Soạn bài Thảo luận vấn đề đời sống (trang 92) - Ngữ văn - Lớp 10 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 10 thân mến! Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường xuyên đối mặt với những vấn đề có nhiều luồng ý kiến trái chiều, từ việc chọn một bộ phim để xem cùng bạn bè, đến những quyết định lớn hơn trong học tập và xã hội. Kĩ năng thảo luận, trình bày quan điểm và lắng nghe người khác một cách văn minh là chiếc chìa khóa vàng giúp chúng ta không chỉ giải quyết vấn đề hiệu quả mà còn xây dựng những mối quan hệ tốt đẹp. Bài học hôm nay, "Thảo luận về một vấn đề đời sống có ý kiến khác nhau", sẽ trang bị cho các em những công cụ cần thiết để trở thành một người tham gia thảo luận tự tin, có chiều sâu và đầy sức thuyết phục. Qua bài học, các em sẽ nắm vững quy trình từ chuẩn bị, trình bày đến phản biện, biến mỗi cuộc thảo luận thành một cơ hội học hỏi và trưởng thành.

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu chung về thảo luận một vấn đề có ý kiến khác nhau

Trước khi đi vào thực hành, chúng ta cần hiểu rõ bản chất và tầm quan trọng của hoạt động này.

1.1. Thảo luận là gì và tại sao lại cần thiết?

Thảo luận là hình thức trao đổi, bàn bạc về một vấn đề nào đó còn có ý kiến chưa thống nhất, nhằm đi đến một kết luận chung hoặc tìm ra giải pháp tối ưu.

Điều quan trọng cần phân biệt, thảo luận không phải là tranh cãi. Mục tiêu của tranh cãi thường là để "thắng", để chứng tỏ mình đúng. Ngược lại, mục tiêu của thảo luận là để hiểu, để cùng nhau khám phá vấn đề từ nhiều góc độ và tìm kiếm sự thật hoặc giải pháp tốt nhất. Tầm quan trọng của thảo luận thể hiện ở nhiều khía cạnh:

• Phát triển tư duy phản biện: Khi tham gia thảo luận, em phải phân tích thông tin, sắp xếp luận điểm, và đánh giá ý kiến của người khác.
• Mở rộng góc nhìn: Lắng nghe người khác giúp em nhận ra những khía cạnh của vấn đề mà bản thân chưa từng nghĩ tới.
• Nâng cao kĩ năng giao tiếp: Em học cách diễn đạt ý tưởng rõ ràng, lắng nghe tích cực và phản hồi một cách xây dựng.
• Giải quyết vấn đề hiệu quả: Nhiều cái đầu luôn tốt hơn một. Thảo luận nhóm giúp huy động trí tuệ tập thể để tìm ra giải pháp sáng tạo.

1.2. Đặc điểm của một vấn đề đời sống có ý kiến khác nhau

Không phải vấn đề nào cũng cần thảo luận. Một vấn đề phù hợp để thảo luận thường có các đặc điểm sau:

• Tính phức tạp, đa chiều: Vấn đề không có câu trả lời "đúng" hoặc "sai" tuyệt đối. Nó thường liên quan đến nhiều lĩnh vực như đạo đức, kinh tế, văn hóa, xã hội. Ví dụ: "Học sinh có nên đi làm thêm không?"
• Tính phổ biến và có ảnh hưởng: Vấn đề được nhiều người quan tâm và có tác động đến một cộng đồng hoặc xã hội. Ví dụ: "Vấn đề ô nhiễm môi trường do rác thải nhựa."
• Gợi ra nhiều luồng quan điểm: Vấn đề có thể được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau, dẫn đến các ý kiến ủng hộ, phản đối, hoặc trung lập.

2. Các kĩ năng cần thiết cho một buổi thảo luận hiệu quả

Để buổi thảo luận thành công, sự chuẩn bị và các kĩ năng trong quá trình trao đổi đóng vai trò quyết định. Hãy cùng khám phá "bộ công cụ" này nhé!

2.1. Giai đoạn chuẩn bị: Nền tảng của sự tự tin

Sự chuẩn bị kĩ lưỡng chiếm đến 70% thành công của một bài trình bày hay một cuộc thảo luận.

