Soạn bài Trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự - Ngữ văn - Lớp 9 - Cánh diều

A. Mở đầu: Tầm quan trọng của tiếng nói cá nhân trong xã hội hiện đại

Chào các em, trong thế giới thông tin bùng nổ ngày nay, mỗi ngày chúng ta đều tiếp xúc với vô số sự việc, vấn đề nóng hổi diễn ra xung quanh. Từ vấn đề bảo vệ môi trường, an toàn giao thông đến xu hướng sử dụng mạng xã hội, tất cả đều ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của chúng ta. Việc có thể trình bày một cách rõ ràng, mạch lạc và thuyết phục ý kiến của bản thân về những sự việc thời sự này không chỉ là một kỹ năng giao tiếp quan trọng mà còn là cách thể hiện trách nhiệm công dân. Bài học hôm nay sẽ trang bị cho các em toàn bộ quy trình, từ việc lựa chọn đề tài, tìm kiếm thông tin, xây dựng luận điểm cho đến cách trình bày tự tin và hiệu quả. Nắm vững kỹ năng này, các em sẽ sẵn sàng trở thành những người trẻ có chính kiến và tiếng nói giá trị.

B. Nội dung chính: Hướng dẫn chi tiết các bước trình bày ý kiến

I. Tìm hiểu chung về bài nói trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự

1. Khái niệm và đặc điểm

Để bắt đầu, chúng ta cần hiểu rõ hai khái niệm cốt lõi:

• Sự việc có tính thời sự: Là những sự việc, vấn đề đang diễn ra trong xã hội, thu hút sự quan tâm của nhiều người tại một thời điểm nhất định. Ví dụ: vấn đề rác thải nhựa, xu hướng học trực tuyến, văn hóa ứng xử trên không gian mạng,...
• Trình bày ý kiến: Là việc sử dụng lời nói để thể hiện quan điểm, suy nghĩ, đánh giá của cá nhân về một sự việc, vấn đề nào đó. Mục đích là để người nghe hiểu, xem xét và có thể đồng tình với quan điểm của mình.

Một bài trình bày ý kiến về sự việc thời sự có những đặc điểm sau:

• Tính cập nhật: Đề cập đến vấn đề nóng, đang được xã hội quan tâm.
• Tính cá nhân: Thể hiện rõ quan điểm, góc nhìn riêng của người nói. Đây là tiếng nói của bạn, không phải sự lặp lại ý kiến của người khác.
• Tính thuyết phục: Phải dựa trên những lí lẽ logic, bằng chứng xác thực (số liệu, dẫn chứng, trích dẫn...) để làm vững chắc cho quan điểm.
• Tính tương tác: Hướng đến người nghe, có thể có phần trao đổi, giải đáp thắc mắc để làm rõ vấn đề.

2. Tầm quan trọng của kỹ năng trình bày ý kiến

Việc rèn luyện kỹ năng này mang lại nhiều lợi ích thiết thực:

• Đối với học tập: Giúp các em tự tin hơn khi phát biểu xây dựng bài, tham gia tranh biện, thuyết trình các dự án học tập. Đây là kỹ năng nền tảng cho nhiều môn học xã hội.
• Đối với cuộc sống: Giúp các em hình thành tư duy phản biện, biết cách phân tích vấn đề đa chiều, không dễ dàng tin vào những thông tin chưa được kiểm chứng.
• Đối với vai trò công dân: Thể hiện trách nhiệm của một công dân trẻ đối với các vấn đề chung của cộng đồng, đất nước. Tiếng nói của các em có thể góp phần tạo ra những thay đổi tích cực.

