A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 11 thân mến! Trong cuộc sống hàng ngày và trên con đường học tập, làm việc sau này, kĩ năng trình bày quan điểm, ý kiến cá nhân một cách rõ ràng, thuyết phục là vô cùng quan trọng. Nó không chỉ giúp chúng ta thể hiện tư duy độc lập, bản lĩnh cá nhân mà còn là cầu nối để giao tiếp hiệu quả, tạo ảnh hưởng tích cực đến cộng đồng. Bài học hôm nay, "Trình bày ý kiến đánh giá, bình luận về một hiện tượng đời sống", sẽ trang bị cho các em những kiến thức và kĩ năng cần thiết để tự tin đứng trước tập thể, bày tỏ suy nghĩ của mình về một vấn đề xã hội. Qua bài học, các em sẽ nắm được quy trình chuẩn bị và thực hành một bài nói hoàn chỉnh, từ việc lựa chọn đề tài, tìm ý, lập dàn ý cho đến cách trình bày hấp dẫn và tương tác với người nghe.
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. Định hướng chung về bài nói
Trước khi bắt tay vào thực hành, chúng ta cần nắm vững những yêu cầu và nguyên tắc cơ bản của một bài nói trình bày ý kiến về hiện tượng đời sống.
1. Khái niệm và mục đích
Trình bày ý kiến đánh giá, bình luận về một hiện tượng đời sống là dạng bài nói mà người nói sử dụng lí lẽ và dẫn chứng để thể hiện quan điểm, sự nhìn nhận của bản thân về một sự việc, một vấn đề đang diễn ra trong xã hội, thu hút sự quan tâm của nhiều người.
Mục đích chính:
- Thuyết phục người nghe: Làm cho người nghe hiểu, đồng tình và tin vào quan điểm, đánh giá của mình.
- Chia sẻ góc nhìn: Cung cấp một góc nhìn mới, sâu sắc hơn về hiện tượng được bàn luận.
- Kêu gọi hành động: Có thể hướng tới việc kêu gọi, khuyến khích những hành động tích cực hoặc phê phán, loại bỏ những biểu hiện tiêu cực liên quan đến hiện tượng đó.
Bài nói này khác với việc kể một câu chuyện hay thuyết minh một đối tượng. Nó đòi hỏi tư duy phản biện, lập luận chặt chẽ và khả năng biểu đạt cảm xúc một cách phù hợp.
2. Các yêu cầu đối với bài nói và người nói
Để có một bài nói thành công, cả nội dung bài nói và phong thái của người nói đều phải đáp ứng những tiêu chí nhất định.
a. Yêu cầu về nội dung bài nói
- Chọn hiện tượng phù hợp: Hiện tượng được chọn cần có tính thời sự, phổ biến, được nhiều người quan tâm và có ý nghĩa xã hội.
- Quan điểm rõ ràng: Người nói phải xác định rõ lập trường của mình (đồng tình, phản đối, hay nhìn nhận đa chiều) và thể hiện nhất quán trong suốt bài nói.
- Lí lẽ xác đáng: Các lí lẽ đưa ra phải logic, hợp lí, có cơ sở và tập trung làm sáng tỏ cho quan điểm chính.
- Dẫn chứng thuyết phục: Dẫn chứng phải cụ thể, tiêu biểu, xác thực (số liệu, sự kiện có thật, trích dẫn từ nguồn uy tín...). Tránh dẫn chứng chung chung, không rõ nguồn gốc.
- Bố cục chặt chẽ: Bài nói cần có 3 phần rõ ràng: Mở đầu (giới thiệu hiện tượng và nêu quan điểm), Nội dung chính (trình bày các lí lẽ, dẫn chứng), Kết luận (khẳng định lại quan điểm và đưa ra thông điệp).
b. Yêu cầu đối với người nói
- Tự tin, đĩnh đạc: Phong thái tự tin giúp tạo dựng niềm tin nơi người nghe.
- Sử dụng ngôn ngữ linh hoạt: Kết hợp ngôn ngữ hình thể (ánh mắt, cử chỉ, nét mặt) với ngôn ngữ nói. Giọng nói cần có âm lượng vừa đủ, tốc độ phù hợp, có sự nhấn nhá để tạo cảm xúc và thu hút sự chú ý.
- Tương tác với người nghe: Duy trì giao tiếp bằng mắt, đặt câu hỏi, và sẵn sàng lắng nghe, phản hồi các ý kiến trao đổi.
