Soạn bài Trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội - Ngữ văn - Lớp 10 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 10 thân mến! Trong cuộc sống hiện đại, khả năng trình bày quan điểm, ý kiến cá nhân một cách rõ ràng, mạch lạc và thuyết phục là một trong những kỹ năng quan trọng nhất. Nó không chỉ giúp các em thành công trong học tập, các cuộc tranh biện trên lớp mà còn là chìa khóa để thể hiện tiếng nói, giá trị bản thân và tạo ra những ảnh hưởng tích cực trong cộng đồng. Bài học hôm nay, "Trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội", sẽ trang bị cho các em những kiến thức và công cụ cần thiết để tự tin đứng trước tập thể, bảo vệ quan điểm của mình một cách logic và hiệu quả. Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá quy trình từ việc lựa chọn đề tài, tìm kiếm ý tưởng, xây dựng dàn ý cho đến cách trình bày sao cho hấp dẫn và thuyết phục nhất.

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung về bài nói trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội

1. Khái niệm và mục đích

Trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội là việc sử dụng ngôn ngữ nói để thể hiện quan điểm, sự đánh giá của cá nhân về một hiện tượng, sự việc đang diễn ra trong đời sống, có ảnh hưởng đến cộng đồng. Đây không chỉ là việc thông báo thông tin, mà là một hành động thuyết phục, nhằm mục đích:

• Làm rõ quan điểm: Giúp người nghe hiểu được góc nhìn, lập trường của bạn về vấn đề.
• Thuyết phục người nghe: Hướng người nghe đồng tình với ý kiến của mình bằng những lí lẽ sắc bén và dẫn chứng xác thực.
• Nâng cao nhận thức: Khiến mọi người chú ý hơn đến vấn đề đang được bàn luận, nhận ra tầm quan trọng hoặc những khía cạnh mới của nó.
• Kêu gọi hành động: Thúc đẩy người nghe thay đổi suy nghĩ hoặc có những hành động cụ thể để giải quyết vấn đề.

Ví dụ: Trình bày về vấn đề "bạo lực học đường" không chỉ để kể lại các vụ việc, mà để thuyết phục bạn bè nhận ra sự nguy hiểm của nó và cùng nhau hành động để xây dựng môi trường học tập an toàn.

2. Các yếu tố tạo nên một bài nói thành công

Một bài nói thuyết phục được xây dựng trên sự kết hợp hài hòa của nhiều yếu tố. Giống như xây một ngôi nhà, các em cần có nền móng vững chắc và các vật liệu chất lượng. Các yếu tố đó bao gồm:

1. Nội dung sâu sắc, đáng tin cậy: Ý kiến phải dựa trên cơ sở lí lẽ logic, dẫn chứng phải cụ thể, chính xác và đa dạng (số liệu, câu chuyện thực tế, ý kiến chuyên gia...).
2. Cấu trúc chặt chẽ, rành mạch: Bài nói cần có ba phần rõ ràng (Mở bài, Thân bài, Kết bài). Các luận điểm trong thân bài phải được sắp xếp một cách hợp lí, logic để dẫn dắt người nghe.
3. Ngôn ngữ biểu cảm, phù hợp: Sử dụng từ ngữ chính xác, dễ hiểu, có sức gợi cảm. Tránh dùng từ ngữ quá học thuật, khó hiểu hoặc ngôn ngữ suồng sã, thiếu tôn trọng.
4. Phong thái tự tin, đĩnh đạc: Cách các em trình bày (giọng nói, ánh mắt, cử chỉ) chiếm một phần quan trọng trong việc thu hút và thuyết phục người nghe.

II. Hướng dẫn chi tiết các bước chuẩn bị bài nói

Để có một bài trình bày thành công, khâu chuẩn bị là quan trọng nhất. Các em hãy tuân thủ quy trình 3 bước sau đây, được gợi ý trong sách giáo khoa trang 56.

