Soạn bài Thuyết trình về cơ hội và thách thức của đất nước - Ngữ văn - Lớp 12 - Kết nối tri thức

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Kỹ năng nói và trình bày một vấn đề trước tập thể là một trong những năng lực quan trọng nhất của công dân thế kỷ 21. Bài học hôm nay sẽ hướng dẫn các em cách thực hiện một bài thuyết trình về chủ đề lớn lao và ý nghĩa: “Một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức đối với đất nước”. Đây không chỉ là một bài tập Ngữ văn, mà còn là cơ hội để các em thể hiện sự quan tâm, hiểu biết và trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với tương lai dân tộc. Thông qua bài học này, các em sẽ nắm vững quy trình từ việc lựa chọn đề tài, xây dựng dàn ý, thu thập thông tin, cho đến việc trình bày một cách tự tin và thuyết phục. Hãy cùng nhau khám phá cách biến những ý tưởng của mình thành một bài nói ấn tượng nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

1. Tìm hiểu chung về bài thuyết trình

a. Thuyết trình là gì?

Thuyết trình là hoạt động trình bày bằng lời một cách có hệ thống một vấn đề, một nội dung nào đó trước đông đảo người nghe nhằm cung cấp thông tin, thuyết phục hoặc gây ảnh hưởng đến họ. Một bài thuyết trình hiệu quả đòi hỏi sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa nội dung sâu sắc, cấu trúc logic, và kỹ năng trình bày lôi cuốn.

b. Yêu cầu của bài thuyết trình về cơ hội và thách thức của đất nước

Đối với chủ đề này, bài thuyết trình của các em cần đáp ứng các yêu cầu sau:

• Tính xác thực: Các thông tin, số liệu đưa ra phải chính xác, có nguồn gốc rõ ràng và đáng tin cậy.
• Tính cập nhật: Vấn đề được lựa chọn phải mang tính thời sự, phản ánh đúng thực trạng của đất nước trong bối cảnh hiện tại.
• Tính toàn diện: Phân tích vấn đề ở cả hai khía cạnh: cơ hội (những thuận lợi, tiềm năng) và thách thức (những khó khăn, trở ngại).
• Quan điểm rõ ràng: Thể hiện được suy nghĩ, chính kiến riêng của người nói, đồng thời đề xuất được những giải pháp mang tính xây dựng.
• Hình thức chuyên nghiệp: Bài nói có cấu trúc chặt chẽ (mở đầu, nội dung, kết luận), có thể kết hợp các phương tiện hỗ trợ như slide, video, hình ảnh để tăng tính trực quan, sinh động.

c. Mục đích và ý nghĩa

Việc thực hiện bài thuyết trình này không chỉ giúp các em đạt điểm cao trong môn Ngữ văn mà còn mang lại nhiều giá trị thiết thực:

• Nâng cao nhận thức: Giúp các em hiểu sâu sắc hơn về các vấn đề trọng đại của đất nước, từ đó bồi dưỡng tình yêu quê hương và ý thức trách nhiệm công dân.
• Phát triển tư duy: Rèn luyện khả năng tư duy phản biện, phân tích và tổng hợp thông tin một cách logic, đa chiều.
• Hoàn thiện kỹ năng mềm: Cải thiện kỹ năng nghiên cứu, kỹ năng nói trước công chúng, kỹ năng quản lý thời gian và kỹ năng làm việc nhóm (nếu có). Đây là những hành trang không thể thiếu cho các em ở bậc đại học và trong sự nghiệp sau này.

2. Hướng dẫn các bước chuẩn bị bài thuyết trình

Bước 1: Lựa chọn đề tài

Đây là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng, quyết định đến 50% sự thành công của bài thuyết trình. Một đề tài hay sẽ khơi gợi hứng thú cho cả người nói và người nghe.

Gợi ý một số đề tài hấp dẫn:

1. Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0: Cơ hội và thách thức đối với sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam.
2. Biến đổi khí hậu và nước biển dâng: Thách thức sinh tồn và cơ hội để Việt Nam chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững.
3. Hội nhập kinh tế quốc tế (CPTPP, EVFTA...): Cơ hội vàng để xuất khẩu và những thách thức về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.
4. Vấn đề “chảy máu chất xám”: Thách thức giữ chân nhân tài và cơ hội thu hút tri thức kiều bào.
5. Già hóa dân số: Thách thức đối với hệ thống an sinh xã hội và cơ hội phát triển các ngành dịch vụ cho người cao tuổi.
6. Chuyển đổi số trong giáo dục: Cơ hội tiếp cận tri thức và thách thức về hạ tầng, bất bình đẳng số.
7. Phát triển du lịch bền vững: Cơ hội quảng bá hình ảnh quốc gia và thách thức trong việc bảo tồn di sản, bảo vệ môi trường.

