Soạn bài Phải đọc sách cách nào? - Ngữ văn - Lớp 9 - Cánh diều

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9! Trong thời đại bùng nổ thông tin ngày nay, việc tiếp cận tri thức trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, giữa một “biển sách mênh mông”, làm thế nào để đọc sách một cách hiệu quả, biến kiến thức của nhân loại thành của riêng mình? Văn bản “Phải đọc sách cách nào?” của học giả nổi tiếng Chu Quang Tiềm, trích từ tác phẩm “Bàn về đọc sách”, sẽ là kim chỉ nam quý báu giúp chúng ta trả lời câu hỏi đó. Bài giảng này sẽ cùng các em phân tích sâu sắc từng luận điểm, làm rõ những phương pháp đọc sách khoa học mà tác giả đề xuất. Qua đó, các em không chỉ soạn tốt bài học trên lớp mà còn trang bị cho mình một kỹ năng tự học vô cùng quan trọng cho tương lai.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

1. Tác giả Chu Quang Tiềm

Chu Quang Tiềm (1897 – 1986) là một nhà mĩ học và lí luận văn học nổi tiếng của Trung Quốc. Ông có học vấn uyên thâm, từng du học tại châu Âu và có nhiều công trình nghiên cứu giá trị. Các tác phẩm của ông không chỉ thể hiện kiến thức sâu rộng mà còn chứa đựng những lời khuyên chân thành, tâm huyết, đặc biệt là dành cho thế hệ trẻ trên con đường học vấn. Văn phong của Chu Quang Tiềm có đặc điểm nổi bật là lập luận chặt chẽ, logic, kết hợp với những hình ảnh so sánh, ví von sinh động, giúp những vấn đề học thuật phức tạp trở nên gần gũi và dễ hiểu.

2. Văn bản “Phải đọc sách cách nào?”

a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời

Văn bản “Phải đọc sách cách nào?” được trích từ bài viết “Bàn về đọc sách”, một trong những tác phẩm tiêu biểu của Chu Quang Tiềm. Bài viết này được xem như những lời tâm sự, chỉ dẫn của một người thầy, một học giả đi trước dành cho các bạn trẻ đang đứng trước ngưỡng cửa của sự nghiệp học thuật. Tác phẩm ra đời trong bối cảnh xã hội đang phát triển, tri thức ngày càng nhiều, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc phải có phương pháp học tập và đọc sách đúng đắn.

b. Bố cục văn bản

Văn bản có bố cục ba phần rất rõ ràng, mạch lạc, thể hiện một hệ thống lập luận chặt chẽ:

Phần 1 (Từ đầu đến “…thế giới mới”): Nêu lên tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách như một con đường tích lũy tri thức và kế thừa di sản văn hóa của nhân loại.
Phần 2 (Tiếp theo đến “…tiêu hao lực lượng”): Chỉ ra những khó khăn, những thiên hướng sai lầm thường gặp trong việc đọc sách hiện nay.
Phần 3 (Còn lại): Đề xuất và bàn luận về phương pháp đọc sách hiệu quả.

c. Thể loại và phương thức biểu đạt

Thể loại: Văn bản nghị luận xã hội.
Phương thức biểu đạt chính: Nghị luận, kết hợp với các yếu tố như giải thích, chứng minh, bình luận.

2. Phân tích chi tiết văn bản

1. Luận điểm 1: Tầm quan trọng và ý nghĩa của việc đọc sách

Ngay từ phần đầu, tác giả Chu Quang Tiềm đã khẳng định một cách đanh thép vai trò không thể thiếu của sách đối với sự tiến bộ của mỗi cá nhân và toàn xã hội.

a. Sách là kho tàng tri thức quý báu của nhân loại

Tác giả đã sử dụng những hình ảnh so sánh đầy sức gợi để làm nổi bật giá trị của sách:

“Sách là kho tàng quý báu cất giữ di sản tinh thần nhân loại, cũng có thể nói đó là những cột mốc trên con đường phát triển học thuật của nhân loại.”

Cách ví von này giúp chúng ta hình dung sách không phải là những vật vô tri mà là nơi kết tinh trí tuệ, kinh nghiệm, tư tưởng, tình cảm của biết bao thế hệ đi trước. Mỗi cuốn sách là một “cột mốc”, đánh dấu một bước tiến của văn minh. Đọc sách chính là cách chúng ta đối thoại với những bộ óc vĩ đại nhất, kế thừa di sản tinh thần mà họ để lại. Nếu không có sách, mọi thành tựu, phát minh có thể sẽ bị lãng quên và mỗi thế hệ lại phải bắt đầu từ con số không. Nhờ có sách, tri thức được lưu truyền, tích lũy và phát triển không ngừng.

b. Đọc sách là con đường quan trọng để tích lũy và nâng cao học vấn

Chu Quang Tiềm không phủ nhận vai trò của nhà trường, nhưng ông nhấn mạnh rằng học vấn không chỉ giới hạn trong trường lớp. Ông đưa ra một so sánh sắc sảo:

Học vấn của một người không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách vẫn là một con đường quan trọng của học vấn… Trường học chỉ đưa cho ta cái chìa khóa mở vào kho tàng ấy, học tập là một việc phải tiếp tục suốt đời.

