I. Định hướng chung
Chào các em, hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một đề tài vô cùng thú vị và gần gũi: Viết bài luận về bản thân. Đây không chỉ là một bài tập làm văn thông thường, mà còn là cơ hội để các em nhìn lại chính mình, khám phá những giá trị, ước mơ và định hướng cho tương lai. Một bài luận hay về bản thân sẽ là tấm gương phản chiếu con người em, giúp em hiểu mình hơn và cũng giúp người khác hiểu em hơn.
Bài học này sẽ trang bị cho các em những kĩ năng cần thiết để xây dựng một bài luận chân thực, sâu sắc và độc đáo. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu từ cách xác định nội dung, lựa chọn chi tiết, đến việc xây dựng bố cục và sử dụng ngôn từ sao cho hấp dẫn. Viết về bản thân cũng là một kĩ năng quan trọng, giúp các em tự tin hơn khi viết thư xin học bổng, giới thiệu bản thân trong các cuộc phỏng vấn sau này. Hãy cùng bắt đầu hành trình khám phá chính mình qua từng trang viết nhé!
1. Mục tiêu bài học
- Kiến thức: Nắm vững yêu cầu và cách thức viết bài văn nghị luận về một vấn đề xã hội, cụ thể là bài luận về bản thân. Hiểu rõ cấu trúc, cách lựa chọn và sắp xếp ý tưởng.
- Kĩ năng: Rèn luyện kĩ năng tìm ý, lập dàn ý, lựa chọn chi tiết tiêu biểu, sử dụng ngôn ngữ biểu cảm và lập luận chặt chẽ. Nâng cao khả năng tự nhận thức và đánh giá bản thân.
- Thái độ: Có ý thức nghiêm túc trong việc khám phá và thể hiện giá trị bản thân. Trân trọng những điểm mạnh, nhận thức điểm yếu để hoàn thiện. Tự tin và chân thành khi chia sẻ câu chuyện của mình.
2. Yêu cầu của kiểu bài
Bài luận về bản thân thuộc thể loại văn nghị luận xã hội, nhưng mang đậm dấu ấn cá nhân. Bài viết cần đáp ứng các yêu cầu sau:
- Tính chân thực: Nội dung bài viết phải xuất phát từ chính trải nghiệm, suy nghĩ và cảm xúc thật của người viết. Tránh sao chép hoặc vay mượn ý tưởng một cách sáo rỗng.
- Tính độc đáo: Mỗi người là một cá thể riêng biệt. Bài luận cần thể hiện được nét riêng, cá tính, và góc nhìn độc đáo của em. Đừng ngại chia sẻ những câu chuyện không ai có.
- Lập luận chặt chẽ: Các ý tưởng, luận điểm cần được trình bày logic, dẫn dắt thuyết phục từ giới thiệu bản thân, phân tích đặc điểm, đến định hướng tương lai.
- Cảm xúc chân thành: Sử dụng ngôn từ giàu hình ảnh và biểu cảm để chạm đến người đọc, giúp họ đồng cảm và thấu hiểu câu chuyện của em.
II. Hướng dẫn phân tích đề bài
Trước khi bắt tay vào viết, việc phân tích kĩ đề bài là bước cực kì quan trọng. Nó giúp chúng ta đi đúng hướng và không bỏ sót yêu cầu nào.
1. Đọc và xác định yêu cầu chính
Đề bài trong sách giáo khoa trang 108 yêu cầu: “Viết bài luận về bản thân để trả lời cho câu hỏi: Tôi là ai?”
Hãy cùng phân tích các từ khóa:
- “Bài luận”: Đây là dạng văn nghị luận, đòi hỏi phải có luận điểm, lí lẽ và dẫn chứng rõ ràng. Không phải là một bài văn kể chuyện đơn thuần.
- “Về bản thân”: Đối tượng trung tâm của bài viết là chính em. Mọi chi tiết, lập luận đều phải xoay quanh việc làm rõ con người em.
