Soạn bài Truyện lạ nhà thuyền chài - Ngữ văn - Lớp 9 - Chân trời sáng tạo

A. PHẦN MỞ ĐẦU

Chào các em học sinh lớp 9 thân mến! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một tác phẩm văn học đương đại vô cùng đặc sắc và mới lạ trong chương trình Ngữ văn lớp 9 - sách Chân trời sáng tạo, đó là truyện ngắn "Truyện lạ nhà thuyền chài" của nhà văn Vũ Thị Thường. Tác phẩm này như một làn gió mới, đưa chúng ta vào thế giới vừa thực vừa ảo của những người dân chài lưới, nơi tình yêu thương gia đình có sức mạnh vượt qua cả ranh giới của sự sống và cái chết. Qua bài soạn này, các em sẽ nắm vững kiến thức nền về tác giả, tác phẩm, phân tích được chiều sâu tâm lí nhân vật, ý nghĩa của các chi tiết kì ảo và rút ra những thông điệp nhân văn sâu sắc. Hãy cùng nhau bắt đầu hành trình khám phá câu chuyện đầy xúc động này nhé!

B. NỘI DUNG CHÍNH

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả Vũ Thị Thường

Vũ Thị Thường (sinh năm 1986) là một nhà văn trẻ thuộc thế hệ 8X, quê ở Hải Dương.
Chị được biết đến với một phong cách văn chương độc đáo, thường khai thác những đề tài về thân phận con người, đặc biệt là người phụ nữ, với những góc nhìn mới mẻ và đầy trắc ẩn.
Nét đặc sắc trong sáng tác của Vũ Thị Thường là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu tố hiện thực và yếu tố kì ảo, huyền diệu. Những câu chuyện của chị thường bắt rễ từ đời sống thực tại nhưng lại được bao bọc bởi một không khí liêu trai, mộng mị, qua đó đào sâu vào thế giới nội tâm phức tạp của con người.

2. Tác phẩm "Truyện lạ nhà thuyền chài"

Xuất xứ: Tác phẩm được trích từ tập truyện ngắn "Yêu dấu và Đoạ đày" của tác giả.
Thể loại: Truyện ngắn hiện đại.
Ngôi kể: Truyện được kể theo ngôi thứ nhất, người kể chuyện xưng "tôi" – chính là người con trong gia đình. Cách kể này giúp câu chuyện trở nên chân thực, gần gũi và dễ dàng bộc lộ dòng cảm xúc, suy tư của nhân vật.
Tóm tắt: Câu chuyện xoay quanh một gia đình thuyền chài với ba thành viên: người mẹ, người con (nhân vật "tôi") và người cha đã mất tích trên biển từ nhiều năm trước. Một đêm nọ, người cha đột ngột trở về, vẫn trẻ trung như ngày ra đi, mang theo mùi của biển cả. Cuộc sống gia đình ngập tràn hạnh phúc nhưng cũng đầy lạ lùng, bí ẩn. Người cha chỉ xuất hiện vào ban đêm và lặng lẽ ra đi trước khi trời sáng. Cuối cùng, sau một đêm giông bão, người cha biến mất hoàn toàn, để lại nỗi nhớ thương vô hạn cho người mẹ và người con.

3. Bố cục

Văn bản có thể chia làm 3 phần chính:

Phần 1 (Từ đầu đến "...như chưa hề có cuộc chia li nào cả"): Cuộc sống của hai mẹ con trước khi người cha trở về và sự trở về kì diệu của ông.
Phần 2 (Tiếp theo đến "...cha lại đi và chưa biết ngày về"): Những ngày tháng hạnh phúc nhưng đầy bí ẩn của gia đình khi có người cha ở bên.
Phần 3 (Còn lại): Người cha ra đi mãi mãi và những suy ngẫm của người con về tình yêu thương gia đình.

