A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 10 thân mến! Sau khi cùng nhau khám phá chủ đề đầu tiên "Sức mạnh của thơ ca", chúng ta đã có những trải nghiệm thật đẹp với những vần thơ đầy cảm xúc. Bài ôn tập hôm nay tại trang 28 sách Chân trời sáng tạo là một dịp quan trọng để chúng ta cùng nhìn lại, hệ thống hóa và khắc sâu những kiến thức đã học. Đây không chỉ là việc trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa, mà còn là cơ hội để các em rèn luyện tư duy phân tích, cảm thụ văn học một cách sâu sắc hơn. Thông qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững đặc trưng thơ trữ tình, biết cách phân tích hình ảnh, ngôn từ, so sánh các tác phẩm và tự tin thể hiện quan điểm của mình. Hãy cùng bắt đầu hành trình củng cố kiến thức này nhé!
B. NỘI DUNG CHÍNH: HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI
Câu 1 (trang 28, SGK Ngữ văn 10, tập 1): Kẻ bảng vào vở theo mẫu dưới đây và điền thông tin ngắn gọn về các văn bản đã đọc trong bài học.
Hướng dẫn trả lời:
Để hoàn thành tốt yêu cầu này, các em cần đọc lại kỹ các văn bản thơ đã học trong Bài 1: Mùa xuân chín (Hàn Mặc Tử), Đây mùa thu tới (Xuân Diệu), Vội vàng (Xuân Diệu), Thu hứng (Đỗ Phủ) và văn bản nghị luận Thơ ca (Rabindranath Tagore). Dưới đây là bảng tổng hợp gợi ý các em có thể tham khảo và tự hoàn thiện vào vở của mình.
| Văn bản | Tác giả | Thể loại | Nội dung chính | Đặc sắc nghệ thuật |
|---|---|---|---|---|
| Mùa xuân chín | Hàn Mặc Tử | Thơ bảy chữ (Thơ mới) | Bức tranh thiên nhiên mùa xuân tươi đẹp, trong trẻo, rạo rực sức sống và tâm trạng xao xuyến, bâng khuâng của thi nhân. | Hình ảnh thơ mới mẻ, độc đáo (xuân chín, nắng ửng); ngôn từ tinh tế, giàu sức gợi; nhịp điệu thơ uyển chuyển, nhẹ nhàng. |
| Đây mùa thu tới | Xuân Diệu | Thơ bảy chữ (Thơ mới) | Cảm nhận tinh tế về bước đi của mùa thu trong không gian, từ xa đến gần, từ cao xuống thấp, và nỗi buồn man mác của cái "tôi" cô đơn trước cảnh vật. | Sự kết hợp giữa yếu tố cổ điển và hiện đại; hình ảnh thơ giàu liên tưởng (rặng liễu đìu hiu, áo mơ phai); sử dụng điệp từ, câu hỏi tu từ. |
| Vội vàng | Xuân Diệu | Thơ tự do | Quan niệm sống mới mẻ, tích cực: trân trọng sự sống, thời gian và khát khao sống mãnh liệt, hết mình, tận hưởng từng khoảnh khắc của tuổi trẻ và tình yêu. | Giọng thơ say mê, cuồng nhiệt; nhịp điệu dồn dập, gấp gáp; sử dụng nhiều động từ mạnh, điệp cấu trúc, hình ảnh táo bạo. |
| Thu hứng (Cảm xúc mùa thu) | Đỗ Phủ | Thơ thất ngôn bát cú Đường luật | Bức tranh mùa thu蕭索, hiu hắt ở vùng biên ải và nỗi lòng sầu muộn của tác giả trước cảnh loạn ly, nỗi nhớ quê hương da diết. | Bút pháp tả cảnh ngụ tình đặc sắc; niêm luật chặt chẽ; sử dụng từ ngữ, hình ảnh mang tính ước lệ, cổ điển (rừng phong, sóng vọt, mặt đất, cửa ải). |
| Thơ ca | Rabindranath Tagore | Văn bản nghị luận | Lí giải về bản chất, vai trò và sức mạnh của thơ ca trong việc thể hiện những cảm xúc sâu kín, những điều không thể nói bằng lời thông thường. | Lập luận chặt chẽ, giàu hình ảnh so sánh (trái tim và sóng biển); giọng văn tha thiết, truyền cảm, mang màu sắc triết lí. |
Câu 2 (trang 28, SGK Ngữ văn 10, tập 1): Chỉ ra và phân tích một số yếu tố hình thức (vần, nhịp, cấu tứ,...) góp phần tạo nên nhạc điệu hoặc làm nên ý nghĩa cho một bài thơ mà bạn cho là đặc sắc.
