Soạn bài Tri thức ngữ văn trang 85 - Ngữ văn - Lớp 12 - Chân trời sáng tạo

Soạn bài Tri thức ngữ văn trang 85 (Tập 2)

Chào các em học sinh lớp 12! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một phần kiến thức vô cùng quan trọng không chỉ trong môn Ngữ văn mà còn hữu ích cho cả quá trình học tập, nghiên cứu sau này. Đó chính là những tri thức về báo cáo khoa học và cách trích dẫn, cước chú. Bài học này nằm trong sách giáo khoa Ngữ văn 12, tập 2, trang 85, bộ Chân trời sáng tạo. Nắm vững những kiến thức này sẽ giúp các em tự tin hơn khi thực hiện các bài tập nghiên cứu, viết tiểu luận và chuẩn bị hành trang vững chắc cho bậc đại học. Hãy cùng bắt đầu nhé!

I. Giới thiệu chung

Phần Tri thức ngữ văn này trang bị cho các em hai công cụ thiết yếu trong học thuật: kỹ năng viết báo cáo khoa học và kỹ năng trích dẫn, ghi cước chú. Đây không phải là những lý thuyết khô khan, mà là những quy tắc nền tảng để đảm bảo tính minh bạch, trung thực và khoa học cho bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Việc hiểu và vận dụng đúng các quy tắc này không chỉ giúp bài viết của các em được đánh giá cao mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với tri thức và công sức của những người đi trước.

II. Tri thức về kiểu văn bản: Báo cáo khoa học

1. Khái niệm báo cáo khoa học

Báo cáo khoa học là một loại văn bản trình bày kết quả của một hoạt động nghiên cứu khoa học về một vấn đề cụ thể. Mục đích chính của nó là công bố, chia sẻ những phát hiện, kiến thức mới hoặc một cách tiếp cận mới cho cộng đồng học thuật và những người quan tâm.

Để dễ hình dung, các em có thể xem báo cáo khoa học như một bài "tường trình" chi tiết về toàn bộ quá trình nghiên cứu của mình: từ việc tại sao lại chọn đề tài này, đã đọc những tài liệu nào, sử dụng phương pháp gì để tìm hiểu, kết quả thu được là gì và những kết quả đó có ý nghĩa như thế nào.

2. Đặc điểm của báo cáo khoa học

Một báo cáo khoa học chuẩn mực thường có những đặc điểm sau:

• Tính khách quan và trung thực: Mọi thông tin, số liệu, kết quả trình bày trong báo cáo phải chính xác, có nguồn gốc rõ ràng và không bị chi phối bởi ý kiến chủ quan của người viết.
• Tính logic và hệ thống: Báo cáo phải được cấu trúc một cách chặt chẽ, các phần, các luận điểm phải được sắp xếp hợp lý, dẫn dắt người đọc đi từ vấn đề đến giải pháp một cách thuyết phục.
• Tính mới mẻ và sáng tạo: Một báo cáo khoa học có giá trị thường mang đến những phát hiện mới, một góc nhìn mới hoặc một giải pháp mới cho vấn đề được nghiên cứu.
• Ngôn ngữ khoa học: Sử dụng thuật ngữ chuyên ngành chính xác, câu văn rõ ràng, mạch lạc, không dùng từ ngữ cảm tính, văn nói hay lối diễn đạt văn chương bay bổng.

3. Cấu trúc chung của một báo cáo khoa học

Mặc dù có thể có một vài biến thể tùy theo lĩnh vực và yêu cầu cụ thể, một báo cáo khoa học (hoặc một bài tiểu luận nghiên cứu) thường bao gồm các phần chính sau:

1. Phần mở đầu (Introduction):
   • Giới thiệu đề tài, lý do chọn đề tài (tính cấp thiết của vấn đề).
   • Xác định mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.
   • Nêu đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
   • Trình bày phương pháp nghiên cứu sẽ sử dụng.
2. Phần nội dung (Body/Methods, Results, and Discussion): Đây là phần trọng tâm, thường được chia thành nhiều chương, mục nhỏ.
   • Tổng quan tình hình nghiên cứu (Literature Review): Tóm tắt, phân tích và đánh giá các công trình nghiên cứu của những người đi trước liên quan đến đề tài. Việc này cho thấy người viết đã có sự tìm hiểu sâu rộng và xác định được "khoảng trống" kiến thức mà nghiên cứu của mình sẽ lấp đầy.
   • Nội dung và kết quả nghiên cứu: Trình bày các luận điểm, phân tích, chứng minh để làm rõ vấn đề. Đây là nơi các em thể hiện những phát hiện của mình, có thể kèm theo số liệu, bảng biểu, sơ đồ để minh họa.
   • Bàn luận (Discussion): Diễn giải ý nghĩa của kết quả nghiên cứu. So sánh kết quả của mình với các nghiên cứu trước đó. Chỉ ra những hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo.
3. Phần kết luận (Conclusion):
   • Tóm tắt lại những kết quả chính đã đạt được.
   • Khẳng định lại đóng góp của nghiên cứu.
   • Đưa ra những kiến nghị, đề xuất (nếu có).
4. Tài liệu tham khảo (References/Bibliography): Liệt kê đầy đủ và nhất quán tất cả các nguồn tài liệu đã được trích dẫn hoặc tham khảo trong bài viết.
5. Phụ lục (Appendices) (nếu có): Bao gồm các tài liệu bổ trợ như bảng số liệu thô, mẫu phiếu khảo sát, văn bản đầy đủ...