1. Bước 1: Chuẩn bị nói

a. Lựa chọn đề tài

Việc lựa chọn đề tài là bước khởi đầu quyết định sự hấp dẫn của bài nói. Một đề tài tốt cần đáp ứng các tiêu chí:

• Có ý nghĩa xã hội: Là vấn đề được nhiều người quan tâm, có tác động đến đời sống chung (ví dụ: bảo vệ môi trường, văn hóa ứng xử trên mạng xã hội, áp lực học tập, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc...).
• Gần gũi và quen thuộc: Lựa chọn vấn đề mà em thực sự hiểu và có cảm xúc sẽ giúp bài nói chân thực và sâu sắc hơn.
• Vừa sức với bản thân: Chọn đề tài có phạm vi phù hợp để có thể tìm đủ tư liệu và phân tích thấu đáo trong thời gian cho phép.

b. Xác định mục đích, đối tượng người nghe và không gian nói

• Mục đích nói: Em muốn người nghe hiểu điều gì? Tin vào điều gì? Và làm gì sau khi nghe bài nói của em? Ví dụ: Mục đích là kêu gọi các bạn hạn chế sử dụng đồ nhựa một lần.
• Đối tượng người nghe: Người nghe là ai? (Thầy cô, bạn bè cùng lớp...). Hiểu rõ đối tượng sẽ giúp em lựa chọn cách diễn đạt, ví dụ và giọng điệu phù hợp. Nói chuyện với bạn bè sẽ khác với nói trước các thầy cô.
• Không gian và thời gian: Em sẽ nói ở đâu (lớp học, sân trường)? Trong bao lâu (5 phút, 10 phút)? Điều này quyết định độ dài của bài nói và việc có sử dụng các phương tiện hỗ trợ hay không.

c. Tìm ý và thu thập tư liệu

Đây là giai đoạn "nạp nguyên liệu" cho bài nói. Các em có thể:

• Đặt câu hỏi: Sử dụng công thức 5W1H (What - Cái gì? Where - Ở đâu? When - Khi nào? Why - Tại sao? Who - Ai? How - Như thế nào?) để khám phá mọi khía cạnh của vấn đề.
• Tìm kiếm thông tin: Thu thập dẫn chứng từ các nguồn đáng tin cậy như sách, báo chí chính thống (VnExpress, Dân trí, Tuổi trẻ...), các trang web của chính phủ, các nghiên cứu khoa học, hoặc phỏng vấn những người có hiểu biết về vấn đề.
• Ghi chép: Hệ thống hóa các ý tưởng và tư liệu tìm được một cách khoa học để tiện sử dụng khi lập dàn ý.

2. Bước 2: Lập dàn ý chi tiết

Dàn ý là "bộ xương" của bài nói, giúp các em trình bày một cách logic, không bỏ sót ý. Một dàn ý chuẩn gồm 3 phần:

a. Mở bài

• Dẫn dắt, thu hút sự chú ý: Bắt đầu bằng một câu chuyện ngắn, một số liệu thống kê gây sốc, một câu hỏi tu từ, hoặc một trích dẫn ấn tượng liên quan đến chủ đề.
• Nêu vấn đề: Giới thiệu trực tiếp vấn đề xã hội mà em sẽ trình bày.
• Nêu luận đề: Trình bày rõ ràng, ngắn gọn quan điểm, ý kiến của em về vấn đề đó. Đây là câu quan trọng nhất của phần mở bài.

b. Thân bài

Đây là phần trọng tâm, nơi em triển khai các lí lẽ và dẫn chứng để bảo vệ quan điểm của mình. Nên sắp xếp thành 2-3 luận điểm chính, mỗi luận điểm được trình bày trong một đoạn riêng.

Cấu trúc của mỗi luận điểm:

1. Nêu luận điểm: Trình bày ý chính của đoạn bằng một câu chủ đề rõ ràng.
2. Trình bày lí lẽ: Dùng các lí lẽ để giải thích, làm rõ cho luận điểm. Trả lời câu hỏi "Tại sao tôi lại nghĩ như vậy?".
3. Đưa ra dẫn chứng: Cung cấp các bằng chứng cụ thể (số liệu, sự kiện, ví dụ thực tế...) để chứng minh cho lí lẽ. Dẫn chứng càng xác thực, bài nói càng thuyết phục.
4. Mở rộng, phản đề (nếu cần): Có thể lật lại vấn đề, xem xét từ một góc nhìn khác để bài nói thêm sâu sắc và toàn diện.

c. Kết bài

• Tóm lược, khẳng định lại vấn đề: Nhắc lại các luận điểm chính và khẳng định lại quan điểm của mình một lần nữa.
• Nêu ý nghĩa, bài học: Rút ra ý nghĩa của vấn đề hoặc bài học nhận thức cho bản thân và mọi người.
• Kêu gọi hành động: Đưa ra thông điệp, lời kêu gọi hoặc đề xuất giải pháp cụ thể để kết thúc bài nói một cách mạnh mẽ và ý nghĩa.

