Soạn bài Thực hành tiếng Việt trang 26 - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau đi sâu vào bài Thực hành tiếng Việt trang 26 trong sách giáo khoa Ngữ văn 12, bộ Kết nối tri thức. Bài học này tập trung vào hai mảng kiến thức cực kỳ quan trọng và thiết thực: nhận diện, sửa lỗi về thành phần câu và tìm hiểu giá trị của biện pháp tu từ lặp cấu trúc. Việc nắm vững các quy tắc ngữ pháp không chỉ giúp các em viết câu đúng, rõ nghĩa mà còn là nền tảng để diễn đạt tư tưởng một cách mạch lạc, logic. Song song đó, việc hiểu và vận dụng các biện pháp tu từ như lặp cấu trúc sẽ nâng tầm bài viết, tạo ra sự nhịp nhàng, nhấn mạnh ý và tăng sức biểu cảm. Qua bài học này, các em sẽ trang bị được kỹ năng tự kiểm tra và hoàn thiện câu văn, đồng thời có thêm công cụ để phân tích và tạo ra những áng văn giàu hình ảnh và cảm xúc.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Kiến thức trọng tâm cần nắm vững

Trước khi đi vào giải quyết các bài tập cụ thể, chúng ta cần hệ thống hóa lại phần lý thuyết nền tảng về lỗi thành phần câu và biện pháp tu từ lặp cấu trúc.

1. Các lỗi thường gặp về thành phần câu

Thành phần câu là yếu tố cốt lõi tạo nên một câu hoàn chỉnh. Các lỗi sai về thành phần câu thường khiến câu văn trở nên tối nghĩa, què cụt hoặc sai lạc về logic. Dưới đây là một số lỗi phổ biến các em cần lưu ý:

• Câu thiếu chủ ngữ: Là câu thiếu đi thành phần trả lời cho câu hỏi "Ai? Cái gì? Con gì?" thực hiện hành động, trạng thái được nêu ở vị ngữ. Lỗi này thường xảy ra khi chủ ngữ bị thành phần phụ khác (trạng ngữ, khởi ngữ) lấn át.

  Ví dụ sai: Qua tác phẩm "Tắt đèn" đã cho ta thấy hình ảnh người nông dân cùng khổ. (Ai cho thấy? Câu thiếu chủ thể thực hiện hành động "cho thấy").

• Câu thiếu vị ngữ: Là câu chỉ có chủ ngữ hoặc các thành phần phụ mà thiếu đi bộ phận trả lời cho câu hỏi "Làm gì? Như thế nào? Là gì?".

  Ví dụ sai: Bạn Lan, người học sinh giỏi nhất lớp tôi. (Đây mới chỉ là một cụm danh từ mở rộng, chưa có vị ngữ để tạo thành câu hoàn chỉnh).

• Câu thiếu cả chủ ngữ và vị ngữ (Câu què): Câu chỉ có các thành phần phụ, không có nòng cốt câu, không thể hiện một ý trọn vẹn.

  Ví dụ sai: Để đạt được điểm cao trong kỳ thi sắp tới. (Đây chỉ là một cụm từ chỉ mục đích, chưa phải là câu).

• Câu không phân định rõ các thành phần (Câu mơ hồ): Các thành phần trong câu được sắp xếp không hợp lý, gây ra nhiều cách hiểu khác nhau.

  Ví dụ mơ hồ: Em bé dắt con chó bị què đi chơi. (Ai bị què? Em bé hay con chó?).

2. Biện pháp tu từ lặp cấu trúc (Phép song hành)

Đây là một biện pháp tu từ quen thuộc, mang lại hiệu quả nghệ thuật cao trong cả thơ và văn xuôi.

• Khái niệm: Lặp cấu trúc là biện pháp lặp lại một cấu trúc cú pháp (cụm từ, vế câu) nhằm tạo ra sự cân đối, nhịp nhàng cho câu văn, đồng thời nhấn mạnh một ý tưởng, cảm xúc nào đó.
• Tác dụng:
  • Tạo sự nhịp nhàng, cân đối, hài hòa cho lời văn, lời thơ.
  • Nhấn mạnh, làm nổi bật một nội dung, tư tưởng quan trọng.
  • Tăng sức gợi hình, gợi cảm và khả năng biểu đạt cảm xúc.
  • Tạo ra một giọng điệu riêng: hùng hồn, tha thiết, đanh thép...
• Dấu hiệu nhận biết: Tìm kiếm những vế câu, mệnh đề hoặc cụm từ có cấu trúc ngữ pháp tương tự nhau, được đặt song song trong một câu hoặc các câu nối tiếp.

