A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Trong guồng quay của cuộc sống hiện đại, câu hỏi "Làm thế nào để được là chính mình?" luôn là một trăn trở lớn, đặc biệt với lứa tuổi học trò. Chúng ta thường xuyên phải đối mặt với những áp lực vô hình từ gia đình, bạn bè và xã hội, đôi khi khiến bản thân lạc lõng trên hành trình tìm kiếm bản sắc riêng. Văn bản "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn" của tác giả Phong Điệp như một lời tâm sự, một chỉ dẫn sâu sắc, giúp chúng ta nhận ra giá trị của việc sống thật với con người mình nhưng vẫn giữ được sự hài hòa và trách nhiệm. Bài soạn này sẽ cùng các em đi sâu phân tích văn bản, giải mã thông điệp ý nghĩa về khát vọng khẳng định bản thân một cách trọn vẹn và tích cực.
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. TÌM HIỂU CHUNG VỀ VĂN BẢN
1. Tác giả
Văn bản "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn" được viết bởi tác giả Phong Điệp (tên thật là Phạm Thị Phong Điệp). Bà là một nhà văn, nhà báo nổi tiếng của văn học đương đại Việt Nam, được biết đến với lối viết sắc sảo, tinh tế và giàu chất suy tư về các vấn đề xã hội, đặc biệt là những trăn trở của con người trong cuộc sống hiện đại.
2. Tác phẩm
- Xuất xứ: Văn bản được trích từ một bài viết của tác giả, bàn về một chủ đề mang tính thời sự và có ý nghĩa sâu sắc với giới trẻ.
- Thể loại: Văn bản thuộc thể loại văn nghị luận xã hội, trình bày quan điểm, tư tưởng của người viết về một vấn đề đạo đức, lối sống.
- Bố cục: Có thể chia văn bản thành 3 phần rõ ràng:
- Phần 1 (Từ đầu đến "...một bản thể hoàn hảo cho riêng mình"): Nêu vấn đề - Khát vọng "được là tôi" và những khó khăn, thách thức trên hành trình đó.
- Phần 2 (Tiếp theo đến "...trong cái chung của cộng đồng"): Giải quyết vấn đề - Lí giải ý nghĩa của sự "toàn vẹn" trong quá trình khẳng định bản thân.
- Phần 3 (Còn lại): Kết luận - Khẳng định lại thông điệp và đưa ra lời khuyên về việc trở thành "tôi toàn vẹn".
II. HƯỚNG DẪN ĐỌC HIỂU CHI TIẾT
Phần này sẽ hướng dẫn các em trả lời các câu hỏi trong Sách giáo khoa Ngữ văn 11, Tập 1, trang 84 - Bộ sách Cánh diều.
Câu 1: Vấn đề chính mà văn bản bàn luận là gì? Dựa vào đâu bạn khẳng định như vậy?
Gợi ý trả lời:
- Vấn đề chính: Văn bản bàn về khát vọng được sống là chính mình một cách đích thực và trọn vẹn ("được là tôi toàn vẹn"). Đây không chỉ là việc thể hiện cá tính riêng, mà còn là quá trình hoàn thiện bản thân để vừa giữ được bản sắc, vừa trở thành một cá nhân có giá trị và trách nhiệm với cộng đồng.
- Căn cứ để khẳng định:
- Nhan đề văn bản: Nhan đề "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn" đã trực tiếp nêu lên luận đề trung tâm, là sự cô đọng súc tích nhất cho toàn bộ tư tưởng của bài viết.
- Các từ khóa lặp lại: Các cụm từ như "là tôi", "là chính mình", "bản gốc", "bản sao", "toàn vẹn" được nhắc lại nhiều lần trong văn bản, xoáy sâu vào vấn đề cốt lõi.
- Hệ thống luận điểm: Toàn bộ các luận điểm, lí lẽ và dẫn chứng trong bài đều tập trung làm sáng tỏ cho vấn đề này: từ việc chỉ ra thực trạng giới trẻ loay hoay trong việc định hình bản thân, đến việc lí giải thế nào là "toàn vẹn" và làm sao để đạt được điều đó.
