A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau đến với một trong những câu chuyện tình yêu vĩ đại và bi thương nhất của văn học thế giới qua đoạn trích Tình yêu và thù hận, trích từ vở kịch kinh điển Rô-mê-ô và Giu-li-ét của nhà soạn kịch thiên tài Uy-li-am Sếch-xpia. Đoạn trích này không chỉ là một bức tranh tuyệt đẹp về tình yêu trong sáng, mãnh liệt của đôi trẻ mà còn là lời tố cáo sâu sắc cho những hận thù mù quáng đã chia cắt con người. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững được nội dung, nghệ thuật của văn bản, phân tích được tâm lí nhân vật và hiểu rõ hơn giá trị nhân văn mà tác phẩm mang lại, từ đó có thêm những góc nhìn sâu sắc về tình yêu và cuộc sống.
B. NỘI DUNG CHÍNH
1. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm
1.1. Tác giả Uy-li-am Sếch-xpia (William Shakespeare, 1564-1616)
Uy-li-am Sếch-xpia là nhà văn, nhà soạn kịch vĩ đại người Anh, được coi là một trong những cây bút kiệt xuất nhất của nhân loại. Ông sinh ra và lớn lên tại Stratford-upon-Avon. Sự nghiệp của ông gắn liền với nhà hát Globe ở Luân Đôn. Các tác phẩm của ông bao gồm khoảng 37 vở kịch, 154 bài thơ xon-nê và nhiều tác phẩm thơ khác. Sáng tác của Sếch-xpia được chia thành 3 giai đoạn chính:
- Giai đoạn 1 (1590-1600): Giai đoạn của niềm lạc quan, vui tươi. Ông chủ yếu viết các vở hài kịch và kịch lịch sử như Giấc mộng đêm hè, Người lái buôn thành Vơ-ni-dơ. Vở bi kịch Rô-mê-ô và Giu-li-ét cũng ra đời trong giai đoạn này.
- Giai đoạn 2 (1601-1608): Giai đoạn của những bi kịch sâu sắc, phản ánh những mâu thuẫn xã hội gay gắt. Các kiệt tác ra đời như Hăm-lét, Ô-ten-lô, Vua Lia, Mác-bét.
- Giai đoạn 3 (1609-1613): Giai đoạn của sự hòa giải, cảm thông. Ông viết những vở kịch lãng mạn như Bão tố, Câu chuyện mùa đông.
Sếch-xpia có đóng góp to lớn trong việc xây dựng những nhân vật có chiều sâu tâm lí phức tạp, ngôn ngữ kịch giàu hình ảnh và đầy chất thơ, phản ánh sâu sắc những vấn đề muôn thuở của con người.
1.2. Vở kịch "Rô-mê-ô và Giu-li-ét"
Rô-mê-ô và Giu-li-ét là một trong những vở bi kịch nổi tiếng nhất của Sếch-xpia, được sáng tác vào khoảng năm 1595. Vở kịch lấy bối cảnh tại thành Vê-rô-na (Ý), nơi hai dòng họ lớn là Môn-ta-ghiu và Ca-piu-lét có mối thù truyền kiếp.
Tóm tắt cốt truyện: Rô-mê-ô, con trai họ Môn-ta-ghiu, và Giu-li-ét, con gái họ Ca-piu-lét, đã tình cờ gặp nhau tại một buổi dạ hội và yêu nhau say đắm ngay từ cái nhìn đầu tiên. Bất chấp mối thù của hai dòng họ, họ đã bí mật làm lễ cưới với sự giúp đỡ của tu sĩ Lô-ren-xô. Tuy nhiên, bi kịch ập đến khi Rô-mê-ô vô tình giết chết Ti-bân (anh họ của Giu-li-ét) trong một cuộc ẩu đả và bị trục xuất khỏi thành. Để tránh cuộc hôn nhân ép buộc với bá tước Pa-rít, Giu-li-ét đã uống một liều thuốc ngủ giả chết. Rô-mê-ô, không nhận được tin, tưởng người yêu đã chết thật nên đã tự vẫn bên mộ nàng. Khi Giu-li-ét tỉnh dậy, thấy Rô-mê-ô đã chết, nàng cũng dùng dao găm của chàng để tự kết liễu. Cái chết bi thảm của đôi trẻ đã thức tỉnh hai dòng họ, họ hóa giải hận thù và bắt tay nhau trong muộn màng.
Vở kịch ca ngợi tình yêu trong sáng, tự do, đồng thời lên án những hủ tục, định kiến và thù hận đã gây ra bao đau thương cho con người.