3. Bước 3: Luyện tập và trình bày

a. Luyện tập

"Thực hành tạo nên sự hoàn hảo". Đừng bao giờ bỏ qua bước này.

• Luyện tập một mình: Đứng trước gương để quan sát và điều chỉnh ngôn ngữ cơ thể (ánh mắt, nét mặt, cử chỉ tay).
• Ghi âm hoặc quay video: Nghe lại giọng nói của mình để điều chỉnh tốc độ, ngữ điệu, âm lượng. Xem lại video để nhận ra những thói quen không tốt khi trình bày.
• Luyện tập với người khác: Trình bày trước bạn bè, người thân để nhận được những góp ý chân thành.
• Chuẩn bị thẻ ghi nhớ (note card): Ghi lại các ý chính, từ khóa quan trọng vào những tấm thẻ nhỏ để giúp em ghi nhớ dàn ý mà không cần phải đọc toàn bộ bài viết.

b. Trình bày

Khi bước lên trình bày, hãy nhớ:

• Tự tin: Hít thở sâu, giữ tư thế đĩnh đạc. Sự tự tin của em sẽ truyền cảm hứng cho người nghe.
• Tương tác bằng mắt: Nhìn vào khán giả, phân bố ánh mắt đều khắp căn phòng để tạo sự kết nối.
• Sử dụng giọng nói: Nói to, rõ ràng, có ngữ điệu lên xuống để tránh sự đơn điệu. Nhấn mạnh những từ khóa quan trọng.
• Sử dụng ngôn ngữ cơ thể: Sử dụng cử chỉ tay một cách tự nhiên để minh họa cho lời nói. Nét mặt biểu cảm sẽ giúp bài nói sinh động hơn.
• Kiểm soát thời gian: Bám sát dàn ý và phân bổ thời gian hợp lí cho từng phần.

III. Ví dụ minh họa và dàn ý tham khảo

Để giúp các em hình dung rõ hơn, chúng ta sẽ cùng lập dàn ý cho một đề tài cụ thể.

Đề tài: Vấn đề lạm dụng mạng xã hội của giới trẻ hiện nay

• Mục đích: Nâng cao nhận thức về tác hại của việc lạm dụng mạng xã hội và kêu gọi các bạn sử dụng mạng xã hội một cách thông minh, có trách nhiệm.
• Đối tượng: Các bạn học sinh trong lớp.

Dàn ý chi tiết

1. Mở bài

• Dẫn dắt: Bắt đầu bằng một câu hỏi: "Bao nhiêu bạn ở đây kiểm tra điện thoại ngay sau khi thức dậy và ngay trước khi đi ngủ?"
• Nêu vấn đề: Mạng xã hội (Facebook, TikTok, Instagram...) đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta, đặc biệt là giới trẻ. Tuy nhiên, việc sử dụng nó quá mức đang trở thành một vấn đề đáng báo động.
• Nêu quan điểm (Luận đề): Theo tôi, việc lạm dụng mạng xã hội đang gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực về sức khỏe thể chất, tinh thần và kết quả học tập, đòi hỏi mỗi chúng ta phải nhận thức và sử dụng nó một cách có trách nhiệm.

2. Thân bài

• Luận điểm 1: Thực trạng đáng lo ngại của việc lạm dụng mạng xã hội.
  • Lí lẽ: Nhiều bạn trẻ dành quá nhiều thời gian mỗi ngày cho mạng xã hội, coi thế giới ảo quan trọng hơn cuộc sống thực.
  • Dẫn chứng: Nêu số liệu thống kê về thời gian trung bình giới trẻ Việt Nam sử dụng mạng xã hội mỗi ngày (khoảng 6-7 tiếng). Kể một ví dụ về một người bạn hoặc một trường hợp trên báo chí bị ảnh hưởng vì "nghiện" mạng xã hội.
• Luận điểm 2: Những tác hại khôn lường của việc lạm dụng mạng xã hội.
  • Lí lẽ 1: Ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần.
  • Dẫn chứng 1: Gây ra các bệnh về mắt, cột sống; gây mất ngủ, lo âu, trầm cảm, hội chứng sợ bỏ lỡ (FOMO), tự ti khi so sánh bản thân với người khác trên mạng.
  • Lí lẽ 2: Suy giảm kết quả học tập và các mối quan hệ xã hội.
  • Dẫn chứng 2: Mất tập trung trong giờ học, sao nhãng việc làm bài tập. Giảm tương tác trực tiếp với gia đình, bạn bè, kỹ năng giao tiếp thực tế kém đi.
• Luận điểm 3: Một số giải pháp để trở thành người dùng mạng xã hội thông minh.
  • Lí lẽ: Chúng ta không thể xóa bỏ mạng xã hội, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nó.
  • Dẫn chứng (đề xuất giải pháp): Đặt ra giới hạn thời gian sử dụng mỗi ngày. Tắt thông báo không cần thiết. "Unfollow" những trang mang lại cảm xúc tiêu cực. Dành nhiều thời gian hơn cho các hoạt động ngoài trời, thể thao, đọc sách, và trò chuyện trực tiếp với người thân.