Câu 2: Theo tác giả, thế nào là “được là tôi”? Thái độ của tác giả đối với cách sống này như thế nào?
Gợi ý trả lời:
- Khái niệm "được là tôi": Theo tác giả, "được là tôi" có nghĩa là:
- Được sống thật với cá tính, suy nghĩ, cảm xúc và mong muốn của bản thân.
- Không phải là một "bản sao" mờ nhạt của người khác, không chạy theo những hình mẫu có sẵn một cách mù quáng.
- Dám thể hiện sự khác biệt, dám có quan điểm riêng và sống theo lý tưởng của mình.
- Đó là hành trình khám phá và khẳng định "phiên bản gốc" độc nhất của chính mình.
- Thái độ của tác giả: Tác giả thể hiện một thái độ đồng cảm, trân trọng và cổ vũ mạnh mẽ đối với khát vọng "được là tôi".
"Ai trong chúng ta cũng muốn được là chính mình... Đó là một nhu cầu chính đáng và mãnh liệt nhất của con người."
Qua cách dùng từ ngữ và giọng văn đầy thấu hiểu, tác giả khẳng định đây là một nhu cầu cơ bản, tự nhiên và đáng quý. Tác giả không chỉ nhìn nhận nó như một xu hướng mà còn là một giá trị cốt lõi làm nên hạnh phúc và ý nghĩa cuộc sống của mỗi cá nhân.
Câu 3: Vì sao tác giả cho rằng “được là tôi” nhưng cần phải “toàn vẹn”? “Toàn vẹn” ở đây có ý nghĩa gì?
Gợi ý trả lời:
- Lí do cần phải "toàn vẹn": Tác giả cho rằng "được là tôi" nếu không đi cùng với "toàn vẹn" sẽ rất dễ rơi vào cực đoan:
- Trở thành sự ích kỷ, lập dị: Nếu chỉ biết đến cái "tôi" của mình mà không quan tâm đến người khác, đến chuẩn mực chung, cá nhân sẽ trở nên ích kỷ, tách biệt và thậm chí là lập dị, khác người một cách tiêu cực.
- Gây hại cho bản thân và cộng đồng: Việc khẳng định bản thân một cách thiếu kiểm soát, bất chấp các giá trị đạo đức có thể dẫn đến những hành vi sai trái, gây tổn thương cho người khác và ảnh hưởng xấu đến xã hội.
Vì vậy, yếu tố "toàn vẹn" chính là điều kiện cần và đủ để việc "là chính mình" trở nên tích cực và có ý nghĩa.
- Ý nghĩa của "toàn vẹn":
"Toàn vẹn chính là trở thành một phiên bản tốt hơn của chính bạn ngày hôm qua, chứ không phải là trở thành một bản thể hoàn hảo cho riêng mình."
"Toàn vẹn" ở đây mang nhiều tầng nghĩa sâu sắc:
- Toàn vẹn về nhân cách: Là sự hài hòa giữa việc giữ gìn bản sắc cá nhân và việc tuân thủ các giá trị đạo đức phổ quát (lòng nhân ái, sự trung thực, lòng vị tha, tinh thần trách nhiệm).
- Toàn vẹn trong nhận thức: Là không ngừng học hỏi, mở mang tri thức, biết lắng nghe và tiếp thu có chọn lọc để hoàn thiện bản thân mỗi ngày.
- Toàn vẹn trong mối quan hệ: Là biết cách dung hòa cái tôi cá nhân trong mối quan hệ với gia đình, bạn bè và xã hội. Sống là chính mình nhưng không làm tổn thương người khác, biết tôn trọng sự khác biệt và đóng góp cho cái chung.
Như vậy, "toàn vẹn" là sự cân bằng, hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng, giữa tự do và trách nhiệm, giữa khẳng định bản sắc và không ngừng hoàn thiện.