1. Xác định và tìm hiểu sâu về vấn đề:
   • Đọc kĩ đề bài hoặc chủ đề thảo luận. Gạch chân các từ khóa.
   • Đặt các câu hỏi để định hình phạm vi: Vấn đề này là gì? Tại sao nó lại quan trọng? Nó ảnh hưởng đến ai?
   • Tìm kiếm thông tin từ các nguồn đáng tin cậy: sách, báo chí chính thống, các trang web giáo dục (.edu), các bài nghiên cứu khoa học. Tránh các nguồn tin không rõ ràng, tin vịt trên mạng xã hội.
2. Xác định các luồng ý kiến và lựa chọn quan điểm:
   • Liệt kê tất cả các quan điểm có thể có về vấn đề (ủng hộ, phản đối, các góc nhìn khác).
   • Phân tích điểm mạnh, điểm yếu của từng quan điểm.
   • Dựa trên thông tin đã tìm hiểu và giá trị quan của bản thân, hãy chọn một quan điểm để bảo vệ.
3. Xây dựng hệ thống luận điểm, lí lẽ và bằng chứng: Đây là "xương sống" cho phần trình bày của em.
   • Luận điểm: Là ý kiến chính, là câu trả lời của em cho câu hỏi lớn của vấn đề. Mỗi luận điểm nên là một câu khẳng định rõ ràng.
   • Lí lẽ: Là những lời giải thích, lập luận để trả lời câu hỏi "Tại sao luận điểm của tôi đúng?".
   • Bằng chứng: Là những thông tin xác thực để chứng minh cho lí lẽ. Bằng chứng có thể là số liệu thống kê, trích dẫn chuyên gia, ví dụ thực tế, câu chuyện cụ thể.
4. Dự đoán và chuẩn bị phản biện:
   • Đặt mình vào vị trí của người có ý kiến trái chiều. Họ sẽ phản đối luận điểm nào của mình? Họ sẽ đưa ra lí lẽ gì?
   • Chuẩn bị sẵn các câu trả lời, các bằng chứng để phản biện lại những ý kiến đó. Điều này giúp em không bị bất ngờ và luôn ở thế chủ động.

2.2. Giai đoạn thực hành: Tỏa sáng trong cuộc thảo luận

Khi đã có sự chuẩn bị vững chắc, đây là lúc thể hiện bản lĩnh của mình.

• Trình bày ý kiến rõ ràng, thuyết phục:
  • Mở đầu ấn tượng: Chào hỏi, giới thiệu ngắn gọn vấn đề và nêu rõ quan điểm của mình.
  • Phát triển ý mạch lạc: Trình bày lần lượt từng luận điểm. Sau mỗi luận điểm, hãy đưa ra lí lẽ và bằng chứng cụ thể. Sử dụng các từ nối (Thứ nhất, Thứ hai, Bên cạnh đó, Tuy nhiên...) để bài nói liền mạch.
  • Kết luận súc tích: Tóm tắt lại các luận điểm chính và khẳng định lại quan điểm một lần nữa. Có thể đưa ra lời kêu gọi hoặc đề xuất giải pháp.
• Lắng nghe chủ động và tôn trọng:

  "Nếu nói là bạc, thì lắng nghe là vàng."

  • Tập trung hoàn toàn vào người nói, không ngắt lời.
  • Ghi chép lại những điểm chính hoặc những điểm em muốn hỏi lại/phản biện.
  • Sử dụng các cử chỉ phi ngôn ngữ như gật đầu, duy trì giao tiếp bằng mắt để cho thấy em đang lắng nghe.
  • Khi không hiểu, hãy hỏi lại: "Có phải ý của bạn là...", "Mình chưa rõ lắm về điểm này, bạn có thể giải thích thêm không?"
• Phản biện một cách văn minh, xây dựng:
  • Luôn bắt đầu bằng việc công nhận ý kiến của người khác: "Mình hiểu và tôn trọng quan điểm của bạn...", "Cảm ơn bạn đã chia sẻ một góc nhìn thú vị."
  • Tấn công vào luận điểm, không tấn công cá nhân. Tuyệt đối tránh các câu nói như "Bạn sai rồi", "Bạn nói vớ vẩn". Thay vào đó, hãy nói: "Tuy nhiên, mình có một số băn khoăn về luận điểm...", "Theo thông tin mình tìm hiểu thì..."
  • Đưa ra lí lẽ và bằng chứng của mình để làm rõ tại sao em không đồng tình.

2.3. Giai đoạn sau thảo luận: Đúc kết và học hỏi

Một cuộc thảo luận chỉ thực sự kết thúc khi chúng ta rút ra được bài học.

