A. PHẦN MỞ ĐẦU
Các em học sinh lớp 12 thân mến, chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa của cuộc đời, chuẩn bị trở thành những công dân tương lai của đất nước. Việc quan tâm, tìm hiểu và có chính kiến về các vấn đề trọng đại của quốc gia không chỉ là trách nhiệm mà còn là một kỹ năng quan trọng. Bài học hôm nay, “Trao đổi về một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức đối với đất nước”, sẽ trang bị cho các em những công cụ cần thiết để thực hiện điều đó. Đây không chỉ là một bài tập nói và nghe thông thường, mà còn là cơ hội để các em rèn luyện tư duy phản biện, khả năng thu thập thông tin, trình bày quan điểm một cách thuyết phục và lắng nghe một cách xây dựng. Thông qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững quy trình chuẩn bị và thực hành một bài nói hoàn chỉnh, tự tin thể hiện suy nghĩ của mình về vận mệnh dân tộc.
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. Hướng dẫn chuẩn bị bài nói
Đây là giai đoạn quan trọng nhất, quyết định đến 90% sự thành công của bài nói. Một sự chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ giúp em tự tin, trình bày mạch lạc và thuyết phục.
1. Bước 1: Xác định đề tài và mục đích nói
- Phân tích yêu cầu: Đề bài yêu cầu trình bày ý kiến về “một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức đối với đất nước”. Đây là một đề tài mở, cho phép em tự do lựa chọn một khía cạnh cụ thể mà mình tâm đắc.
- Lựa chọn vấn đề cụ thể: Đừng nói chung chung. Hãy chọn một vấn đề hẹp, cụ thể để có thể phân tích sâu. Ví dụ:
- Cơ hội: Hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng (tham gia các hiệp định EVFTA, CPTPP); Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số; Cấu trúc dân số vàng; Tiềm năng phát triển du lịch bền vững...
- Thách thức: Biến đổi khí hậu và nước biển dâng (đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long); Nguy cơ bẫy thu nhập trung bình; Vấn đề già hóa dân số trong tương lai; Chảy máu chất xám; An ninh mạng...
- Xác định mục đích, đối tượng và không gian:
- Mục đích: Không chỉ cung cấp thông tin mà còn thuyết phục người nghe về tầm quan trọng của vấn đề, đồng thời đề xuất những giải pháp khả thi.
- Đối tượng: Thầy cô và bạn bè trong lớp. Cần sử dụng ngôn ngữ trang trọng, học thuật nhưng vẫn dễ hiểu, gần gũi.
- Không gian: Môi trường lớp học. Thời gian trình bày thường có giới hạn (khoảng 5-7 phút), do đó nội dung cần cô đọng, súc tích.
2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý
Sau khi có đề tài, hãy bắt đầu quá trình thu thập thông tin và sắp xếp chúng một cách logic.
a. Tìm ý cho bài nói
Để bài nói có chiều sâu và đáng tin cậy, em cần tìm kiếm thông tin từ các nguồn uy tín:
- Báo chí chính thống: Báo Nhân Dân, VnExpress, Tuổi Trẻ, Vietnamnet... Các bài phân tích chuyên sâu sẽ cung cấp nhiều số liệu và góc nhìn đa chiều.
- Trang tin của Chính phủ: Cổng thông tin điện tử Chính phủ (chinhphu.vn), các trang web của các bộ, ngành liên quan.
- Kênh truyền hình uy tín: Các chương trình thời sự, phóng sự, tọa đàm trên VTV1, VTV24...
- Sách, tạp chí chuyên ngành: Tìm kiếm các bài nghiên cứu, phân tích của các chuyên gia kinh tế, xã hội học.
