Soạn bài Trình bày về so sánh - Ngữ văn - Lớp 7 - Kết nối tri thức

A. Mở đầu: Giới thiệu về bài trình bày so sánh

Chào các em học sinh thân mến! Trong cuộc sống hàng ngày cũng như trong học tập, chúng ta thường xuyên phải so sánh. Chẳng hạn như so sánh ưu và nhược điểm của hai chiếc điện thoại trước khi mua, hay so sánh hai nhân vật văn học để hiểu sâu hơn về tác phẩm. Kỹ năng trình bày một vấn đề so sánh không chỉ giúp các em sắp xếp suy nghĩ một cách logic mà còn là công cụ đắc lực để thuyết phục người nghe. Bài học hôm nay sẽ trang bị cho các em những kiến thức và kỹ năng cần thiết, từ việc lựa chọn đề tài, tìm ý, lập dàn ý cho đến cách trình bày một bài nói so sánh một cách tự tin, rõ ràng và hấp dẫn. Sau bài học này, các em sẽ có thể tự mình thực hiện một bài trình bày so sánh hoàn chỉnh và hiệu quả.

B. Nội dung chính: Hướng dẫn chi tiết các bước thực hiện

I. Tìm hiểu chung về bài trình bày so sánh

1. Khái niệm: Trình bày so sánh là gì?

Trình bày so sánh là hình thức sử dụng lời nói để làm rõ những điểm giống nhau (tương đồng) và khác nhau (khác biệt) giữa hai hoặc nhiều đối tượng trên những tiêu chí nhất định. Các đối tượng so sánh có thể là:

• Sự vật, hiện tượng: So sánh giữa mùa xuân và mùa thu, so sánh giữa thành thị và nông thôn.
• Nhân vật văn học: So sánh Dế Mèn và Dế Choắt, so sánh Thạch Sanh và Lý Thông.
• Tác phẩm nghệ thuật: So sánh hai bài thơ cùng chủ đề, hai phiên bản của một câu chuyện cổ tích.

Mục đích cuối cùng của việc trình bày so sánh là giúp người nghe có cái nhìn toàn diện, sâu sắc và đa chiều về các đối tượng được đề cập, từ đó đưa ra những nhận xét, đánh giá xác đáng.

2. Tầm quan trọng của kỹ năng trình bày so sánh

Đây là một kỹ năng tư duy và giao tiếp cực kỳ quan trọng, mang lại nhiều lợi ích:

• Trong học tập: Giúp các em phân tích vấn đề sâu sắc hơn trong các môn học như Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí. Ví dụ, so sánh hai cuộc kháng chiến để thấy được sự kế thừa và phát triển trong nghệ thuật quân sự.
• Trong cuộc sống: Giúp đưa ra quyết định tốt hơn khi phải lựa chọn giữa các phương án. Ví dụ, so sánh hai ngành học để chọn con đường tương lai phù hợp.
• Phát triển tư duy: Rèn luyện khả năng quan sát, phân tích, tổng hợp và đánh giá một cách logic, có hệ thống.

3. Các yếu tố tạo nên một bài trình bày so sánh thành công

Một bài trình bày hay không chỉ nằm ở nội dung mà còn ở cách thể hiện. Các yếu tố chính bao gồm:

1. Nội dung rõ ràng, logic: Các ý được sắp xếp hợp lý, các luận điểm và dẫn chứng thuyết phục.
2. Người trình bày tự tin: Phong thái đĩnh đạc, giọng nói truyền cảm, sử dụng ngôn ngữ cơ thể phù hợp.
3. Phương tiện hỗ trợ hiệu quả: Sử dụng slide, hình ảnh, bảng biểu một cách thông minh để minh họa cho bài nói.
4. Tương tác tốt với người nghe: Tạo sự kết nối, thu hút sự chú ý và giải đáp thắc mắc của khán giả.

II. Hướng dẫn các bước chuẩn bị bài trình bày so sánh

Để có một bài trình bày thành công, khâu chuẩn bị là quan trọng nhất. Các em hãy thực hiện theo các bước sau đây:

Bước 1: Lựa chọn đề tài và xác định đối tượng so sánh

Đây là bước khởi đầu, định hướng cho toàn bộ bài nói của các em.

a. Cách lựa chọn đề tài

Một đề tài hay cần đảm bảo các yếu tố: gần gũi, quen thuộc, có ý nghĩa và gây hứng thú. Các em có thể tìm đề tài từ:

• Bài học: So sánh hai nhân vật, hai tác phẩm đã học.
• Đời sống: So sánh lợi ích của việc đọc sách giấy và sách điện tử.
• Sở thích cá nhân: So sánh hai thể loại nhạc, hai đội bóng yêu thích.

