dựng nhân vật...
  • Luận điểm 2: Một trái tim nhân đạo vĩ đại, luôn hướng về con người.
    • Lí lẽ: Thơ văn ông là tiếng nói thương cảm cho những số phận bất hạnh.
    • Dẫn chứng: Lòng thương xót Thúy Kiều, nỗi niềm trong "Văn tế thập loại chúng sinh", sự đồng cảm với người phụ nữ tài hoa bạc mệnh trong "Độc Tiểu Thanh kí".
  • Luận điểm 3: Tầm ảnh hưởng và sức sống lâu bền của tư tưởng Nguyễn Du.
    • Lí lẽ: Tác phẩm của ông vượt qua thời gian, trở thành một phần di sản tinh thần của dân tộc.
    • Dẫn chứng: Truyện Kiều được dịch ra nhiều thứ tiếng, các tư tưởng nhân văn của ông vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.
• Kết bài: Khẳng định lại vị thế của Nguyễn Du - một tài năng lớn và một trái tim lớn. Tác phẩm và tư tưởng của ông là di sản vô giá, là niềm tự hào của văn hóa Việt Nam.

2. Bước 2: Viết bài

Bám sát dàn ý chi tiết để viết thành bài văn hoàn chỉnh.

a. Viết Mở bài

Hãy thử một trong các cách sau để mở bài hấp dẫn:

• Mở bài trực tiếp: Giới thiệu thẳng nhân vật và luận đề.
• Mở bài gián tiếp: Đi từ một vấn đề chung (ví dụ: vai trò của người nghệ sĩ) để dẫn dắt vào nhân vật cụ thể.
• Mở bài bằng trích dẫn: Dùng một câu nói nổi tiếng của nhân vật hoặc một nhận định hay về nhân vật để bắt đầu.

b. Viết Thân bài

Mỗi luận điểm nên được viết thành một hoặc nhiều đoạn văn. Cấu trúc của một đoạn văn nghị luận thường bao gồm:

• Câu chủ đề (Topic Sentence): Nêu rõ luận điểm của đoạn.
• Các câu phát triển: Dùng lí lẽ và dẫn chứng để làm rõ câu chủ đề.
• Câu kết đoạn: Tóm lại ý hoặc chuyển sang luận điểm tiếp theo.

Lưu ý: Sử dụng các từ ngữ chuyển tiếp (ví dụ: "Không chỉ vậy...", "Bên cạnh đó...", "Tuy nhiên...") để bài viết mạch lạc.

c. Viết Kết bài

Kết bài cần ngắn gọn, súc tích nhưng phải đọng lại dư âm. Các em có thể:

• Tóm tắt lại những điểm chính đã phân tích.
• Nêu cảm nghĩ, đánh giá cá nhân về ý nghĩa của nhân vật.
• Gợi mở những vấn đề liên quan để người đọc tiếp tục suy ngẫm.

3. Bước 3: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Đây là bước không thể thiếu để nâng cao chất lượng bài viết. Hãy đọc lại bài của mình và tự kiểm tra theo các tiêu chí:

• Lỗi chính tả, ngữ pháp: Đã sạch lỗi chưa?
• Tính logic: Luận đề, luận điểm, dẫn chứng có thống nhất và chặt chẽ không?
• Từ ngữ, diễn đạt: Đã dùng từ chính xác, giàu hình ảnh chưa? Có lặp từ không?
• Bố cục: Các phần, các đoạn đã cân đối chưa?

Mẹo nhỏ: Hãy đọc to bài viết của mình. Việc này giúp bạn dễ dàng phát hiện những câu văn lủng củng, thiếu tự nhiên.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi 1: Theo bạn, vì sao khi viết về một nhân vật quan trọng, việc trình bày một cái nhìn đa chiều (cả ưu điểm và hạn chế, thành công và thất bại) lại có giá trị hơn là chỉ ca ngợi một phía?

   Gợi ý trả lời: Một cái nhìn đa chiều thể hiện sự đánh giá khách quan, sâu sắc của người viết. Nó cho thấy nhân vật cũng là một con người, có những điểm mạnh và yếu, làm cho hình tượng của họ trở nên chân thực, gần gũi và sống động hơn. Điều này cũng giúp bài viết có sức thuyết phục cao hơn so với việc ca ngợi một chiều dễ rơi vào sáo rỗng, tô hồng.

2. Câu hỏi 2: Hãy chọn một nhân vật văn học trong chương trình Ngữ văn 12 mà bạn ấn tượng nhất (ví dụ: Mị, Việt, Tnú...) và lập một dàn ý chi tiết cho bài luận phân tích tầm quan trọng/giá trị tư tưởng của nhân vật đó.

   Gợi ý trả lời: Học sinh tự thực hành dựa trên các bước đã hướng dẫn. Cần xác định rõ luận đề (ví dụ: "Mị - biểu tượng cho sức sống tiềm tàng mãnh liệt của người lao động miền núi"), sau đó xây dựng các luận điểm xoay quanh luận đề đó (sự cam chịu, sự trỗi dậy, giá trị hiện thực và nhân đạo).

3. Câu hỏi 3: Phân biệt sự khác nhau giữa việc "liệt kê dẫn chứng" và "phân tích dẫn chứng" trong một bài văn nghị luận về nhân vật.

   Gợi ý trả lời: "Liệt kê dẫn chứng" là chỉ kể ra các sự kiện, chi tiết một cách thụ động (ví dụ: "A-lếch-xan-đơ đã thắng trận Gaugamela"). "Phân tích dẫn chứng" là sau khi nêu dẫn chứng, người viết phải lý giải tại sao dẫn chứng đó lại chứng minh được cho luận điểm (ví dụ: "Chiến thắng Gaugamela không chỉ cho thấy tài năng quân sự kiệt xuất của A-lếch-xan-đơ trong việc sử dụng chiến thuật hợp lý mà còn đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của đế chế Ba Tư, mở đường cho cuộc viễn chinh về phía Đông"). Phân tích giúp dẫn chứng "biết nói" và tăng sức nặng cho lập luận.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau khám phá toàn bộ quy trình để viết một bài luận về nhân vật quan trọng. Các em hãy nhớ rằng, chìa khóa để có một bài viết thành công nằm ở ba yếu tố chính: sự hiểu biết sâu sắc về nhân vật, một luận đề rõ ràng và hệ thống luận điểm, dẫn chứng thuyết phục. Viết không chỉ là một kĩ năng mà còn là một quá trình tư duy. Đừng ngại chọn những nhân vật phức tạp, đừng ngại đưa ra những góc nhìn mới mẻ. Hãy luyện tập thường xuyên để biến kĩ năng này thành thế mạnh của mình. Chúc các em học tốt và tạo ra những bài luận thật sự ấn tượng, thể hiện được dấu ấn cá nhân!