II. Đọc - hiểu văn bản

1. Phân tích các nhân vật

Câu chuyện được xây dựng trên trục chính là tình cảm của ba thành viên trong gia đình. Mỗi nhân vật đều mang một vẻ đẹp tâm hồn riêng, góp phần tạo nên chiều sâu cho tác phẩm.

a. Nhân vật người mẹ

Nỗi đau và lòng thủy chung son sắt:
"Mẹ tôi cứ ngồi như thế, bên ngọn đèn dầu hao, nhìn ra ngoài cửa sổ, nơi chỉ có bóng đêm và tiếng sóng... Mẹ chờ cha tôi."

Chi tiết này cho thấy nỗi đau mất mát và sự chờ đợi mòn mỏi nhưng không bao giờ tắt hi vọng của người mẹ. Dù cha đã đi biệt tăm nhiều năm, tình yêu và lòng thủy chung của mẹ vẫn vẹn nguyên như thuở ban đầu.
Tình yêu thương vô bờ bến:
Khi người cha trở về một cách kì lạ, người mẹ không hề sợ hãi hay nghi ngờ. Bà đón nhận ông bằng tất cả tình yêu thương và sự dịu dàng. Bà chăm sóc ông, "gỡ những con hà bám trên tóc cha", nấu những món ông thích. Tình yêu của bà lớn đến mức có thể chấp nhận cả những điều phi lí nhất, miễn là được ở bên người mình yêu thương.
Sự mạnh mẽ và bao dung:
Sau khi người cha ra đi lần nữa, người mẹ không gục ngã. Bà tiếp tục sống, nuôi con khôn lớn và giữ trọn vẹn hình ảnh của chồng trong tim. Bà là hiện thân cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam: giàu đức hi sinh, thủy chung và có một sức sống nội tâm mãnh liệt.

b. Nhân vật người con (người kể chuyện)

Là nhân chứng của câu chuyện: Với vai trò là người kể chuyện, nhân vật "tôi" dẫn dắt người đọc vào thế giới cảm xúc của gia đình. Góc nhìn của một đứa trẻ vừa ngây thơ, vừa nhạy cảm giúp câu chuyện có sự đan xen giữa thực và ảo một cách tự nhiên.
Sự thay đổi trong nhận thức: Ban đầu, người con cảm thấy sự trở về của cha là "lạ", có chút hoài nghi. Nhưng dần dần, tình yêu thương và hạnh phúc gia đình đã xóa tan mọi băn khoăn. Cậu bé cảm nhận được hơi ấm, mùi hương của cha, và coi đó là điều quý giá nhất.
"Tôi không quan tâm cha là người hay ma nữa, tôi chỉ biết đó là cha tôi, người mà mẹ con tôi đã chờ đợi suốt bao năm qua."
Sự trưởng thành: Câu chuyện kết thúc bằng suy ngẫm của người con khi đã lớn. Cậu hiểu ra rằng, sự tồn tại của cha không nằm ở hình hài vật chất mà ở trong ký ức, trong tình yêu của mẹ và trong chính bản thân mình. Đó là một sự trưởng thành sâu sắc về mặt nhận thức và tình cảm.

c. Hình tượng người cha

Một hình tượng kì ảo, biểu tượng: Người cha không được miêu tả như một con người bình thường. Ông trở về mà "không già đi chút nào", "người cha nồng nặc mùi của biển". Ông ít nói, chỉ lặng lẽ ở bên vợ con. Sự hiện diện của ông vừa gần gũi, ấm áp, vừa xa xôi, bí ẩn.
Biểu tượng của ký ức và tình yêu: Người cha có thể không thực sự trở về bằng xương bằng thịt. Ông là hiện thân của nỗi nhớ, của tình yêu và của ký ức mà hai mẹ con luôn mang trong lòng. Tình yêu và nỗi nhớ của họ mãnh liệt đến mức đã "vật chất hóa" hình ảnh của ông, đưa ông từ cõi hư vô trở về.
Gắn liền với biển cả: Ông từ biển mà về, mang theo mùi của biển và cuối cùng lại trở về với biển. Biển cả vừa là nơi chôn giấu thân xác ông, vừa là nơi nuôi dưỡng linh hồn ông. Hình tượng người cha hòa quyện với biển, tượng trưng cho sự vĩnh hằng, bí ẩn và bao la của tình yêu thương.