Mẹo nhỏ: Khi tìm kiếm, hãy sử dụng các từ khóa như: "cơ hội và thách thức của [vấn đề bạn chọn]", "tác động của [vấn đề] đến Việt Nam", "giải pháp cho [vấn đề] tại Việt Nam". Ghi chép lại những thông tin, số liệu, nhận định quan trọng và đừng quên ghi nguồn để tiện kiểm chứng.
b. Lập dàn ý chi tiết
Dàn ý là xương sống của bài nói. Hãy xây dựng theo cấu trúc 3 phần kinh điển.
DÀN Ý THAM KHẢO CHO ĐỀ TÀI: CHUYỂN ĐỔI SỐ Ở VIỆT NAM
- Mở đầu (Khoảng 1 phút)
- Dẫn dắt: Bắt đầu bằng một câu chuyện gần gũi, một câu hỏi gây tò mò hoặc một số liệu ấn tượng. (Ví dụ: "Mỗi sáng thức dậy, có bao nhiêu bạn trong chúng ta kiểm tra điện thoại đầu tiên? Có bao nhiêu bạn đã từng đặt xe công nghệ hay gọi đồ ăn qua ứng dụng?").
- Giới thiệu vấn đề: Từ đó, dẫn vào vấn đề chính: Chuyển đổi số đang len lỏi vào mọi ngóc ngách đời sống và trở thành xu thế tất yếu, mang lại cả cơ hội vàng lẫn thách thức lớn cho Việt Nam.
- Nêu quan điểm: Khẳng định tầm quan trọng của việc nắm bắt cơ hội và vượt qua thách thức này để đất nước phát triển bứt phá.
- Nội dung chính (Khoảng 4-5 phút)
- Luận điểm 1: Giải thích khái niệm
- Chuyển đổi số là gì? (Tích hợp công nghệ số vào mọi lĩnh vực, làm thay đổi căn bản cách vận hành, mô hình kinh doanh và mang lại giá trị mới).
- Luận điểm 2: Phân tích cơ hội
- Kinh tế: Thúc đẩy tăng trưởng GDP, tạo ra các mô hình kinh doanh mới (kinh tế số, kinh tế chia sẻ), nâng cao năng suất lao động. (Dẫn chứng: Sự phát triển của thương mại điện tử, các công ty công nghệ Việt...).
- Xã hội: Cải thiện chất lượng dịch vụ công (Dẫn chứng: Cổng Dịch vụ công Quốc gia, ứng dụng VNeID), giúp người dân tiếp cận giáo dục, y tế dễ dàng hơn (học trực tuyến, khám bệnh từ xa).
- Hội nhập: Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thu hút đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực công nghệ cao.
- Luận điểm 3: Phân tích thách thức
- Hạ tầng và chi phí: Đòi hỏi đầu tư lớn vào hạ tầng số, không phải doanh nghiệp nào cũng đủ nguồn lực.
- Nguồn nhân lực: Thiếu hụt nhân lực chất lượng cao am hiểu công nghệ. Nguy cơ một bộ phận lao động bị thay thế bởi máy móc.
- An ninh mạng: Rủi ro về mất an toàn thông tin, dữ liệu cá nhân, tấn công mạng ngày càng gia tăng.
- Khoảng cách số: Sự chênh lệch về khả năng tiếp cận và sử dụng công nghệ giữa thành thị và nông thôn, giữa các nhóm dân cư.
- Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp (dưới góc độ người trẻ)
- Về phía Nhà nước: Tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, đầu tư hạ tầng, đẩy mạnh giáo dục số.
- Về phía doanh nghiệp: Mạnh dạn đổi mới, đầu tư công nghệ, đào tạo lại nhân lực.
- Về phía thế hệ trẻ: Chủ động học hỏi, trang bị kỹ năng số, tinh thần đổi mới sáng tạo, trở thành những công dân số có trách nhiệm.
- Luận điểm 1: Giải thích khái niệm
- Kết luận (Khoảng 1 phút)
- Tóm tắt: Khẳng định lại chuyển đổi số là con đường tất yếu, một cuộc đua mà Việt Nam không thể đứng ngoài.