Tiêu chí lựa chọn đề tài:

• Đam mê và hứng thú: Chọn vấn đề bạn thực sự quan tâm. Niềm đam mê sẽ là động lực giúp bạn nghiên cứu sâu và trình bày nhiệt huyết hơn.
• Phù hợp với kiến thức: Lựa chọn đề tài mà bạn có nền tảng kiến thức nhất định hoặc có khả năng tìm hiểu.
• Phạm vi vừa phải: Đừng chọn đề tài quá rộng (ví dụ: “Kinh tế Việt Nam”) hoặc quá hẹp. Hãy khoanh vùng cụ thể (ví dụ: “Cơ hội cho nông sản Việt khi tham gia EVFTA”).
• Nguồn tài liệu phong phú: Kiểm tra sơ bộ xem đề tài bạn chọn có đủ thông tin, số liệu để khai thác hay không.

Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý chi tiết

Sau khi có đề tài, hãy bắt đầu "xây dựng khung xương" cho bài nói của mình.

Tìm ý cho bài nói:

Sử dụng kỹ thuật đặt câu hỏi 5W1H để khám phá mọi khía cạnh của vấn đề:

• What (Cái gì?): Vấn đề đó là gì? Bản chất của nó ra sao?
• Why (Tại sao?): Tại sao vấn đề này lại là cơ hội và thách thức cho Việt Nam? Nguyên nhân từ đâu?
• When (Khi nào?): Vấn đề này bắt đầu từ khi nào và diễn biến ra sao?
• Where (Ở đâu?): Vấn đề này tác động đến những lĩnh vực, khu vực nào của đất nước?
• Who (Ai?): Ai là người chịu ảnh hưởng? Ai là người có trách nhiệm giải quyết?
• How (Như thế nào?): Vấn đề này biểu hiện như thế nào? Chúng ta cần làm gì để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức?

Xây dựng dàn ý chi tiết (Cấu trúc 3 phần):

Một dàn ý tốt giống như một tấm bản đồ, giúp bạn không bị lạc đường khi trình bày.

1. Mở đầu (10% thời lượng):
   • Tạo sự chú ý (Hook): Bắt đầu bằng một câu chuyện, một câu hỏi gây sốc, một số liệu thống kê ấn tượng, hoặc một hình ảnh/video ngắn liên quan đến đề tài.
   • Giới thiệu vấn đề: Nêu rõ đề tài bạn sẽ trình bày.
   • Nêu tầm quan trọng và phạm vi: Cho người nghe biết tại sao họ nên quan tâm đến vấn đề này và bạn sẽ tập trung vào những khía cạnh nào.
2. Nội dung chính (80% thời lượng): Đây là phần trọng tâm, cần được trình bày logic, có dẫn chứng cụ thể.
   • Luận điểm 1: Thực trạng vấn đề. Trình bày tổng quan về vấn đề bạn chọn.
   • Luận điểm 2: Phân tích các CƠ HỘI. Nêu rõ những thuận lợi, tiềm năng mà vấn đề đó mang lại cho đất nước. Mỗi cơ hội nên đi kèm với dẫn chứng, số liệu cụ thể.
   • Luận điểm 3: Phân tích các THÁCH THỨC. Chỉ ra những khó khăn, rào cản, nguy cơ mà Việt Nam phải đối mặt. Tương tự, mỗi thách thức cần có dẫn chứng minh họa.
   • Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp. Dựa trên phân tích cơ hội và thách thức, hãy đưa ra những giải pháp, kiến nghị của bạn. Giải pháp có thể hướng tới Chính phủ, doanh nghiệp, xã hội và chính bản thân thế hệ trẻ.
3. Kết luận (10% thời lượng):
   • Tóm tắt các điểm chính: Nhắc lại ngắn gọn những cơ hội, thách thức và giải pháp quan trọng nhất.
   • Gửi gắm thông điệp: Đưa ra một thông điệp mạnh mẽ, một lời kêu gọi hành động hoặc một câu nói truyền cảm hứng để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người nghe.
   • Cảm ơn và sẵn sàng trả lời câu hỏi.