Câu 4: Để “được là tôi toàn vẹn”, chúng ta cần phải làm gì? Phân tích câu trả lời của tác giả trong văn bản.
Gợi ý trả lời:
Để "được là tôi toàn vẹn", tác giả đã gợi ý một lộ trình hành động cụ thể và rõ ràng:
- Tự nhận thức sâu sắc về bản thân:
- Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Chúng ta cần dành thời gian để "đào sâu", "khám phá" con người thật của mình: đam mê, sở trường, sở đoản, giá trị mà mình theo đuổi.
- Tác giả nhấn mạnh việc phải tự mình trả lời câu hỏi "Tôi là ai?", "Tôi muốn gì?" thay vì để người khác định nghĩa hộ.
- Không ngừng học hỏi và hoàn thiện:
- "Là tôi toàn vẹn" không phải là trạng thái đứng yên mà là một quá trình vận động liên tục.
- Tác giả khuyến khích việc học hỏi từ sách vở, từ những người xung quanh, từ trải nghiệm cuộc sống để làm giàu thêm tri thức và tâm hồn. Mục tiêu là trở thành "một phiên bản tốt hơn của chính bạn ngày hôm qua".
- Can đảm và có bản lĩnh:
- Hành trình "là chính mình" đòi hỏi sự dũng cảm để đối mặt với định kiến, với những lời phán xét từ đám đông.
- Cần có bản lĩnh để bảo vệ quan điểm, lựa chọn của mình, miễn là nó không đi ngược lại với đạo đức và pháp luật.
- Sống có trách nhiệm:
- Đây chính là cốt lõi của sự "toàn vẹn". Tác giả chỉ ra rằng, cái tôi cá nhân phải được đặt trong mối tương quan với cộng đồng.
- Sống trách nhiệm là chịu trách nhiệm cho lời nói, hành động của mình; biết quan tâm, chia sẻ và đóng góp những giá trị tốt đẹp cho xã hội. Một cái tôi chỉ thực sự đẹp khi nó hòa được "vào trong cái chung của cộng đồng".
Câu 5: Nhan đề “Tôi muốn được là tôi toàn vẹn” có mối liên hệ như thế nào với toàn bộ nội dung văn bản?
Gợi ý trả lời:
Nhan đề "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn" có mối liên hệ vô cùng chặt chẽ, đóng vai trò là linh hồn, là luận đề xuyên suốt toàn bộ văn bản.
- Thâu tóm nội dung cốt lõi: Nhan đề đã cô đọng toàn bộ thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Mỗi thành tố trong nhan đề đều tương ứng với một phần nội dung quan trọng của bài viết:
- "Tôi muốn": Thể hiện khát vọng, nhu cầu tự thân, chính đáng và mãnh liệt của mỗi cá nhân.
- "được là tôi": Nhấn mạnh đến việc sống thật, sống với bản sắc riêng, không là bản sao của người khác. Đây là luận điểm trung tâm được phân tích ở phần đầu và giữa văn bản.
- "toàn vẹn": Là yếu tố bổ sung, làm sâu sắc thêm cho vế trước. Nó đưa ra điều kiện, một chuẩn mực để việc "là tôi" trở nên tích cực, có giá trị. Đây là phần luận giải quan trọng ở nửa sau văn bản.
- Định hướng lập luận cho bài viết: Toàn bộ văn bản chính là một hành trình đi giải mã và làm sáng tỏ cho nhan đề. Tác giả xuất phát từ khát vọng "là tôi", chỉ ra những lệch lạc có thể xảy ra, và cuối cùng đưa ra giải pháp là sự "toàn vẹn". Cấu trúc bài viết bám sát và triển khai logic của nhan đề.
- Tạo ấn tượng và gợi suy ngẫm: Nhan đề như một lời tuyên ngôn ngắn gọn nhưng đầy sức nặng, trực tiếp chạm vào trăn trở của đông đảo độc giả, đặc biệt là giới trẻ, thôi thúc họ đọc và suy ngẫm về giá trị của bản thân.
