Soạn bài Ở Va-xan chi tiết - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một tác phẩm văn học nước ngoài đặc sắc trong chương trình Ngữ văn lớp 12 - Chân trời sáng tạo: đoạn trích Ở Va-xan của đại văn hào Vích-to Huy-gô. Đây là một văn bản giàu giá trị nhân văn, không chỉ khắc họa một giai đoạn lịch sử đầy biến động của nước Pháp mà còn ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn và lòng dũng cảm của những con người bình dị. Việc soạn bài kỹ lưỡng sẽ giúp các em nắm vững nội dung, nghệ thuật của tác phẩm, từ đó rèn luyện kỹ năng đọc hiểu văn bản nghị luận xã hội và cảm thụ văn học. Qua bài học này, các em sẽ hiểu sâu hơn về lý tưởng nhân đạo của Huy-gô và sức mạnh của lòng vị tha trong cuộc sống.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả Vích-to Huy-gô

Vích-to Huy-gô (Victor Hugo, 1802-1885) là một nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch, và chính trị gia lỗi lạc của Pháp. Ông được coi là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của chủ nghĩa Lãng mạn Pháp thế kỷ 19.

• Cuộc đời: Huy-gô có một cuộc đời đầy thăng trầm, gắn liền với những biến động chính trị của nước Pháp. Ông từng là một người ủng hộ chế độ quân chủ nhưng sau đó chuyển sang ủng hộ nền cộng hòa. Vì chống lại cuộc đảo chính của Lu-i Na-pô-lê-ông Bô-na-pác, ông đã phải sống lưu vong suốt 19 năm.
• Sự nghiệp văn học: Đồ sộ và đa dạng, bao gồm thơ, tiểu thuyết, kịch. Các tác phẩm của ông thường hướng đến những người nghèo khổ, bất hạnh, thể hiện tinh thần dân chủ và lòng nhân ái sâu sắc.
• Tác phẩm tiêu biểu: Những người khốn khổ (Les Misérables), Nhà thờ Đức Bà Paris (Notre-Dame de Paris), Chín mươi ba (Quatrevingt-treize)...

2. Tác phẩm "Chín mươi ba"

Tiểu thuyết Chín mươi ba được Huy-gô viết vào cuối đời, là tác phẩm cuối cùng của ông. Tác phẩm lấy bối cảnh năm 1793, năm cao trào của cuộc Cách mạng tư sản Pháp với những cuộc đấu tranh quyết liệt giữa phe Cộng hòa và phe Bảo hoàng.

• Bối cảnh: Cuộc nổi dậy của phe Bảo hoàng ở vùng Văng-đê chống lại nền Cộng hòa non trẻ.
• Chủ đề: Tác phẩm đặt ra những vấn đề chính trị và đạo đức phức tạp: giữa lòng trung thành với lý tưởng cách mạng và lòng nhân đạo, giữa công lý và tình thương.
• Nhân vật chính:
  • Gô-vanh: Chỉ huy quân cách mạng, cháu của Lăng-tơ-nác, đại diện cho lòng nhân đạo và tinh thần vị tha của cách mạng.
  • Lăng-tơ-nác: Hầu tước, chỉ huy phe bảo hoàng, đại diện cho tầng lớp quý tộc cũ, một con người tàn bạo nhưng cuối cùng lại có hành động cao thượng.
  • Xi-muốc-đanh: Vốn là một linh mục, thầy dạy của Gô-vanh, nay là phái viên của Công xã Pa-ri, đại diện cho nguyên tắc cách mạng cứng rắn, "sắt đá".

3. Đoạn trích "Ở Va-xan"

Đoạn trích nằm ở phần cuối của tác phẩm, kể lại sự kiện Lăng-tơ-nác, sau khi đã thoát thân, quay lại cứu ba đứa trẻ khỏi đám cháy. Hành động này khiến ông bị Gô-vanh bắt giữ. Đoạn trích tập trung vào cuộc đối thoại và suy ngẫm của các nhân vật về hành động của Lăng-tơ-nác, đặt ra một tình huống thử thách gay gắt về đạo đức.