Bước 3: Thu thập và xử lý thông tin

Các nguồn thông tin đáng tin cậy:

• Văn bản của Đảng và Nhà nước: Các nghị quyết, chiến lược phát triển... (tìm trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ: chinhphu.vn).
• Các trang web của bộ, ngành: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ...
• Tổng cục Thống kê: Cung cấp số liệu kinh tế - xã hội tin cậy (gso.gov.vn).
• Báo chí chính thống: Báo Nhân Dân, Tạp chí Cộng sản, VnExpress, Tuổi Trẻ...
• Các báo cáo của tổ chức quốc tế: Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Liên Hợp Quốc (UN)...

Phương pháp ghi chép và trích dẫn:

Khi tìm tài liệu, hãy ghi chép lại những ý chính, số liệu quan trọng và luôn ghi lại nguồn của thông tin đó. Việc này giúp bạn dễ dàng kiểm chứng và trích dẫn nguồn trong bài nói, thể hiện sự tôn trọng bản quyền và tăng tính thuyết phục.

Bước 4: Soạn thảo nội dung và thiết kế slide

Viết kịch bản chi tiết cho bài nói:

Dựa vào dàn ý, hãy viết ra toàn bộ nội dung bạn sẽ nói. Sử dụng ngôn ngữ của chính bạn, câu văn ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu. Đừng viết như một bài văn để đọc, hãy viết như một cuộc trò chuyện có định hướng với khán giả.

Nguyên tắc thiết kế slide chuyên nghiệp:

• Đơn giản là tốt nhất: Mỗi slide chỉ nên truyền tải một ý chính. Tránh nhồi nhét quá nhiều chữ.
• Nguyên tắc 6x6: Cố gắng không quá 6 dòng trên một slide và không quá 6 từ trên một dòng.
• Hình ảnh hóa thông tin: Sử dụng biểu đồ, đồ thị, hình ảnh chất lượng cao để minh họa cho số liệu và ý tưởng. Một hình ảnh đáng giá ngàn lời nói.
• Thống nhất về thiết kế: Chọn một bộ màu sắc và phông chữ xuyên suốt bài trình bày. Phông chữ cần dễ đọc (ví dụ: Arial, Calibri, Times New Roman).
• Slide là công cụ hỗ trợ: Hãy nhớ, bạn là trung tâm của bài thuyết trình, slide chỉ là phụ trợ. Đừng quay lưng lại và đọc slide.

3. Hướng dẫn kỹ năng trình bày

a. Luyện tập trước khi trình bày

Đây là bí quyết để tạo nên sự tự tin. Hãy luyện tập nhiều lần: một mình trước gương, ghi âm lại để nghe, hoặc trình bày thử cho bạn bè, người thân. Chú ý căn chỉnh thời gian cho phù hợp với yêu cầu.

b. Ngôn ngữ cơ thể (Giao tiếp phi ngôn từ)

• Giao tiếp bằng mắt: Nhìn vào khán giả, phân bố ánh nhìn đều khắp phòng. Đừng chỉ nhìn vào một điểm hay nhìn xuống sàn nhà.
• Tư thế: Đứng thẳng, tự tin nhưng không quá cứng nhắc.
• Cử chỉ tay: Sử dụng tay để minh họa cho lời nói một cách tự nhiên. Tránh khoanh tay trước ngực hoặc cho tay vào túi quần.
• Di chuyển: Nếu có không gian, hãy di chuyển chậm rãi để tạo sự kết nối với các khu vực khác nhau của khán phòng.

c. Sử dụng giọng nói hiệu quả

• Tốc độ: Nói với tốc độ vừa phải, không quá nhanh, không quá chậm.
• Âm lượng: Đảm bảo mọi người trong phòng đều có thể nghe rõ.
• Ngữ điệu: Lên xuống giọng để nhấn mạnh những điểm quan trọng và tránh sự đơn điệu.
• Quãng nghỉ: Dừng lại một vài giây trước hoặc sau một ý quan trọng để tạo điểm nhấn và cho khán giả thời gian suy ngẫm.

d. Tương tác với người nghe

Một bài thuyết trình hay là một cuộc đối thoại. Hãy đặt câu hỏi cho khán giả, khuyến khích họ chia sẻ suy nghĩ. Khi kết thúc, hãy chuẩn bị cho phần Hỏi & Đáp. Lắng nghe câu hỏi cẩn thận, trả lời thẳng thắn, ngắn gọn và luôn giữ thái độ cầu thị, tôn trọng.