- Nhấn mạnh thông điệp: Cơ hội luôn đi kèm thách thức. Thái độ chủ động, tinh thần sẵn sàng đối mặt và khát vọng vươn lên của mỗi cá nhân, đặc biệt là thế hệ trẻ, sẽ là yếu tố quyết định thành công.
- Kêu gọi hành động: Kêu gọi bạn bè cùng nhau học tập, trang bị kiến thức để góp phần vào công cuộc chuyển đổi số của đất nước.
3. Bước 3: Luyện tập và chuẩn bị phương tiện hỗ trợ
- Luyện tập: Đừng chỉ đọc thuộc lòng dàn ý. Hãy luyện nói nhiều lần, có thể tự ghi âm hoặc nói trước gương, trước bạn bè. Chú ý canh thời gian để đảm bảo không bị "cháy giáo án".
- Phương tiện hỗ trợ: Nếu được phép, hãy chuẩn bị slide trình chiếu (PowerPoint, Canva...). Slide chỉ nên chứa từ khóa, hình ảnh, biểu đồ minh họa, không nên chép toàn bộ bài nói lên đó. Slide là công cụ hỗ trợ, không phải để thay thế người nói.
II. Hướng dẫn trình bày và trao đổi
Sau khi đã chuẩn bị kỹ càng, đây là lúc em tỏa sáng trên bục giảng.
1. Kỹ năng trình bày bài nói
- Phong thái tự tin: Đứng thẳng, mắt nhìn bao quát cả lớp, tương tác với thầy cô và bạn bè.
- Giọng nói và ngữ điệu: Nói to, rõ ràng, tốc độ vừa phải. Nhấn nhá vào những từ khóa quan trọng. Có những khoảng lặng cần thiết để người nghe suy ngẫm.
- Ngôn ngữ cơ thể: Sử dụng cử chỉ tay một cách tự nhiên để minh họa cho lời nói. Tránh các hành động thừa như gãi đầu, khoanh tay trước ngực.
- Tương tác với phương tiện hỗ trợ: Nếu có slide, hãy điều khiển một cách nhịp nhàng, chỉ vào các điểm cần lưu ý trên màn hình để thu hút sự chú ý của người nghe.
2. Kỹ năng lắng nghe và trao đổi
Phần trao đổi sau bài nói cũng quan trọng không kém. Nó thể hiện khả năng tư duy phản biện và thái độ cầu thị của em.
- Khi bạn khác trình bày:
- Lắng nghe tích cực: Tập trung vào nội dung bạn nói, ghi chép lại những điểm em thấy tâm đắc hoặc còn băn khoăn.
- Chuẩn bị câu hỏi: Suy nghĩ về những câu hỏi mang tính xây dựng, đào sâu vấn đề. Ví dụ: "Theo bạn, giải pháp bạn đưa ra có gặp phải khó khăn gì khi triển khai không?", "Ngoài những thách thức bạn đã nêu, liệu còn có nguy cơ tiềm ẩn nào khác không?".
- Khi nhận câu hỏi và phản hồi:
- Lắng nghe trọn vẹn: Chú ý lắng nghe hết câu hỏi, đừng ngắt lời.
- Cảm ơn người hỏi: Thể hiện sự tôn trọng, ví dụ: "Cảm ơn câu hỏi rất thú vị của bạn".
- Trả lời thẳng vào vấn đề: Trả lời một cách bình tĩnh, rõ ràng, dựa trên những gì mình đã tìm hiểu. Nếu không chắc chắn, hãy thẳng thắn thừa nhận: "Đây là một góc nhìn mới mà mình chưa nghĩ tới, mình sẽ tìm hiểu thêm về vấn đề này".
III. Bài nói tham khảo chi tiết
Dưới đây là một bài nói hoàn chỉnh dựa trên dàn ý về chủ đề "Chuyển đổi số ở Việt Nam: Thời cơ vàng và thách thức không thể xem nhẹ".