2. Phân tích các chi tiết, hình ảnh đặc sắc

a. Yếu tố kì ảo và ý nghĩa

Đây là yếu tố nghệ thuật độc đáo và quan trọng nhất của tác phẩm.

Các chi tiết kì ảo:
1. Người cha mất tích nhiều năm bỗng trở về mà không già đi.
2. Ông chỉ xuất hiện vào ban đêm và biến mất khi trời sáng.
3. Người ông luôn nồng nặc mùi của biển, mùi rong rêu, mùi cá.
4. Sự biến mất hoàn toàn của ông sau một đêm mưa bão.
Ý nghĩa của yếu tố kì ảo:
- Làm nổi bật chủ đề: Yếu tố kì ảo không phải để gây sợ hãi mà để tô đậm sức mạnh của tình yêu. Tình yêu có thể vượt qua quy luật của tự nhiên, vượt qua ranh giới sinh-tử để đưa người đã khuất trở về.
- Tạo không khí truyện độc đáo: Câu chuyện vừa thực tế với cuộc sống lam lũ của nhà thuyền chài, vừa huyền ảo, thơ mộng như một giấc mơ. Điều này tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt cho tác phẩm.
- Lí giải cho tâm lí nhân vật: Việc người mẹ và người con chấp nhận sự trở về lạ lùng của người cha cho thấy tình yêu và nỗi nhớ trong họ lớn đến nhường nào. Đối với họ, sự thật ông là ai không quan trọng bằng việc ông đã trở về.

b. Hình ảnh "nhà thuyền chài" và "biển cả"

Nhà thuyền chài: Là một không gian nhỏ hẹp, chật chội, lênh đênh. Nó vừa là biểu tượng cho cuộc sống bấp bênh, vất vả của người dân miền biển, vừa là không gian ấm cúng, nơi chứa đựng tình yêu thương gia đình vô bờ bến.
Biển cả: Hình ảnh biển cả xuất hiện xuyên suốt tác phẩm với hai mặt đối lập.
- Khắc nghiệt, dữ dội: Biển đã cướp đi người cha, gây ra nỗi đau chia cắt. Cơn bão cuối truyện cũng là lúc người cha ra đi mãi mãi.
- Bao dung, vĩnh hằng: Biển cũng là nơi "gửi" người cha trở về, là nơi lưu giữ linh hồn và ký ức về ông. Mùi của biển trên người cha là mùi của ký ức, của tình yêu. Biển là khởi nguồn và cũng là nơi trở về.

3. Chủ đề và thông điệp

Chủ đề chính: Ca ngợi vẻ đẹp và sức mạnh của tình yêu thương gia đình. Tình yêu có thể chiến thắng sự khắc nghiệt của hoàn cảnh, chiến thắng cả cái chết và sự lãng quên của thời gian.
Thông điệp:
- Hãy trân trọng những giây phút sum vầy bên gia đình, bởi đó là điều quý giá nhất.
- Những người đã khuất không thực sự mất đi nếu chúng ta luôn giữ họ trong trái tim và trong ký ức của mình. Tình yêu và ký ức chính là sự bất tử.
- Con người có thể nhỏ bé trước thiên nhiên rộng lớn, nhưng sức mạnh tinh thần, đặc biệt là tình yêu, thì vô cùng vĩ đại.

III. Tổng kết

1. Về nội dung

"Truyện lạ nhà thuyền chài" là một câu chuyện cảm động về tình cảm gia đình thiêng liêng, bất diệt. Tác phẩm khẳng định rằng, tình yêu thương có sức mạnh phi thường, có thể vượt lên trên mọi quy luật của thực tại, kết nối giữa người sống và người đã khuất, biến những điều không thể thành có thể. Qua đó, tác giả gửi gắm thông điệp nhân văn sâu sắc về giá trị của ký ức và tình cảm gia đình.