II. Hướng dẫn thực hành theo Sách giáo khoa (trang 141)
Sách giáo khoa đưa ra đề bài cụ thể: Trình bày ý kiến của bạn về hiện tượng "sống ảo" của giới trẻ hiện nay. Chúng ta sẽ cùng nhau đi qua từng bước để chuẩn bị cho bài nói này.
1. Bước 1: Chuẩn bị
Đây là giai đoạn quan trọng nhất, quyết định đến 80% sự thành công của bài nói. Sự chuẩn bị càng kĩ lưỡng, bài trình bày của bạn sẽ càng trôi chảy và thuyết phục.
a. Xác định đề tài, mục đích, đối tượng
- Đề tài: Hiện tượng "sống ảo" của giới trẻ. Đây là một đề tài quen thuộc, gần gũi và có nhiều khía cạnh để khai thác.
- Mục đích nói: Giúp các bạn học sinh (người nghe) hiểu rõ bản chất, nguyên nhân, tác hại của hiện tượng "sống ảo", từ đó đưa ra thông điệp về việc sử dụng mạng xã hội một cách thông minh, trân trọng cuộc sống thực.
- Đối tượng người nghe: Thầy cô và các bạn trong lớp. Vì vậy, ngôn ngữ cần gần gũi, thân thiện, ví dụ thực tế, dễ hiểu.
b. Tìm ý và lập dàn ý
Đây là lúc chúng ta "phác thảo" nên khung xương cho bài nói. Hãy đặt ra các câu hỏi và trả lời chúng:
- "Sống ảo" là gì? Biểu hiện của nó ra sao? (Đăng ảnh đã chỉnh sửa quá đà, chia sẻ mọi hoạt động lên mạng, khoe khoang cuộc sống sang chảnh không có thật, phát ngôn gây sốc để câu view...)
- Vì sao giới trẻ lại có xu hướng "sống ảo"? (Do tâm lí muốn được công nhận, do áp lực từ bạn bè, do sự phát triển của công nghệ và mạng xã hội, do thiếu sự quan tâm trong đời thực...)
- "Sống ảo" gây ra những tác hại gì? (Mất thời gian, ảnh hưởng học tập; xa rời thực tế, sống trong ảo tưởng; gây ra các vấn đề tâm lí như trầm cảm, lo âu; có nguy cơ bị lừa đảo, lợi dụng thông tin cá nhân...)
- Vậy chúng ta nên làm gì? (Nhận thức đúng đắn, cân bằng giữa cuộc sống ảo và thật, sử dụng mạng xã hội một cách tích cực, xây dựng giá trị bản thân từ cuộc sống thực...)
Từ các ý đã tìm, ta xây dựng dàn ý chi tiết:
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Mở đầu:
- Dẫn dắt bằng một câu chuyện, một hình ảnh hoặc một con số thống kê gây ấn tượng về việc sử dụng mạng xã hội. (Ví dụ: "Mỗi sáng thức dậy, việc đầu tiên nhiều bạn trẻ làm không phải là tập thể dục hay ăn sáng, mà là cầm lấy điện thoại và lướt mạng xã hội. Điều đó có quen thuộc không ạ?")
- Giới thiệu trực tiếp vấn đề: hiện tượng "sống ảo".
- Nêu rõ quan điểm cá nhân: "Sống ảo" là một hiện tượng đáng lo ngại, mang lại nhiều hệ lụy tiêu cực cho giới trẻ.
2. Nội dung chính:
- Luận điểm 1: Giải thích bản chất và biểu hiện của "sống ảo".
- "Sống ảo" là việc một cá nhân xây dựng một hình ảnh, một cuộc sống khác xa với thực tế của bản thân trên không gian mạng.
- Dẫn chứng: Các biểu hiện cụ thể (chỉnh ảnh, khoe của, tạo drama...). Kể một ví dụ ngắn gọn về một trường hợp "sống ảo" điển hình.
- Luận điểm 2: Phân tích nguyên nhân dẫn đến hiện tượng "sống ảo".
- Nguyên nhân chủ quan: Tâm lí lứa tuổi muốn khẳng định mình, muốn được chú ý, ngưỡng mộ. Sự tự ti về bản thân trong đời thực.
- Nguyên nhân khách quan: Sức hút và áp lực từ mạng xã hội (like, share, comment). Thiếu sự định hướng, quan tâm từ gia đình, nhà trường.
- Luận điểm 3: Chỉ ra những tác hại, hệ lụy nghiêm trọng của "sống ảo".
