A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh thân mến! Đã bao giờ các em cảm thấy hồi hộp, lúng túng khi phải đứng trước một tập thể và nói về bản thân mình chưa? Hay khi cần giới thiệu một người bạn, một vị khách đặc biệt, các em có băn khoăn không biết nên bắt đầu từ đâu và nói những gì? Kỹ năng giới thiệu là một trong những kỹ năng giao tiếp cơ bản nhưng vô cùng quan trọng, là chiếc chìa khóa mở ra những mối quan hệ mới, tạo dựng ấn tượng tốt đẹp ban đầu và thể hiện sự tự tin, chuyên nghiệp của mỗi người. Trong bài học hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài Nói và nghe: Giới thiệu (trang 60, sách Ngữ văn 10 - Kết nối tri thức) để trang bị cho mình những kiến thức và kỹ năng cần thiết. Sau bài học này, các em sẽ có thể tự tin chuẩn bị và trình bày một bài giới thiệu mạch lạc, hấp dẫn và hiệu quả trong mọi tình huống.
B. NỘI DUNG CHÍNH
1. Phân tích bài nói tham khảo (SGK trang 60)
Trước khi đi vào thực hành, chúng ta hãy cùng phân tích bài nói tham khảo trong sách giáo khoa để rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu nhé.
a. Về cấu trúc bài nói
Bài nói giới thiệu trong sách giáo khoa có cấu trúc 3 phần rất rõ ràng, logic, đây cũng là cấu trúc chuẩn mà các em nên học hỏi:
- Mở đầu: Người nói gửi lời chào đến người nghe và nêu trực tiếp lí do, mục đích của bài nói (giới thiệu về bản thân).
- Nội dung chính: Người nói lần lượt trình bày các thông tin cốt lõi về bản thân một cách có hệ thống:
- Thông tin cá nhân cơ bản: Tên, lớp.
- Thông tin về sở thích, năng khiếu: Đọc sách, tìm hiểu văn hoá.
- Thông tin về mong muốn, định hướng: Mong muốn được học hỏi, giao lưu và tham gia các hoạt động của trường.
- Kết thúc: Người nói bày tỏ hy vọng về sự kết nối trong tương lai và gửi lời cảm ơn đến người nghe.
=> Bài học rút ra: Một bài giới thiệu hiệu quả cần có bố cục mạch lạc, giúp người nghe dễ dàng theo dõi và nắm bắt thông tin.
b. Về nội dung và cách diễn đạt
- Lựa chọn thông tin: Người nói đã lựa chọn những thông tin đắt giá, vừa đủ để người nghe hình dung về mình nhưng không quá dài dòng, lan man. Thông tin không chỉ dừng lại ở tên, lớp mà còn mở rộng ra sở thích, mong muốn, thể hiện được cá tính và thái độ tích cực.
- Cách diễn đạt: Ngôn ngữ sử dụng rất tự nhiên, chân thành, gần gũi (ví dụ: "rất vui khi được làm quen", "hi vọng chúng ta sẽ có..."). Điều này tạo cảm giác thân thiện, dễ mến.
- Sự liên kết: Các câu, các ý được kết nối với nhau một cách logic, tạo thành một dòng chảy thông tin mượt mà.
=> Bài học rút ra: Hãy chọn lọc những thông tin thú vị và phù hợp nhất với bối cảnh. Sử dụng ngôn từ chân thành, tích cực để tạo thiện cảm.
c. Về các yếu tố phi ngôn ngữ (suy đoán)
Dù chỉ đọc văn bản, chúng ta có thể hình dung khi trình bày, người nói sẽ sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ để tăng hiệu quả:
- Ánh mắt: Nhìn bao quát về phía người nghe, thể hiện sự tự tin và tôn trọng.
- Nụ cười: Một nụ cười thân thiện sẽ giúp phá vỡ khoảng cách ban đầu.
- Tư thế: Đứng thẳng, tự nhiên, không quá gò bó.
- Giọng điệu: Vui vẻ, nhiệt tình, có nhấn nhá ở những thông tin quan trọng.
=> Bài học rút ra: Lời nói hay cần đi đôi với cử chỉ, biểu cảm phù hợp. Đây là yếu tố quyết định sự thành công của một bài nói trực tiếp.