2. Về nghệ thuật

Sức hấp dẫn của truyện ngắn được tạo nên từ nhiều yếu tố nghệ thuật đặc sắc:

Xây dựng tình huống truyện độc đáo: Sự trở về kì lạ của người cha đã tạo nên một tình huống truyện vừa éo le, vừa lãng mạn, là đầu mối cho mọi diễn biến của câu chuyện.
Sử dụng thành công yếu tố kì ảo: Các chi tiết kì ảo được đan cài một cách tự nhiên vào câu chuyện hiện thực, tạo nên một thế giới nghệ thuật lung linh, huyền ảo và giàu ý nghĩa biểu tượng.
Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn: Lựa chọn ngôi kể thứ nhất giúp câu chuyện trở nên chân thật, giàu cảm xúc. Lời văn trong sáng, giàu chất thơ, miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế.
Ngôn ngữ truyện giàu hình ảnh và biểu cảm: Đặc biệt là những hình ảnh gắn với biển cả, tạo nên một không gian nghệ thuật đặc trưng.

C. CÂU HỎI ÔN TẬP VÀ BÀI TẬP

Để củng cố kiến thức vừa học, các em hãy thử suy nghĩ và trả lời các câu hỏi sau:

Câu 1: Phân tích diễn biến tâm trạng và tình cảm của nhân vật người mẹ trong truyện. Theo em, vì sao người mẹ lại dễ dàng chấp nhận sự trở về đầy bí ẩn của chồng mình?
Gợi ý: Bám vào các chi tiết miêu tả hành động, suy nghĩ của người mẹ trước, trong và sau khi người cha trở về. Nhấn mạnh vào tình yêu, lòng thủy chung và nỗi nhớ mong da diết của bà.
Câu 2: Yếu tố kì ảo đóng vai trò gì trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm "Truyện lạ nhà thuyền chài"? Nếu không có những yếu tố này, câu chuyện sẽ thay đổi như thế nào?
Gợi ý: Nêu các chi tiết kì ảo. Phân tích tác dụng của chúng trong việc: tạo sự hấp dẫn; khắc họa tâm lí nhân vật; và đặc biệt là làm nổi bật sức mạnh của tình yêu, của ký ức có thể vượt qua hiện thực khắc nghiệt.
Câu 3: Em có suy ngẫm gì về cái kết của câu chuyện? Theo em, người cha có thực sự trở về bằng xương bằng thịt hay chỉ là hình ảnh được tạo ra từ nỗi nhớ và tình yêu của hai mẹ con? Vì sao?
Gợi ý: Đây là câu hỏi mở. Em có thể trình bày quan điểm riêng nhưng cần có lí lẽ và dẫn chứng thuyết phục. Dù hiểu theo cách nào (người cha trở về thật hay chỉ là ảo ảnh), cần làm rõ thông điệp cốt lõi về sức mạnh của tình yêu không thay đổi.
Câu 4: Từ câu chuyện, hãy viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của em về sức mạnh của tình cảm gia đình trong cuộc sống.
Gợi ý: Nêu vai trò của tình cảm gia đình (là điểm tựa, là nguồn động lực,...). Liên hệ với câu chuyện để làm rõ sức mạnh phi thường của nó. Cuối cùng, rút ra bài học cho bản thân về việc trân trọng gia đình.

D. KẾT LUẬN & TÓM TẮT

"Truyện lạ nhà thuyền chài" của Vũ Thị Thường là một tác phẩm văn học đương đại xuất sắc, để lại trong lòng người đọc những dư âm sâu lắng. Bằng sự kết hợp tài tình giữa hiện thực và kì ảo, câu chuyện đã ngợi ca một cách cảm động tình yêu gia đình thiêng liêng, bất tử. Tác phẩm nhắc nhở chúng ta rằng, dù cuộc sống có khắc nghiệt, dù có phải đối mặt với sự chia li, thì tình yêu và ký ức sẽ mãi là sợi dây vô hình kết nối những trái tim, là ngọn lửa sưởi ấm tâm hồn ta. Hi vọng rằng, qua bài học hôm nay, các em không chỉ hiểu sâu hơn về tác phẩm mà còn biết trân quý hơn những tình cảm gia đình giản dị mà quý giá mình đang có.