Ví dụ: Chọn đề tài “So sánh hai nhân vật Dế Mèn và Dế Choắt trong truyện Dế Mèn phiêu lưu ký”. Đây là một đề tài quen thuộc, giúp làm nổi bật bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.

b. Xác định đối tượng so sánh

Hai đối tượng được chọn để so sánh phải có những điểm chung nhất định, tức là phải “cùng loại” hoặc có liên quan đến nhau. Chúng ta không thể so sánh một bài thơ với một định luật vật lý. Việc đặt các đối tượng không liên quan cạnh nhau sẽ làm cho sự so sánh trở nên khập khiễng và vô nghĩa.

Bước 2: Tìm ý và xác định các tiêu chí so sánh

Sau khi có đề tài, các em cần tìm ý và hệ thống hóa chúng.

a. Phương pháp tìm ý

Để tìm ý, hãy đặt ra các câu hỏi xoay quanh đối tượng:

• Chúng có điểm gì giống nhau? (về nguồn gốc, đặc điểm, tính chất...)
• Chúng có điểm gì khác nhau? (về ngoại hình, tính cách, số phận, hành động...)
• Sự giống và khác nhau đó nói lên điều gì?

Các em có thể sử dụng sơ đồ tư duy (mind map) hoặc lập bảng để hệ thống hóa các ý tưởng tìm được.

b. Xây dựng tiêu chí so sánh

Đây là bước cực kỳ quan trọng, quyết định sự rõ ràng và logic của bài trình bày. Tiêu chí là các khía cạnh, phương diện mà các em sẽ dựa vào đó để đối chiếu hai đối tượng. Tiêu chí càng cụ thể, bài so sánh càng sâu sắc.

Ví dụ: Để so sánh Dế Mèn và Dế Choắt, ta có thể xây dựng các tiêu chí sau:

• Ngoại hình: Dáng vẻ, sức vóc.
• Tính cách: Ưu điểm, nhược điểm trong tính cách của mỗi nhân vật.
• Hành động và lời nói: Cách cư xử với người khác, lời nói thể hiện tính cách.
• Số phận: Kết cục của mỗi nhân vật.

c. Lập bảng so sánh để hệ thống ý

Bảng so sánh là công cụ trực quan giúp các em không bỏ sót ý và dễ dàng sắp xếp khi lập dàn ý.

Bước 3: Lập dàn ý chi tiết

Dàn ý là “bộ xương” của bài trình bày, giúp các em nói đúng trọng tâm, không lan man, lạc đề.

a. Cấu trúc 3 phần của bài trình bày

1. Mở đầu:
   • Chào hỏi người nghe (thầy cô, bạn bè).
   • Giới thiệu đề tài so sánh.
   • Nêu lý do chọn đề tài hoặc mục đích của bài trình bày.
2. Nội dung chính:
   • Trình bày các điểm giống và khác nhau dựa trên các tiêu chí đã xác định.
   • Phân tích, đưa ra dẫn chứng cụ thể để làm rõ từng điểm.
3. Kết luận:
   • Tóm tắt lại những điểm giống và khác nhau cơ bản.
   • Nêu nhận xét, đánh giá hoặc bài học rút ra từ sự so sánh.
   • Cảm ơn người nghe.

b. Hai cách sắp xếp ý trong phần nội dung chính

Có hai cách phổ biến để tổ chức phần thân bài, các em có thể linh hoạt lựa chọn:

• Cách 1: So sánh theo từng đối tượng (Block Method):

  Với cách này, em sẽ trình bày tất cả các đặc điểm của đối tượng A, sau đó trình bày tất cả các đặc điểm của đối tượng B, cuối cùng rút ra nhận xét chung. Cách này phù hợp với các đối tượng đơn giản, ít tiêu chí so sánh.

  Ví dụ:
  • Phần 1: Giới thiệu toàn bộ về Dế Mèn (ngoại hình, tính cách, hành động).
  • Phần 2: Giới thiệu toàn bộ về Dế Choắt (ngoại hình, tính cách, hành động).
  • Phần 3: Tổng kết điểm giống và khác nhau.
• Cách 2: So sánh theo từng tiêu chí (Point-by-Point Method):

  Với cách này, em sẽ lấy từng tiêu chí làm trung tâm và đối chiếu hai đối tượng. Đây là cách được khuyến khích sử dụng vì giúp người nghe dễ theo dõi và thấy rõ sự tương đồng, khác biệt một cách trực tiếp.

  Ví dụ:
  • Tiêu chí 1 - Ngoại hình: So sánh ngoại hình của Dế Mèn và Dế Choắt.
  • Tiêu chí 2 - Tính cách: So sánh tính cách của Dế Mèn và Dế Choắt.
  • Tiêu chí 3 - Hành động: So sánh hành động của hai nhân vật.

