A. Giới thiệu tổng quan
Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Bài học hôm nay là một dịp quan trọng để chúng ta cùng nhau nhìn lại và củng cố toàn bộ kiến thức đã học trong Bài 5: "Những lựa chọn và hành động". Bài ôn tập trang 121 trong sách giáo khoa Ngữ văn 9 - Chân trời sáng tạo không chỉ là những câu hỏi đơn thuần, mà còn là cơ hội để các em hệ thống hóa kiến thức về các tác phẩm truyện hiện đại đặc sắc, rèn luyện kĩ năng phân tích văn học, nắm vững các đơn vị kiến thức Tiếng Việt và thực hành kĩ năng viết. Việc ôn tập kĩ lưỡng sẽ giúp các em hiểu sâu sắc hơn về vẻ đẹp của con người và cuộc sống, đồng thời chuẩn bị vững chắc cho các bài kiểm tra và kì thi quan trọng sắp tới. Hãy cùng bắt đầu hành trình củng cố tri thức này nhé!
B. Hướng dẫn soạn bài chi tiết
I. Hệ thống hóa kiến thức đã học
Phần đầu tiên của bài ôn tập yêu cầu chúng ta hệ thống lại những kiến thức cốt lõi về hai văn bản truyện đã học trong bài: "Lặng lẽ Sa Pa" và "Chiếc lược ngà".
Câu 1 (trang 121 SGK Ngữ văn 9, tập 1)
Yêu cầu: Kẻ bảng vào vở theo mẫu dưới đây và điền thông tin ngắn gọn về hai văn bản đã học.
Để hoàn thành yêu cầu này, các em cần nhớ lại và tóm tắt những thông tin chính xác về mỗi tác phẩm. Dưới đây là bảng thông tin đã được hoàn thiện để các em tham khảo và đối chiếu.
| Tiêu chí | Lặng lẽ Sa Pa | Chiếc lược ngà |
|---|---|---|
| Tác giả | Nguyễn Thành Long | Nguyễn Quang Sáng |
| Thể loại | Truyện ngắn | Truyện ngắn |
| Ngôi kể | Ngôi thứ ba (người kể chuyện giấu mình, điểm nhìn chủ yếu qua nhân vật ông họa sĩ) | Ngôi thứ nhất (người kể chuyện xưng "tôi", là nhân vật bác Ba - bạn của ông Sáu) |
| Tóm tắt | Truyện kể về cuộc gặp gỡ tình cờ giữa ông họa sĩ già, cô kĩ sư trẻ và anh thanh niên làm công tác khí tượng trên đỉnh Yên Sơn, Sa Pa. Qua cuộc trò chuyện ngắn ngủi, vẻ đẹp tâm hồn và lí tưởng sống cao đẹp của anh thanh niên và những con người lao động thầm lặng khác đã được hé lộ, để lại ấn tượng sâu sắc. | Câu chuyện kể về tình cha con sâu nặng của ông Sáu và bé Thu trong bối cảnh chiến tranh. Sau nhiều năm xa cách, ông Sáu về thăm nhà nhưng bé Thu không nhận cha vì vết sẹo trên mặt ông. Đến lúc em nhận ra và thể hiện tình yêu thương thì ông Sáu phải lên đường. Ở khu căn cứ, ông dồn hết tình yêu thương làm chiếc lược ngà cho con gái nhưng đã hi sinh trước khi kịp trao món quà. |
| Chủ đề | Ca ngợi vẻ đẹp của những con người lao động bình dị, thầm lặng cống hiến cho đất nước trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. | Ca ngợi tình cha con thiêng liêng, bất diệt trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh; đồng thời tố cáo sự tàn khốc của chiến tranh đã chia cắt bao gia đình. |
| Đặc sắc nghệ thuật |
|
|
II. Luyện tập củng cố, mở rộng
Phần này giúp chúng ta đào sâu hơn vào nội dung và nghệ thuật của hai tác phẩm, đồng thời ôn lại kiến thức Tiếng Việt và kĩ năng viết.
Câu 2 (trang 121 SGK Ngữ văn 9, tập 1)
Yêu cầu: Nêu một số điểm tương đồng và khác biệt trong cách các tác giả thể hiện chủ đề ở hai văn bản trên.
Đây là một câu hỏi so sánh văn học, đòi hỏi các em phải có cái nhìn tổng quan và khả năng phân tích tinh tế.
a. Điểm tương đồng
- Cảm hứng ngợi ca con người: Cả Nguyễn Thành Long và Nguyễn Quang Sáng đều tập trung khám phá và ca ngợi những vẻ đẹp tâm hồn cao quý của con người Việt Nam. Đó là lí tưởng sống cống hiến, là tình cảm gia đình thiêng liêng, bất diệt.
- Chủ nghĩa nhân đạo: Cả hai tác phẩm đều thấm đẫm tinh thần nhân đạo, trân trọng những giá trị tốt đẹp của con người và lên án những thế lực tàn bạo (chiến tranh) chà đạp lên quyền sống, quyền hạnh phúc.