- Với cá nhân: Mất thời gian, sao nhãng học tập; rối loạn tâm lí (trầm cảm vì so sánh, lo âu vì không được như kì vọng); sống giả dối, mất kết nối với người thân; nguy cơ bị đánh cắp thông tin, lừa đảo. (Đưa ra số liệu về tỉ lệ trầm cảm ở thanh thiếu niên liên quan đến mạng xã hội nếu có).
- Với xã hội: Tạo ra những giá trị lệch lạc, cổ xúy cho lối sống vật chất, hời hợt.
- Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp và hướng đi đúng đắn.
- Bản thân mỗi bạn trẻ cần nhận thức rõ giá trị của cuộc sống thực, xây dựng sự tự tin từ năng lực, phẩm chất thật của mình.
- Sử dụng mạng xã hội một cách thông minh: là công cụ học tập, kết nối bạn bè một cách lành mạnh, không phải là nơi để trình diễn.
- Vai trò của gia đình và nhà trường trong việc quan tâm, chia sẻ và định hướng cho các em.
3. Kết luận:
- Tóm lược lại các luận điểm chính, khẳng định lại tác hại của "sống ảo".
- Đưa ra thông điệp ý nghĩa: "Hãy biến mạng xã hội thành công cụ phục vụ cuộc sống, đừng biến mình thành nô lệ của thế giới ảo. Giá trị đích thực của bạn nằm ở con người bạn trong cuộc sống thật, chứ không phải ở những lượt thích hay bình luận trên mạng."
- Cảm ơn thầy cô và các bạn đã lắng nghe.
c. Luyện tập
- Nói thử nhiều lần: Dựa vào dàn ý, hãy tập nói một mình trước gương hoặc ghi âm lại để nghe lại. Việc này giúp bạn kiểm soát thời gian, điều chỉnh ngôn từ và phát hiện những chỗ còn vấp váp.
- Chuẩn bị phương tiện hỗ trợ: Bạn có thể chuẩn bị một vài slide trình chiếu đơn giản với các từ khóa, hình ảnh minh họa (không nên có quá nhiều chữ). Hoặc chuẩn bị các thẻ ghi chú (note card) chỉ ghi các ý chính để tránh quên bài.
- Tập tương tác: Tưởng tượng bạn đang nói trước lớp, tập giao tiếp bằng mắt với các điểm khác nhau trong phòng.
2. Bước 2: Trình bày bài nói
Khi đã chuẩn bị kĩ, bạn sẽ tự tin hơn rất nhiều. Hãy hít thở sâu và bắt đầu bài nói của mình.
- Mở đầu (30 giây - 1 phút): Trình bày phần mở đầu một cách tự nhiên, rành mạch. Sử dụng giọng điệu thu hút, ánh mắt bao quát cả lớp để tạo sự kết nối ban đầu.
- Triển khai nội dung (5 - 7 phút): Lần lượt trình bày các luận điểm trong dàn ý. Giữa các luận điểm cần có từ ngữ chuyển ý mượt mà (ví dụ: "Vậy nguyên nhân từ đâu mà hiện tượng này lại trở nên phổ biến như vậy?", "Những tác hại mà sống ảo gây ra còn nghiêm trọng hơn chúng ta tưởng..."). Nhấn mạnh vào các từ khóa quan trọng. Kết hợp lời nói với cử chỉ, điệu bộ phù hợp.
- Kết luận (1 phút): Trình bày phần kết luận với giọng điệu quả quyết, tình cảm để lưu lại ấn tượng và thông điệp sâu sắc cho người nghe.
3. Bước 3: Trao đổi và đánh giá
Phần này cũng quan trọng không kém phần trình bày. Nó thể hiện khả năng lắng nghe và tư duy phản biện của cả người nói và người nghe.
a. Với vai trò người nghe
- Lắng nghe tích cực: Tập trung vào bài nói của bạn, ghi lại những ý chính hoặc những điểm bạn tâm đắc/thắc mắc.
- Đặt câu hỏi xây dựng: Đặt câu hỏi để làm rõ hơn vấn đề (ví dụ: "Theo bạn, ranh giới giữa việc chia sẻ cuộc sống và 'sống ảo' nằm ở đâu?") hoặc đưa ra một góc nhìn khác để thảo luận.
- Góp ý chân thành: Nhận xét về ưu điểm và những điểm bạn mình có thể cải thiện (về nội dung, cách trình bày...).
b. Với vai trò người nói
- Lắng nghe câu hỏi: Chú ý lắng nghe đầy đủ câu hỏi hoặc ý kiến góp ý của các bạn.