III. Tri thức tiếng Việt: Trích dẫn, cước chú và tài liệu tham khảo

Đây là kỹ năng cực kỳ quan trọng để tránh lỗi "đạo văn" (plagiarism) và thể hiện sự minh bạch trong nghiên cứu. Khi sử dụng ý tưởng, thông tin, dữ liệu từ một nguồn khác, các em bắt buộc phải ghi rõ nguồn gốc của nó.

1. Trích dẫn (Citation)

a. Khái niệm và mục đích

Trích dẫn là việc ghi lại thông tin về nguồn của một ý tưởng, một câu văn, một đoạn văn mà bạn sử dụng trong bài viết của mình.

Mục đích của trích dẫn:

• Thừa nhận công lao của tác giả gốc.
• Giúp người đọc có thể tìm lại tài liệu gốc để kiểm chứng hoặc tìm hiểu sâu hơn.
• Tăng tính thuyết phục và độ tin cậy cho lập luận của bạn.
• Tránh hành vi đạo văn.

b. Các hình thức trích dẫn

Có hai hình thức trích dẫn chính:

• Trích dẫn trực tiếp: Là chép lại nguyên văn một câu, một đoạn văn của tác giả khác. Phần trích dẫn này phải được đặt trong dấu ngoặc kép (""). Nếu phần trích dẫn dài (thường từ 4 dòng trở lên), nó cần được tách thành một khối văn bản riêng, lùi vào so với lề và không cần dùng ngoặc kép.
• Trích dẫn gián tiếp (diễn giải): Là dùng lời văn của mình để trình bày lại ý tưởng, lập luận của tác giả khác. Dù không sao chép nguyên văn, các em vẫn phải ghi rõ nguồn đã tham khảo.

c. Cách ghi nguồn trích dẫn trong văn bản

Ngay sau phần trích dẫn (trực tiếp hoặc gián tiếp), các em cần ghi thông tin ngắn gọn về nguồn, thường là theo định dạng (Tên tác giả, Năm xuất bản, trang số).

Ví dụ trích dẫn trực tiếp:

Bàn về thơ, Hoài Thanh từng nhận định: "Thơ là một cách nói rất riêng, nó đòi hỏi sự chắt lọc và tinh tế trong từng con chữ" (Hoài Thanh, 1942, tr. 15).

Ví dụ trích dẫn gián tiếp:

Theo Hoài Thanh, đặc trưng của thơ ca nằm ở việc nó là một phương thức biểu đạt đặc biệt, yêu cầu người nghệ sĩ phải có sự lao động công phu để cô đọng ngôn từ (Hoài Thanh, 1942, tr. 15).

2. Cước chú (Footnote/Endnote)

a. Khái niệm và mục đích

Cước chú là những ghi chú được đặt ở cuối trang (footnote) hoặc cuối văn bản (endnote), được đánh dấu bằng một con số hoặc ký hiệu nhỏ đặt sau một từ hoặc cụm từ trong văn bản chính.

Mục đích của cước chú:

• Giải thích thuật ngữ: Làm rõ nghĩa của một từ khó, một khái niệm chuyên ngành không phổ biến.
• Bổ sung thông tin: Cung cấp thêm thông tin liên quan mà nếu đưa vào văn bản chính sẽ làm loãng mạch lập luận.
• Chỉ dẫn nguồn trích dẫn: Một số phong cách trích dẫn sử dụng cước chú để ghi đầy đủ thông tin về nguồn ngay tại cuối trang, thay vì ghi vắn tắt trong ngoặc đơn.

b. Cách tạo cước chú

Trong các phần mềm soạn thảo văn bản như Microsoft Word hay Google Docs, các em có thể dễ dàng chèn cước chú bằng cách đặt con trỏ chuột vào vị trí cần chú thích và chọn chức năng "Insert Footnote".

Ví dụ về cước chú giải thích thuật ngữ:

Trong văn bản: "Chủ nghĩa hiện sinh¹ là một trào lưu triết học có ảnh hưởng lớn đến văn học thế kỷ XX."

Ở cuối trang: "¹ Chủ nghĩa hiện sinh (Existentialism): Trào lưu triết học tập trung vào sự tự do, trách nhiệm và sự tồn tại của cá nhân trong một thế giới vô nghĩa."