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Cả hai tác giả đều rất thành công trong việc đặt nhân vật vào những tình huống đặc biệt để bộc lộ phẩm chất, tính cách. Nhân vật được khắc họa sâu sắc từ ngoại hình, hành động đến thế giới nội tâm phong phú.
- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng: Lời văn của cả hai truyện ngắn đều gần gũi, mộc mạc, giàu cảm xúc và đậm chất trữ tình.
b. Điểm khác biệt
- Bối cảnh và không gian:
- Lặng lẽ Sa Pa: Bối cảnh là công cuộc xây dựng đất nước ở miền Bắc trong thời bình. Không gian là núi rừng Sa Pa thơ mộng, yên bình.
- Chiếc lược ngà: Bối cảnh là cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước khốc liệt. Không gian là chiến trường miền Nam và vùng quê sông nước.
- Chủ đề cụ thể:
- Lặng lẽ Sa Pa: Tập trung vào vẻ đẹp của con người lao động mới, những cống hiến thầm lặng cho tổ quốc. Chủ đề mang màu sắc lãng mạn, lạc quan.
- Chiếc lược ngà: Tập trung vào bi kịch chiến tranh và sức sống mãnh liệt của tình phụ tử. Chủ đề mang màu sắc bi tráng, sâu lắng.
- Giọng điệu trần thuật:
- Lặng lẽ Sa Pa: Giọng văn nhẹ nhàng, trong trẻo, chất thơ lan tỏa khắp tác phẩm.
- Chiếc lược ngà: Giọng văn đậm chất Nam Bộ, mộc mạc nhưng dồn nén nhiều cảm xúc, có lúc nghẹn ngào, xót xa.
Câu 3 (trang 121 SGK Ngữ văn 9, tập 1)
Yêu cầu: Xác định câu chứa thành phần khởi ngữ trong đoạn văn sau và nêu tác dụng của thành phần này:
“Lúc chia tay, (...) bác lái xe còn biếu anh một cuốn sách. Còn về ảnh, bao giờ có dịp lên Hà Nội, anh sẽ gửi cho bác.”
a. Xác định câu chứa khởi ngữ
Câu chứa thành phần khởi ngữ trong đoạn văn trên là: “Còn về ảnh, bao giờ có dịp lên Hà Nội, anh sẽ gửi cho bác.”
Thành phần khởi ngữ trong câu này là: “Còn về ảnh”.
b. Tác dụng của khởi ngữ
Thành phần khởi ngữ “Còn về ảnh” trong câu văn có tác dụng:
- Nêu lên chủ đề được nói đến trong câu: Nó thông báo cho người đọc, người nghe biết rằng câu nói tiếp theo sẽ đề cập đến vấn đề “ảnh”.
- Tạo sự liên kết và chuyển ý: Khởi ngữ giúp chuyển tiếp ý một cách mạch lạc từ việc tặng sách (ở câu trước) sang việc gửi ảnh (ở câu này). Nó tạo ra một sự phân biệt, tách bạch giữa hai chủ đề khác nhau trong cuộc hội thoại.
- Nhấn mạnh đề tài: Việc đưa đề tài “ảnh” lên đầu câu bằng khởi ngữ giúp nhấn mạnh sự quan tâm và lời hứa của anh thanh niên đối với vấn đề này.
Câu 4 (trang 121 SGK Ngữ văn 9, tập 1)
Yêu cầu: Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) phân tích một chi tiết hoặc hình ảnh đặc sắc trong một truyện ngắn đã học ở bài 5.
a. Hướng dẫn lựa chọn chi tiết/hình ảnh
Các em có thể lựa chọn một trong những chi tiết, hình ảnh giàu ý nghĩa sau:
- Trong "Chiếc lược ngà": Hình ảnh chiếc lược ngà, vết sẹo trên má ông Sáu, tiếng gọi "Ba" của bé Thu.
- Trong "Lặng lẽ Sa Pa": Hình ảnh anh thanh niên tặng hoa cho cô gái, củ tam thất anh biếu vợ bác lái xe, cuốn sách anh đọc trong đêm.
b. Dàn ý chi tiết phân tích hình ảnh "chiếc lược ngà"
- Mở đoạn: Giới thiệu truyện ngắn "Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng và khẳng định chi tiết "chiếc lược ngà" là một hình ảnh nghệ thuật đặc sắc, chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc.
- Thân đoạn:
- Nguồn gốc ra đời: Chiếc lược được làm từ mảnh ngà voi, kết tinh từ tình yêu, nỗi nhớ mong và sự ân hận của ông Sáu dành cho con gái.
- Ý nghĩa biểu tượng:
- Là biểu tượng của tình cha con sâu nặng, thiêng liêng, bất diệt. Nó là kỉ vật kết nối hai cha con trong xa cách và cả khi đã âm dương cách biệt.
- Là lời tố cáo chiến tranh tàn khốc, đã gây ra bao chia ly, đau thương.
- Là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của tình cảm gia đình, vượt lên trên mọi bom đạn.