- Trả lời thẳng thắn, cầu thị: Cảm ơn bạn đã đặt câu hỏi/góp ý. Trả lời trực tiếp vào vấn đề, thể hiện sự tôn trọng ý kiến của người khác, ngay cả khi đó là ý kiến trái chiều. Nếu chưa có câu trả lời, hãy thẳng thắn ghi nhận.
Để việc đánh giá được khách quan, các em có thể tham khảo Bảng kiểm trong SGK trang 142 hoặc bảng dưới đây:
BẢNG KIỂM ĐÁNH GIÁ KĨ NĂNG TRÌNH BÀY
Tiêu chí Đạt Chưa đạt Nội dung bài nói có đủ 3 phần. Quan điểm người nói rõ ràng, nhất quán. Lí lẽ xác đáng, làm sáng tỏ quan điểm. Dẫn chứng cụ thể, chân thực, thuyết phục. Phong thái tự tin, đĩnh đạc. Giọng nói to, rõ, truyền cảm, có nhấn nhá. Sử dụng ngôn ngữ hình thể (ánh mắt, cử chỉ) phù hợp. Đảm bảo thời gian quy định. Trả lời câu hỏi, tương tác tốt với người nghe.
III. Bài nói tham khảo hoàn chỉnh
Dưới đây là một bài nói hoàn chỉnh dựa trên dàn ý đã xây dựng để các em tham khảo.
---
(Bước lên bục, mỉm cười, nhìn bao quát lớp)
Kính thưa cô giáo và toàn thể các bạn!
Cho phép mình hỏi một câu: Sáng nay, bao nhiêu bạn trong chúng ta đã cầm điện thoại lên lướt Facebook, Instagram trước cả khi đánh răng rửa mặt ạ? (dừng lại một chút, nhìn quanh). Vâng, một thói quen rất quen thuộc phải không ạ? Mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta. Nó kết nối, chia sẻ, mang lại kiến thức. Nhưng bên cạnh những mặt tích cực đó, có một thực tế đáng lo ngại đang ngày càng lan rộng trong giới trẻ chúng mình, đó là hiện tượng "sống ảo". Với cá nhân mình, đây là một lối sống tiêu cực, một "con dao hai lưỡi" có thể bào mòn những giá trị đích thực của cuộc sống.
Vậy "sống ảo" là gì? Hiểu một cách đơn giản, đó là khi chúng ta cố gắng xây dựng một hình ảnh, một cuộc sống thật lung linh, hoàn hảo trên mạng, nhưng lại khác xa, thậm chí là đối lập hoàn toàn với con người và hoàn cảnh thực của mình. Đó là những bức ảnh selfie được chỉnh sửa qua 7749 lớp filter, là những dòng trạng thái khoe đi ăn ở nhà hàng sang trọng trong khi thực tế chỉ là một bữa ăn bình thường, là những phát ngôn triết lí sâu sắc được sao chép từ đâu đó để tỏ ra mình là người hiểu biết. Tất cả chỉ để đổi lấy những cái "like", những lời khen ngợi phù phiếm.
Vậy tại sao chúng ta, những người trẻ, lại dễ dàng bị cuốn vào vòng xoáy đó? Theo mình, nguyên nhân đến từ cả chủ quan và khách quan. Về chủ quan, ở lứa tuổi chúng ta, ai cũng có khao khát được thể hiện, được công nhận. Khi không đủ tự tin vào bản thân ở đời thực, nhiều bạn tìm đến thế giới ảo như một cứu cánh để được chú ý, được ngưỡng mộ. Về khách quan, chính sức ép từ cộng đồng mạng, từ việc nhìn thấy cuộc sống dường như quá hoàn hảo của người khác đã thôi thúc chúng ta phải "gồng mình" lên để không bị thua kém. Thêm vào đó, đôi khi sự thiếu quan tâm từ gia đình cũng khiến các bạn trẻ tìm đến mạng xã hội như một nơi để giải tỏa cảm xúc.
Tưởng chừng vô hại, nhưng những hệ lụy của "sống ảo" lại vô cùng nghiêm trọng. Trước hết, nó ngốn của chúng ta một lượng thời gian khổng lồ, khiến chúng ta sao nhãng việc học tập và những mối quan hệ thực tế. Nguy hiểm hơn, nó gây ra các vấn đề về tâm lí. Việc liên tục so sánh mình với "phiên bản hoàn hảo" của người khác trên mạng có thể dẫn đến tự ti, lo âu, thậm chí là trầm cảm. Chúng ta dần mất kết nối với gia đình, bạn bè, đắm chìm trong một thế giới không có thật. Và đáng báo động hơn, việc công khai quá nhiều thông tin cá nhân còn tiềm ẩn nguy cơ bị kẻ xấu lợi dụng, lừa đảo.