II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

1. Tóm tắt sự việc và tình huống truyện

Quân của Lăng-tơ-nác bị quân cách mạng do Gô-vanh chỉ huy vây hãm trong lâu đài Tuốc-gơ. Lăng-tơ-nác bắt ba đứa trẻ làm con tin và dọa sẽ thiêu sống chúng nếu không được thả. Khi Lăng-tơ-nác và đồng bọn đã thoát ra ngoài an toàn qua một lối đi bí mật, chúng lại đốt lâu đài, bỏ mặc ba đứa trẻ trong biển lửa. Nghe tiếng kêu khóc của người mẹ, Lăng-tơ-nác, từ chỗ an toàn, đã quay trở lại lâu đài đang cháy để cứu ba đứa trẻ. Ngay sau hành động cao thượng đó, ông bị Gô-vanh bắt giữ và chuẩn bị đưa ra xét xử.

Tình huống truyện mang tính nghịch lý và bi kịch: Một kẻ thù tàn bạo của cách mạng (Lăng-tơ-nác) lại thực hiện một hành động nhân đạo phi thường. Người chỉ huy cách mạng (Gô-vanh) phải đứng trước lựa chọn khó khăn: thi hành luật pháp nghiêm khắc (xử tử Lăng-tơ-nác) hay nghe theo tiếng nói của lương tâm, tha cho người đã cứu những đứa trẻ vô tội.

2. Phân tích diễn biến tâm trạng và thái độ của các nhân vật

a. Thái độ của đám đông và binh lính

Ban đầu, khi Lăng-tơ-nác còn là kẻ thù độc ác, đám đông và binh lính reo hò vui sướng khi ông bị bắt. Họ thấy đây là sự trả giá thích đáng cho tội ác của ông ta.

• Trước hành động cứu người: Họ căm ghét, nguyền rủa Lăng-tơ-nác là "tên hung thần", "kẻ giết người".
• Sau hành động cứu người: Thái độ của họ thay đổi 180 độ. Họ "im lặng đến đáng sợ", "không một tiếng reo hò", "ai nấy đều cảm thấy ngột ngạt". Sự thay đổi này cho thấy hành động cao thượng của Lăng-tơ-nác đã tác động mạnh mẽ đến lương tri của họ. Họ nhận ra rằng, ngay cả trong con người tàn ác nhất vẫn có thể tồn tại mầm mống của cái thiện.

→ Huy-gô đã cho thấy sức mạnh cảm hóa của lòng nhân đạo. Nó có thể vượt qua mọi hận thù, ranh giới chính trị để kết nối con người trong sự ngưỡng mộ trước cái đẹp, cái cao cả.

b. Phân tích nhân vật Gô-vanh

Gô-vanh là người trực tiếp đối mặt với tình huống nan giải nhất. Anh là người đại diện cho luật pháp cách mạng nhưng cũng là người chứng kiến toàn bộ hành động anh hùng của Lăng-tơ-nác.

• Hành động: Anh ra lệnh "Bắt lấy người này" một cách dứt khoát. Đây là hành động của một người chỉ huy tuân thủ nguyên tắc, thực thi công lý cách mạng.
• Nội tâm: Tuy nhiên, nội tâm anh lại vô cùng giằng xé. Anh "đờ người ra", "mơ màng", chìm trong suy tư sâu sắc. Anh nhận ra sự mâu thuẫn giữa hành động và bản chất của Lăng-tơ-nác: "Con người này vừa là một hung thần, vừa là một vị cứu tinh".
• Suy ngẫm: Gô-vanh suy ngẫm về bản chất của chiến tranh, cách mạng và con người. Anh tự hỏi: "Cái gì vĩ đại hơn: chiến trường đẫm máu hay lương tâm con người?". Cuối cùng, anh đi đến kết luận rằng "trong cuộc chiến tranh này, cái thiện có thể đứng về phe cái ác" và "con người có thể vĩ đại hơn cả những nguyên tắc".

