Soạn bài Thuyết trình về một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức của đất nước - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

Phần mở đầu: Giới thiệu chung

Chào các em học sinh lớp 12! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một kỹ năng vô cùng quan trọng không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn trong cuộc sống sau này: Thuyết trình về một vấn đề xã hội. Cụ thể, chủ đề của chúng ta là “Một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức của đất nước”. Đây là một đề tài lớn, mang tính thời sự, đòi hỏi chúng ta phải có sự tìm tòi, tư duy phản biện và khả năng trình bày thuyết phục. Việc nắm vững kỹ năng này sẽ giúp các em tự tin bày tỏ quan điểm, tham gia vào các cuộc thảo luận quan trọng và trở thành những công dân có trách nhiệm. Qua bài học này, các em sẽ biết cách lựa chọn đề tài, xây dựng một bài thuyết trình logic, hấp dẫn và sẵn sàng cho những phần thực hành sắp tới.

Nội dung chính: Hướng dẫn chi tiết

1. Hướng dẫn chuẩn bị bài nói và nghe

Một bài thuyết trình thành công bắt đầu từ sự chuẩn bị chu đáo. Quá trình này không chỉ là việc viết ra nội dung mà còn bao gồm việc nghiên cứu, sắp xếp ý tưởng và luyện tập. Chúng ta sẽ chia quá trình chuẩn bị thành các bước cụ thể.

a. Chuẩn bị nói (Thuyết trình)

1. Xác định đề tài, mục đích, đối tượng người nghe và không gian nói:
   • Đề tài: Các em cần chọn một vấn đề cụ thể trong vô vàn cơ hội và thách thức của đất nước. Ví dụ: Cơ hội và thách thức của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với lao động trẻ Việt Nam; Vấn đề an ninh lương thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu; Phát triển du lịch bền vững: Cơ hội vàng và thách thức... Đề tài càng cụ thể, bài nói càng sâu sắc.
   • Mục đích: Bài nói của bạn nhằm mục đích gì? Cung cấp thông tin? Thuyết phục người nghe thay đổi nhận thức? Hay kêu gọi hành động? Xác định rõ mục đích sẽ giúp bạn định hướng nội dung và giọng điệu phù hợp.
   • Đối tượng người nghe: Bạn đang nói cho ai nghe? Thầy cô, bạn bè cùng lớp. Họ đã biết gì về vấn đề này? Điều này giúp bạn quyết định nên sử dụng ngôn ngữ học thuật hay gần gũi, cần giải thích các khái niệm cơ bản hay đi thẳng vào phân tích chuyên sâu.
   • Không gian nói: Bài thuyết trình diễn ra ở đâu? Trong lớp học, hội trường? Có các phương tiện hỗ trợ như máy chiếu, bảng không? Điều này ảnh hưởng đến cách bạn chuẩn bị slide, tài liệu hỗ trợ và phong thái trình bày.
2. Tìm ý và sắp xếp ý:

   Đây là bước xây dựng “xương sống” cho bài thuyết trình. Một dàn ý rõ ràng sẽ giúp bài nói của bạn logic, mạch lạc và không bị lan man.

   • Mở đầu: Giới thiệu vấn đề một cách hấp dẫn (bằng một câu chuyện, một con số thống kê gây sốc, một câu hỏi tu từ...). Nêu rõ luận đề (quan điểm chính) của bài nói.
   • Nội dung chính:
     • Luận điểm 1: Phân tích thực trạng của vấn đề. Vấn đề đó đang diễn ra như thế nào ở Việt Nam? Cung cấp số liệu, dẫn chứng cụ thể.
     • Luận điểm 2: Phân tích các cơ hội. Vấn đề này mang lại những cơ hội gì cho sự phát triển của cá nhân, cộng đồng và đất nước? Chứng minh bằng ví dụ thực tế.
     • Luận điểm 3: Phân tích các thách thức. Song song với cơ hội là những khó khăn, thách thức nào? Các thách thức này có thể đến từ đâu (khách quan, chủ quan)?
     • Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp. Từ việc phân tích cơ hội và thách thức, bạn đề xuất những giải pháp nào? Giải pháp cần khả thi và hướng tới các đối tượng cụ thể (Chính phủ, doanh nghiệp, giới trẻ...).
   • Kết luận: Tóm tắt lại các điểm chính. Khẳng định lại tầm quan trọng của vấn đề. Đưa ra một thông điệp mạnh mẽ hoặc lời kêu gọi hành động để lại ấn tượng cho người nghe.
3. Luyện tập:

   Đây là bước không thể thiếu. Hãy luyện tập nhiều lần để làm chủ nội dung, điều chỉnh thời gian và rèn luyện phong thái tự tin. Bạn có thể: Luyện tập một mình trước gương; Ghi âm hoặc quay video lại bài nói của mình để tự nhận xét; Thuyết trình thử trước một nhóm bạn bè hoặc người thân để nhận góp ý.

b. Chuẩn bị nghe (Tham gia với tư cách khán giả)

Lắng nghe không chỉ là im lặng mà là một quá trình chủ động. Để trở thành người nghe tích cực, các em cần:

• Tìm hiểu trước về đề tài: Nếu biết trước chủ đề bài nói, hãy dành chút thời gian tìm hiểu các thông tin cơ bản. Điều này giúp bạn dễ dàng theo dõi và nắm bắt các luận điểm của người nói.
• Chuẩn bị tâm thế lắng nghe: Tập trung, tôn trọng người nói, tránh làm việc riêng.
• Chuẩn bị câu hỏi: Trong quá trình nghe, hãy ghi lại những điểm bạn thấy tâm đắc, những điều chưa rõ hoặc những quan điểm bạn muốn tranh luận. Việc chuẩn bị câu hỏi thể hiện sự lắng nghe sâu sắc của bạn.

2. Gợi ý bài nói tham khảo

Dưới đây là một dàn ý chi tiết cho đề tài: “Cơ hội và thách thức của Trí tuệ nhân tạo (AI) đối với thế hệ trẻ Việt Nam”. Các em có thể dựa vào đây để phát triển bài nói của riêng mình.