3. Yêu cầu cần đạt đối với một bài trình bày tốt

Một bài trình bày được đánh giá là thành công khi đáp ứng các yêu cầu sau:

• Nội dung: Quan điểm rõ ràng, lí lẽ sắc bén, dẫn chứng phong phú và xác thực. Vấn đề được trình bày một cách toàn diện, có chiều sâu.
• Cấu trúc: Bố cục 3 phần (mở đầu, nội dung chính, kết luận) mạch lạc, logic. Các ý được sắp xếp hợp lí, có sự chuyển tiếp mượt mà.
• Ngôn ngữ: Sử dụng ngôn ngữ chuẩn xác, trong sáng, phù hợp với văn nói và đối tượng người nghe. Giọng điệu linh hoạt, thể hiện cảm xúc chân thành.
• Phong thái: Tự tin, đĩnh đạc, có sự giao tiếp bằng mắt với người nghe. Sử dụng cử chỉ, điệu bộ phù hợp để hỗ trợ cho bài nói.

II. Hướng dẫn chuẩn bị bài nói chi tiết (Trước khi nói)

Giai đoạn chuẩn bị là yếu tố quyết định đến 90% thành công của bài nói. Các em hãy thực hiện tuần tự theo các bước sau:

1. Bước 1: Lựa chọn đề tài

Đây là bước khởi đầu quan trọng. Một đề tài tốt sẽ khơi nguồn cảm hứng cho chính em và thu hút sự chú ý của người nghe.

• Tiêu chí chọn đề tài:
  • Là sự việc có thật, đang diễn ra và được nhiều người quan tâm.
  • Phù hợp với lứa tuổi, kiến thức và sự hiểu biết của em.
  • Bản thân em phải thực sự hứng thú và có mong muốn bày tỏ quan điểm về vấn đề đó.
  • Có đủ nguồn tư liệu để tìm hiểu và xây dựng bài nói.
• Gợi ý một số đề tài:
  • Quan điểm về việc học sinh THCS sử dụng điện thoại thông minh trong giờ học.
  • Suy nghĩ về trào lưu "flex" (khoe thành tích) trên mạng xã hội.
  • Ý kiến về vấn đề bạo lực học đường và các giải pháp.
  • Quan điểm về việc nên hay không nên có bài tập về nhà vào cuối tuần.
  • Suy nghĩ về tầm quan trọng của việc học ngoại ngữ trong thời đại hội nhập.

2. Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý

Sau khi có đề tài, các em cần hệ thống hóa suy nghĩ của mình. Hãy tự đặt và trả lời các câu hỏi sau để tìm ý:

• Sự việc/vấn đề đó là gì? Biểu hiện của nó ra sao?
• Nguyên nhân dẫn đến sự việc/vấn đề đó là gì (chủ quan, khách quan)?
• Nó có những tác động tích cực và tiêu cực nào đến cá nhân, cộng đồng?
• Quan điểm của cá nhân em về vấn đề này là gì (đồng tình, phản đối, hay cần nhìn nhận đa chiều)?
• Tại sao em lại có quan điểm đó? (Đây là phần lí lẽ)
• Em có những bằng chứng nào để chứng minh cho quan điểm của mình? (Đây là phần dẫn chứng)
• Cần có những giải pháp, đề xuất gì để giải quyết vấn đề hoặc phát huy mặt tích cực?

Từ những ý đã tìm được, các em hãy xây dựng một dàn ý chi tiết theo cấu trúc 3 phần:

DÀN Ý THAM KHẢO

1. Mở đầu:

• Dẫn dắt, giới thiệu về sự việc, vấn đề có tính thời sự sẽ trình bày.
• Nêu trực tiếp quan điểm, ý kiến của bản thân về sự việc, vấn đề đó.

2. Nội dung chính:

• Luận điểm 1: Giải thích, làm rõ các khía cạnh của sự việc (thực trạng, biểu hiện). Trình bày các lí lẽ và dẫn chứng đầu tiên để bảo vệ quan điểm.
• Luận điểm 2: Phân tích nguyên nhân và tác động (tích cực/tiêu cực) của sự việc. Tiếp tục đưa ra lí lẽ và dẫn chứng thuyết phục.
• Luận điểm 3: Bàn luận mở rộng, có thể lật lại vấn đề, so sánh, đối chiếu với các hiện tượng khác. (Phần này thể hiện tư duy phản biện).
• Luận điểm 4: Đề xuất giải pháp, phương hướng hành động.

3. Kết luận:

• Khẳng định lại quan điểm của bản thân một cách súc tích.
• Gửi gắm thông điệp, lời kêu gọi đến người nghe.