1.3. Vị trí và tóm tắt đoạn trích "Tình yêu và thù hận"
Đoạn trích nằm ở Hồi II, cảnh 2 của vở kịch. Đây là cảnh diễn ra ngay sau đêm dạ hội, khi Rô-mê-ô và Giu-li-ét đã biết mình là con của hai dòng họ kẻ thù. Bất chấp nguy hiểm, Rô-mê-ô đã trèo tường vào vườn nhà Ca-piu-lét để tìm gặp lại người mình yêu. Cảnh này thường được gọi là "cảnh ban công" (balcony scene), một trong những phân cảnh lãng mạn và nổi tiếng nhất trong lịch sử sân khấu.
Tóm tắt đoạn trích: Rô-mê-ô nấp dưới ban công và nghe được những lời thổ lộ tình yêu của Giu-li-ét. Chàng xuất hiện và cả hai đã cùng nhau bày tỏ tình cảm mãnh liệt, thề nguyền chung thủy, vượt qua rào cản là mối thù dòng họ. Giu-li-ét là người chủ động đề nghị một cuộc hôn nhân bí mật để khẳng định tình yêu của họ.
2. Phân tích chi tiết văn bản
2.1. Tình yêu mãnh liệt và lãng mạn của Rô-mê-ô
Trong đoạn trích, Rô-mê-ô hiện lên là một chàng trai trẻ với tình yêu say đắm, nồng nàn và đầy chất thơ.
2.1.1. Hành động táo bạo và lời độc thoại nội tâm
Hành động đầu tiên của Rô-mê-ô là trèo tường vào vườn nhà Ca-piu-lét. Đây là một hành động liều lĩnh, bất chấp hiểm nguy đến tính mạng, bởi nếu bị phát hiện, chàng sẽ bị người nhà Ca-piu-lét giết chết. Hành động này cho thấy sức mạnh của tình yêu đã chiến thắng nỗi sợ hãi, thôi thúc chàng tìm đến với người mình yêu.
Khi thấy Giu-li-ét xuất hiện trên ban công, Rô-mê-ô đã có những lời độc thoại nội tâm tuyệt đẹp:
"Kia! Ánh sáng nào vừa loé lên nơi cửa sổ? Đó là phương đông, và nàng Giu-li-ét là mặt trời!"
Chàng so sánh Giu-li-ét với những hình ảnh cao đẹp, rực rỡ nhất của thiên nhiên:
- Mặt trời: Nguồn sáng xua tan bóng đêm, mang lại sự sống. Giu-li-ét là vầng dương của cuộc đời chàng.
- Ngôi sao: Đôi mắt nàng còn sáng hơn cả hai ngôi sao đẹp nhất trên bầu trời. Vẻ đẹp của nàng làm lu mờ cả vũ trụ.
Những lời thoại này không chỉ cho thấy tình yêu say đắm mà còn bộc lộ một tâm hồn lãng mạn, bay bổng, đầy chất thơ của Rô-mê-ô.
2.1.2. Quan niệm về tình yêu vượt lên trên thù hận
Khi nghe Giu-li-ét trăn trở về cái tên "Môn-ta-ghiu" của mình, Rô-mê-ô đã khẳng định một quan niệm tình yêu dứt khoát và mạnh mẽ. Chàng sẵn sàng từ bỏ tất cả vì tình yêu:
"Chỉ cần em gọi tôi là người yêu, tôi sẽ thay tên đổi họ; từ nay, tôi sẽ không bao giờ còn là Rô-mê-ô nữa."
Đối với Rô-mê-ô, tên họ - biểu tượng của mối thù dòng tộc - chỉ là một danh xưng vô nghĩa. Tình yêu mới là bản chất, là điều cốt lõi. Chàng coi tình yêu là đôi cánh giúp mình "vượt qua tường đá", là ánh sáng dẫn đường trong đêm tối, là sức mạnh để đối mặt với "lưỡi gươm của họ". Tình yêu của Rô-mê-ô là một tình yêu lý tưởng, tuyệt đối, không chấp nhận bất kỳ rào cản nào.
2.2. Tình yêu trong sáng, táo bạo và chín chắn của Giu-li-ét
Nếu Rô-mê-ô bay bổng và lãng mạn, thì Giu-li-ét lại thể hiện một tình yêu vừa nồng nàn, vừa tỉnh táo, chín chắn và đầy chủ động.
2.2.1. Nỗi trăn trở và xung đột nội tâm
Giu-li-ét xuất hiện với lời độc thoại đầy day dứt, thể hiện bi kịch ngay trong tình yêu của nàng:
"Ôi Rô-mê-ô, chàng Rô-mê-ô! Sao chàng lại là Rô-mê-ô? Chàng hãy từ bỏ cha chàng, và khước từ dòng họ của chàng đi;... Chỉ có tên họ của chàng là kẻ thù của em thôi."
