A. PHẦN MỞ ĐẦU
Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Trong thế giới hiện đại, thông tin bùng nổ mỗi ngày, và khả năng bày tỏ quan điểm cá nhân về các vấn đề xã hội không chỉ là một kỹ năng mà còn là trách nhiệm của một công dân toàn cầu. Bài học hôm nay, “Trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự”, sẽ trang bị cho các em những công cụ cần thiết để xây dựng một bài nói có sức ảnh hưởng, logic và thuyết phục. Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá cách lựa chọn một vấn đề nóng hổi, tìm kiếm thông tin xác thực, sắp xếp ý tưởng một cách khoa học và trình bày quan điểm của mình một cách tự tin, rõ ràng. Hoàn thành bài học này, các em sẽ không chỉ tự tin hơn khi đứng trước đám đông mà còn rèn luyện được tư duy phản biện sắc bén, một hành trang quý giá cho tương lai.
B. NỘI DUNG CHÍNH
I. Tìm hiểu chung về bài nói trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự
Trước khi bắt tay vào thực hành, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của dạng bài nói này. Đây là nền tảng vững chắc để các em xây dựng bài nói của mình một cách hiệu quả.
1. Khái niệm và đặc điểm
Trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự là dùng hình thức nói để bày tỏ quan điểm, sự đánh giá của cá nhân về một hiện tượng, một vấn đề đang diễn ra trong đời sống xã hội, được nhiều người quan tâm.
- Sự việc có tính thời sự: Là những sự kiện, vấn đề mới xảy ra, đang thu hút sự chú ý của dư luận. Ví dụ: vấn đề bảo vệ môi trường, xu hướng sử dụng mạng xã hội của giới trẻ, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI),...
- Ý kiến cá nhân: Bài nói phải thể hiện rõ ràng quan điểm (đồng tình, phản đối, hay một góc nhìn đa chiều) của người nói. Quan điểm này phải dựa trên những lý lẽ và bằng chứng cụ thể, không phải cảm tính suông.
- Tính thuyết phục: Mục đích cuối cùng là làm cho người nghe hiểu, xem xét và có thể đồng tình với quan điểm của mình. Điều này đòi hỏi lập luận phải chặt chẽ, dẫn chứng xác thực và cách trình bày hấp dẫn.
2. Yêu cầu đối với bài nói
Để có một bài nói thành công, các em cần đáp ứng các yêu cầu cơ bản sau:
- Nội dung:
- Vấn đề rõ ràng: Nêu bật được sự việc, hiện tượng cần bàn luận.
- Quan điểm nhất quán: Ý kiến phải được thể hiện rõ từ đầu đến cuối, tránh sự mâu thuẫn.
- Lý lẽ sắc bén: Các lý do đưa ra để bảo vệ quan điểm phải hợp lý, logic.
- Bằng chứng xác thực: Dẫn chứng phải đáng tin cậy (số liệu thống kê, trích dẫn chuyên gia, câu chuyện thực tế...).
- Hình thức:
- Bố cục 3 phần: Mở đầu, nội dung chính, kết luận.
- Ngôn ngữ: Trong sáng, dễ hiểu, phù hợp với văn nói nhưng vẫn đảm bảo tính trang trọng.
- Phong thái: Tự tin, đĩnh đạc, có sự tương tác với người nghe qua ánh mắt, cử chỉ.
II. Hướng dẫn quy trình thực hiện bài nói
Thực hiện một bài nói cũng giống như xây một ngôi nhà, cần có bản thiết kế và các bước thi công rõ ràng. Hãy cùng theo dõi quy trình 4 bước sau đây.
1. Bước 1: Chuẩn bị nói
Đây là bước nền tảng, chiếm đến 70% sự thành công của bài nói. Sự chuẩn bị càng kỹ lưỡng, các em càng tự tin khi trình bày.
a. Lựa chọn đề tài
Một đề tài hay là một đề tài vừa có tính thời sự, vừa gần gũi và khơi gợi hứng thú cho chính các em.