- “Tôi là ai?”: Đây là câu hỏi cốt lõi, mang tính triết lí. Trả lời câu hỏi này không chỉ là liệt kê tên, tuổi, sở thích. Em cần đi sâu vào phân tích tính cách, giá trị sống, đam mê, ước mơ và cách em nhìn nhận thế giới.
2. Tìm ý và lựa chọn tư liệu
Sau khi hiểu rõ yêu cầu, chúng ta cần một “kho nguyên liệu” phong phú để xây dựng bài viết. Hãy tự trả lời các câu hỏi sau để tìm ý:
a. Tôi là ai trong quá khứ?
- Kỉ niệm nào định hình nên tính cách của tôi hôm nay? (Một lần thất bại, một lần thành công, một cuộc gặp gỡ đặc biệt,...)
- Tôi đã từng có những ước mơ, suy nghĩ gì? Chúng đã thay đổi như thế nào?
- Những bài học nào từ quá khứ tôi luôn mang theo bên mình?
Ví dụ: “Năm lớp 6, tôi từng rất sợ môn tiếng Anh. Nhưng nhờ sự động viên của cô giáo và quyết tâm chinh phục nỗi sợ, tôi đã dành cả mùa hè để học từ vựng. Trải nghiệm đó dạy tôi rằng không có gì là không thể nếu ta đủ kiên trì.”
b. Tôi là ai ở hiện tại?
- Đặc điểm ngoại hình: Có chi tiết nào đặc biệt nói lên tính cách của em không? (Nụ cười luôn nở trên môi, ánh mắt hay trầm tư,...)
- Tính cách: Em là người hướng nội hay hướng ngoại? Lạc quan hay trầm tính? Can đảm hay thận trọng? Hãy tìm dẫn chứng cụ thể cho mỗi đặc điểm.
- Sở thích và đam mê: Em thích làm gì trong thời gian rảnh? Điều gì khiến em có thể say sưa hàng giờ liền? Đam mê đó nói lên điều gì về em?
- Điểm mạnh và điểm yếu: Em tự tin nhất ở điểm nào? (Khả năng lãnh đạo, sự sáng tạo, lòng nhân ái,...) Em cần cải thiện điều gì? (Tính nóng vội, sự thiếu kiên nhẫn,...)
- Giá trị sống: Điều gì là quan trọng nhất đối với em? (Gia đình, tình bạn, sự trung thực, sự tự do,...)
c. Tôi muốn trở thành ai trong tương lai?
- Ước mơ nghề nghiệp: Em muốn làm nghề gì? Tại sao?
- Mục tiêu cuộc sống: Em muốn trở thành một người như thế nào? (Một người có ích cho xã hội, một người truyền cảm hứng, một người sống hạnh phúc và bình yên,...)
- Kế hoạch hành động: Em sẽ làm gì từ bây giờ để đạt được ước mơ và mục tiêu đó? (Học tập, rèn luyện kĩ năng, tham gia hoạt động xã hội,...)
3. Lập dàn ý chi tiết
Sau khi đã có đủ “nguyên liệu”, hãy sắp xếp chúng vào một dàn ý logic. Đây là khung xương của bài viết, giúp em trình bày ý tưởng một cách mạch lạc.
a. Mở bài (Giới thiệu vấn đề)
- Dẫn dắt vào vấn đề: Có thể bắt đầu bằng một câu danh ngôn, một hình ảnh ẩn dụ, hoặc một câu hỏi tu từ về hành trình khám phá bản thân.
- Giới thiệu trực tiếp: Nêu rõ mục đích của bài viết là để trả lời cho câu hỏi “Tôi là ai?” và chia sẻ những suy ngẫm về chính mình.
b. Thân bài (Triển khai các luận điểm)
Đây là phần trọng tâm, nơi em trình bày các khía cạnh khác nhau của bản thân.
Luận điểm 1: Chân dung con người tôi ở hiện tại.
- Giới thiệu những nét khái quát về bản thân (tên, tuổi) nhưng theo một cách đặc biệt.
- Phân tích sâu về tính cách, sở thích, đam mê. Với mỗi đặc điểm, hãy kèm theo một câu chuyện hoặc dẫn chứng cụ thể để bài viết sinh động.