Vậy, chúng ta phải làm gì để không trở thành nạn nhân của "sống ảo"? Theo mình, giải pháp cốt lõi nằm ở chính nhận thức của mỗi người. Chúng ta cần hiểu rằng, giá trị của một con người không nằm ở số lượt thích trên mạng, mà nằm ở kiến thức, nhân cách và những đóng góp của chúng ta cho cuộc sống thực. Hãy học cách trân trọng và xây dựng vẻ đẹp, sự tự tin từ chính con người thật của mình. Hãy sử dụng mạng xã hội một cách thông minh: để học hỏi, để kết nối yêu thương, chứ không phải để trình diễn một vở kịch. Và tất nhiên, gia đình và nhà trường cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc đồng hành, chia sẻ và định hướng cho chúng ta.
Thưa cô và các bạn, thế giới ảo có thể lung linh, nhưng cuộc sống thực mới là nơi chúng ta thực sự sống, thực sự yêu thương và thực sự trưởng thành. Đừng vì mải mê theo đuổi những giá trị ảo mà đánh mất đi con người thật của mình. Hãy biến mạng xã hội thành một công cụ hữu ích, chứ đừng biến mình thành nô lệ của nó.
Bài trình bày của mình đến đây là kết thúc. Cảm ơn cô và các bạn đã lắng nghe. Mình rất mong nhận được những chia sẻ và góp ý từ mọi người.
---
C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP
Câu hỏi 1: Theo em, ranh giới giữa việc "chia sẻ khoảnh khắc cuộc sống" một cách lành mạnh và "sống ảo" tiêu cực nằm ở đâu? Hãy đưa ra ví dụ để làm rõ.
Gợi ý trả lời: Ranh giới nằm ở động cơ và mức độ trung thực. Chia sẻ là để kết nối, lưu giữ kỉ niệm với thông tin chân thực. "Sống ảo" là để khoe khoang, tô vẽ cuộc sống khác xa thực tế nhằm mục đích được tung hô, ngưỡng mộ.
Câu hỏi 2: Ngoài hiện tượng "sống ảo", hãy kể tên 2-3 hiện tượng đời sống khác trong giới trẻ hiện nay mà em quan tâm và có thể trở thành đề tài cho một bài nói trình bày ý kiến.
Gợi ý trả lời: Hiện tượng "thần tượng hóa" idol một cách thái quá; vấn đề áp lực học tập (peer pressure); trào lưu "flexing" (khoe thành tích) trên mạng xã hội...
Câu hỏi 3: Em sẽ làm gì nếu một người bạn thân của em đang có biểu hiện lún quá sâu vào "sống ảo" (ví dụ: buồn bã cả ngày vì một bài đăng ít tương tác, nói dối về hoàn cảnh gia đình...)?
Gợi ý trả lời: Nhẹ nhàng trò chuyện, tâm sự để hiểu nguyên nhân sâu xa; chỉ ra những tác hại một cách khéo léo; rủ bạn tham gia các hoạt động thực tế (thể thao, câu lạc bộ, tình nguyện...) để bạn tìm thấy niềm vui và giá trị trong cuộc sống thật.
Bài tập thực hành: Hãy chọn một trong các hiện tượng đời sống em đã nêu ở câu 2, lập một dàn ý chi tiết cho bài nói trình bày ý kiến của em về hiện tượng đó.
Gợi ý thực hiện: Áp dụng các bước tìm ý và lập dàn ý đã hướng dẫn trong bài học (Xác định vấn đề, biểu hiện, nguyên nhân, tác hại/lợi ích, giải pháp, liên hệ bản thân).
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để thực hiện một bài nói trình bày ý kiến về một hiện tượng đời sống. Các em hãy ghi nhớ những điểm cốt lõi: một bài nói thuyết phục cần có quan điểm rõ ràng, lí lẽ sắc bén, dẫn chứng xác thực và một bố cục mạch lạc. Quan trọng hơn cả nội dung, chính sự chuẩn bị kĩ lưỡng và phong thái tự tin sẽ quyết định sự thành công của bài nói. Kĩ năng nói trước đám đông không tự nhiên mà có, nó đến từ sự luyện tập bền bỉ. Đừng ngần ngại thực hành, bắt đầu từ việc trình bày ý kiến của mình trong các buổi sinh hoạt lớp. Chúc các em sẽ ngày càng tự tin và bản lĩnh hơn trong việc thể hiện quan điểm cá nhân của mình một cách văn minh và thuyết phục.