- Vai trò trong truyện: Chi tiết này là điểm sáng nghệ thuật, thắt nút và mở nút cho nhiều tình huống, thúc đẩy cốt truyện phát triển và thể hiện sâu sắc chủ đề tác phẩm.
- Kết đoạn: Khẳng định lại giá trị nghệ thuật và nhân văn của chi tiết, cho thấy tài năng của nhà văn Nguyễn Quang Sáng.
c. Đoạn văn tham khảo (Phân tích chi tiết "chiếc lược ngà")
Trong truyện ngắn "Chiếc lược ngà", nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã xây dựng thành công nhiều chi tiết nghệ thuật giàu giá trị, nhưng có lẽ hình ảnh chiếc lược ngà là chi tiết đắt giá và cảm động hơn cả. Nó không chỉ là một món quà bình thường mà là kết tinh của tình phụ tử sâu nặng và thiêng liêng. Chiếc lược được ông Sáu làm trong những ngày ở chiến khu, từ một mảnh ngà voi quý giá. Ông đã dồn hết tâm huyết, tình yêu, nỗi nhớ mong và cả sự ân hận của mình để tỉ mỉ tạo nên nó. Chiếc lược trở thành biểu tượng cho tình yêu thương vô bờ bến mà ông dành cho bé Thu, là vật gỡ rối cho tâm trạng áy náy vì đã lỡ tay đánh con. Hơn thế nữa, nó còn là một lời tố cáo đanh thép về sự tàn khốc của chiến tranh, thứ đã chia cắt tình thân và khiến một món quà đơn sơ không thể đến tay người nhận. Khi ông Sáu hi sinh, chiếc lược ngà trở thành một kỉ vật thiêng liêng, là sự hiện hữu của tình cha, vượt qua cả cái chết để ở bên con. Bằng việc xây dựng hình ảnh chiếc lược ngà, Nguyễn Quang Sáng đã ngợi ca tình cảm gia đình bất diệt, một giá trị nhân văn cao đẹp luôn tỏa sáng ngay cả trong hoàn cảnh khốc liệt nhất.
C. Câu hỏi tự luận ôn tập
Để khắc sâu kiến thức, các em hãy thử sức với những câu hỏi tự luận dưới đây. Hãy lập dàn ý chi tiết trước khi viết thành bài văn hoàn chỉnh.
-
Câu hỏi 1: Phân tích diễn biến tâm lí và tình cảm của nhân vật bé Thu trong truyện ngắn "Chiếc lược ngà" của Nguyễn Quang Sáng, đặc biệt là trong hai lần gặp cha.
Gợi ý: Chú ý phân tích sự đối lập trong thái độ của bé Thu trước và sau khi nhận ra cha. Lí giải nguyên nhân của sự thay đổi đó (vết sẹo, tình yêu sâu sắc dành cho người cha trong tấm ảnh). Nhấn mạnh cá tính mạnh mẽ nhưng cũng rất giàu tình cảm của nhân vật.
-
Câu hỏi 2: Vẻ đẹp của nhân vật anh thanh niên trong truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa" của Nguyễn Thành Long được thể hiện qua những phương diện nào? Qua nhân vật này, tác giả muốn gửi gắm thông điệp gì?
Gợi ý: Phân tích vẻ đẹp của anh thanh niên qua: lí tưởng sống và làm việc cao đẹp; sự cởi mở, chân thành; sự khiêm tốn. Thông điệp: Ca ngợi vẻ đẹp của người lao động, giá trị của những cống hiến thầm lặng.
-
Câu hỏi 3: Từ hai truyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa" và "Chiếc lược ngà", em hãy viết một bài văn nghị luận (khoảng 500 chữ) trình bày suy nghĩ về lẽ sống và sự cống hiến của thế hệ trẻ ngày nay.
Gợi ý: Nêu bật những bài học về lí tưởng sống từ hai nhân vật (anh thanh niên, ông Sáu). Liên hệ với thực tế cuộc sống của thế hệ trẻ hiện nay: những cơ hội, thách thức và trách nhiệm đối với Tổ quốc. Đưa ra quan điểm cá nhân về một lẽ sống đẹp.
D. Kết luận và tóm tắt
Như vậy, chúng ta đã cùng nhau hoàn thành bài ôn tập trang 121. Qua bài học này, các em đã hệ thống hóa được những kiến thức trọng tâm về hai truyện ngắn hiện đại đặc sắc là "Lặng lẽ Sa Pa" và "Chiếc lược ngà", từ nội dung, chủ đề đến những nét đặc sắc về nghệ thuật. Đồng thời, chúng ta cũng đã ôn lại kiến thức về thành phần khởi ngữ trong Tiếng Việt và rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn phân tích chi tiết văn học. Đây là những nền tảng vô cùng quan trọng. Các em hãy dành thời gian đọc lại tác phẩm, tự trả lời các câu hỏi và luyện viết thêm để nắm vững kiến thức, tự tin chinh phục những thử thách học tập phía trước. Chúc các em học tốt!