2. Hướng dẫn các bước chuẩn bị bài nói giới thiệu
"Thất bại trong chuẩn bị là chuẩn bị cho thất bại". Để có một bài nói giới thiệu thành công, khâu chuẩn bị là vô cùng quan trọng. Các em hãy thực hiện theo các bước sau đây nhé.
a. Bước 1: Xác định mục đích, đối tượng, không gian và thời gian nói
Đây là bước định hướng, giúp bài nói của em đi đúng hướng và đạt hiệu quả cao nhất. Hãy tự trả lời các câu hỏi sau:
- Mục đích: Mình nói để làm gì? (Để làm quen với lớp mới? Để ứng tuyển vào câu lạc bộ? Để giới thiệu một vị khách mời?). Mục đích khác nhau sẽ quyết định nội dung và phong cách nói khác nhau.
- Đối tượng: Mình sẽ nói cho ai nghe? (Bạn bè cùng lớp? Thầy cô? Các anh chị khóa trên? Ban giám khảo?). Hiểu đối tượng nghe giúp em lựa chọn thông tin và cách nói phù hợp (thân mật, trang trọng, hài hước...).
- Không gian: Buổi nói diễn ra ở đâu? (Trong lớp học? Trên sân khấu? Trong một buổi sinh hoạt nhỏ?). Không gian sẽ ảnh hưởng đến âm lượng, tác phong của em.
- Thời gian: Mình có bao nhiêu thời gian để nói? (1 phút? 3 phút? 5 phút?). Thời lượng cho phép sẽ quyết định mức độ chi tiết của thông tin em cung cấp.
Ví dụ: Giới thiệu bản thân trong buổi đầu tiên của năm học lớp 10.
- Mục đích: Tạo ấn tượng tốt, làm quen với bạn bè và thầy cô.
- Đối tượng: Giáo viên chủ nhiệm và các bạn trong lớp.
- Không gian: Lớp học, không khí thân mật.
- Thời gian: Khoảng 1-2 phút.
b. Bước 2: Tìm ý và sắp xếp ý
Sau khi đã xác định rõ các yếu tố ở bước 1, các em bắt đầu quá trình xây dựng nội dung cho bài nói.
Tìm ý (Brainstorming)
Hãy liệt kê tất cả những ý tưởng, thông tin mà em có thể nói ra giấy. Đừng vội phán xét, cứ viết xuống mọi thứ nảy ra trong đầu. Các em có thể dựa vào mô hình 5W1H để tìm ý hiệu quả:
- Who (Ai?): Tên, tuổi, lớp, trường. Giới thiệu về ai (nếu giới thiệu người khác).
- Where (Ở đâu?): Quê quán, nơi sinh sống.
- What (Cái gì?): Sở thích, năng khiếu, điểm mạnh, điểm yếu, thành tích nổi bật, kỉ niệm đáng nhớ.
- Why (Tại sao?): Tại sao lại có sở thích đó? Tại sao lại muốn tham gia lớp/câu lạc bộ này?
- When (Khi nào?): Bắt đầu có sở thích đó từ khi nào?
- How (Như thế nào?): Cảm thấy như thế nào về môi trường mới? Mong muốn kết nối với mọi người ra sao?
Sắp xếp ý (Lập dàn ý)
Từ những ý đã tìm được, hãy chọn lọc và sắp xếp chúng theo một dàn ý logic 3 phần:
- Mở đầu:
- Lời chào (Chào thầy/cô và các bạn).
- Tự giới thiệu tên và lí do nói (Em là..., hôm nay em rất vui được giới thiệu về bản thân...).
- Nội dung chính:
- Trình bày các thông tin đã chọn lọc một cách hợp lý. Các em có thể sắp xếp theo trình tự: Thông tin cá nhân cơ bản -> Sở thích, tính cách, năng khiếu -> Mục tiêu, mong muốn liên quan đến tập thể.
- Nên chọn 1-2 điểm đặc biệt nhất về bản thân để nhấn mạnh, tạo dấu ấn riêng.
- Kết thúc:
- Bày tỏ cảm xúc, nguyện vọng (Rất mong được làm quen và học hỏi...).
- Lời cảm ơn và lời chúc (Cảm ơn mọi người đã lắng nghe. Chúc lớp ta một năm học thành công!).
c. Bước 3: Luyện tập
Đây là bước biến dàn ý trên giấy thành một bài nói sống động. Đừng bao giờ bỏ qua bước này nhé!
- Viết ra và học thuộc ý chính: Các em không nên viết một kịch bản chi tiết và học thuộc lòng từng chữ, vì sẽ làm bài nói thiếu tự nhiên. Thay vào đó, hãy ghi ra các ý chính dưới dạng gạch đầu dòng (bullet points) và ghi nhớ chúng.
- Luyện nói một mình: Đứng trước gương và luyện tập. Chú ý đến tư thế, ánh mắt, nụ cười và cử chỉ tay. Việc này giúp em quen với nội dung và điều chỉnh các yếu tố phi ngôn ngữ.