II. Hướng dẫn giải bài tập sách giáo khoa trang 26

Bây giờ, chúng ta sẽ áp dụng phần lý thuyết trên để giải quyết từng bài tập trong sách giáo khoa.

Bài tập 1: Phát hiện và sửa lỗi trong các câu sau

Câu a: Với một giọng văn chân thực, sinh động, giàu hình ảnh và cũng rất đỗi trữ tình, mượt mà, trong sáng đã đưa Nguyễn Tuân lên vị trí một trong những nhà văn hàng đầu của nền văn học Việt Nam hiện đại.

• Phân tích lỗi: Câu này mắc lỗi thiếu chủ ngữ. Cụm từ "Với một giọng văn... trong sáng" là một trạng ngữ chỉ phương tiện, cách thức. Thành phần đứng sau nó "đã đưa Nguyễn Tuân..." là vị ngữ. Vậy, cái gì đã đưa Nguyễn Tuân lên vị trí đó? Câu văn chưa làm rõ chủ thể của hành động.
• Cách sửa:
  1. Cách 1 (Biến trạng ngữ thành chủ ngữ): Bỏ từ "Với" ở đầu câu.
     → Một giọng văn chân thực, sinh động, giàu hình ảnh và cũng rất đỗi trữ tình, mượt mà, trong sáng đã đưa Nguyễn Tuân lên vị trí một trong những nhà văn hàng đầu của nền văn học Việt Nam hiện đại.
  2. Cách 2 (Thêm chủ ngữ): Giữ nguyên trạng ngữ và thêm chủ ngữ phù hợp.
     → Với một giọng văn chân thực..., trong sáng, nhà văn đã đưa Nguyễn Tuân lên vị trí một trong những nhà văn hàng đầu... (Cách này không hay bằng cách 1 vì lặp từ). Hoặc: Với một giọng văn chân thực..., trong sáng, sáng tác của ông đã đưa Nguyễn Tuân lên vị trí...

Câu b: Qua hình tượng những người nông dân và những người lính trong các sáng tác của mình, giúp ta hiểu sâu sắc hơn về vẻ đẹp của con người Việt Nam trong giai đoạn cuối thế kỉ XX.

• Phân tích lỗi: Tương tự câu a, câu này cũng mắc lỗi thiếu chủ ngữ. "Qua hình tượng..." là trạng ngữ. "giúp ta hiểu..." là vị ngữ. Ai hay cái gì "giúp ta hiểu"?
• Cách sửa:
  1. Cách 1 (Thêm chủ ngữ): Thêm chủ ngữ là tác giả hoặc tác phẩm.
     → Qua hình tượng những người nông dân và những người lính trong các sáng tác của mình, nhà văn giúp ta hiểu sâu sắc hơn về vẻ đẹp của con người Việt Nam...
  2. Cách 2 (Biến trạng ngữ thành chủ ngữ): Bỏ từ "Qua", biến đổi một chút để câu văn tự nhiên.
     → Hình tượng những người nông dân và những người lính trong các sáng tác của ông giúp ta hiểu sâu sắc hơn về vẻ đẹp của con người Việt Nam...

Bài tập 2: Phân tích hiệu quả của biện pháp lặp cấu trúc trong các đoạn trích sau

Đoạn trích a: "Trời xanh đây là của chúng ta, núi rừng đây là của chúng ta, những cánh đồng thơm mát, những ngả đường bát ngát, những dòng sông đỏ nặng phù sa." (Nguyễn Đình Thi, Đất nước)