Câu 6: Vấn đề “được là tôi toàn vẹn” có ý nghĩa như thế nào đối với bạn?
Gợi ý trả lời:
(Đây là câu hỏi mở, các em cần trình bày suy nghĩ cá nhân. Dưới đây là một số gợi ý để các em triển khai câu trả lời của mình một cách sâu sắc.)
Đối với em, một học sinh đang ở ngưỡng cửa trưởng thành, vấn đề "được là tôi toàn vẹn" có ý nghĩa vô cùng to lớn và thiết thực:
- Là kim chỉ nam cho việc định hình nhân cách:
- Em nhận ra rằng, việc học giỏi, nghe lời cha mẹ là quan trọng, nhưng điều quan trọng không kém là tìm ra được đam mê và con người thật của mình. Văn bản giúp em hiểu rằng em không cần phải trở thành một ai đó theo kỳ vọng của người khác, mà nên nỗ lực trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.
- Em ý thức được áp lực từ bạn bè (peer pressure) và mạng xã hội. Nhiều khi em bị cuốn theo những trào lưu, những hình mẫu "hot trend" mà quên mất mình thực sự thích gì, muốn gì. Bài học về "bản gốc" và "bản sao" nhắc nhở em phải tỉnh táo và bản lĩnh hơn.
- Là định hướng cho hành động và lựa chọn tương lai:
- Vấn đề "toàn vẹn" giúp em hiểu rằng, tự do cá nhân luôn phải đi đôi với trách nhiệm. Em có thể theo đuổi sở thích riêng (như chơi game, nghe nhạc, thời trang...) nhưng phải đảm bảo không ảnh hưởng đến việc học, không đi ngược lại thuần phong mỹ tục và không làm phiền lòng gia đình.
- Trong việc định hướng nghề nghiệp sau này, em sẽ không chỉ chọn ngành theo xu hướng hay mong muốn của bố mẹ, mà sẽ lắng nghe bản thân nhiều hơn để tìm ra công việc phù hợp với năng lực và đam mê, đồng thời công việc đó phải tạo ra giá trị cho xã hội.
- Là nguồn động lực để không ngừng phấn đấu:
- Em hiểu rằng "toàn vẹn" là một quá trình, không phải đích đến. Điều này khích lệ em phải luôn cố gắng học tập, rèn luyện đạo đức, trau dồi kỹ năng mỗi ngày để bản thân trở nên tốt đẹp hơn, có giá trị hơn.
Tóm lại, văn bản không chỉ là một bài học văn chương mà còn là một bài học cuộc sống quý giá, giúp em có thêm sự tự tin và định hướng đúng đắn trên hành trình khám phá và hoàn thiện bản thân.
III. TỔNG KẾT VÀ LUYỆN TẬP
1. Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật
- Giá trị nội dung: Văn bản đề cao và cổ vũ khát vọng sống là chính mình của mỗi cá nhân, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của sự "toàn vẹn" - sự hài hòa giữa việc phát triển cá tính riêng và việc rèn luyện đạo đức, sống có trách nhiệm với cộng đồng. Đây là một thông điệp sâu sắc, có ý nghĩa định hướng lối sống tích cực cho giới trẻ.
- Giá trị nghệ thuật:
- Lập luận chặt chẽ, logic, các luận điểm được triển khai rõ ràng, thuyết phục.
- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi, giàu hình ảnh so sánh (bản gốc - bản sao).
- Giọng văn tâm tình, thấu hiểu, tạo sự đồng cảm sâu sắc với người đọc.
- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa lí lẽ và phân tích tâm lí, giúp vấn đề trở nên thấm thía.
2. Luyện tập: Viết đoạn văn
Đề bài: Viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về sự cần thiết của việc tôn trọng sự khác biệt.