4. Bài thuyết trình tham khảo

Dưới đây là một bài viết tham khảo (dưới dạng kịch bản nói) cho đề tài: “Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam”

(Mở đầu)

(Slide 1: Hình ảnh một robot đang làm việc bên cạnh một người công nhân)

Xin chào cô và các bạn. Bức ảnh trên slide có gợi cho mọi người suy nghĩ gì không ạ? Một robot và một con người cùng làm việc. Đây không còn là viễn cảnh của phim khoa học viễn tưởng, mà chính là hình ảnh của hiện tại, hình ảnh của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0.

(Slide 2: Tên đề tài)

Ngày hôm nay, em xin được trình bày về một chủ đề vừa mang tính toàn cầu, vừa ảnh hưởng sâu sắc đến tương lai của mỗi chúng ta: “Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0: Cơ hội và thách thức đối với Việt Nam”. Đây là một cuộc đua mà Việt Nam không thể đứng ngoài, một con đường hai chiều với cả hoa hồng và chông gai.

(Nội dung chính)

(Slide 3: Thực trạng - Việt Nam đang ở đâu trong CMCN 4.0?)

Vậy Cách mạng 4.0 là gì? Nói một cách đơn giản, đó là sự hội tụ của các công nghệ đột phá như Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), Dữ liệu lớn (Big Data)... làm thay đổi căn bản cách chúng ta sống, làm việc và sản xuất. Việt Nam chúng ta đang tích cực tham gia vào cuộc cách mạng này với những chiến lược quốc gia về chuyển đổi số, về phát triển kinh tế số. Nhưng chúng ta đang đối mặt với những gì?

(Slide 4: CƠ HỘI - Tiêu đề lớn, có thể kèm icon bóng đèn)

Đầu tiên, hãy nói về những cơ hội vàng mà CMCN 4.0 mang lại.

Một là, cơ hội tăng năng suất lao động và tăng trưởng kinh tế. Tự động hóa và AI có thể thay thế con người trong các công việc lặp đi lặp lại, nguy hiểm, giúp tăng năng suất lên nhiều lần. Ví dụ, nhà máy Vinfast đã ứng dụng hàng ngàn robot trong dây chuyền sản xuất, đạt mức độ tự động hóa hàng đầu thế giới.

Hai là, cơ hội hiện đại hóa các ngành kinh tế truyền thống. Nông nghiệp không còn là "con trâu đi trước, cái cày theo sau". Nông nghiệp thông minh ứng dụng cảm biến, drone để tưới tiêu, bón phân chính xác, giúp tăng sản lượng và chất lượng. Du lịch có thể ứng dụng thực tế ảo (VR) để du khách trải nghiệm trước khi đến. Y tế có thể khám chữa bệnh từ xa...

Ba là, cơ hội đi tắt đón đầu, tạo ra các mô hình kinh doanh mới. Chúng ta đã chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của các công ty công nghệ Việt như VNG, MoMo, Tiki... Họ đã tạo ra những sản phẩm, dịch vụ hoàn toàn mới, cạnh tranh sòng phẳng với các gã khổng lồ nước ngoài.

(Slide 5: THÁCH THỨC - Tiêu đề lớn, có thể kèm icon cảnh báo)

Tuy nhiên, con đường nào cũng có chông gai. Thách thức từ CMCN 4.0 là vô cùng lớn.

Thách thức lớn nhất là nguy cơ mất việc làm hàng loạt. Báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) dự báo rằng, trong 2 thập kỷ tới, khoảng 56% lao động trong 5 nước ASEAN, trong đó có Việt Nam, có nguy cơ cao bị thay thế bởi công nghệ. Đặc biệt là lao động trong các ngành dệt may, da giày, lắp ráp điện tử - những ngành thâm dụng lao động, vốn là lợi thế của chúng ta.

Thách thức thứ hai là về chất lượng nguồn nhân lực. Nguồn nhân lực của chúng ta tuy dồi dào nhưng lại thiếu kỹ năng số, kỹ năng tư duy sáng tạo, kỹ năng thích ứng với thay đổi - những kỹ năng cốt lõi của thời đại 4.0.

Thách thức thứ ba là về an ninh mạng và quyền riêng tư. Khi mọi thứ được kết nối, nguy cơ bị tấn công mạng, đánh cắp dữ liệu cá nhân, dữ liệu quốc gia ngày càng trở nên nghiêm trọng. Chúng ta đã nghe về các vụ rò rỉ thông tin người dùng trên mạng xã hội, đó chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.

(Slide 6: GIẢI PHÁP - Tiêu đề lớn, có thể kèm icon chìa khóa)

Vậy, chúng ta cần làm gì? Em xin đề xuất một vài giải pháp.