• Tổng kết các điểm chính: Cùng cả nhóm tóm tắt lại các luồng ý kiến, các luận điểm mạnh nhất đã được đưa ra.
• Tìm kiếm điểm chung: Dù có ý kiến khác nhau, liệu có điểm chung nào mà tất cả mọi người đều đồng ý không?
• Tự đánh giá và rút kinh nghiệm: Bản thân đã làm tốt điều gì? Cần cải thiện kĩ năng nào (nói, nghe, phản biện)? Mình đã học được điều gì mới về vấn đề và về cách nhìn của người khác?

3. Hướng dẫn thực hành theo Sách giáo khoa (trang 92)

Bây giờ, chúng ta sẽ áp dụng các kĩ năng trên vào bài tập cụ thể trong sách giáo khoa.

3.1. Phân tích đề bài và lựa chọn vấn đề

• Yêu cầu: Thảo luận về một vấn đề đời sống có ý kiến khác nhau.
• Gợi ý một số vấn đề phù hợp với lứa tuổi học sinh:
  1. Mạng xã hội: Nên hay không nên giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội của học sinh?
  2. Áp lực đồng trang lứa (Peer Pressure): Áp lực này mang lại nhiều tác động tích cực hay tiêu cực hơn?
  3. Học thêm: Việc đi học thêm có thực sự cần thiết với học sinh THPT trong bối cảnh hiện nay?
  4. Thần tượng (Idol): Việc hâm mộ một người nổi tiếng là một nét văn hóa tích cực hay tiêu cực?

3.2. Ví dụ minh họa: Thảo luận vấn đề "Học sinh THPT có nên đi làm thêm không?"

Giả sử nhóm em chọn đề tài này. Hãy cùng thực hành các bước chuẩn bị.

Bước 1: Tìm hiểu và xác định luồng ý kiến

• Luồng ý kiến 1: Ủng hộ (Nên đi làm thêm)
  • Lí lẽ: Tăng thu nhập, phụ giúp gia đình; Tích lũy kinh nghiệm thực tế, kĩ năng mềm (giao tiếp, quản lý thời gian); Mở rộng mối quan hệ xã hội; Trưởng thành và tự lập hơn.
  • Bằng chứng: Câu chuyện về các tấm gương vừa học vừa làm thành công; Thống kê về nhu cầu tuyển dụng lao động bán thời gian; Các khảo sát về lợi ích của việc đi làm thêm.
• Luồng ý kiến 2: Phản đối (Không nên đi làm thêm)
  • Lí lẽ: Ảnh hưởng đến kết quả học tập; Dễ bị lừa đảo, bóc lột sức lao động; Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần; Môi trường làm việc phức tạp có thể gây tác động xấu.
  • Bằng chứng: Số liệu về học sinh giảm sút học lực sau khi đi làm thêm; Các bài báo về trường hợp học sinh bị lừa đảo khi tìm việc; Nghiên cứu về tác hại của việc làm việc quá sức ở tuổi vị thành niên.

Bước 2: Lập dàn ý cho bài nói (Giả sử em theo quan điểm Ủng hộ)

• Mở đầu:
  • Chào hỏi, giới thiệu vấn đề: "Đi làm thêm khi còn là học sinh THPT - một chủ đề nhận được nhiều sự quan tâm và tranh luận."
  • Nêu quan điểm: "Theo tôi, nếu biết cân bằng hợp lý, việc đi làm thêm mang lại nhiều lợi ích quý báu cho học sinh."
• Nội dung chính:
  • Luận điểm 1: Đi làm thêm giúp học sinh tự chủ về tài chính và san sẻ gánh nặng với gia đình.
    • Lí lẽ: Có thể tự chi trả cho các khoản cá nhân, mua sách vở, dụng cụ học tập.
    • Bằng chứng: Kể một câu chuyện về một bạn học sinh dùng tiền làm thêm để đóng học phí hoặc mua một món quà ý nghĩa cho bố mẹ.
  • Luận điểm 2: Đi làm thêm là cơ hội vàng để rèn luyện kĩ năng mềm và tích lũy kinh nghiệm thực tế.
    • Lí lẽ: Môi trường công việc đòi hỏi kĩ năng giao tiếp, giải quyết vấn đề, làm việc nhóm - những điều sách vở ít khi dạy.
    • Bằng chứng: Ví dụ về công việc phục vụ bàn giúp cải thiện khả năng giao tiếp, công việc gia sư giúp củng cố kiến thức.
  • Luận điểm 3 (Phản biện): Nhiều người lo ngại đi làm thêm sẽ ảnh hưởng học tập, nhưng vấn đề nằm ở cách quản lý thời gian.
    • Lí lẽ: Nếu lập kế hoạch học tập và làm việc khoa học, học sinh hoàn toàn có thể cân bằng cả hai. Thậm chí, áp lực thời gian còn giúp các bạn trân trọng và sử dụng hiệu quả thời gian học hơn.
    • Bằng chứng: Nêu ví dụ về các anh chị thủ khoa đại học cũng từng đi làm thêm thời THPT.
• Kết luận:
  • Khẳng định lại quan điểm: "Việc đi làm thêm là một trải nghiệm đáng giá, một bước đệm vững chắc cho tương lai."
  • Đưa ra đề xuất: "Tuy nhiên, học sinh cần có sự định hướng của gia đình, lựa chọn công việc phù hợp và luôn đặt nhiệm vụ học tập lên hàng đầu."