- Tiêu chí chọn đề tài:
- Tính thời sự: Vấn đề đang được xã hội quan tâm (VD: trào lưu "flex" trên mạng xã hội, vấn nạn bạo lực học đường, tác động của game online...).
- Phù hợp với lứa tuổi: Vấn đề gần gũi với môi trường học đường và cuộc sống của học sinh.
- Có nhiều khía cạnh để bàn luận: Tránh các chủ đề quá đơn giản hoặc chỉ có một chiều.
- Đam mê và hiểu biết: Chọn vấn đề mà em thực sự quan tâm, điều này sẽ tạo động lực để tìm hiểu sâu hơn.
- Gợi ý một số đề tài:
- Quan điểm về việc học sinh THCS sử dụng mạng xã hội.
- Áp lực học tập của học sinh cuối cấp: Nguyên nhân và giải pháp.
- Văn hóa đọc trong giới trẻ hiện nay: Thực trạng và định hướng.
- Sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong học tập: Nên hay không?
b. Tìm ý và lập dàn ý
Sau khi có đề tài, hãy bắt đầu "vạch lá tìm sâu", tìm kiếm mọi ý tưởng liên quan và sắp xếp chúng lại một cách logic.
- Tìm ý: Đặt ra các câu hỏi và tự trả lời:
- Sự việc/hiện tượng đó là gì? Biểu hiện ra sao?
- Nguyên nhân từ đâu? (Chủ quan, khách quan)
- Nó có tác động/hậu quả gì? (Tích cực, tiêu cực)
- Quan điểm của mình là gì? (Đồng tình/Phản đối/Cần nhìn nhận đa chiều)
- Tại sao mình lại có quan điểm đó? (Lý lẽ)
- Có bằng chứng nào để chứng minh không? (Dẫn chứng)
- Cần có giải pháp gì cho vấn đề này?
- Lập dàn ý chi tiết: Sắp xếp các ý đã tìm được theo bố cục 3 phần.
DÀN Ý THAM KHẢO
1. Mở đầu (Khoảng 10% thời lượng):
- Chào hỏi, giới thiệu bản thân.
- Dẫn dắt vào vấn đề bằng một câu chuyện, một con số thống kê gây ấn tượng hoặc một câu hỏi gợi mở.
- Nêu trực tiếp sự việc cần bàn và trình bày rõ ràng quan điểm cá nhân (luận đề).
2. Nội dung chính (Khoảng 80% thời lượng):
- Trình bày các luận điểm để bảo vệ quan điểm. Nên có từ 2-3 luận điểm chính.
- Luận điểm 1: Nêu lý lẽ 1 + Dẫn chứng 1.
- Luận điểm 2: Nêu lý lẽ 2 + Dẫn chứng 2.
- Luận điểm 3 (nếu có): Có thể lật lại vấn đề, nhìn từ góc độ khác để bài nói sâu sắc hơn (phản đề). Ví dụ: "Mặc dù có những tác hại như vậy, nhưng nếu nhìn ở một khía cạnh khác..."
3. Kết luận (Khoảng 10% thời lượng):
- Tóm tắt, khẳng định lại các luận điểm chính.
- Nhấn mạnh lại quan điểm cá nhân một lần nữa.
- Đưa ra thông điệp, lời kêu gọi hành động hoặc câu hỏi mở để người nghe suy ngẫm.
- Cảm ơn người nghe.
c. Thu thập tư liệu
Lý lẽ phải đi kèm bằng chứng. Hãy tìm kiếm những tư liệu đáng tin cậy để tăng sức nặng cho bài nói.
- Nguồn tư liệu: Sách, báo chí chính thống (VnExpress, Dân trí, Tuổi Trẻ...), các trang web của chính phủ (.gov.vn), các nghiên cứu khoa học, phỏng vấn chuyên gia...
- Lưu ý: Cần kiểm chứng thông tin, ghi rõ nguồn trích dẫn để đảm bảo tính xác thực.
2. Bước 2: Luyện tập
Đừng bao giờ bỏ qua bước này! Luyện tập giúp các em làm chủ nội dung, kiểm soát thời gian và trình bày tự tin hơn.