- Ghi âm hoặc quay video: Hãy dùng điện thoại ghi âm lại giọng nói hoặc quay video lại phần trình bày của mình. Khi nghe/xem lại, em sẽ nhận ra những lỗi mình cần khắc phục (nói quá nhanh, giọng đều đều, hay có các từ đệm "à", "ừm"...).
- Luyện tập với người khác: Nếu có thể, hãy nhờ một người bạn hoặc người thân nghe em nói và cho nhận xét. Phản hồi từ người khác sẽ rất khách quan và hữu ích.
3. Thực hành nói và nghe
Bây giờ là lúc chúng ta bước lên "sân khấu". Dù là giới thiệu bản thân hay giới thiệu người khác, các em cần chú ý cả về nội dung, cách trình bày và kỹ năng lắng nghe.
a. Khi trình bày bài nói
Về nội dung
Hãy bám sát dàn ý đã chuẩn bị. Đảm bảo cung cấp thông tin rõ ràng, mạch lạc và phù hợp với đối tượng, bối cảnh.
- Nếu giới thiệu bản thân: Hãy thể hiện sự chân thành và cởi mở. Đừng ngại chia sẻ một chút về cá tính của mình, đó là cách để mọi người nhớ đến em.
- Nếu giới thiệu người khác: Hãy thể hiện sự tôn trọng và trân trọng đối với người được giới thiệu. Cần đảm bảo thông tin bạn nói ra là chính xác. Hãy làm nổi bật những điểm tốt đẹp, những thành tích đáng nể của họ.
Về các yếu tố phi ngôn ngữ
Đây là phần "ghi điểm" rất lớn trong một bài nói trực tiếp.
- Tư thế, tác phong: Đứng thẳng, tự tin. Hai chân rộng bằng vai để giữ thăng bằng. Hạn chế rung chân, đung đưa người.
- Ánh mắt (Giao tiếp bằng mắt): Đây là yếu tố quan trọng nhất để kết nối với người nghe. Hãy nhìn bao quát cả phòng, dừng lại ở một vài người trong vài giây thay vì nhìn chằm chằm vào một điểm hay nhìn xuống đất.
- Cử chỉ: Sử dụng tay để minh họa cho lời nói một cách tự nhiên. Ví dụ, khi nói "chúng ta", em có thể đưa tay về phía tập thể. Tránh khoanh tay trước ngực (tạo cảm giác phòng thủ) hoặc cho tay vào túi quần (thiếu nghiêm túc).
- Giọng nói và tốc độ: Nói to, rõ ràng, đủ để cả phòng nghe thấy. Thay đổi tốc độ và ngữ điệu để bài nói thêm phần hấp dẫn, tránh nói đều đều như trả bài. Nhấn mạnh vào những từ khóa quan trọng.
- Nét mặt và nụ cười: Giữ nét mặt tươi tắn, thân thiện. Một nụ cười đúng lúc có thể lan tỏa năng lượng tích cực và tạo thiện cảm ngay lập tức.
b. Khi lắng nghe và nhận xét
Kỹ năng nói luôn đi đôi với kỹ năng nghe. Khi một người bạn đang trình bày, các em hãy là một người nghe văn minh và tích cực.
- Tập trung lắng nghe: Hướng mắt về phía người nói, không làm việc riêng, không nói chuyện. Thể hiện sự chăm chú bằng cách gật đầu nhẹ.
- Ghi chép: Ghi lại những điểm em thấy thú vị hoặc những điểm cần góp ý.
- Đặt câu hỏi (nếu có): Nếu có phần giao lưu, hãy đặt những câu hỏi thể hiện sự quan tâm của em đến người nói và bài nói của họ.
- Đưa ra nhận xét: Khi được yêu cầu nhận xét, hãy góp ý một cách xây dựng. Bắt đầu bằng việc khen ngợi những điểm tốt (ví dụ: "Mình rất thích cách bạn...", "Bài nói của bạn rất tự tin..."). Sau đó, góp ý nhẹ nhàng những điểm cần cải thiện (ví dụ: "Có lẽ bạn có thể nói chậm lại một chút để mọi người nghe rõ hơn").
4. Một số bài nói mẫu tham khảo
a. Mẫu 1: Giới thiệu bản thân ngày đầu năm học
(Bước lên bục, mỉm cười, nhìn bao quát lớp)
"Lời đầu tiên, em xin gửi lời chào đến cô giáo chủ nhiệm và tất cả các bạn. Em tên là Nguyễn Trần Anh Minh. Em rất vui và cũng có một chút hồi hộp khi được trở thành thành viên của lớp 10A5 chúng ta.
