Soạn bài Trao đổi về cơ hội và thách thức - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

A. Phần mở đầu

Chào các em học sinh lớp 12 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau soạn bài "Trao đổi về một vấn đề liên quan đến cơ hội và thách thức đối với đất nước". Đây không chỉ là một bài học nói và nghe thông thường, mà còn là cơ hội để các em thể hiện tư duy phản biện, góc nhìn sắc bén của một công dân trẻ trước những vận hội và khó khăn của Tổ quốc trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng. Việc nắm vững kỹ năng trình bày quan điểm một cách logic, thuyết phục về những vấn đề lớn lao này sẽ giúp các em tự tin hơn trong học tập, trong các kì thi quan trọng và đặc biệt là trong cuộc sống sau này, khi các em chính là những người trực tiếp góp phần xây dựng tương lai đất nước. Bài học này sẽ trang bị cho các em từ khâu chuẩn bị nội dung, xây dựng dàn ý, đến cách trình bày và trao đổi hiệu quả.

B. Nội dung chính

1. Hướng dẫn chuẩn bị

Để có một bài nói thành công, khâu chuẩn bị là vô cùng quan trọng. Các em cần đầu tư thời gian tìm hiểu, suy ngẫm và hệ thống hóa ý tưởng của mình. Dưới đây là các bước cụ thể để chuẩn bị cho bài nói về cơ hội và thách thức của đất nước.

1.1. Lựa chọn vấn đề cụ thể

Chủ đề "cơ hội và thách thức đối với đất nước" rất rộng. Để bài nói có chiều sâu và không bị dàn trải, các em cần chọn một vấn đề cụ thể, tiêu biểu. Dưới đây là một số gợi ý:

• Cách mạng công nghiệp 4.0: Đây là xu thế tất yếu, mang lại cơ hội lớn về tăng năng suất lao động, đổi mới mô hình kinh doanh, tạo ra các ngành nghề mới (khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo). Tuy nhiên, nó cũng đặt ra thách thức về nguy cơ mất việc làm ở các ngành thâm dụng lao động, yêu cầu thay đổi nhanh chóng hệ thống giáo dục và đào tạo, cùng với các vấn đề an ninh mạng.
• Hội nhập kinh tế quốc tế (tham gia các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA): Cơ hội là mở rộng thị trường xuất khẩu, thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI), tiếp cận công nghệ và trình độ quản lý tiên tiến. Thách thức là sự cạnh tranh gay gắt ngay trên sân nhà với các doanh nghiệp nước ngoài, nguy cơ phụ thuộc vào thị trường bên ngoài, và các rào cản kỹ thuật, pháp lý phức tạp.
• Biến đổi khí hậu và phát triển bền vững: Cơ hội nằm ở việc chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh, năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời), nông nghiệp hữu cơ. Thách thức vô cùng lớn, đặc biệt với một nước có đường bờ biển dài như Việt Nam, bao gồm nước biển dâng, xâm nhập mặn, các hiện tượng thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến an ninh lương thực và sinh kế của hàng triệu người.
• Vấn đề già hóa dân số: Thời kỳ "dân số vàng" mang lại cơ hội về nguồn lao động dồi dào. Tuy nhiên, tốc độ già hóa nhanh chóng đang tạo ra thách thức lớn về hệ thống an sinh xã hội, y tế, chăm sóc người cao tuổi và nguy cơ thiếu hụt lao động trong tương lai.

Lưu ý: Hãy chọn vấn đề mà em cảm thấy hứng thú và có thể tìm kiếm được nhiều thông tin đáng tin cậy.

1.2. Tìm ý và thu thập tư liệu

Sau khi xác định được vấn đề, các em cần bắt đầu quá trình tìm ý và thu thập tư liệu. Hãy đặt ra các câu hỏi định hướng:

• Vấn đề đó biểu hiện cụ thể ở Việt Nam như thế nào?
• Đâu là những cơ hội mà vấn đề đó mang lại? (Ví dụ: tăng trưởng kinh tế, cải thiện đời sống, nâng cao vị thế quốc gia...)
• Đâu là những thách thức đi kèm? (Ví dụ: cạnh tranh, ô nhiễm môi trường, bất bình đẳng xã hội...)
• Nguyên nhân của những cơ hội và thách thức đó là gì? (Khách quan, chủ quan)
• Nhà nước, doanh nghiệp và mỗi cá nhân (đặc biệt là thế hệ trẻ) cần làm gì để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức?

Các nguồn tư liệu đáng tin cậy các em có thể tham khảo:

• Các trang thông tin chính thống của Chính phủ, các Bộ, ban, ngành (Chinhphu.vn, các trang của Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ...).
• Các báo, tạp chí uy tín trong và ngoài nước (VnExpress, Tuổi Trẻ, Tia Sáng, BBC, Reuters...).
• Các báo cáo, nghiên cứu của các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Liên Hợp Quốc (UN).
• Sách, công trình nghiên cứu của các chuyên gia, học giả.