Theo tác giả, trường học cung cấp cho chúng ta kiến thức nền tảng, phương pháp tư duy – đó chính là “cái chìa khóa”. Nhưng để thực sự làm chủ kho tàng tri thức rộng lớn, mỗi người phải tự mình dấn thân vào con đường tự học qua sách vở. Việc học ở trường có giới hạn về thời gian và chương trình, trong khi thế giới tri thức thì vô hạn. Do đó, đọc sách là cách để chúng ta vượt ra khỏi giới hạn đó, cập nhật kiến thức, mở rộng tầm nhìn và chuẩn bị hành trang cho tương lai. Đây là một quan điểm vô cùng tiến bộ và vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.

2. Luận điểm 2: Những khó khăn và sai lầm thường gặp khi đọc sách

Sau khi khẳng định tầm quan trọng của việc đọc, tác giả đi vào phân tích thực trạng, chỉ ra những trở ngại và sai lầm mà người đọc, đặc biệt là các bạn trẻ, dễ mắc phải.

a. Khó khăn khách quan: Sách quá nhiều khiến người đọc dễ lạc hướng

Tác giả ví von số lượng sách hiện nay như một “biển sách mênh mông”, khiến người đọc cảm thấy “không biết nên chọn cuốn nào, đọc cuốn nào”. Đây là một thực tế không thể phủ nhận. Mỗi năm, hàng triệu đầu sách mới được xuất bản trên khắp thế giới. Nếu không có định hướng, người đọc sẽ dễ bị choáng ngợp, sa đà vào những cuốn sách vô bổ, hoặc đọc một cách lan man mà không thu được kết quả gì. Hậu quả là “lãng phí thời gian và sức lực” mà không tích lũy được kiến thức nền tảng. Vấn đề này càng trở nên nghiêm trọng hơn trong thời đại số, khi thông tin trên Internet còn nhiều hơn sách gấp bội phần.

b. Sai lầm chủ quan: Đọc nhiều mà không chuyên sâu

Đây là sai lầm phổ biến nhất mà tác giả phê phán. Nhiều người có xu hướng chạy theo số lượng, khoe khoang rằng mình đã đọc nhiều sách nhưng thực chất chỉ là “cưỡi ngựa xem hoa”. Chu Quang Tiềm đã dùng những hình ảnh so sánh rất thẳng thắn và thấm thía để chỉ ra tác hại của lối đọc này:

Đọc lướt qua, “chẳng khác nào ăn tươi nuốt sống, không kịp tiêu hóa”.
Kiến thức thu được chỉ là “vật trang trí bên ngoài”, “lòe loẹt”, chứ không thực sự thấm sâu vào trí tuệ.
So sánh người đọc hời hợt với “con lợn ăn cám” – một hình ảnh tuy có vẻ nặng nề nhưng lại lột tả chính xác bản chất của việc tiếp thu kiến thức một cách thụ động, không chọn lọc, không suy ngẫm.

Lối đọc này không những không mang lại lợi ích mà còn tạo ra một sự tự mãn giả tạo, khiến người đọc tưởng mình biết nhiều nhưng thực chất nền tảng kiến thức lại rất nông cạn, hổng kiến thức.

c. Sai lầm chủ quan: Đọc sách không có mục đích, không có hệ thống

Sai lầm này bắt nguồn từ việc đọc theo hứng thú nhất thời, thấy sách gì cũng đọc một ít mà không xác định được lĩnh vực mình cần tập trung. Tác giả chỉ rõ, lối đọc này sẽ khiến kiến thức của người đọc trở nên “hỗn tạp, nông cạn”. Giống như xây một ngôi nhà mà không có bản thiết kế, việc đọc không hệ thống sẽ không thể tạo nên một cấu trúc tri thức vững chắc. Thay vào đó, nó chỉ là một mớ thông tin rời rạc, không liên kết với nhau và dễ dàng bị lãng quên.