3. Bước 3: Thu thập và sắp xếp tư liệu

Lí lẽ phải đi đôi với dẫn chứng. Dẫn chứng càng xác thực, bài nói càng có sức nặng.

• Nguồn thu thập tư liệu uy tín:
  • Các trang báo chính thống (VnExpress, Dân trí, Tuổi Trẻ, Thanh Niên...).
  • Các kênh truyền hình quốc gia (VTV, HTV...).
  • Sách, tạp chí khoa học, các công trình nghiên cứu.
  • Số liệu từ các cơ quan nhà nước, tổ chức uy tín (Tổng cục Thống kê, Bộ Giáo dục và Đào tạo, WHO, UNICEF...).
  • Trích dẫn ý kiến của các chuyên gia, người có thẩm quyền.
• Lưu ý: Cần kiểm tra chéo thông tin từ nhiều nguồn để đảm bảo tính chính xác. Tránh sử dụng các tin đồn, thông tin chưa được kiểm chứng trên mạng xã hội.

4. Bước 4: Soạn thảo văn bản và chuẩn bị phương tiện hỗ trợ

Dựa vào dàn ý, các em hãy viết thành một văn bản hoàn chỉnh. Đây là kịch bản cho bài nói của mình.

• Về ngôn ngữ: Sử dụng từ ngữ dễ hiểu, câu văn ngắn gọn, rõ ràng. Dùng các từ nối để liên kết các ý một cách logic (Thứ nhất, Thứ hai, Bên cạnh đó, Tuy nhiên, Tóm lại...).
• Về giọng điệu: Bài viết cần thể hiện được thái độ, tình cảm của em một cách chân thành, nghiêm túc.
• Phương tiện hỗ trợ (nếu có): Nếu được phép, các em có thể chuẩn bị slide trình chiếu, hình ảnh, video ngắn, biểu đồ... để minh họa cho bài nói. Lưu ý: phương tiện chỉ để hỗ trợ, không lạm dụng và làm người nghe mất tập trung vào phần trình bày của em.

III. Hướng dẫn trình bày bài nói hiệu quả (Trong khi nói)

Đây là lúc em thể hiện thành quả của quá trình chuẩn bị. Sự tự tin và kỹ năng trình bày sẽ quyết định bài nói có chạm đến người nghe hay không.

1. Mở đầu ấn tượng

Em có 30 giây đầu tiên để thu hút sự chú ý. Thay vì giới thiệu một cách khô khan, hãy thử các cách sau:

• Đặt một câu hỏi gây tò mò: "Đã bao giờ bạn cảm thấy kiệt sức vì phải hoàn thành bài tập về nhà vào tối Chủ nhật chưa?"
• Nêu một con số thống kê gây sốc: "Theo thống kê, mỗi ngày một người trẻ Việt Nam dành trung bình 7 tiếng đồng hồ cho mạng xã hội. Con số này nói lên điều gì?"
• Kể một câu chuyện ngắn gọn, liên quan: "Tuần trước, tôi đã chứng kiến một bạn học sinh bị chế giễu trên mạng chỉ vì một bức ảnh. Câu chuyện đó đã khiến tôi suy nghĩ rất nhiều về..."

2. Triển khai các ý chính mạch lạc

• Bám sát dàn ý: Dàn ý là kim chỉ nam giúp em không đi lạc đề.
• Sử dụng từ ngữ chỉ dẫn: Dùng các cụm từ như "Điểm đầu tiên tôi muốn nói đến là...", "Tiếp theo, chúng ta sẽ cùng xem xét nguyên nhân...", "Để làm rõ hơn cho luận điểm này, tôi xin đưa ra một ví dụ...". Điều này giúp người nghe dễ dàng theo dõi dòng tư duy của em.
• Cân bằng giữa lí lẽ và dẫn chứng: Sau mỗi lí lẽ, hãy đưa ra dẫn chứng cụ thể để minh họa. Đừng chỉ nói suông.