a. Dàn ý chi tiết

1. Mở đầu (Khoảng 1-2 phút)
   • Dẫn dắt: Bắt đầu bằng một hình ảnh về robot Sophia, hoặc một con số ấn tượng về tốc độ phát triển của ChatGPT. Đặt câu hỏi: “Liệu AI sẽ là người bạn đồng hành đắc lực hay sẽ trở thành đối thủ cạnh tranh việc làm của chúng ta trong tương lai?”
   • Giới thiệu vấn đề: Trí tuệ nhân tạo (AI) đang phát triển như vũ bão, tạo ra những cơ hội chưa từng có nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn lao, đặc biệt là với thế hệ trẻ Việt Nam - những người sẽ làm chủ tương lai đất nước.
   • Nêu luận đề: Bài nói sẽ tập trung phân tích những cơ hội vàng mà AI mang lại, đồng thời chỉ ra các thách thức mà thế hệ trẻ cần đối mặt và vượt qua để làm chủ công nghệ này.
2. Nội dung chính (Khoảng 7-10 phút)
   • Luận điểm 1: AI mở ra những cơ hội to lớn cho thế hệ trẻ.
     • Cơ hội trong học tập và nghiên cứu: AI cung cấp công cụ học tập cá nhân hóa (VD: Khan Academy), nguồn tài liệu khổng lồ, hỗ trợ phân tích dữ liệu phức tạp trong nghiên cứu khoa học. Sinh viên có thể tiếp cận tri thức toàn cầu một cách dễ dàng.
     • Cơ hội trong việc làm và khởi nghiệp: AI tạo ra nhiều ngành nghề mới (kỹ sư AI, chuyên gia dữ liệu, chuyên gia đạo đức AI...). Thế hệ trẻ có thể khởi nghiệp với các mô hình kinh doanh dựa trên AI (VD: ứng dụng chăm sóc sức khỏe, giáo dục thông minh, nông nghiệp công nghệ cao). Dẫn chứng về các startup công nghệ thành công của người Việt.
     • Cơ hội nâng cao năng suất và chất lượng cuộc sống: AI giúp tự động hóa các công việc lặp đi lặp lại, giúp con người tập trung vào sáng tạo. Các ứng dụng AI trong y tế, giao thông, giải trí... giúp cuộc sống tiện nghi và an toàn hơn.
   • Luận điểm 2: Song hành cùng cơ hội là những thách thức không hề nhỏ.
     • Thách thức về cạnh tranh việc làm: AI có thể thay thế con người trong nhiều công việc có tính quy trình, lặp lại (VD: nhân viên nhập liệu, nhân viên tổng đài...). Điều này đòi hỏi người lao động trẻ phải liên tục học hỏi, nâng cao kỹ năng để không bị “robot cướp việc”.
     • Thách thức về yêu cầu kỹ năng mới: Thị trường lao động đòi hỏi các kỹ năng phức hợp như tư duy phản biện, sáng tạo, trí tuệ cảm xúc, kỹ năng số và khả năng thích ứng - những điều mà máy móc chưa thể làm tốt. Hệ thống giáo dục cần thay đổi để đáp ứng yêu cầu này.
     • Thách thức về an ninh thông tin và đạo đức: Sự lạm dụng AI có thể dẫn đến các vấn đề như tin giả (deepfake), đánh cắp dữ liệu cá nhân, sự phân biệt đối xử của thuật toán. Cần có hành lang pháp lý và nhận thức về đạo đức khi sử dụng AI.
     • Thách thức về “sự phụ thuộc”: Quá phụ thuộc vào AI có thể làm giảm khả năng tư duy độc lập, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của con người.
   • Luận điểm 3: Giải pháp để thế hệ trẻ biến thách thức thành cơ hội.
     • Về phía cá nhân: Chủ động học tập suốt đời, trang bị các kỹ năng số, kỹ năng mềm. Xây dựng tư duy mở, sẵn sàng thích ứng với thay đổi. Rèn luyện khả năng tự học và tư duy phản biện.
     • Về phía hệ thống giáo dục: Đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy, tích hợp kiến thức về AI và khoa học dữ liệu. Chú trọng phát triển các kỹ năng của thế kỷ 21.
     • Về phía Nhà nước và doanh nghiệp: Xây dựng chiến lược quốc gia về AI, tạo hành lang pháp lý. Doanh nghiệp cần đầu tư vào đào tạo lại nguồn nhân lực, tạo môi trường làm việc khuyến khích sáng tạo.
3. Kết luận (Khoảng 1-2 phút)
   • Tóm tắt: AI vừa là cơ hội, vừa là thách thức. Đó không phải là một lựa chọn, mà là một xu thế tất yếu.
   • Khẳng định thông điệp: Chìa khóa không nằm ở việc chống lại AI, mà là học cách “khiêu vũ” cùng nó. Tương lai thuộc về những ai biết kết hợp trí tuệ con người và sức mạnh của máy móc.
   • Kêu gọi hành động: “Ngay từ bây giờ, mỗi chúng ta hãy bắt đầu hành trình trang bị kiến thức và kỹ năng để không chỉ tồn tại mà còn dẫn dắt trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo, góp phần xây dựng một Việt Nam hùng cường.”

b. Trình bày bài nói

Khi trình bày, các em cần chú ý:

• Ngôn ngữ cơ thể: Đứng thẳng, tự tin, giao tiếp bằng mắt với khán giả. Sử dụng cử chỉ tay để nhấn mạnh các ý quan trọng.
• Giọng nói: Nói to, rõ ràng, có ngữ điệu, nhấn nhá. Thay đổi tốc độ nói để tạo sự hấp dẫn: nói chậm ở những điểm cần nhấn mạnh, nói nhanh hơn ở những phần cung cấp thông tin.
• Sử dụng phương tiện hỗ trợ: Nếu có slide, hãy thiết kế đơn giản, nhiều hình ảnh, ít chữ. Slide chỉ là công cụ hỗ trợ, không phải để đọc.
• Tương tác với người nghe: Đặt câu hỏi, khuyến khích khán giả chia sẻ suy nghĩ.