- Luyện tập một mình: Nói trước gương để quan sát biểu cảm, cử chỉ. Ghi âm lại để nghe và điều chỉnh giọng nói, tốc độ.
- Luyện tập theo cặp/nhóm: Trình bày cho bạn bè, người thân nghe và xin ý kiến đóng góp. Đây là cách tốt nhất để nhận ra những điểm cần cải thiện.
- Chuẩn bị các phương tiện hỗ trợ (nếu có): Máy chiếu, slide, tranh ảnh... Đảm bảo chúng hoạt động tốt và thực sự hỗ trợ cho nội dung bài nói, không làm người nghe phân tâm.
3. Bước 3: Trình bày bài nói
Đây là lúc các em tỏa sáng sau quá trình chuẩn bị công phu.
- Tác phong: Trang phục lịch sự, thái độ tự tin, đĩnh đạc.
- Mở đầu ấn tượng: Dùng 30 giây đầu tiên để thu hút sự chú ý của người nghe.
- Tương tác với người nghe: Giao tiếp bằng mắt, di chuyển hợp lý, đặt câu hỏi tương tác.
- Sử dụng ngôn ngữ phi lời nói:
- Giọng nói: Điều chỉnh âm lượng, tốc độ, ngữ điệu để tạo sự lôi cuốn, nhấn mạnh các ý quan trọng.
- Cử chỉ, điệu bộ: Sử dụng tay để minh họa, biểu cảm khuôn mặt phù hợp với nội dung.
- Bám sát dàn ý: Trình bày mạch lạc, logic, tránh lan man, lạc đề.
- Kết thúc mạnh mẽ: Kết thúc bằng một thông điệp đáng nhớ, một lời kêu gọi thuyết phục.
4. Bước 4: Trao đổi và đánh giá
Bài nói không kết thúc khi em nói xong câu cuối cùng. Phần trao đổi sau đó cũng rất quan trọng.
- Với vai trò người nói: Lắng nghe câu hỏi một cách cẩn thận, trả lời thẳng thắn, cầu thị. Nếu không biết, hãy ghi nhận và hứa sẽ tìm hiểu sau. Cảm ơn những góp ý chân thành.
- Với vai trò người nghe: Lắng nghe chăm chú, ghi chép những điểm tâm đắc hoặc thắc mắc. Đặt câu hỏi xây dựng, góp ý một cách lịch sự, tôn trọng người nói.
III. Ví dụ minh họa
Để giúp các em hình dung rõ hơn, chúng ta sẽ cùng phân tích một dàn ý chi tiết cho đề tài: "Quan điểm về trào lưu 'flex' (khoe thành tích) trên mạng xã hội của giới trẻ hiện nay".
Dàn ý chi tiết
1. Mở đầu:
- Chào hỏi.
- Dẫn dắt: "Gần đây, lướt mạng xã hội, chắc hẳn không ít bạn đã bắt gặp cụm từ 'flex' với tần suất dày đặc. Từ những thành tích học tập 'khủng' đến những chuyến du lịch sang chảnh, 'flex' đã trở thành một trào lưu gây nhiều tranh cãi."
- Nêu quan điểm: "Theo quan điểm của tôi, 'flex' không hoàn toàn tiêu cực. Nếu được thể hiện một cách văn minh và đúng mực, nó có thể mang lại những giá trị tích cực."
2. Nội dung chính:
- Luận điểm 1: "Flex" là một cách lan tỏa động lực học tập và phấn đấu.
- Lý lẽ: Khi thấy bạn bè chia sẻ thành tích (đạt giải học sinh giỏi, nhận học bổng...), chúng ta sẽ được truyền cảm hứng, có thêm động lực để cố gắng. Nó tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh.
- Dẫn chứng: Câu chuyện về một học sinh nhờ theo dõi trang cá nhân của một anh chị thủ khoa mà đã nỗ lực và thi đỗ vào trường đại học mơ ước. Các nhóm học tập trên Facebook nơi mọi người chia sẻ điểm số, kinh nghiệm để cùng nhau tiến bộ.
- Luận điểm 2: Tuy nhiên, "flex" quá đà có thể gây ra những hệ lụy tiêu cực.