→ Gô-vanh đại diện cho một nền cộng hòa nhân đạo, vị tha. Anh tin rằng mục đích cuối cùng của cách mạng là vì con người, và không một nguyên tắc nào có thể cao hơn giá trị của con người và lòng nhân ái.

c. Phân tích nhân vật Xi-muốc-đanh

Xi-muốc-đanh là hiện thân của nguyên tắc cách mạng cứng rắn, không khoan nhượng. Với ông, luật pháp là tối cao và phải được thực thi một cách tuyệt đối.

• Thái độ: Ông không hề dao động trước hành động của Lăng-tơ-nác. Ông tuyên bố: "Lăng-tơ-nác là kẻ thù của nhân dân. Hắn đã cứu ba đứa trẻ, nhưng hắn đã tàn sát hàng vạn người".
• Lập luận: Xi-muốc-đanh lập luận một cách logic, rạch ròi. Ông cho rằng không thể lấy một hành động tốt để xóa bỏ vô số tội ác. Tha cho Lăng-tơ-nác là phản bội lại cách mạng, phản bội lại những người đã hy sinh. Ông đại diện cho công lý của cách mạng.
• Quan điểm: "Nguyên tắc là tất cả". Ông tin rằng sự nghiêm khắc của luật pháp là cần thiết để bảo vệ nền cộng hòa non trẻ. Bất kỳ sự nương tay nào với kẻ thù cũng là mầm mống nguy hiểm cho tương lai.

3. Cuộc đối thoại giữa Gô-vanh và Xi-muốc-đanh

Cuộc đối thoại giữa hai thầy trò là đỉnh điểm của xung đột tư tưởng trong đoạn trích. Nó thể hiện hai quan điểm đối lập về cách mạng và lòng nhân đạo.

Cuộc đối thoại không có hồi kết, bởi cả hai đều có lý lẽ riêng và đều xuất phát từ lòng yêu nước, yêu cách mạng. Tuy nhiên, Huy-gô rõ ràng nghiêng về phía Gô-vanh, về phía một nền cộng hòa nhân văn. Cuối cùng, Gô-vanh đã bí mật tráo áo choàng, thả Lăng-tơ-nác và chịu chết thay. Xi-muốc-đanh, sau khi ra lệnh xử bắn Gô-vanh, cũng tự sát vì quá đau đớn. Bi kịch này cho thấy sự khắc nghiệt của chiến tranh và sự phức tạp trong việc lựa chọn giữa lý trí và tình cảm, giữa nguyên tắc và lòng nhân đạo.

III. TỔNG KẾT

1. Giá trị nội dung

• Giá trị nhân đạo: Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của lòng nhân ái, vị tha. Nó khẳng định rằng ngay cả trong hoàn cảnh khốc liệt nhất, tình người và lương tri vẫn có thể tỏa sáng, vượt lên trên mọi hận thù chính trị.
• Giá trị triết lý: Đặt ra những câu hỏi sâu sắc về bản chất con người, về mối quan hệ giữa mục đích và phương tiện, giữa công lý và lòng thương, giữa nguyên tắc cách mạng và giá trị nhân văn phổ quát.
• Thông điệp: Huy-gô gửi gắm thông điệp về một nền cộng hòa lý tưởng – một nền cộng hòa xây dựng trên nền tảng của sự khoan dung và lòng nhân ái, nơi con người được đặt ở vị trí trung tâm.

2. Đặc sắc nghệ thuật

• Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện: Tạo ra tình huống kịch tính, éo le, đầy nghịch lý để nhân vật bộc lộ tính cách và tư tưởng.
• Nghệ thuật khắc họa nhân vật: Xây dựng các nhân vật thành những biểu tượng cho các quan điểm, tư tưởng đối lập. Mỗi nhân vật đều có chiều sâu nội tâm phức tạp.
• Ngôn ngữ giàu chất triết lý: Sử dụng những câu văn, đoạn văn mang tính đối thoại, tranh luận, giàu hình ảnh và sức khái quát cao, tạo nên những suy ngẫm sâu sắc.
• Giọng điệu hùng biện: Lời văn trang trọng, hùng hồn, có sức lôi cuốn và thuyết phục mạnh mẽ, đậm chất lãng mạn của Huy-gô.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Dưới đây là một số câu hỏi tự luận giúp các em củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng phân tích văn học.