Hướng dẫn trả lời:
Trong các bài thơ đã học, Vội vàng của Xuân Diệu là một tác phẩm có hình thức nghệ thuật vô cùng đặc sắc, góp phần thể hiện trọn vẹn nội dung tư tưởng. Chúng ta có thể phân tích như sau:
- Nhịp điệu: Bài thơ có sự thay đổi nhịp điệu rất linh hoạt, phản ánh dòng chảy cảm xúc của nhân vật trữ tình.
- Đoạn đầu (4 câu thơ ngũ ngôn): Nhịp thơ nhanh, dứt khoát (Tôi muốn/ tắt nắng đi... Tôi muốn/ buộc gió lại) thể hiện khát khao ngông cuồng, muốn đoạt quyền tạo hóa.
- Đoạn thơ tiếp theo: Nhịp điệu say mê, rộn ràng, trải dài (Của ong bướm này đây tuần tháng mật;/ Này đây hoa của đồng nội xanh rì;/ Này đây lá của cành tơ phơ phất;) như một lời mời gọi, khoe ra bữa tiệc trần gian thịnh soạn.
- Đoạn cuối: Nhịp thơ trở nên dồn dập, gấp gáp, hối hả (Ta muốn ôm/ Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn;/ Ta muốn riết/ mây đưa và gió lượn;/ Ta muốn say/ cánh bướm với tình yêu;) thể hiện đỉnh điểm của khát khao sống, khát khao giao cảm với đời.
- Cấu tứ: Bài thơ được xây dựng trên một cấu tứ độc đáo, dựa trên sự đối lập giữa cái hữu hạn của đời người và sự vĩnh hằng của thời gian, thiên nhiên. Từ đó, nhà thơ đưa ra một triết lí sống mới: hãy sống vội vàng, cuống quýt để tận hưởng vẻ đẹp cuộc đời.
"Xuân đương tới, nghĩa là xuân đương qua, Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già, Mà cuộc đời chẳng hai lần thắm lại..."
Chính sự nhận thức về sự chảy trôi nghiệt ngã của thời gian đã thôi thúc cái "tôi" trữ tình hành động một cách quyết liệt ở phần sau của bài thơ.
- Sử dụng điệp từ, điệp cấu trúc: Các cấu trúc "Này đây...", "Ta muốn..." được lặp lại nhiều lần tạo nên một giọng thơ sôi nổi, cuồng nhiệt, nhấn mạnh sự giàu có, quyến rũ của cuộc sống trần thế và khát vọng chiếm lĩnh, tận hưởng của nhà thơ.
Kết luận: Các yếu tố hình thức như nhịp điệu, cấu tứ, điệp ngữ... không chỉ tạo nên nhạc điệu cho bài thơ mà còn là phương tiện hữu hiệu để Xuân Diệu thể hiện một cái "tôi" yêu đời mãnh liệt, một quan niệm sống tích cực, táo bạo, mang đậm dấu ấn của Thơ mới.
Câu 3 (trang 28, SGK Ngữ văn 10, tập 1): Phân tích một hình ảnh hoặc một chi tiết mà bạn cho là độc đáo, đặc sắc trong một văn bản và lí giải vì sao bạn cho là như vậy.
Hướng dẫn trả lời:
Trong bài thơ Mùa xuân chín của Hàn Mặc Tử, hình ảnh "Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời" là một hình ảnh thơ vô cùng độc đáo và đặc sắc.
- Tính độc đáo của hình ảnh:
- Thông thường, người ta hay nói "sóng nước", "sóng biển". Hàn Mặc Tử lại viết "sóng cỏ". Đây là một sự sáng tạo ngôn từ táo bạo, kết hợp giữa sự vật tĩnh (cỏ) và sự chuyển động mạnh mẽ (sóng).
- Hình ảnh này không chỉ tả thực một cánh đồng cỏ rộng lớn đang nhấp nhô trong gió, mà còn gợi ra một sức sống căng tràn, mãnh liệt của mùa xuân. Thảm cỏ không còn nằm yên mà như đang cựa quậy, chuyển động, lan tỏa sức sống đến tận chân trời.
- Lí giải sự đặc sắc:
- Gợi hình, gợi cảm: Câu thơ vẽ ra trước mắt người đọc một không gian bao la, vô tận của đồng quê. Màu xanh non của cỏ trải dài ngút ngàn, tạo cảm giác tươi mới, mát lành. Chữ "gợn" diễn tả một sự chuyển động nhẹ nhàng, liên tục, đầy sinh khí.
- Thể hiện sự giao cảm tinh tế của thi nhân: Phải có một tâm hồn nhạy cảm, một trí tưởng tượng bay bổng và một tình yêu thiên nhiên tha thiết, Hàn Mặc Tử mới có thể tạo ra một hình ảnh thơ đầy sáng tạo như vậy. Nó cho thấy sự vật qua lăng kính của nhà thơ trở nên có hồn, có sức sống hơn bao giờ hết.