Nàng nhận thức rõ ràng về rào cản của mối thù gia tộc. Nàng không nguyền rủa số phận mà phân tích rất rành mạch: Rô-mê-ô vẫn là chàng, tuyệt vời và đáng yêu, dù chàng có mang tên Môn-ta-ghiu hay không. Cái tên chỉ là một thứ bên ngoài, không làm nên bản chất con người. Điều này cho thấy sự thông minh và sâu sắc của một cô gái chỉ mới gần 14 tuổi.
2.2.2. Sự lo lắng thực tế và hành động chủ động
Khi Rô-mê-ô xuất hiện, phản ứng đầu tiên của Giu-li-ét là lo lắng cho sự an toàn của chàng:
"Làm sao chàng tới được chốn này, và tới làm gì? Tường vườn thì cao, khó trèo qua, và nơi đây là chốn tử thần... nếu họ hàng nhà em bắt gặp chàng."
Sự lo lắng này cho thấy một tình yêu chân thành và một cái nhìn thực tế. Nàng không bị cuốn đi hoàn toàn bởi những lời có cánh mà luôn nhận thức được mối nguy hiểm hiện hữu. Nàng vừa yêu say đắm, vừa tỉnh táo. Sự tỉnh táo này còn thể hiện khi nàng lo sợ tình yêu của họ quá "vội vàng, hấp tấp, không suy nghĩ".
Tuy nhiên, chính Giu-li-ét lại là người chủ động đề nghị hôn nhân. Đây là một hành động vô cùng táo bạo đối với một tiểu thư khuê các thời Phục hưng. Nàng muốn một sự cam kết vững chắc, một tình yêu danh chính ngôn thuận, chứ không phải một mối tình vụng trộm. Hành động này cho thấy Giu-li-ét vừa trong sáng, vừa quyết đoán, dám đấu tranh cho tình yêu và hạnh phúc của mình.
2.3. Mâu thuẫn trung tâm: Tình yêu và Thù hận
Đoạn trích là sự cô đọng của mâu thuẫn lớn nhất vở kịch: mâu thuẫn giữa tình yêu trong sáng, nhân văn và thù hận phi nghĩa, mù quáng.
2.3.1. Sự đối lập giữa không gian và thời gian
- Không gian: Cảnh diễn ra trong khu vườn nhà Ca-piu-lét, dưới ánh trăng thơ mộng. Đó là một không gian riêng tư, lãng mạn, thuộc về tình yêu. Nó đối lập hoàn toàn với không gian quảng trường công cộng, nơi diễn ra những cuộc ẩu đả đẫm máu giữa hai dòng họ.
- Thời gian: Cảnh diễn ra vào ban đêm. Bóng đêm vừa là không gian lý tưởng cho những lời tỏ tình, vừa là tấm màn che giấu nguy hiểm. Nó vừa che chở cho tình yêu, vừa là biểu tượng của mối thù hận luôn rình rập.
2.3.2. Sự đối lập trong ngôn ngữ và tâm trạng
Ngôn ngữ của Rô-mê-ô và Giu-li-ét là ngôn ngữ của tình yêu, đầy chất thơ, với những hình ảnh so sánh, ẩn dụ tuyệt đẹp (mặt trời, vầng trăng, ngôi sao). Ngôn ngữ này đối lập với những từ ngữ chỉ sự thù hận và chết chóc mà cả hai đều nhắc đến: "kẻ thù", "dòng họ", "lưỡi gươm", "tử thần".
Tâm trạng của hai nhân vật cũng luôn giằng xé giữa hạnh phúc say đắm của tình yêu và nỗi lo âu, sợ hãi trước mối thù. Tình yêu càng mãnh liệt, bi kịch của thù hận càng trở nên sâu sắc.
Qua đó, Sếch-xpia khẳng định: tình yêu là giá trị vĩnh hằng, có sức mạnh vượt lên mọi rào cản. Ngược lại, thù hận chỉ là sản phẩm của định kiến mù quáng, gây ra chia rẽ và bi kịch.
3. Đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích
Thành công của đoạn trích không chỉ nằm ở nội dung mà còn ở tài năng nghệ thuật bậc thầy của Sếch-xpia.
3.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật
Nhân vật được khắc họa sâu sắc qua hành động, lời thoại (đối thoại và độc thoại nội tâm). Mỗi nhân vật có một nét tính cách riêng: Rô-mê-ô lãng mạn, say đắm; Giu-li-ét trong sáng nhưng chín chắn, quyết đoán. Tâm lí của họ biến chuyển một cách tự nhiên, hợp lí, thể hiện sự giằng xé giữa tình yêu và hoàn cảnh.