1. Câu 1: Phân tích sự thay đổi trong thái độ của đám đông và binh lính trước và sau khi Lăng-tơ-nác cứu ba đứa trẻ. Sự thay đổi đó nói lên điều gì về sức mạnh của hành động nhân đạo?
   Gợi ý trả lời:
   • Chỉ ra thái độ ban đầu: căm ghét, hả hê khi kẻ thù bị bắt.
   • Chỉ ra thái độ sau đó: im lặng, ngột ngạt, sững sờ, kính phục.
   • Lý giải sự thay đổi: Hành động cao thượng của Lăng-tơ-nác đã chạm đến lương tri của họ, khiến họ nhận ra vẻ đẹp của tình người vượt lên trên hận thù. Sức mạnh của lòng nhân đạo có thể cảm hóa, thay đổi nhận thức của con người.
2. Câu 2: Phân tích tình huống lựa chọn và diễn biến nội tâm của nhân vật Gô-vanh trong đoạn trích. Qua đó, em hiểu gì về hình tượng người chỉ huy cách mạng này?
   Gợi ý trả lời:
   • Tình huống lựa chọn: Giữa trách nhiệm của người chỉ huy (thi hành luật pháp) và tiếng nói của lương tâm (cảm phục hành động nhân đạo của kẻ thù).
   • Diễn biến nội tâm: Từ ngỡ ngàng, sững sờ đến suy tư sâu sắc về bản chất của cách mạng và con người. Anh nhận ra sự vĩ đại của lương tâm.
   • Hình tượng Gô-vanh: Đại diện cho lý tưởng cách mạng nhân văn, vị tha. Anh là người chiến sĩ của tương lai, của một nền cộng hòa mà Huy-gô mơ ước.
3. Câu 3: So sánh quan điểm của Gô-vanh và Xi-muốc-đanh về việc xử lý Lăng-tơ-nác. Theo em, quan điểm của ai thuyết phục hơn? Vì sao? (Học sinh có thể tự do bày tỏ quan điểm nhưng cần lập luận hợp lý).
   Gợi ý trả lời:
   • Quan điểm của Gô-vanh: Cộng hòa của lòng vị tha. Lấy nhân đạo làm gốc, coi trọng giá trị con người.
   • Quan điểm của Xi-muốc-đanh: Cộng hòa của nguyên tắc. Lấy công lý, luật pháp làm gốc để bảo vệ cách mạng.
   • Phân tích tính hợp lý của cả hai quan điểm trong bối cảnh lịch sử lúc đó.
   • Nêu quan điểm cá nhân: Có thể nghiêng về Gô-vanh vì đó là tư tưởng nhân văn cao cả, là đích đến của mọi cuộc cách mạng chân chính. Hoặc có thể cho rằng quan điểm của Xi-muốc-đanh là cần thiết trong thời điểm cách mạng "ngàn cân treo sợi tóc".

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Đoạn trích Ở Va-xan không chỉ là một chương truyện kịch tính trong tiểu thuyết Chín mươi ba mà còn là một bản hùng ca về lòng nhân đạo. Qua việc đặt các nhân vật vào một tình huống éo le, Vích-to Huy-gô đã làm nổi bật cuộc đấu tranh giữa công lý và tình thương, giữa nguyên tắc cứng nhắc và lòng vị tha cao cả. Tác phẩm khẳng định một chân lý sâu sắc: giá trị vĩnh cửu nhất, có sức mạnh cảm hóa lớn lao nhất chính là tình người. Hy vọng qua bài soạn này, các em không chỉ nắm vững kiến thức để học tốt môn Ngữ văn, mà còn rút ra cho mình những bài học quý giá về cách sống và cách làm người.