1.3. Lập dàn ý chi tiết

Dàn ý là "xương sống" của bài nói. Một dàn ý chi tiết sẽ giúp em trình bày logic, mạch lạc và không bỏ sót ý quan trọng.

DÀN Ý THAM KHẢO

Chủ đề: Cơ hội và thách thức của Cách mạng công nghiệp 4.0 đối với Việt Nam

A. Mở đầu:
- Dẫn dắt, giới thiệu vấn đề: Cách mạng công nghiệp 4.0 đang là xu thế toàn cầu, tác động sâu sắc đến mọi quốc gia, trong đó có Việt Nam.
- Nêu quan điểm khái quát: Đây vừa là thời cơ lịch sử để Việt Nam bứt phá, vừa là thách thức to lớn đòi hỏi sự thay đổi toàn diện.

B. Nội dung chính:

1. Giải thích khái niệm:
- Cách mạng công nghiệp 4.0 là gì? (Sự hội tụ của các công nghệ số, vật lý và sinh học như Trí tuệ nhân tạo - AI, Internet vạn vật - IoT, Dữ liệu lớn - Big Data...).

2. Phân tích các cơ hội lớn:
- Đối với kinh tế: Tăng năng suất, tạo ra các mô hình kinh doanh mới (Grab, Tiki), thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, thu hút đầu tư vào công nghệ cao.
- Đối với xã hội: Nâng cao chất lượng cuộc sống (y tế thông minh, giáo dục trực tuyến), cải cách hành chính công (chính phủ điện tử).
- Đối với vị thế quốc gia: Cơ hội để Việt Nam "đi tắt, đón đầu", rút ngắn khoảng cách phát triển với các nước tiên tiến.

3. Nhận diện các thách thức không nhỏ:
- Về kinh tế - lao động: Nguy cơ thay thế lao động giản đơn bằng máy móc, gây ra thất nghiệp; đòi hỏi nguồn vốn đầu tư lớn cho công nghệ.
- Về xã hội - con người: Yêu cầu cao về trình độ lao động, cần thay đổi căn bản hệ thống giáo dục và đào tạo; nguy cơ gia tăng bất bình đẳng số.
- Về an ninh: Các vấn đề về an ninh mạng, bảo mật thông tin cá nhân, tội phạm công nghệ cao.

4. Đề xuất giải pháp:
- Về phía Nhà nước: Hoàn thiện hành lang pháp lý, xây dựng chiến lược quốc gia về CMCN 4.0, đầu tư mạnh mẽ cho giáo dục và khoa học công nghệ, phát triển hạ tầng số.
- Về phía doanh nghiệp: Chủ động đổi mới công nghệ, đào tạo lại nguồn nhân lực.
- Về phía thế hệ trẻ (học sinh, sinh viên): Chủ động học tập, trang bị kỹ năng số, ngoại ngữ, tư duy sáng tạo và khả năng thích ứng.

C. Kết luận:
- Khẳng định lại tính hai mặt của vấn đề: CMCN 4.0 là con đường tất yếu, thách thức và cơ hội luôn song hành.
- Nhấn mạnh vai trò và trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc biến thách thức thành cơ hội, góp phần đưa đất nước phát triển hùng cường.

2. Hướng dẫn thực hành nói và nghe

Sau khi đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, các em sẽ bước vào phần thực hành. Phần này gồm hai vai trò: người nói trình bày và người nghe trao đổi.

2.1. Đối với người nói

• Phong thái tự tin: Đứng thẳng, mắt nhìn bao quát người nghe, sử dụng cử chỉ tay tự nhiên để minh họa cho lời nói.
• Trình bày rõ ràng, mạch lạc: Nói với tốc độ vừa phải, ngắt nghỉ đúng chỗ. Nhấn mạnh vào các từ khóa, các luận điểm quan trọng. Bám sát dàn ý đã chuẩn bị để không bị lạc đề.
• Sử dụng phương tiện hỗ trợ (nếu có): Nếu được phép, hãy chuẩn bị slide trình chiếu (PowerPoint, Canva...). Slide nên cô đọng, nhiều hình ảnh, biểu đồ, ít chữ để tăng tính trực quan và hấp dẫn.
• Kiểm soát thời gian: Phân bổ thời gian hợp lý cho từng phần, đảm bảo hoàn thành bài nói trong khung thời gian quy định.

2.2. Đối với người nghe và trao đổi

Vai trò của người nghe không chỉ là lắng nghe thụ động mà còn là tích cực tham gia vào cuộc thảo luận.