- Góp phần tạo nên vẻ đẹp tổng thể của bức tranh xuân: Hình ảnh "sóng cỏ" hòa quyện với các hình ảnh khác như "nắng ửng", "khói mơ tan", "mái nhà tranh", "giàn thiên lí"... để tạo nên một bức tranh mùa xuân vừa rực rỡ, vừa thơ mộng, vừa gần gũi, thân thuộc.
Chính vì sự mới mẻ trong kết hợp từ ngữ và khả năng gợi tả một không gian tràn đầy sức sống, hình ảnh "Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời" đã trở thành một trong những câu thơ hay nhất, đặc sắc nhất viết về mùa xuân trong phong trào Thơ mới.
Câu 4 (trang 28, SGK Ngữ văn 10, tập 1): Nhận xét về một điểm gần gũi trong nội dung hoặc nghệ thuật giữa các bài thơ Việt Nam trong bài học.
Hướng dẫn trả lời:
Một điểm gần gũi dễ nhận thấy trong nghệ thuật của các bài thơ Việt Nam trong bài học (Mùa xuân chín, Đây mùa thu tới, Vội vàng) chính là bút pháp tả cảnh ngụ tình đặc sắc và sự giao cảm hòa quyện giữa con người với thiên nhiên.
- Cảnh vật luôn được cảm nhận qua lăng kính chủ quan của cái "tôi" trữ tình: Thiên nhiên trong các bài thơ không đơn thuần là một khách thể vô tri, mà được nhuốm màu tâm trạng, cảm xúc của nhà thơ.
- Trong Mùa xuân chín, bức tranh xuân tươi đẹp, rạo rực lại ẩn chứa một nỗi niềm xao xuyến, bâng khuâng của người con gái "chưa chồng" và cả sự nuối tiếc mơ hồ của thi nhân.
- Trong Đây mùa thu tới, cảnh thu được cảm nhận qua những giác quan tinh tế nhất ("Hơn một loài hoa đã rụng cành", "Ít nhiều thiếu nữ buồn không nói"). Bức tranh thu buồn, hiu hắt chính là sự phản chiếu của một tâm hồn cô đơn, nhạy cảm trước sự phai tàn, chia ly.
- Con người là trung tâm của bức tranh thiên nhiên: Dù miêu tả mùa xuân hay mùa thu, hình ảnh con người luôn xuất hiện và trở thành tâm điểm, làm cho bức tranh thiên nhiên trở nên sống động và có hồn hơn.
"Bao cô thôn nữ hát trên đồi, Ngày mai trong đám xuân xanh ấy, Có kẻ theo chồng bỏ cuộc chơi..." (Mùa xuân chín)
Hay hình ảnh "thiếu nữ buồn không nói" trong thơ Xuân Diệu. Con người và cảnh vật hòa quyện, soi chiếu vào nhau, tạo nên sự thống nhất trọn vẹn cho tác phẩm.
- Sự đổi mới trong bút pháp so với thơ trung đại: Nếu thơ trung đại cũng có tả cảnh ngụ tình, thì trong Thơ mới, cái "tôi" cá nhân được thể hiện một cách trực tiếp, mãnh liệt và đa dạng hơn. Cảm xúc không còn bị gói gọn trong những quy phạm ước lệ mà bung tỏa tự do, chân thật với những trạng thái phức tạp nhất.
Như vậy, việc lấy thiên nhiên làm phương tiện để bộc lộ thế giới nội tâm phong phú của con người là một điểm chung nghệ thuật nổi bật, cho thấy sự kế thừa và phát huy truyền thống thơ ca dân tộc trong sáng tác của các nhà Thơ mới.
Câu 5 (trang 28, SGK Ngữ văn 10, tập 1): Theo bạn, sức mạnh của thơ ca được thể hiện như thế nào qua các văn bản đã đọc?
Hướng dẫn trả lời:
Qua các văn bản đã đọc trong chủ đề "Sức mạnh của thơ ca", em nhận thấy sức mạnh của thơ ca được thể hiện ở nhiều phương diện sâu sắc:
- Sức mạnh lay động cảm xúc, kết nối tâm hồn:
- Thơ ca có khả năng đi thẳng vào trái tim người đọc, khơi gợi những rung động tinh tế nhất. Đọc Vội vàng, ta cảm nhận được ngọn lửa yêu đời sôi sục. Đọc Thu hứng, ta thấm thía nỗi sầu muộn của một tâm hồn lớn trước cảnh đất nước điêu tàn.
- Như Tagore đã viết trong văn bản Thơ ca, thơ ca nói lên những điều mà ngôn ngữ thông thường bất lực, nó là "tiếng vang của trái tim". Thơ ca giúp con người kết nối với nhau ở tầng sâu thẳm của cảm xúc, vượt qua rào cản về không gian, thời gian và văn hóa.