Đoạn văn tham khảo:
Tôn trọng sự khác biệt là một trong những phẩm chất cốt lõi của con người văn minh và là nền tảng cho một xã hội tiến bộ. Mỗi cá nhân sinh ra là một bản thể độc nhất, với những nét cá tính, suy nghĩ và hoàn cảnh sống riêng. Chính sự đa dạng này đã tạo nên một thế giới muôn màu muôn vẻ, thúc đẩy sự sáng tạo và phát triển không ngừng. Khi chúng ta học cách tôn trọng sự khác biệt trong quan điểm, lối sống hay văn hóa, chúng ta đang mở ra cơ hội để học hỏi, thấu hiểu và cùng nhau xây dựng một cộng đồng hòa hợp, bao dung. Ngược lại, thái độ kì thị, phán xét sự khác biệt không chỉ làm tổn thương người khác mà còn tự giam hãm bản thân trong những định kiến hạn hẹp. Vì vậy, thay vì ép buộc người khác phải giống mình, hãy trân trọng và học hỏi từ chính những nét riêng của họ, bởi đó là cách để chúng ta cùng nhau trở nên "toàn vẹn" hơn.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP
-
Câu hỏi 1: Phân tích sự khác biệt căn bản giữa quan niệm "sống thật với bản thân" một cách cực đoan, ích kỷ và khát vọng "được là tôi toàn vẹn" mà tác giả đề cập trong văn bản.
Gợi ý trả lời: Cần làm rõ hai vế: "sống thật" cực đoan là chỉ biết đến cái tôi, bất chấp chuẩn mực, gây ảnh hưởng tiêu cực; trong khi "là tôi toàn vẹn" là sự cân bằng giữa cái riêng và cái chung, giữa tự do và trách nhiệm, hướng tới phiên bản tốt hơn của chính mình trong sự hài hòa với cộng đồng.
-
Câu hỏi 2: Theo bạn, những áp lực nào trong xã hội hiện đại (từ mạng xã hội, gia đình, nhà trường,...) gây khó khăn cho người trẻ trong hành trình "được là tôi toàn vẹn"? Làm thế nào để vượt qua chúng?
Gợi ý trả lời: Liệt kê các áp lực: áp lực thành tích, kỳ vọng của cha mẹ, "bão" trên mạng xã hội, áp lực đồng trang lứa... Đề xuất giải pháp: xây dựng nội tâm vững vàng, biết lắng nghe có chọn lọc, dũng cảm nói "không", tìm kiếm sự hỗ trợ từ người đáng tin cậy.
-
Câu hỏi 3: Từ thông điệp của văn bản "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn", hãy xây dựng một kế hoạch hành động ngắn gọn cho bản thân trong năm học này để vừa phát triển cá tính, sở trường riêng, vừa hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập và trách nhiệm với gia đình.
Gợi ý trả lời: Lập kế hoạch cụ thể: xác định 1-2 sở trường muốn phát triển (VD: chơi đàn, vẽ), phân bổ thời gian hợp lí giữa học tập và sở thích, đặt ra các mục tiêu nhỏ (VD: đọc 1 cuốn sách/tháng, tham gia CLB), cam kết thực hiện trách nhiệm cụ thể trong gia đình (VD: dọn dẹp phòng, giúp đỡ bố mẹ...).
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Văn bản "Tôi muốn được là tôi toàn vẹn" đã mang đến một góc nhìn sâu sắc và nhân văn về hành trình khẳng định bản thân. Bài học cốt lõi rút ra là: hãy dũng cảm là chính mình, nhưng đừng quên rằng một cái tôi đẹp đẽ và bền vững phải là một cái tôi "toàn vẹn" – biết cân bằng giữa cá tính riêng và trách nhiệm chung, giữa tự do cá nhân và các giá trị đạo đức. Đây không chỉ là một bài học văn chương mà còn là một chỉ dẫn quý báu cho các em trên con đường trưởng thành, giúp các em tự tin xây dựng một phiên bản độc đáo, có giá trị và hạnh phúc của riêng mình. Hãy bắt đầu hành trình trở thành "tôi toàn vẹn" ngay từ hôm nay bằng những hành động nhỏ nhất.