3. Kết bài

• Tóm lược: Khẳng định lại những tác hại của việc lạm dụng mạng xã hội và sự cần thiết của việc sử dụng có kiểm soát.
• Thông điệp, kêu gọi: Mạng xã hội là một công cụ hữu ích nếu chúng ta biết làm chủ nó. Đừng để mình trở thành nô lệ của những cái "like", "share" ảo. Hãy biến mạng xã hội thành phương tiện để học hỏi, kết nối và lan tỏa những điều tích cực.
• Kết thúc: "Hãy cùng nhau đặt điện thoại xuống và nhìn ra thế giới thực tươi đẹp xung quanh chúng ta!"

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

1. Câu hỏi 1: Trình bày lại quy trình 3 bước để chuẩn bị một bài nói trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội. Theo em, bước nào là quan trọng nhất? Vì sao?

   Gợi ý trả lời: Nêu rõ 3 bước: Chuẩn bị nói, Lập dàn ý, Luyện tập và trình bày. Phân tích vai trò của từng bước. Có thể cho rằng bước 2 (Lập dàn ý) là quan trọng nhất vì nó quyết định cấu trúc, sự logic và mạch lạc của toàn bộ bài nói. Hoặc có thể là bước 1 vì việc xác định đúng đề tài, mục đích sẽ định hướng cho toàn bộ quá trình sau đó.

2. Câu hỏi 2: Tại sao các yếu tố phi ngôn từ (ánh mắt, cử chỉ, giọng điệu) lại đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định sự thành công của một bài nói?

   Gợi ý trả lời: Phân tích vai trò của các yếu tố phi ngôn từ: giúp tạo kết nối với khán giả (ánh mắt), minh họa cho lời nói thêm sinh động (cử chỉ), truyền tải cảm xúc và duy trì sự chú ý (giọng điệu). Chúng làm cho bài nói không chỉ là truyền đạt thông tin mà còn là một quá trình giao tiếp, tương tác đầy cảm xúc.

3. Câu hỏi 3: Hãy chọn một trong các vấn đề xã hội sau và lập dàn ý chi tiết cho bài trình bày của em: (a) Văn hóa đọc trong giới trẻ hiện nay; (b) Vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa; (c) Áp lực đồng trang lứa (peer pressure).

   Gợi ý trả lời: Học sinh chọn 1 trong 3 đề tài. Dàn ý phải đảm bảo có đủ 3 phần: Mở bài (dẫn dắt, nêu vấn đề, nêu quan điểm), Thân bài (có ít nhất 2 luận điểm rõ ràng, mỗi luận điểm có lí lẽ và dự kiến dẫn chứng), Kết bài (tóm lược, nêu thông điệp/kêu gọi).

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về kỹ năng trình bày ý kiến về một vấn đề xã hội. Các em hãy ghi nhớ quy trình chuẩn bị bài bản gồm ba bước: Chuẩn bị kỹ lưỡng - Lập dàn ý chặt chẽ - Luyện tập tự tin. Một bài nói thành công không chỉ đến từ nội dung sâu sắc mà còn là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ và phong thái trình bày. Kỹ năng này không chỉ phục vụ cho môn Ngữ văn mà còn là hành trang quý giá cho các em trong suốt chặng đường học tập và cả cuộc sống sau này. Hãy mạnh dạn luyện tập, đừng ngần ngại thể hiện quan điểm của mình, bởi tiếng nói của mỗi cá nhân đều có giá trị và có thể góp phần tạo nên những thay đổi tích cực cho xã hội.