3. Luận điểm 3: Phương pháp đọc sách hiệu quả

Đây là phần quan trọng nhất của văn bản. Từ việc phân tích thực trạng, Chu Quang Tiềm đưa ra những giải pháp, những phương pháp cụ thể để đọc sách đúng cách.

a. Nguyên tắc cốt lõi: “Chọn cho tinh, đọc cho kĩ”

Đây là nguyên tắc vàng, là kim chỉ nam cho mọi hoạt động đọc. Nó bao gồm hai vế có quan hệ mật thiết với nhau.

Chọn cho tinh:
Trước “biển sách”, việc đầu tiên là phải biết lựa chọn. Tác giả khuyên chúng ta nên bắt đầu từ “những cuốn sách cơ bản, mang tính thường thức” trong lĩnh vực mà mình theo đuổi. Đây là những tác phẩm kinh điển, nền tảng, đã được thời gian kiểm chứng. Đọc những cuốn sách này giúp ta xây dựng một cái “phông”, một hệ thống kiến thức cốt lõi. Ví dụ, muốn tìm hiểu văn học Việt Nam, không thể bỏ qua “Truyện Kiều” của Nguyễn Du hay các tác phẩm của Nam Cao, Vũ Trọng Phụng. Muốn học về kinh tế, phải bắt đầu với những nguyên lý cơ bản. Việc chọn đúng sách sẽ giúp ta tiết kiệm thời gian và đi đúng hướng.
Đọc cho kĩ:
Sau khi đã chọn được sách tốt, bước tiếp theo là phải đọc thật sâu. “Đọc kĩ” không có nghĩa là đọc chậm, mà là đọc một cách chủ động, có tư duy. Tác giả nhấn mạnh: “Đọc không cần nhiều, điều quan trọng là phải đọc cho kĩ”. Đọc kĩ bao gồm các hoạt động sau:
1. Vừa đọc vừa suy ngẫm: Đặt câu hỏi (Tác giả muốn nói gì? Luận điểm này có hợp lý không? Mình có đồng ý không?), liên hệ với kiến thức đã có, so sánh với các quan điểm khác.
2. Ghi chép và tóm tắt: Đánh dấu những ý quan trọng, ghi lại những suy nghĩ của mình ra lề sách hoặc sổ tay. Tóm tắt lại nội dung chính của từng chương, từng phần.
3. Đọc đi đọc lại: Những cuốn sách kinh điển thường chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa. Mỗi lần đọc lại, chúng ta lại có thể khám phá ra những điều mới mẻ.

b. Mối quan hệ biện chứng giữa “đọc chuyên sâu” và “đọc mở rộng”

Chu Quang Tiềm không hề bác bỏ việc đọc rộng. Tuy nhiên, ông đưa ra một lộ trình hợp lý: lấy “chuyên” làm gốc, rồi từ đó mới phát triển ra “rộng”.

“Phải lấy một lĩnh vực học vấn nào đó làm trung tâm, các học vấn khác chỉ là ngoại vi.”

Ông dùng một hình ảnh rất hay: hãy tưởng tượng kiến thức của bạn như một cái cây. Lĩnh vực chuyên môn chính là thân cây. Bạn phải chăm cho thân cây thật vững chắc trước. Sau đó, từ thân cây ấy, bạn mới phát triển các cành lá (các lĩnh vực liên quan). Kiến thức từ các lĩnh vực khác sẽ bổ trợ, làm phong phú thêm cho lĩnh vực chính của bạn. Ví dụ, một người nghiên cứu văn học (chuyên) có thể đọc thêm sách về lịch sử, triết học, tâm lý học (rộng) để có cái nhìn đa chiều và sâu sắc hơn về tác phẩm. Ngược lại, nếu chỉ đọc rộng mà không có một lĩnh vực chuyên sâu làm trụ cột, kiến thức sẽ trở nên tản mạn và hời hợt.

c. Mục tiêu cuối cùng: Biến tri thức của sách thành tri thức của mình

Đọc sách không phải là để trở thành một “cái túi chứa sách”. Mục đích cao nhất của việc đọc là phải tiêu hóa được kiến thức, biến nó thành một phần của tư duy, của trí tuệ bản thân và vận dụng được vào thực tế. Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của sự tư duy độc lập và sáng tạo:

Phát hiện cái mới: Đọc sách không chỉ để tiếp thu mà còn để tìm tòi, phát hiện những ý tưởng mới mẻ mà người đi trước chưa nói tới.
Thực hành, ứng dụng: Kiến thức chỉ thực sự sống khi được áp dụng vào cuộc sống. Đọc sách về kỹ năng giao tiếp phải đi đôi với thực hành giao tiếp. Đọc sách về lịch sử phải giúp ta có cái nhìn sâu sắc hơn về các vấn đề hiện tại.