Bước 3: Thực hành Nói và Nghe

Khi thực hành trong nhóm, các em có thể phân vai:

• Người điều phối: Nêu chủ đề, mời các thành viên phát biểu, điều tiết thời gian, tổng kết buổi thảo luận.
• Phe ủng hộ: Các thành viên chuẩn bị dàn ý theo hướng ủng hộ, lần lượt trình bày.
• Phe phản đối: Các thành viên chuẩn bị dàn ý theo hướng phản đối, lần lượt trình bày.

Sau khi mỗi bên trình bày, người điều phối sẽ dành thời gian cho phần phản biện và hỏi đáp. Hãy nhớ áp dụng các kĩ năng lắng nghe và phản biện văn minh đã học nhé!

C. CÂU HỎI TỰ LUYỆN

Để củng cố kiến thức và kĩ năng, hãy thử trả lời các câu hỏi sau:

1. Câu hỏi 1: Chọn một trong các vấn đề gợi ý ở mục 3.1, hãy lập một dàn ý chi tiết cho bài nói của em (theo quan điểm em lựa chọn).

   Gợi ý trả lời: Trình bày dàn ý theo 3 phần: Mở đầu, Nội dung chính (ít nhất 2-3 luận điểm, mỗi luận điểm có lí lẽ và dự kiến bằng chứng), Kết luận. Đảm bảo cấu trúc logic, chặt chẽ.

2. Câu hỏi 2: Hãy tưởng tượng em đang xem một cuộc thảo luận trên truyền hình, trong đó hai người tham gia chỉ ngắt lời và chỉ trích cá nhân nhau. Theo em, họ đã vi phạm những nguyên tắc nào của một cuộc thảo luận văn minh? Em sẽ khuyên họ điều gì để cải thiện?

   Gợi ý trả lời: Chỉ ra các lỗi sai: không lắng nghe, công kích cá nhân thay vì luận điểm, thiếu tôn trọng. Đưa ra lời khuyên: cần tập trung vào vấn đề, lắng nghe để hiểu, sử dụng ngôn ngữ xây dựng, tôn trọng sự khác biệt.

3. Câu hỏi 3: Kể về một lần em có ý kiến khác biệt với bạn bè hoặc người thân. Cuộc trao đổi đó đã diễn ra như thế nào? Sau khi học bài này, em nghĩ mình có thể làm gì khác đi để cuộc trao đổi đó hiệu quả hơn?

   Gợi ý trả lời: Kể lại tình huống một cách trung thực. Phân tích những gì đã làm tốt và chưa tốt. Liên hệ với các kĩ năng đã học (chuẩn bị, lắng nghe, phản biện) để chỉ ra cách cải thiện cụ thể nếu tình huống đó lặp lại.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Bài học hôm nay đã cung cấp cho các em một quy trình toàn diện để tham gia thảo luận về một vấn đề có ý kiến khác nhau. Hãy nhớ những điểm cốt lõi: Chuẩn bị kĩ lưỡng - Trình bày tự tin - Lắng nghe chân thành - Phản biện xây dựng. Thảo luận không phải là một cuộc chiến, mà là một hành trình cùng nhau tìm kiếm tri thức và sự thấu hiểu. Kĩ năng này không chỉ giúp các em thành công trong học tập mà còn là một hành trang vô giá trên con đường trưởng thành, giúp các em trở thành những công dân tích cực, biết suy nghĩ độc lập và tôn trọng sự khác biệt. Hãy bắt đầu áp dụng ngay từ những cuộc trò chuyện nhỏ nhất trong cuộc sống hàng ngày nhé!