• Lắng nghe và ghi chép: Tập trung vào bài trình bày của bạn. Ghi lại các ý chính, các điểm bạn tâm đắc hoặc các câu hỏi, thắc mắc nảy sinh.
• Đặt câu hỏi phản biện: Các câu hỏi nên mang tính xây dựng, xoáy sâu vào vấn đề. Ví dụ:
  • "Bạn có đề cập đến giải pháp đào tạo lại nguồn nhân lực. Theo bạn, đâu là khó khăn lớn nhất khi thực hiện giải pháp này ở Việt Nam?"
  • "Trong các thách thức bạn nêu, bạn cho rằng thách thức nào là cấp bách nhất đối với Việt Nam hiện nay? Vì sao?"
  • "Bên cạnh những cơ hội bạn đã phân tích, liệu còn có cơ hội nào khác mà chúng ta chưa đề cập đến không?"
• Đóng góp ý kiến bổ sung: Nếu bạn có thông tin hoặc góc nhìn khác, hãy mạnh dạn chia sẻ để làm phong phú thêm nội dung thảo luận. Ví dụ: "Ngoài các giải pháp bạn nêu, mình nghĩ rằng việc nâng cao nhận thức của người dân về an ninh mạng cũng là một yếu tố rất quan trọng...".
• Thái độ tôn trọng, lịch sự: Luôn giữ thái độ cầu thị, tôn trọng người nói và các ý kiến khác, ngay cả khi không đồng tình. Sử dụng ngôn ngữ chuẩn mực, văn minh khi trao đổi.

3. Tự đánh giá và đánh giá chéo

Sau khi kết thúc phần trình bày và trao đổi, việc đánh giá sẽ giúp các em nhận ra ưu điểm và nhược điểm để cải thiện cho những lần sau. Các em có thể dựa vào bảng tiêu chí sau:

C. Câu hỏi ôn tập và bài tập

Để củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng, các em hãy thực hành với các đề bài sau:

1. Câu 1: Lập dàn ý chi tiết cho bài nói về chủ đề: "Cơ hội và thách thức của ngành du lịch Việt Nam trong bối cảnh 'bình thường mới' sau đại dịch COVID-19."
2. Câu 2: Phân tích những cơ hội và thách thức mà vấn đề biến đổi khí hậu đặt ra cho khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Từ đó, đề xuất những giải pháp mà thế hệ trẻ có thể tham gia đóng góp.
3. Câu 3: Hãy tưởng tượng bạn là một đại biểu thanh niên tham dự diễn đàn quốc gia. Hãy chuẩn bị một bài phát biểu ngắn (khoảng 3-5 phút) trình bày về chủ đề: "Làm thế nào để phát huy tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong giới trẻ Việt Nam hiện nay?".

Gợi ý trả lời:

1. Câu 1: Cần bám sát cấu trúc dàn ý đã hướng dẫn. Chú ý các ý:
   - Cơ hội: Nhu cầu du lịch bị dồn nén, xu hướng du lịch gần, du lịch xanh, du lịch trải nghiệm lên ngôi; sự hỗ trợ của công nghệ trong quảng bá và quản lý.
   - Thách thức: Tâm lý e dè của du khách, nguy cơ dịch bệnh bùng phát trở lại, sự cạnh tranh từ các điểm đến quốc tế, nguồn nhân lực du lịch bị đứt gãy.
2. Câu 2: Cần nêu bật đặc thù của ĐBSCL.
   - Cơ hội: Thúc đẩy chuyển đổi sang nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp thích ứng (mô hình tôm - lúa), phát triển năng lượng tái tạo.
   - Thách thức: Xâm nhập mặn, sụt lún đất, thiếu nước ngọt, thời tiết cực đoan.
   - Giải pháp cho giới trẻ: Tham gia các dự án môi trường, truyền thông nâng cao nhận thức, học tập các ngành liên quan đến nông nghiệp bền vững, công nghệ môi trường.
3. Câu 3: Bài phát biểu cần ngắn gọn, súc tích, truyền cảm hứng.
   - Thực trạng: Nêu bật tiềm năng và một vài khó khăn của khởi nghiệp trẻ.
   - Giải pháp: Đề xuất cụ thể (chính sách hỗ trợ từ nhà nước, vai trò của trường đại học, sự kết nối của cộng đồng doanh nhân, và quan trọng nhất là sự chủ động, dám nghĩ dám làm của chính người trẻ).
   - Kêu gọi: Kết thúc bằng một thông điệp mạnh mẽ, kêu gọi hành động.

D. Kết luận & Tóm tắt

Bài học hôm nay đã trang bị cho các em những kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện một bài nói và trao đổi về các vấn đề thời sự của đất nước. Trọng tâm của bài học không chỉ nằm ở việc trình bày thông tin, mà còn ở khả năng tư duy độc lập, phân tích đa chiều và thể hiện trách nhiệm công dân. Hãy nhớ rằng, mỗi cơ hội luôn đi kèm với thách thức. Người bản lĩnh là người nhìn thấy cơ hội trong thách thức và biến thách thức thành động lực để vươn lên. Hy vọng rằng, sau bài học này, các em sẽ tự tin hơn khi bày tỏ quan điểm của mình, tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội và sẵn sàng trở thành những chủ nhân tương lai, góp phần đưa Việt Nam vững bước trên con đường hội nhập và phát triển.