III. Kỹ năng trình bày và tương tác với người nghe

Nội dung tốt cần một hình thức trình bày tốt. Hãy chú ý đến các kỹ năng sau:

1. Yếu tố phi ngôn ngữ (Nói bằng cơ thể)

• Ánh mắt: Nhìn vào người nghe một cách tự tin, bao quát cả lớp chứ không chỉ nhìn vào một điểm. Điều này tạo ra sự kết nối.
• Tư thế: Đứng thẳng, đĩnh đạc, không khoanh tay hay đút tay vào túi quần.
• Cử chỉ: Sử dụng tay để diễn tả, nhấn mạnh các ý quan trọng một cách tự nhiên.
• Giọng nói: Nói to, rõ ràng, có ngữ điệu lên xuống, nhanh chậm phù hợp. Nhấn mạnh vào các từ khóa quan trọng và có những khoảng nghỉ ngắn để người nghe kịp suy ngẫm.

2. Yếu tố ngôn ngữ (Nói bằng lời)

Để bài so sánh mạch lạc, các em cần sử dụng các từ ngữ nối phù hợp:

• Để chỉ sự tương đồng: tương tự, giống như, cũng như, cả hai đều, điểm chung là...
• Để chỉ sự khác biệt (tương phản): tuy nhiên, ngược lại, trong khi đó, mặt khác, không giống như, trái với...

Hãy diễn đạt bằng câu văn ngắn gọn, dễ hiểu. Tránh dùng những câu quá dài, phức tạp.

3. Sử dụng phương tiện hỗ trợ

Nếu được phép, các em có thể chuẩn bị slide trình chiếu (PowerPoint, Canva...), hình ảnh, hoặc bảng biểu vẽ trên giấy A0. Lưu ý:

• Slide chỉ nên chứa từ khóa, hình ảnh, sơ đồ. Đừng chép toàn bộ bài nói lên slide.
• Màu sắc, phông chữ cần rõ ràng, dễ đọc.
• Phương tiện hỗ trợ chỉ để minh họa, người trình bày vẫn là trung tâm.

IV. Ví dụ tham khảo: Bài trình bày so sánh Dế Mèn và Dế Choắt

1. Bài trình bày mẫu (dựa trên dàn ý đã lập)

(Mở đầu)

Kính thưa cô và các bạn! Em tên là... học sinh lớp... Hôm nay, em rất vui khi được trình bày trước lớp về một chủ đề quen thuộc trong chương trình Ngữ văn của chúng ta: “So sánh hai nhân vật Dế Mèn và Dế Choắt trong tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài”. Thông qua việc đối chiếu hai hình ảnh tương phản này, chúng ta sẽ cùng nhau rút ra bài học đường đời đầu tiên sâu sắc mà tác giả muốn gửi gắm.

(Nội dung chính - trình bày theo tiêu chí)

Điểm khác biệt lớn nhất và dễ nhận thấy nhất giữa hai nhân vật này chính là ngoại hình. Trong khi Dế Mèn hiện lên với một vẻ ngoài cường tráng, “đôi càng mẫm bóng”, “những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt”, thì Dế Choắt lại hoàn toàn trái ngược. Cậu ta trông thật tội nghiệp với “người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện”, “đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng”. Sự đối lập về ngoại hình này đã báo hiệu một sự khác biệt lớn về tính cách và số phận.

Sự khác biệt đó tiếp tục được thể hiện rõ nét ở tính cách. Dế Mèn vì có ưu thế ngoại hình nên sinh ra tính tự phụ, kiêu căng, “cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm”. Mèn luôn cho mình là “tay ghê gớm”, có thể “đứng đầu thiên hạ cả rồi”. Ngược lại, Dế Choắt lại rất nhút nhát, yếu đuối và luôn mang trong mình sự tự ti. Tuy nhiên, sâu bên trong vẻ ngoài đó, Choắt là một người tốt bụng, biết điều và luôn tôn trọng người khác.

Từ tính cách đã dẫn đến những hành động hoàn toàn khác nhau. Dế Mèn hung hăng, hay bắt nạt kẻ yếu, đỉnh điểm là hành động dại dột trêu chọc chị Cốc đã gây ra cái chết oan uổng cho Dế Choắt. Trong khi đó, Dế Choắt chỉ im lặng nhẫn nhịn, thậm chí khi bị Mèn xem thường, Choắt vẫn khiêm tốn nhờ vả và đưa ra lời khuyên chân thành. Chính hành động thiếu suy nghĩ của Dế Mèn đã dẫn đến bi kịch, và cũng chính lời trăng trối đầy vị tha của Dế Choắt: “Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy” đã trở thành bài học xương máu cho Mèn.