• Cấu trúc lặp: Tác giả sử dụng cấu trúc lặp [Danh từ chỉ cảnh vật] + đây là của chúng ta. Cụ thể:
  • Trời xanh đây là của chúng ta
  • núi rừng đây là của chúng ta
  Tiếp theo là cấu trúc liệt kê các danh từ chỉ cảnh vật: những cánh đồng thơm mát, những ngả đường bát ngát, những dòng sông đỏ nặng phù sa.
• Hiệu quả nghệ thuật:
  • Nhấn mạnh quyền sở hữu và ý thức chủ quyền: Việc lặp lại cấu trúc "...đây là của chúng ta" như một lời khẳng định đanh thép, đầy tự hào về chủ quyền lãnh thổ. Bầu trời, núi rừng, đồng ruộng, đường sá, sông ngòi... tất cả đều thuộc về dân tộc Việt Nam.
  • Tạo nhịp điệu hùng tráng, giọng thơ dõng dạc: Phép lặp kết hợp với phép liệt kê tạo ra một nhịp điệu mạnh mẽ, dồn dập, thể hiện khí thế và niềm tự hào của một dân tộc đã giành lại được độc lập, tự do.
  • Mở ra không gian rộng lớn: Việc liệt kê hàng loạt cảnh vật của đất nước từ trên cao (trời xanh) đến mặt đất (núi rừng, đồng, đường, sông) đã vẽ ra một không gian Tổ quốc bao la, trù phú và tươi đẹp.

Đoạn trích b: "Ta làm con chim hót, ta làm một cành hoa, ta nhập vào hoà ca, một nốt trầm xao xuyến." (Thanh Hải, Mùa xuân nho nhỏ)

• Cấu trúc lặp: Tác giả lặp lại cấu trúc Ta làm + [Danh từ].
  • Ta làm con chim hót
  • Ta làm một cành hoa
  Câu tiếp theo "ta nhập vào hoà ca" cũng có nét tương đồng về cấu trúc và ý nghĩa cống hiến.
• Hiệu quả nghệ thuật:
  • Thể hiện khát vọng cống hiến mãnh liệt: Điệp ngữ "ta làm" và việc lặp cấu trúc thể hiện một ước nguyện tha thiết, chân thành được hóa thân thành những gì tinh túy, đẹp đẽ nhất của cuộc đời (chim hót, cành hoa) để dâng hiến cho mùa xuân lớn của đất nước.
  • Tạo sự khiêm nhường, tự nhiên: Tác giả không mong muốn làm điều gì lớn lao, mà chỉ là "một con chim", "một cành hoa", "một nốt trầm". Sự cống hiến ở đây thật khiêm tốn, lặng lẽ và tự nhiên như một quy luật của tạo hóa.
  • Tạo nhịp điệu nhẹ nhàng, tha thiết: Cấu trúc lặp tạo nên một giọng thơ tâm tình, thủ thỉ, giàu cảm xúc, thể hiện chiều sâu trong tâm hồn tác giả.

Bài tập 3: Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với đất nước, trong đó có sử dụng biện pháp lặp cấu trúc.

Đây là bài tập vận dụng sáng tạo, các em cần kết hợp cả kỹ năng viết đúng ngữ pháp và kỹ năng sử dụng biện pháp tu từ. Dưới đây là một đoạn văn tham khảo.

Gợi ý dàn ý:

1. Mở đoạn: Dẫn dắt vào vấn đề trách nhiệm của tuổi trẻ.
2. Thân đoạn:
   • Trách nhiệm của tuổi trẻ là gì? (Học tập, rèn luyện, cống hiến, giữ gìn bản sắc...).
   • Sử dụng biện pháp lặp cấu trúc để nhấn mạnh các trách nhiệm đó. Ví dụ: "Tuổi trẻ phải... Tuổi trẻ cần... Tuổi trẻ dám...".
   • Lý giải tại sao tuổi trẻ phải gánh vác trách nhiệm đó.
3. Kết đoạn: Khẳng định lại vai trò và sứ mệnh của thế hệ trẻ.

Đoạn văn tham khảo:

Lịch sử dân tộc đã sang trang, và trên vai thế hệ trẻ chúng tôi hôm nay là những sứ mệnh và trách nhiệm lớn lao. Trách nhiệm đó không phải là những khẩu hiệu sáo rỗng, mà là hành động cụ thể mỗi ngày. Chúng ta phải học tập để làm chủ tri thức, để bắt kịp xu thế của thời đại công nghệ số. Chúng ta phải rèn luyện để có một sức khỏe dẻo dai, một ý chí kiên cường và một trái tim nhân ái. Chúng ta phải dấn thân vào những lĩnh vực mới, dám nghĩ dám làm, khởi nghiệp sáng tạo để góp phần xây dựng nền kinh tế nước nhà vững mạnh. Hơn thế nữa, tuổi trẻ còn có trách nhiệm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, quảng bá hình ảnh một Việt Nam tươi đẹp, thân thiện và giàu tiềm năng ra thế giới. Mỗi người trẻ là một viên gạch, cùng nhau xây nên bức tường thành vững chắc bảo vệ và phát triển Tổ quốc. Tương lai đất nước nằm trong tay chúng ta, và chúng ta sẽ không để thế hệ đi trước phải thất vọng.