Về phía Nhà nước, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý cho kinh tế số, đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ và an ninh mạng. Quan trọng nhất là phải có một cuộc cách mạng trong giáo dục, đưa tư duy lập trình, phân tích dữ liệu, kỹ năng mềm vào chương trình học từ sớm.

Về phía doanh nghiệp, cần chủ động đổi mới công nghệ, đào tạo lại đội ngũ lao động để thích ứng.

Và với thế hệ trẻ chúng ta, những chủ nhân tương lai của đất nước, chúng ta không thể chờ đợi. Chúng ta cần chủ động học hỏi, trang bị kỹ năng số, ngoại ngữ, và quan trọng nhất là nuôi dưỡng khả năng tự học suốt đời. Đừng chỉ là người tiêu dùng công nghệ, hãy nỗ lực để trở thành người tạo ra công nghệ.

(Kết luận)

(Slide 7: Thông điệp chính - hình ảnh một nhóm bạn trẻ Việt Nam đang làm việc với máy tính, nụ cười rạng rỡ)

Kính thưa cô và các bạn, Cách mạng công nghiệp 4.0 vừa là bài kiểm tra khắc nghiệt, vừa là thời cơ lịch sử để Việt Nam bứt phá, “hóa rồng”. Tận dụng được cơ hội hay bị bỏ lại phía sau phụ thuộc vào hành động của chúng ta ngày hôm nay.

Thế hệ chúng em, thế hệ được sinh ra trong kỷ nguyên số, có sứ mệnh biến những thách thức thành cơ hội, góp phần đưa Việt Nam tiến nhanh, tiến mạnh trên bản đồ công nghệ thế giới.

Bài trình bày của em đến đây là kết thúc. Em xin chân thành cảm ơn sự lắng nghe của cô và các bạn. Em rất mong nhận được những câu hỏi và góp ý ạ.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Để củng cố kiến thức và kỹ năng, các em hãy suy nghĩ và trả lời các câu hỏi sau:

1. Câu hỏi 1: Theo em, tại sao việc lựa chọn đề tài lại được coi là bước quan trọng nhất, quyết định phần lớn sự thành công của bài thuyết trình?

   Gợi ý trả lời: Phân tích trên các khía cạnh: tạo hứng thú cho người nói, thu hút người nghe, quyết định hướng khai thác nội dung, ảnh hưởng đến việc tìm kiếm tài liệu...

2. Câu hỏi 2: Trình bày các bước cần thiết để chuẩn bị cho một bài thuyết trình về cơ hội và thách thức của đất nước. Trong các bước đó, em thấy bước nào là khó khăn nhất với bản thân? Vì sao?

   Gợi ý trả lời: Liệt kê 4 bước đã học (chọn đề tài, lập dàn ý, thu thập thông tin, soạn thảo nội dung và slide). Nêu khó khăn cá nhân (ví dụ: khó tìm số liệu đáng tin cậy, chưa biết cách thiết kế slide hấp dẫn, sợ nói trước đám đông...) và đề xuất cách khắc phục.

3. Câu hỏi 3 (Bài tập thực hành): Hãy chọn một trong các đề tài được gợi ý trong bài học (trừ đề tài về CMCN 4.0) và xây dựng một dàn ý chi tiết cho bài thuyết trình của em theo cấu trúc 3 phần: Mở đầu, Nội dung chính (thực trạng, cơ hội, thách thức, giải pháp), Kết luận.

   Gợi ý trả lời: Trình bày dàn ý dưới dạng các gạch đầu dòng rõ ràng, logic. Đây là bước thực hành để áp dụng kiến thức đã học vào một đề tài cụ thể.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau đi qua toàn bộ quy trình để xây dựng một bài thuyết trình hoàn chỉnh về cơ hội và thách thức của đất nước. Các điểm chính cần ghi nhớ bao gồm: tầm quan trọng của việc lựa chọn đề tài, sức mạnh của một dàn ý logic, sự cần thiết của thông tin xác thực, và vai trò quyết định của kỹ năng trình bày tự tin, lôi cuốn. Thuyết trình không chỉ là một bài kiểm tra mà là một kỹ năng sống còn. Hy vọng rằng, với những hướng dẫn này, các em sẽ không chỉ hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập mà còn xây dựng được sự tự tin để bày tỏ quan điểm và tạo ảnh hưởng tích cực đến cộng đồng. Hãy bắt tay vào chuẩn bị bài nói của riêng mình và biến nó thành một trải nghiệm học tập đáng nhớ!