3. Kỹ năng phi ngôn ngữ - "Vũ khí bí mật"

Lời nói chỉ chiếm một phần nhỏ trong giao tiếp. Ngôn ngữ cơ thể mới là thứ tạo ra sự kết nối và tin tưởng.

• Giao tiếp bằng mắt (Eye contact): Nhìn vào mắt khán giả một cách thân thiện. Cố gắng bao quát cả lớp, đừng chỉ nhìn vào thầy cô hoặc một điểm cố định.
• Nét mặt và cử chỉ: Biểu cảm tự nhiên, phù hợp với nội dung đang nói. Sử dụng tay để nhấn mạnh các ý quan trọng một cách chừng mực.
• Giọng nói: Điều chỉnh tốc độ, âm lượng, ngữ điệu để bài nói không đều đều, nhàm chán. Nhấn nhá vào những từ khóa quan trọng. Hãy nói to, rõ ràng.
• Tư thế: Đứng thẳng, tự tin, hai chân rộng bằng vai. Tránh khoanh tay, đút tay túi quần hoặc có những hành động thừa thãi.

4. Kết thúc thuyết phục

Phần kết luận cần ngắn gọn nhưng phải đọng lại ấn tượng sâu sắc.

• Tóm tắt lại các điểm chính: Nhắc lại quan điểm và 2-3 luận điểm cốt lõi nhất một cách ngắn gọn.
• Đưa ra lời kêu gọi hành động (Call to action): "Vì vậy, tôi mong rằng mỗi chúng ta hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất..."
• Kết thúc bằng một câu trích dẫn ý nghĩa hoặc một câu hỏi mở: "Như ai đó đã từng nói..., chúng ta hãy cùng nhau..." hoặc "Liệu chúng ta có sẵn sàng thay đổi để tạo ra một môi trường học đường tốt đẹp hơn không?"

IV. Luyện tập và thực hành (Sau khi nói)

1. Ví dụ tham khảo: Dàn ý cho đề tài "Vấn đề sử dụng mạng xã hội của học sinh hiện nay"

Quan điểm: Mạng xã hội là con dao hai lưỡi, học sinh cần sử dụng một cách thông minh và có bản lĩnh.

• Mở đầu: Giới thiệu thực trạng học sinh sử dụng mạng xã hội phổ biến (Facebook, TikTok, Instagram...). Nêu quan điểm: mạng xã hội vừa mang lại lợi ích to lớn, vừa tiềm ẩn những nguy cơ khôn lường.
• Nội dung chính:
  • Luận điểm 1 (Lợi ích): Mạng xã hội là kênh cập nhật thông tin nhanh chóng, phương tiện học tập (tham gia các nhóm học tập), kết nối bạn bè, giải trí lành mạnh. (Dẫn chứng: các trang fanpage giáo dục, các nhóm chia sẻ tài liệu, các trào lưu tích cực...).
  • Luận điểm 2 (Tác hại): Gây nghiện, sao nhãng học tập; nguy cơ tiếp xúc với thông tin xấu độc, sai lệch; vấn đề bạo lực mạng, lừa đảo; ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần (so sánh, tự ti). (Dẫn chứng: các vụ lừa đảo qua mạng, các trường hợp trầm cảm vì bị bắt nạt online, số liệu về thời gian sử dụng mạng xã hội...).
  • Luận điểm 3 (Giải pháp): Cần có sự định hướng từ gia đình và nhà trường. Bản thân học sinh phải tự trang bị kỹ năng "miễn dịch số": xác thực thông tin, quản lý thời gian, xây dựng "văn hóa ứng xử" trên mạng, biết bảo vệ thông tin cá nhân.
• Kết luận: Khẳng định lại quan điểm "con dao hai lưỡi". Kêu gọi các bạn học sinh hãy trở thành những người dùng mạng xã hội thông thái, làm chủ công nghệ chứ không để công nghệ điều khiển mình.

2. Tự đánh giá và nhận góp ý

Sau khi trình bày, hãy tự đánh giá dựa trên một bảng kiểm. Em cũng nên xin ý kiến nhận xét từ thầy cô và bạn bè.