3. Hướng dẫn thảo luận và đánh giá

Sau khi một bạn hoặc một nhóm trình bày, phần thảo luận và đánh giá là cơ hội để tất cả cùng học hỏi. Đây là lúc vai trò của người nghe được thể hiện rõ nhất.

a. Trao đổi và thảo luận

Với tư cách người nghe, các em có thể trao đổi về bài nói dựa trên các tiêu chí:

• Nội dung:
  • Thông tin, số liệu, dẫn chứng có đáng tin cậy không?
  • Các luận điểm có logic, thuyết phục không?
  • Có điểm nào bạn muốn bổ sung hoặc phản biện không?
  • Giải pháp đưa ra có thực tế và khả thi không?
• Hình thức trình bày:
  • Cách mở đầu và kết thúc đã ấn tượng chưa?
  • Người nói có tự tin, sử dụng ngôn ngữ cơ thể và giọng nói hiệu quả không?
  • Việc sử dụng các phương tiện hỗ trợ (nếu có) có hợp lý không?

Lưu ý: Khi đặt câu hỏi hoặc góp ý, hãy luôn giữ thái độ xây dựng, tôn trọng. Bắt đầu bằng việc ghi nhận điểm tốt của bài nói trước khi đưa ra thắc mắc hoặc góp ý.

b. Tự đánh giá

Sau khi hoàn thành bài nói và nhận phản hồi, người nói cần tự đánh giá lại quá trình của mình. Hãy thành thật trả lời các câu hỏi trong bảng dưới đây. Đây là cách tốt nhất để rút kinh nghiệm cho những lần sau.

Câu hỏi ôn tập và bài tập

Câu hỏi tự luận

1. Hãy lựa chọn một vấn đề cụ thể về cơ hội và thách thức của đất nước mà em quan tâm (ví dụ: già hóa dân số, hội nhập kinh tế quốc tế, bảo tồn bản sắc văn hóa...). Lập dàn ý chi tiết cho bài thuyết trình về vấn đề đó.
2. Theo em, yếu tố nào là quan trọng nhất để có một bài thuyết trình thành công: nội dung sâu sắc, phong thái tự tin, hay khả năng tương tác với khán giả? Vì sao?
3. Hãy nêu 3 khó khăn em thường gặp phải khi chuẩn bị và trình bày một bài nói trước lớp. Đề xuất cách khắc phục những khó khăn đó.

Hướng dẫn trả lời

1. Gợi ý: Học sinh tự chọn đề tài. Dàn ý cần đảm bảo cấu trúc 3 phần (Mở đầu - Nội dung chính - Kết luận). Phần nội dung chính phải làm rõ được các luận điểm về thực trạng, cơ hội, thách thức và giải pháp liên quan đến đề tài đã chọn.
2. Gợi ý: Không có câu trả lời duy nhất. Học sinh có thể chọn một yếu tố và lập luận để bảo vệ quan điểm của mình. Một câu trả lời tốt sẽ chỉ ra rằng cả ba yếu tố đều quan trọng và có mối liên hệ mật thiết với nhau. Ví dụ: Nội dung sâu sắc là nền tảng, nhưng cần phong thái tự tin để truyền tải. Tương tác tốt giúp bài nói sinh động và thuyết phục hơn.
3. Gợi ý: Học sinh cần xác định được khó khăn của bản thân (VD: sợ nói trước đám đông, khó tìm ý, không kiểm soát được thời gian...). Phần giải pháp cần cụ thể, mang tính cá nhân. Ví dụ: Nếu sợ, hãy luyện tập nhiều hơn trước gương, trước nhóm nhỏ. Nếu khó tìm ý, hãy sử dụng sơ đồ tư duy (mind map). Nếu hay quá giờ, hãy bấm giờ khi luyện tập.

Kết luận & Tóm tắt

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về quy trình chuẩn bị, thực hành và đánh giá một bài thuyết trình về cơ hội và thách thức của đất nước. Các em đã nắm được cách xác định đề tài, xây dựng dàn ý logic, và các kỹ năng cần thiết để trình bày một cách tự tin, thuyết phục. Hãy nhớ rằng, thuyết trình là một kỹ năng được rèn luyện qua thực hành. Đừng ngần ngại thử sức, mắc lỗi và học hỏi từ những lần đó. Việc chủ động tìm hiểu và trình bày quan điểm về các vấn đề trọng đại của đất nước chính là cách các em thể hiện vai trò và trách nhiệm của một công dân trẻ trong thời đại mới. Chúc các em thành công!