3.2. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ kịch
Ngôn ngữ kịch của Sếch-xpia trong đoạn trích vô cùng đặc sắc:
- Giàu chất thơ: Sử dụng hàng loạt các hình ảnh, biện pháp tu từ (so sánh, ẩn dụ, nhân hóa) để diễn tả vẻ đẹp và sức mạnh của tình yêu.
- Giàu kịch tính: Sự đan xen giữa những lời thoại say đắm và những lời cảnh báo về hiểm nguy tạo nên sự căng thẳng, lôi cuốn.
- Độc thoại nội tâm: Việc sử dụng độc thoại nội tâm giúp khán giả/độc giả thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm phức tạp của nhân vật.
3.3. Nghệ thuật tổ chức xung đột kịch
Xung đột kịch được thể hiện rõ nét qua sự đối lập giữa khát vọng yêu đương tự do của cá nhân và những định kiến, thù hận của xã hội phong kiến. Cảnh ban công là một "ốc đảo" của tình yêu, nhưng nó luôn bị bủa vây bởi "đại dương" của thù hận. Chính điều này đã dự báo trước cho bi kịch không thể tránh khỏi của đôi tình nhân.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP
-
Câu hỏi 1: Phân tích nhân vật Rô-mê-ô qua đoạn trích "Tình yêu và thù hận". Tình yêu đã mang lại cho chàng sức mạnh và vẻ đẹp như thế nào?
Gợi ý trả lời: - Phân tích các hành động (trèo tường) và lời thoại (độc thoại, đối thoại) của Rô-mê-ô. - Làm rõ các phẩm chất: say đắm, lãng mạn, táo bạo, bất chấp nguy hiểm. - Nêu bật quan niệm tình yêu vượt lên trên danh phận, thù hận của chàng. - Khẳng định tình yêu đã chắp cánh cho tâm hồn Rô-mê-ô, khiến chàng trở nên cao thượng và mạnh mẽ.
-
Câu hỏi 2: Nhân vật Giu-li-ét trong đoạn trích vừa mang vẻ đẹp trong sáng, vừa có sự chín chắn, táo bạo. Hãy làm rõ nhận định trên.
Gợi ý trả lời: - Vẻ đẹp trong sáng, nồng nàn: Thể hiện qua những lời độc thoại, nỗi trăn trở về tình yêu và tên họ. - Sự chín chắn, thực tế: Thể hiện qua nỗi lo lắng cho sự an toàn của Rô-mê-ô, sự nhận thức về mối nguy hiểm. - Sự táo bạo, quyết đoán: Thể hiện qua hành động chủ động đề nghị hôn nhân để khẳng định tình yêu. - So sánh với Rô-mê-ô để thấy được sự khác biệt và bổ sung cho nhau trong tính cách của hai người.
-
Câu hỏi 3: Phân tích mâu thuẫn giữa tình yêu và thù hận được thể hiện trong đoạn trích. Theo em, qua mâu thuẫn này, Sếch-xpia muốn gửi gắm thông điệp gì?
Gợi ý trả lời: - Biểu hiện của tình yêu: Mãnh liệt, trong sáng, vượt qua mọi rào cản. - Biểu hiện của thù hận: Luôn hiện hữu như một mối đe dọa (tên họ, sự nguy hiểm, "lưỡi gươm"). - Sự đối lập được thể hiện qua không gian, thời gian, ngôn ngữ, tâm trạng nhân vật. - Thông điệp: Ca ngợi sức mạnh của tình yêu chân chính, tự do; lên án những mối thù hận phi nghĩa, mù quáng đã chà đạp lên quyền sống và quyền yêu thương của con người. Đó là giá trị nhân văn sâu sắc của tác phẩm.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Đoạn trích Tình yêu và thù hận là một bản tình ca bất hủ, khắc họa thành công tình yêu trong sáng, mãnh liệt của Rô-mê-ô và Giu-li-ét. Bằng ngòi bút thiên tài, Sếch-xpia đã để tình yêu cất lên tiếng nói mạnh mẽ, vượt qua mọi rào cản của thù hận, định kiến. Tuy nhiên, tình yêu ấy lại nảy nở trên mảnh đất của hận thù, dự báo một kết cục bi thảm. Qua đó, tác phẩm không chỉ ca ngợi tình yêu mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về hậu quả tàn khốc của những xung đột phi nghĩa. Hi vọng qua bài soạn này, các em đã cảm nhận được trọn vẹn vẻ đẹp và giá trị nhân văn của đoạn trích, từ đó thêm yêu mến những tác phẩm văn học kinh điển của thế giới.