(Giọng nói tự tin, ánh mắt bao quát lớp)
"Kính thưa cô giáo và toàn thể các bạn!
Mỗi sáng thức dậy, có lẽ việc đầu tiên nhiều người trong chúng ta làm là với lấy chiếc điện thoại. Chúng ta lướt mạng xã hội, đọc tin tức, đặt một cuốc xe công nghệ để đến trường, hay gọi một bữa sáng giao tận nơi. Những hành động tưởng chừng nhỏ bé đó chính là những mảnh ghép sinh động tạo nên một bức tranh lớn lao hơn: bức tranh về chuyển đổi số.
Chuyển đổi số không còn là một khái niệm xa vời, mà đã trở thành xu thế tất yếu, một dòng chảy mạnh mẽ đang định hình lại tương lai của mọi quốc gia, trong đó có Việt Nam. Nó mở ra những cơ hội phát triển chưa từng có, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức vô cùng lớn. Trong bài nói hôm nay, em xin được trình bày những suy nghĩ của mình về vấn đề: Chuyển đổi số ở Việt Nam – Thời cơ vàng và thách thức không thể xem nhẹ.
(Chuyển slide, trình bày mạch lạc)
Vậy, cơ hội vàng nằm ở đâu? Thứ nhất, đó là động lực tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, Tiki đã tạo ra một thị trường khổng lồ, giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận khách hàng trên cả nước. Kinh tế số được dự báo sẽ đóng góp hàng chục tỷ đô la vào GDP của Việt Nam trong những năm tới. Thứ hai, đó là sự cải thiện vượt bậc về chất lượng cuộc sống. Giờ đây, chúng ta có thể làm thủ tục hành chính ngay tại nhà qua Cổng Dịch vụ công Quốc gia, có thể học trực tuyến với những giáo viên giỏi nhất, hay được bác sĩ tư vấn sức khỏe từ xa. Đó là những điều mà thế hệ trước không thể tưởng tượng được.
Tuy nhiên, con đường nào cũng có chông gai. Bên cạnh những cơ hội màu hồng là những thách thức vô cùng gai góc. Thách thức lớn nhất chính là về nguồn nhân lực. Chúng ta đang đối mặt với tình trạng "khát" kỹ sư công nghệ, chuyên gia dữ liệu. Trong khi đó, hàng triệu lao động trong các ngành truyền thống lại đứng trước nguy cơ mất việc làm do tự động hóa. Tiếp theo là vấn đề an ninh mạng. Càng kết nối nhiều, chúng ta càng dễ bị tổn thương. Các vụ tấn công mạng, lừa đảo trực tuyến, đánh cắp dữ liệu cá nhân đang trở thành một vấn nạn nhức nhối. Và một thách thức nữa không thể không nhắc tới, đó là khoảng cách số - sự chênh lệch trong việc tiếp cận công nghệ giữa thành thị và nông thôn, giữa người giàu và người nghèo, có nguy cơ làm gia tăng bất bình đẳng xã hội.
(Nhìn thẳng vào các bạn, giọng nói chân thành)
Đứng trước những cơ hội và thách thức đó, chúng ta, những người trẻ, những chủ nhân tương lai của đất nước, cần làm gì? Em tin rằng, câu trả lời không nằm ở đâu xa mà ở chính thái độ và hành động của mỗi chúng ta. Chúng ta không thể chỉ là người tiêu dùng công nghệ một cách thụ động. Chúng ta cần chủ động học hỏi, trang bị cho mình những kỹ năng số cần thiết: từ việc sử dụng thành thạo các công cụ làm việc, bảo vệ thông tin cá nhân trên mạng, cho đến việc học các ngôn ngữ lập trình, phân tích dữ liệu. Hãy biến mình từ một người dùng thành một người sáng tạo, góp phần xây dựng một xã hội số văn minh, an toàn và phát triển.