(Kết luận)

Tóm lại, Dế Mèn và Dế Choắt là hai hình ảnh tương phản sâu sắc từ ngoại hình, tính cách đến hành động. Một bên là sức trẻ khỏe mạnh nhưng nông nổi, kiêu căng; một bên là sự yếu đuối, bệnh tật nhưng ẩn chứa một tâm hồn nhân hậu. Qua sự so sánh này, nhà văn Tô Hoài đã gửi gắm một bài học vô cùng ý nghĩa: sức mạnh thực sự không nằm ở vẻ bề ngoài mà ở trí tuệ, lòng nhân ái và cách đối nhân xử thế. Đó cũng là bài học cho mỗi chúng ta về việc rèn luyện nhân cách và sống có trách nhiệm. Bài trình bày của em đến đây là kết thúc. Em xin chân thành cảm ơn cô và các bạn đã lắng nghe!

2. Phân tích và rút kinh nghiệm từ bài mẫu

• Cấu trúc rõ ràng: Bài nói có đủ 3 phần Mở đầu, Nội dung, Kết luận.
• Cách sắp xếp logic: Phần thân bài được triển khai theo từng tiêu chí (point-by-point), giúp người nghe dễ theo dõi.
• Dẫn chứng cụ thể: Bài nói có trích dẫn các chi tiết từ văn bản để tăng sức thuyết phục.
• Sử dụng từ nối: Các từ như “trong khi”, “ngược lại”, “trái với” được sử dụng hợp lý để làm nổi bật sự khác biệt.
• Bài học sâu sắc: Phần kết luận đã khái quát được ý nghĩa của sự so sánh, nâng tầm bài nói.

C. Câu hỏi ôn tập và bài tập

Để củng cố kiến thức vừa học, các em hãy suy nghĩ và trả lời các câu hỏi sau:

1. Câu hỏi 1: Tại sao việc xác định các tiêu chí so sánh lại là bước quan trọng nhất khi chuẩn bị một bài trình bày so sánh?

   Gợi ý trả lời: Vì tiêu chí so sánh là “xương sống” giúp bài trình bày có cấu trúc logic, chặt chẽ, tránh lan man, lặp ý. Nó giúp người nói và người nghe tập trung vào những khía cạnh cốt lõi, từ đó làm nổi bật được sự giống và khác nhau một cách khoa học, thuyết phục.

2. Câu hỏi 2: Phân biệt hai cách sắp xếp ý trong phần nội dung chính (so sánh theo đối tượng và so sánh theo tiêu chí). Theo em, khi nào nên sử dụng mỗi cách?

   Gợi ý trả lời: So sánh theo đối tượng là trình bày hết về A rồi đến B. So sánh theo tiêu chí là đối chiếu A và B trên từng khía cạnh. Nên dùng cách 1 (theo đối tượng) khi các đối tượng đơn giản, ít đặc điểm. Nên dùng cách 2 (theo tiêu chí) cho các chủ đề phức tạp, nhiều khía cạnh cần phân tích, vì nó giúp người nghe dễ theo dõi và đối chiếu trực tiếp.

3. Câu hỏi 3 (Bài tập thực hành): Hãy chọn hai nhân vật trong một tác phẩm văn học em đã học (ví dụ: Thạch Sanh và Lý Thông; Sơn Tinh và Thủy Tinh) và lập một dàn ý chi tiết cho bài trình bày so sánh hai nhân vật đó.

   Gợi ý thực hiện: Thực hiện theo các bước đã học: Xác định đối tượng -> Tìm ý và xác định tiêu chí (nguồn gốc, tài năng, phẩm chất, hành động, kết cục) -> Lập dàn ý 3 phần chi tiết.

D. Kết luận và tóm tắt

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để thực hiện một bài trình bày về so sánh. Các em hãy ghi nhớ 4 bước chuẩn bị cốt lõi: (1) Lựa chọn đề tài, (2) Tìm ý và xác định tiêu chí, (3) Lập dàn ý chi tiết, và (4) Luyện tập. Kỹ năng trình bày so sánh không chỉ là một yêu cầu trong môn Ngữ văn mà còn là một công cụ tư duy hữu ích trong suốt quá trình học tập và cả trong cuộc sống sau này. Đừng ngại luyện tập, bởi vì sự tự tin và lưu loát đến từ sự chuẩn bị kỹ càng. Chúc các em sẽ áp dụng thành công những kiến thức này để tạo ra những bài trình bày hấp dẫn và thuyết phục!