Quá trình này đòi hỏi sự nỗ lực, tư duy phản biện và khả năng tổng hợp của người đọc. Đó mới thực sự là đỉnh cao của việc học qua sách vở.

3. Tổng kết nghệ thuật và nội dung

1. Đặc sắc về nghệ thuật

Sức thuyết phục của văn bản không chỉ đến từ nội dung sâu sắc mà còn từ nghệ thuật lập luận bậc thầy:

Bố cục chặt chẽ, logic: Các luận điểm, luận cứ được sắp xếp theo một trình tự hợp lý: từ nêu vấn đề, phân tích thực trạng đến đề xuất giải pháp.
Lập luận sắc bén: Tác giả sử dụng các thao tác lập luận như giải thích, phân tích, so sánh, bác bỏ một cách nhuần nhuyễn.
Sử dụng hình ảnh so sánh, ẩn dụ độc đáo: Các hình ảnh như “kho tàng”, “chìa khóa”, “biển sách”, “ăn tươi nuốt sống”... làm cho bài viết trở nên sinh động, dễ hình dung và tăng sức hấp dẫn.
Giọng văn tâm huyết, chân thành: Người đọc cảm nhận được ở tác giả một người thầy tận tâm, mong muốn chỉ bảo cho thế hệ sau con đường học vấn đúng đắn.

2. Ý nghĩa văn bản

Văn bản “Phải đọc sách cách nào?” là một bài học quý giá về phương pháp tự học. Nó không chỉ cung cấp những lời khuyên cụ thể về việc chọn sách và đọc sách mà còn giúp chúng ta hình thành một thái độ đúng đắn đối với tri thức. Trong thời đại thông tin phức tạp ngày nay, những chỉ dẫn của Chu Quang Tiềm càng trở nên cần thiết và mang tính thời sự, giúp các bạn học sinh không bị “ngợp” trước biển kiến thức và xây dựng cho mình một nền tảng học vấn vững chắc.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP

Câu 1: Theo Chu Quang Tiềm, vì sao đọc sách lại có tầm quan trọng đặc biệt đối với việc nâng cao học vấn? Hãy phân tích những lí lẽ và dẫn chứng mà tác giả đã sử dụng để làm sáng tỏ luận điểm này.
Gợi ý trả lời: Phân tích các ý: Sách là kho tàng di sản tinh thần, đọc sách là kế thừa tri thức nhân loại. So sánh vai trò của trường học ("chìa khóa") và việc tự học qua sách ("mở kho báu"). Nhấn mạnh việc học là suốt đời.
Câu 2: Tác giả đã chỉ ra những khó khăn và sai lầm nào trong việc đọc sách? Theo em, những sai lầm đó có còn phổ biến trong giới trẻ ngày nay không? Vì sao?
Gợi ý trả lời: Nêu 2 khó khăn chính: sách nhiều gây nhiễu loạn và các sai lầm chủ quan (đọc nhiều không kĩ, đọc không hệ thống). Liên hệ thực tế: thói quen lướt mạng xã hội, đọc tin tức bề mặt, chạy theo số lượng sách đọc mỗi năm mà không thực sự hiểu sâu.
Câu 3: Trình bày và phân tích phương pháp đọc sách hiệu quả mà Chu Quang Tiềm đã đề xuất. Em dự định sẽ áp dụng những phương pháp này vào việc học tập và đọc sách của bản thân như thế nào?
Gợi ý trả lời: Phân tích sâu 3 ý: nguyên tắc "chọn tinh, đọc kĩ"; mối quan hệ giữa "chuyên" và "rộng"; mục tiêu biến kiến thức sách vở thành của mình. Phần liên hệ bản thân cần cụ thể: sẽ chọn sách cơ bản cho môn học yêu thích, tập thói quen ghi chú, tóm tắt, đặt mục tiêu đọc sâu thay vì đọc nhiều...

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua văn bản “Phải đọc sách cách nào?”, học giả Chu Quang Tiềm đã mang đến một bài học sâu sắc và thiết thực. Tác phẩm không chỉ khẳng định vai trò của sách mà quan trọng hơn, đã vạch ra một con đường, một phương pháp đọc sách khoa học. Từ việc chỉ ra những sai lầm phổ biến như đọc lan man, hời hợt, tác giả đã đúc kết nên nguyên tắc cốt lõi: “chọn cho tinh, đọc cho kĩ”. Đây là chìa khóa để biến tri thức mênh mông của nhân loại thành vốn hiểu biết sâu sắc của mỗi cá nhân. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em sẽ có cái nhìn mới về việc đọc và bắt đầu xây dựng cho mình một thói quen đọc sách chủ động, hiệu quả để chinh phục những đỉnh cao tri thức mới.