- Sức mạnh khám phá và tái tạo vẻ đẹp cuộc sống:
- Thơ ca giúp ta nhìn thế giới bằng một đôi mắt khác, tinh tế và sâu sắc hơn. Qua thơ Hàn Mặc Tử, ta thấy một "mùa xuân chín" rất khác, rất riêng. Qua thơ Xuân Diệu, ta cảm nhận được bước chân mơ hồ của mùa thu.
- Thơ ca không chỉ phản ánh thực tại mà còn chưng cất, làm đẹp và nâng tầm thực tại ấy. Nó phát hiện ra vẻ đẹp trong những điều bình dị, khiến tâm hồn ta thêm yêu mến, trân trọng cuộc sống này.
- Sức mạnh định hình tư tưởng, quan niệm sống:
- Một bài thơ hay có thể làm thay đổi cách nhìn, cách sống của một con người. Bài thơ Vội vàng không chỉ là những vần thơ đẹp mà còn là một tuyên ngôn về lẽ sống, cổ vũ con người, đặc biệt là tuổi trẻ, hãy sống hết mình, trân trọng từng giây phút.
- Thơ ca gieo vào lòng người những giá trị nhân văn cao đẹp: tình yêu quê hương đất nước (Thu hứng), tình yêu thiên nhiên, tình yêu cuộc sống...
Tóm lại, sức mạnh của thơ ca nằm ở khả năng tác động toàn diện đến tâm hồn, trí tuệ và tình cảm của con người. Nó vừa là tiếng nói của cảm xúc, vừa là người bạn đồng hành, vừa là ngọn đuốc soi đường, giúp cuộc sống của chúng ta trở nên phong phú và ý nghĩa hơn.
C. CÂU HỎI VẬN DỤNG
-
Câu hỏi 1: So sánh cách cảm nhận về thời gian trong bài thơ Vội vàng (Xuân Diệu) và Thu hứng (Đỗ Phủ). Từ đó, rút ra nhận xét về sự khác biệt trong quan niệm sống của con người thời trung đại và con người thời hiện đại.
Gợi ý:
- Thời gian trong Vội vàng: Thời gian tuyến tính, một đi không trở lại, gắn liền với tuổi trẻ và sự sống cá nhân. Con người có ý thức níu giữ, chạy đua với thời gian.
- Thời gian trong Thu hứng: Thời gian tuần hoàn, mang tính vũ trụ, chu kỳ (thu qua đông tới rồi xuân lại về). Con người cảm thấy nhỏ bé, bất lực trước dòng chảy của thời gian và lịch sử.
- Sự khác biệt: Con người hiện đại (Thơ mới) đề cao cái "tôi" cá nhân, ý thức sâu sắc về sự hữu hạn của đời người nên sống vội vàng, mãnh liệt. Con người trung đại đặt cái "ta" cộng đồng lên trên, cảm nhận thời gian gắn với sự biến thiên của trời đất, lịch sử.
-
Câu hỏi 2: Viết một đoạn văn (khoảng 150 - 200 chữ) trình bày cảm nhận của em về một khổ thơ mà em tâm đắc nhất trong các bài thơ đã học ở Bài 1.
Gợi ý:
- Bước 1: Chọn một khổ thơ yêu thích (ví dụ: khổ cuối bài Vội vàng, khổ đầu bài Đây mùa thu tới,...).
- Bước 2: Giới thiệu khổ thơ và vị trí của nó.
- Bước 3: Phân tích các yếu tố nghệ thuật đặc sắc (hình ảnh, từ ngữ, nhịp điệu, biện pháp tu từ) và tác dụng của chúng trong việc thể hiện nội dung.
- Bước 4: Nêu cảm nhận, suy nghĩ của bản thân về ý nghĩa của khổ thơ đó.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Bài ôn tập hôm nay đã giúp chúng ta hệ thống lại một cách toàn diện những kiến thức cốt lõi của chủ đề "Sức mạnh của thơ ca". Chúng ta đã cùng nhau nhìn lại đặc điểm của các tác phẩm thơ tiêu biểu, phân tích sâu hơn về các yếu tố hình thức, nghệ thuật và khám phá những thông điệp ý nghĩa mà các nhà thơ gửi gắm. Quan trọng hơn, các em đã thấy được thơ ca không phải là điều gì xa vời, mà chính là tiếng nói sâu thẳm của tâm hồn, có khả năng kết nối, lay động và làm giàu có thêm đời sống tinh thần của mỗi người. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em sẽ thêm yêu thơ ca và có thêm công cụ, kỹ năng để tiếp cận bất kỳ một tác phẩm thơ nào trong hành trình học văn của mình.