(Giọng nói chậm lại, nhấn mạnh phần kết)
Kính thưa cô và các bạn, chuyển đổi số là một cuộc đua mà không ai được phép đứng ngoài lề. Nó vừa là thời cơ, vừa là thách thức. Việc chúng ta có biến thách thức thành cơ hội, có nắm bắt được thời cơ vàng để đưa đất nước bứt phá hay không, phụ thuộc rất nhiều vào tầm nhìn của lãnh đạo, sự quyết tâm của doanh nghiệp và đặc biệt là khát vọng, trí tuệ và tinh thần đổi mới của thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay.
Em xin kết thúc bài trình bày của mình tại đây. Rất mong nhận được sự góp ý, trao đổi từ cô và các bạn. Em xin chân thành cảm ơn!"
C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP
Để củng cố kiến thức và kỹ năng vừa học, các em hãy thử trả lời các câu hỏi sau:
-
Bài tập thực hành: Hãy chọn một vấn đề khác liên quan đến cơ hội và thách thức của đất nước (ví dụ: già hóa dân số, hội nhập văn hóa, bảo vệ môi trường biển đảo...). Xây dựng một dàn ý chi tiết cho bài nói về vấn đề đó theo cấu trúc đã hướng dẫn.
Hướng dẫn: Áp dụng mô hình 3 phần: Mở đầu (dẫn dắt, giới thiệu), Nội dung chính (phân tích cơ hội, thách thức, đề xuất giải pháp), Kết luận (tóm tắt, gửi gắm thông điệp). Hãy tìm kiếm ít nhất 3 số liệu hoặc dẫn chứng cụ thể để đưa vào dàn ý.
-
Câu hỏi tư duy: Theo em, trong quá trình trình bày một bài nói trước lớp, đâu là khó khăn lớn nhất đối với học sinh (ví dụ: tâm lý run sợ, quên nội dung, không biết cách tương tác...)? Em sẽ làm gì để khắc phục khó khăn đó?
Hướng dẫn: Suy nghĩ từ chính trải nghiệm của bản thân. Đề xuất các giải pháp cụ thể như: chuẩn bị thật kỹ nội dung, luyện tập nhiều lần, hít thở sâu trước khi nói, xem khán giả là bạn bè để giảm áp lực...
-
Câu hỏi liên hệ: Hãy xác định 2 cơ hội lớn nhất và 2 thách thức lớn nhất đối với sự phát triển của chính địa phương (tỉnh/thành phố) nơi em đang sinh sống. Lý giải ngắn gọn tại sao em lại lựa chọn chúng.
Hướng dẫn: Quan sát và tìm hiểu về tình hình kinh tế, xã hội, văn hóa của quê hương mình. Cơ hội có thể là tiềm năng du lịch, sản phẩm nông nghiệp đặc trưng, khu công nghiệp mới... Thách thức có thể là ô nhiễm môi trường, hạ tầng giao thông yếu kém, thiếu việc làm...
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Như vậy, chúng ta đã cùng nhau đi qua toàn bộ quy trình để chuẩn bị và trình bày một bài nói về vấn đề cơ hội và thách thức của đất nước. Các điểm chính cần ghi nhớ bao gồm: tầm quan trọng của việc xác định đề tài cụ thể, kỹ năng tìm kiếm thông tin và lập dàn ý logic, sự cần thiết của việc luyện tập chăm chỉ và thái độ tự tin, cởi mở khi trình bày và trao đổi. Kỹ năng nói trước công chúng và tư duy về các vấn đề xã hội không chỉ phục vụ cho môn Ngữ văn, mà còn là hành trang quý báu cho các em trên con đường học vấn và sự nghiệp sau này. Hãy tiếp tục quan sát, suy ngẫm và đừng ngần ngại cất lên tiếng nói của mình một cách có trách nhiệm, vì đó chính là cách thế hệ trẻ góp phần xây dựng tương lai đất nước.