3. Tài liệu tham khảo (References)

a. Khái niệm và vai trò

Tài liệu tham khảo là một danh mục được đặt ở cuối cùng của báo cáo khoa học, liệt kê đầy đủ thông tin của tất cả các nguồn mà bạn đã trích dẫn trong bài viết. Mỗi nguồn được trích dẫn trong bài phải xuất hiện trong danh mục này, và ngược lại, mỗi nguồn trong danh mục này phải được trích dẫn ít nhất một lần trong bài.

b. Cách trình bày danh mục tài liệu tham khảo

Thông tin của mỗi tài liệu cần được trình bày nhất quán theo một chuẩn (style) nhất định. Có nhiều chuẩn trích dẫn khác nhau như APA, MLA, Chicago... nhưng ở cấp THPT, các em có thể tuân theo cấu trúc phổ biến sau:

• Đối với sách: Tên tác giả (Năm xuất bản), Tên sách, Nhà xuất bản, Nơi xuất bản.
• Đối với bài báo trong tạp chí: Tên tác giả (Năm xuất bản), "Tên bài báo", Tên tạp chí, số (tập), trang.
• Đối với tài liệu trực tuyến: Tên tác giả (Năm xuất bản hoặc ngày đăng), Tên bài viết, Tên trang web, truy cập ngày [ngày tháng năm], từ [đường link].

Danh mục tài liệu tham khảo thường được sắp xếp theo thứ tự ABC dựa trên họ của tác giả.

Ví dụ:

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hoài Thanh, Hoài Chân (1942), Thi nhân Việt Nam, NXB Văn học, Hà Nội.
2. Phan Huy Lê (chủ biên) (2017), Lịch sử Việt Nam, Tập 1: Từ khởi thủy đến thế kỷ X, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
3. Trần, Thị A. (2020), "Ảnh hưởng của văn học mạng đối với giới trẻ hiện nay", Tạp chí Nghiên cứu Văn học, 12(25), tr. 45-58.

IV. Tổng kết và luyện tập

1. Bảng tóm tắt phân biệt

2. Câu hỏi ôn tập

Để củng cố kiến thức vừa học, các em hãy suy nghĩ và trả lời các câu hỏi sau:

1. Câu hỏi 1: Tại sao việc trích dẫn nguồn và lập danh mục tài liệu tham khảo lại quan trọng trong một bài báo cáo khoa học? Nếu không thực hiện đúng các quy tắc này, người viết có thể gặp phải những vấn đề gì?

   Gợi ý trả lời: Nêu bật các lý do như tránh đạo văn, thể hiện sự trung thực, tôn trọng tác giả, tăng tính thuyết phục, giúp người đọc kiểm chứng. Vấn đề có thể gặp phải: bị coi là đạo văn, bài viết không đáng tin cậy, bị điểm kém.

2. Câu hỏi 2: Phân biệt sự khác nhau cơ bản giữa trích dẫn trực tiếp và trích dẫn gián tiếp. Khi nào nên sử dụng mỗi loại?

   Gợi ý trả lời: Trích dẫn trực tiếp là sao chép nguyên văn (trong ngoặc kép), dùng khi lời của tác giả quá đặc sắc, súc tích hoặc là đối tượng cần phân tích trực tiếp. Trích dẫn gián tiếp là diễn giải bằng lời của mình, dùng khi cần tóm tắt một ý tưởng dài, tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn hoặc tích hợp ý của tác giả vào lập luận của mình một cách mượt mà.

3. Câu hỏi 3: Giả sử em đang viết một bài nghiên cứu nhỏ về "Hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng". Em tìm được một nhận định rất hay trong cuốn sách "Phân tích tác phẩm văn học 12" của tác giả Nguyễn Văn A, xuất bản năm 2019, trang 56. Em hãy viết một đoạn văn ngắn, trong đó có sử dụng nhận định đó theo cả hai cách: trích dẫn trực tiếp và trích dẫn gián tiếp.

   Gợi ý trả lời: Học sinh tự thực hành. Ví dụ:
   Trực tiếp: Vẻ đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến được thể hiện rõ nét qua sự đối lập giữa hiện thực khốc liệt và tâm hồn lãng mạn. Đúng như Nguyễn Văn A đã nhận xét: "Họ không chỉ là những chiến binh dũng cảm mà còn là những thi sĩ mộng mơ giữa núi rừng hoang dã" (Nguyễn Văn A, 2019, tr. 56).
   Gián tiếp: Vẻ đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến được thể hiện rõ nét qua sự đối lập giữa hiện thực khốc liệt và tâm hồn lãng mạn. Theo Nguyễn Văn A (2019), sự đặc sắc của hình tượng này nằm ở chỗ Quang Dũng đã khắc họa thành công chân dung những người lính vừa có lòng dũng cảm của một chiến binh, vừa mang tâm hồn bay bổng của một thi sĩ.

V. Kết luận

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu những tri thức nền tảng và vô cùng thiết thực về báo cáo khoa học, cách trích dẫn, ghi cước chú và trình bày tài liệu tham khảo. Đây là những kỹ năng không thể thiếu của một người học tập và nghiên cứu nghiêm túc. Việc áp dụng thành thạo những quy tắc này sẽ giúp các em viết lách một cách khoa học, minh bạch và hiệu quả hơn. Hãy bắt đầu thực hành ngay từ những bài tập nhỏ, những bài tiểu luận trên lớp để biến những kiến thức này thành kỹ năng của riêng mình nhé. Chúc các em học tốt!