- Lý lẽ 1: Gây áp lực đồng trang lứa (peer pressure). Nhiều bạn cảm thấy tự ti, mặc cảm khi thấy người khác liên tục khoe khoang những thứ mình không có.
- Dẫn chứng 1: Thống kê về tỷ lệ trầm cảm ở thanh thiếu niên gia tăng liên quan đến việc so sánh bản thân với người khác trên mạng xã hội.
- Lý lẽ 2: Khiến người "flex" trở nên tự mãn, ảo tưởng về giá trị bản thân, chỉ tập trung vào việc thể hiện bề ngoài thay vì giá trị thực.
- Dẫn chứng 2: Những trường hợp "flex" sai sự thật, "sống ảo" để nhận được sự tung hô, ngưỡng mộ.
- Luận điểm 3: Vấn đề không nằm ở hành động "flex" mà ở thái độ và cách thức thể hiện.
- Lý lẽ: Chúng ta cần phân biệt giữa "flex" để truyền cảm hứng và "flex" để khoe khoang, hạ thấp người khác. Một bài chia sẻ kinh nghiệm học tập chân thành sẽ khác một bài đăng chỉ khoe điểm số kèm lời lẽ kiêu ngạo.
- Dẫn chứng: So sánh hai bài đăng: một bài chia sẻ chi tiết quá trình ôn thi vất vả để đạt điểm 10, và một bài chỉ đăng ảnh bảng điểm kèm chú thích "dễ như ăn kẹo".
3. Kết luận:
- Tóm tắt lại: "Flex" là một con dao hai lưỡi, có cả mặt tích cực và tiêu cực.
- Khẳng định quan điểm: Giá trị của nó phụ thuộc hoàn toàn vào mục đích và cách thể hiện của mỗi người.
- Kêu gọi hành động: "Vì vậy, thay vì chỉ trích hay chạy theo trào lưu một cách mù quáng, mỗi chúng ta hãy là một người dùng mạng xã hội thông thái: biết chia sẻ để lan tỏa điều tốt đẹp và biết chắt lọc để học hỏi, biến 'flex' thành động lực chứ không phải áp lực."
- Cảm ơn.
C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP
-
Câu hỏi 1: Theo em, yếu tố nào là quan trọng nhất để tạo nên sự thuyết phục cho một bài nói trình bày ý kiến? Vì sao? (Gợi ý: Có thể là luận điểm sắc bén, dẫn chứng xác thực, hay phong thái tự tin... Hãy chọn một yếu tố và giải thích lý do lựa chọn của em).
-
Câu hỏi 2: Khi lắng nghe bạn trình bày, nếu không đồng tình với quan điểm của bạn, em sẽ nêu ý kiến phản hồi như thế nào để vừa thể hiện được quan điểm của mình, vừa giữ được thái độ tôn trọng và không khí trao đổi tích cực?
-
Bài tập thực hành: Em hãy chọn một trong các đề tài sau và lập một dàn ý chi tiết cho bài nói của mình:
- a) Việc sử dụng các ứng dụng học tập trên điện thoại thông minh: Lợi hay hại?
- b) Quan điểm về việc học sinh tham gia các hoạt động tình nguyện.
- c) Vấn đề rác thải nhựa tại trường học và khu dân cư.
D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT
Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về kỹ năng trình bày ý kiến về một sự việc có tính thời sự. Các em hãy nhớ rằng, một bài nói thành công là kết quả của một quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng, từ việc chọn đề tài, tìm ý, lập dàn ý cho đến luyện tập thuần thục. Quan trọng hơn cả, việc dám nói lên suy nghĩ của mình một cách có trách nhiệm, dựa trên lý lẽ và bằng chứng, chính là cách các em thể hiện vai trò của một người trẻ có tư duy độc lập và quan tâm đến các vấn đề của cộng đồng. Hãy bắt đầu quan sát cuộc sống xung quanh, đọc tin tức mỗi ngày và tập hình thành quan điểm riêng. Kỹ năng này sẽ là một công cụ đắc lực giúp các em thành công trong học tập và cuộc sống.