Trước đây, em học tại trường THCS X. Em có một niềm đam mê nhỏ với việc đọc sách, đặc biệt là các tác phẩm văn học kinh điển. Em tin rằng mỗi trang sách mở ra một thế giới mới. Ngoài ra, em cũng rất thích tham gia các hoạt động thể thao như cầu lông. Điểm mạnh của em có lẽ là sự chăm chỉ, nhưng đôi khi em còn hơi rụt rè trước đám đông. Đó cũng là điều em đang cố gắng cải thiện trong năm học này.
Em hi vọng rằng, dưới mái nhà 10A5, em sẽ được làm quen, học hỏi từ cô và các bạn thật nhiều điều bổ ích. Chúng ta hãy cùng nhau xây dựng một tập thể đoàn kết và đạt nhiều thành tích tốt nhé.
Em xin cảm ơn cô và các bạn đã lắng nghe!"
b. Mẫu 2: Giới thiệu một thành viên mới của câu lạc bộ Sách
(Đứng trước các thành viên CLB)
"Chào mọi người, trong buổi sinh hoạt hôm nay, câu lạc bộ chúng ta rất vui mừng được chào đón một thành viên mới. Xin mời bạn Lê Hà An!
(Mời bạn An bước lên đứng cạnh mình)
Hà An hiện là học sinh lớp 10B2. Mình có cơ hội trò chuyện với An và biết được bạn ấy là một người có tình yêu vô cùng lớn với sách, giống như tất cả chúng ta ở đây. An chia sẻ rằng bạn ấy có thể dành hàng giờ liền trong thư viện và có khả năng "review" sách cực kỳ lôi cuốn. Đặc biệt, An còn có một blog nhỏ chuyên chia sẻ cảm nhận về những cuốn sách hay. Mình tin rằng, với sự nhiệt huyết và kiến thức của mình, Hà An sẽ là một làn gió mới, mang đến nhiều ý tưởng sáng tạo cho các hoạt động sắp tới của câu lạc bộ.
Một lần nữa, chúng ta hãy dành một tràng pháo tay thật lớn để chào mừng Lê Hà An đến với gia đình CLB Sách nhé!
Cảm ơn mọi người!"
C. BÀI TẬP THỰC HÀNH
Lý thuyết sẽ chỉ là lý thuyết nếu không được thực hành. Bây giờ, các em hãy thử vận dụng những kiến thức vừa học vào các bài tập nhỏ sau đây nhé!
-
Bài tập 1 (Cá nhân): Hãy soạn một dàn ý chi tiết cho bài nói giới thiệu bản thân trong 2 phút với một trong các tình huống sau:
- a) Ứng tuyển vào vị trí trưởng ban truyền thông của một câu lạc bộ ở trường.
- b) Gặp gỡ và làm quen với gia đình của một người bạn thân.
- Bài tập 2 (Cặp đôi): Bắt cặp với một người bạn trong lớp. Mỗi người có 5 phút để phỏng vấn người bạn của mình về: tên, lớp, sở thích, một tài năng đặc biệt và một ước mơ trong tương lai. Sau đó, lần lượt từng người sẽ có 2 phút để giới thiệu người bạn của mình trước cả lớp.
- Bài tập 3 (Nhóm): Tưởng tượng lớp em tổ chức một buổi tọa đàm với chủ đề "Gen Z và Văn hóa đọc". Nhóm em được giao nhiệm vụ giới thiệu vị khách mời là một nhà văn trẻ nổi tiếng. Hãy viết một kịch bản giới thiệu vị khách mời đó thật trang trọng và hấp dẫn (khoảng 2-3 phút). Chú ý làm nổi bật những thành tựu và sức ảnh hưởng của nhà văn đó đối với giới trẻ.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để chuẩn bị và thực hiện một bài nói giới thiệu. Các em hãy ghi nhớ rằng, một bài giới thiệu thành công không chỉ nằm ở nội dung phong phú mà còn phụ thuộc rất nhiều vào sự chuẩn bị kỹ lưỡng, phong thái tự tin và khả năng kết nối với người nghe. Công thức vàng mà các em cần nắm vững là: Chuẩn bị (Xác định mục tiêu, Lập dàn ý) + Luyện tập + Trình bày tự tin. Kỹ năng giới thiệu không phải là một tài năng bẩm sinh, đó là một kỹ năng có thể rèn luyện qua thời gian. Đừng ngần ngại nắm bắt mọi cơ hội để thực hành, từ việc phát biểu trong lớp đến tham gia các hoạt động ngoại khóa. Chúc các em sẽ luôn tự tin và tỏa sáng mỗi khi nói lời giới thiệu!