(Phân tích: Đoạn văn đã sử dụng lặp cấu trúc "Chúng ta phải..." để nhấn mạnh các nhiệm vụ trọng tâm của tuổi trẻ, tạo ra một giọng văn dứt khoát, mạnh mẽ, thể hiện ý thức trách nhiệm sâu sắc.)

III. Luyện tập nâng cao

Để củng cố kiến thức, các em hãy thử sức với một vài bài tập bổ sung sau:

1. Nhận diện và sửa các lỗi câu trong đoạn văn sau:

"Với tinh thần chiến đấu quật cường của quân và dân ta trong suốt chín năm kháng chiến. Đã làm nên một chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu. Chiến thắng này mãi mãi là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam."

• Gợi ý: Hãy chú ý câu đầu tiên và câu thứ hai. Chúng có phải là những câu hoàn chỉnh không? Hãy thử kết hợp hoặc sửa đổi chúng để tạo thành một câu đúng ngữ pháp và mạch lạc.

2. Phân tích tác dụng của biện pháp lặp cấu trúc trong đoạn trích Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh:

"Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng Minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!"

• Gợi ý: Xác định các cấu trúc được lặp lại. Phân tích xem việc lặp lại đó có tác dụng gì trong việc khẳng định tư cách độc lập của dân tộc Việt Nam và tạo ra sự đanh thép, hùng hồn cho bản tuyên ngôn.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Để tự đánh giá mức độ hiểu bài, các em hãy trả lời các câu hỏi sau:

1. Câu hỏi 1: Nêu các lỗi sai phổ biến về thành phần câu mà em thường gặp khi viết văn. Cho ví dụ và trình bày cách sửa cho mỗi lỗi.

   Hướng dẫn: Hãy nhớ lại 4 lỗi chính đã học: thiếu chủ ngữ, thiếu vị ngữ, thiếu cả hai, và câu mơ hồ. Tìm ví dụ từ chính bài viết của mình hoặc tự đặt câu để phân tích.

2. Câu hỏi 2: Phân tích giá trị nghệ thuật của phép lặp cấu trúc trong hai câu thơ sau của Tố Hữu:
   "Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
   Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt."

   Hướng dẫn: Hãy chú ý đến cấu trúc liệt kê "Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt". Đây là một dạng của phép lặp cấu trúc (lặp cấu trúc cụm danh từ). Nó có tác dụng gì trong việc thể hiện vẻ đẹp của Tổ quốc?

3. Câu hỏi 3: Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150 chữ) bày tỏ cảm xúc của em về một tác phẩm văn học đã học, trong đó có sử dụng ít nhất một câu có cấu trúc lặp để tạo điểm nhấn.

   Hướng dẫn: Chọn một tác phẩm em yêu thích (ví dụ: "Tây Tiến", "Việt Bắc", "Vợ chồng A Phủ"...). Sau đó, hãy dùng phép lặp cấu trúc để nhấn mạnh một phẩm chất của nhân vật hoặc một đặc điểm nghệ thuật của tác phẩm. Ví dụ: "Nhân vật Mị đã phải sống trong tủi nhục, sống trong câm lặng, sống trong cái chết dần mòn về tâm hồn..."

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau hoàn thành bài Thực hành tiếng Việt trang 26. Bài học hôm nay đã củng cố hai đơn vị kiến thức quan trọng: cách viết câu đúng, đủ thành phần và cách sử dụng biện pháp lặp cấu trúc để tăng hiệu quả diễn đạt. Việc viết đúng ngữ pháp là yêu cầu cơ bản, trong khi việc vận dụng khéo léo các biện pháp tu từ là một kỹ năng nâng cao giúp bài văn của các em trở nên có hồn và giàu sức thuyết phục hơn. Thầy/cô hy vọng các em sẽ thường xuyên áp dụng những kiến thức này không chỉ trong các bài kiểm tra, bài thi mà còn trong giao tiếp hàng ngày. Hãy luôn đọc kỹ, rà soát lại câu văn của mình để diễn đạt ý tưởng một cách chính xác và ấn tượng nhất. Chúc các em học tốt!