BẢNG TỰ ĐÁNH GIÁ

• Nội dung: Quan điểm có rõ ràng không? Lí lẽ, dẫn chứng có thuyết phục không? (Chấm điểm /10)
• Cấu trúc: Bố cục có mạch lạc, logic không? (Chấm điểm /10)
• Ngôn ngữ: Diễn đạt có trôi chảy, rõ ràng không? (Chấm điểm /10)
• Phong thái: Có tự tin không? Có giao tiếp bằng mắt không? Giọng nói thế nào? (Chấm điểm /10)

3. Những lỗi thường gặp và cách khắc phục

• Nói quá nhanh/quá chậm: Tập hít thở sâu trước khi nói. Ghi chú vào kịch bản những chỗ cần nói chậm lại, nhấn mạnh.
• Giọng đều đều, thiếu cảm xúc: Đọc diễn cảm kịch bản nhiều lần. Gạch chân những từ cần nhấn giọng.
• Quên nội dung: Chuẩn bị một vài thẻ ghi chú (cue cards) với các ý chính. Tuyệt đối không đọc toàn bộ văn bản.
• Run, lo lắng: Đây là cảm xúc bình thường. Hãy nhớ rằng sự chuẩn bị kỹ lưỡng là liều thuốc tốt nhất cho sự lo lắng. Hãy xem đây là một cuộc chia sẻ, không phải một bài kiểm tra.

C. Câu hỏi ôn tập và bài tập

1. Câu 1: Phân tích tầm quan trọng của việc chuẩn bị dàn ý chi tiết trước khi trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự.

Gợi ý trả lời: Nêu bật các vai trò của dàn ý: giúp bài nói có cấu trúc logic, không bỏ sót ý quan trọng, tránh lạc đề; giúp người nói tự tin hơn vì đã có "bản đồ" chỉ dẫn; giúp phân bổ thời gian hợp lí cho từng phần.

2. Câu 2: Lập dàn ý chi tiết cho một trong các đề tài sau: (a) Quan điểm về việc học thêm của học sinh hiện nay; (b) Suy nghĩ về hiện tượng "thần tượng" một cách thái quá của một bộ phận giới trẻ.

Gợi ý trả lời: Áp dụng cấu trúc 3 phần đã học. Xác định rõ quan điểm cá nhân (đồng tình/phản đối/nhìn nhận đa chiều). Tìm ít nhất 3 luận điểm với lí lẽ và dự kiến dẫn chứng cho mỗi luận điểm. Đề xuất giải pháp cụ thể.

3. Câu 3: Theo em, yếu tố phi ngôn ngữ (ánh mắt, cử chỉ, giọng nói) có vai trò như thế nào trong việc tạo nên sự thành công của một bài trình bày? Hãy nêu ví dụ cụ thể.

Gợi ý trả lời: Khẳng định vai trò quan trọng của yếu tố phi ngôn ngữ trong việc truyền tải cảm xúc, tạo sự kết nối và tăng tính thuyết phục. Ví dụ: ánh mắt tự tin thể hiện sự am hiểu vấn đề; một cái nhíu mày khi nói về tác hại cho thấy sự trăn trở; giọng nói mạnh mẽ, dứt khoát khi kêu gọi hành động sẽ có sức ảnh hưởng lớn hơn.

D. Kết luận & Tóm tắt

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu toàn bộ quy trình để thực hiện một bài nói trình bày ý kiến về sự việc có tính thời sự. Kỹ năng này không tự nhiên mà có, nó đòi hỏi sự rèn luyện thông qua một quy trình bài bản: Chuẩn bị kỹ lưỡng - Trình bày tự tin - Rút kinh nghiệm chân thành. Đừng ngần ngại bày tỏ quan điểm của mình, bởi mỗi tiếng nói có trách nhiệm đều góp phần xây dựng một xã hội văn minh và tốt đẹp hơn. Hãy bắt đầu luyện tập ngay từ những vấn đề gần gũi nhất xung quanh em. Thầy tin rằng với sự chuẩn bị chu đáo và tinh thần cầu tiến, các em sẽ sớm làm chủ được kỹ năng quan trọng này.