- Nêu bật những giá trị cốt lõi mà em theo đuổi.
Luận điểm 2: Những yếu tố đã định hình nên tôi.
- Phân tích vai trò của gia đình, bạn bè, thầy cô trong việc hình thành nhân cách của em.
- Chia sẻ một hoặc hai trải nghiệm (thành công hoặc thất bại) có ý nghĩa bước ngoặt, giúp em trưởng thành và nhận ra bài học sâu sắc.
- Đây là phần thể hiện chiều sâu suy ngẫm của em.
Luận điểm 3: Khát vọng và con đường tương lai.
- Trình bày ước mơ, hoài bão của em (cả về nghề nghiệp và hình mẫu con người muốn trở thành).
- Nêu rõ lí do tại sao em có ước mơ đó. Nó xuất phát từ đâu?
- Đề ra kế hoạch và phương hướng hành động cụ thể để hiện thực hóa ước mơ. Điều này cho thấy em là người sống có mục tiêu và trách nhiệm.
c. Kết bài (Khẳng định và gợi mở)
- Khẳng định lại một lần nữa về con người mình, về những giá trị mà mình tin tưởng.
- Bày tỏ niềm tin vào con đường đã chọn và sự nỗ lực không ngừng để hoàn thiện bản thân.
- Có thể kết thúc bằng một thông điệp truyền cảm hứng, gợi mở về hành trình “Tôi là ai?” là một hành trình không có điểm kết.
III. Hướng dẫn viết bài chi tiết
Với dàn ý đã có, giờ là lúc chúng ta thổi hồn vào bài viết bằng ngôn từ và cảm xúc.
1. Cách viết Mở bài hấp dẫn
Tránh mở bài theo lối mòn “Tên em là..., năm nay em... tuổi”. Hãy thử những cách sáng tạo hơn:
- Mở bài gián tiếp: Bắt đầu bằng một hình ảnh so sánh. Ví dụ: “Nếu mỗi người là một cuốn sách, tôi không mong mình là một cuốn tiểu thuyết diễm lệ, cũng không phải một bộ bách khoa toàn thư đồ sộ. Tôi chỉ mong mình là một cuốn sổ tay nhỏ, ghi lại chân thực hành trình trưởng thành với đủ đầy những vụng dại, nỗ lực và khát khao.”
- Mở bài bằng câu hỏi: “Đã bao giờ bạn dừng lại giữa dòng đời vội vã và tự hỏi ‘Tôi là ai?’. Với tôi, đó là câu hỏi lớn nhất của tuổi mười sáu, một câu hỏi thôi thúc tôi lật giở từng trang ký ức, chiêm nghiệm từng khoảnh khắc hiện tại để phác họa nên chân dung của chính mình.”
- Mở bài bằng một trích dẫn: “Triết gia Socrates từng nói ‘Hãy tự biết mình’. Hành trình nhận thức bản thân ấy chưa baoag giờ là dễ dàng, nhưng lại là hành trình đáng giá nhất. Hôm nay, tôi muốn mời bạn cùng tôi bước vào cuộc du hành khám phá con người tôi.”
2. Cách triển khai Thân bài sâu sắc
a. Tạo sự kết nối giữa các luận điểm
Sử dụng các từ ngữ chuyển đoạn mượt mà để bài viết liền mạch. Ví dụ: “Con người tôi hôm nay không tự nhiên mà có, đó là kết quả của một quá trình được vun đắp từ...”, “Chính những trải nghiệm ấy đã thắp lên trong tôi ngọn lửa của những ước mơ...”.
b. Nghệ thuật kể chuyện (Storytelling)
Thay vì chỉ liệt kê tính cách, hãy kể một câu chuyện nhỏ minh họa cho tính cách đó. Ví dụ, để nói về lòng kiên trì, hãy kể về quá trình em tập chơi một loại nhạc cụ, học một ngôn ngữ mới, hay theo đuổi một dự án khoa học.
Ví dụ:
Cách viết thông thường: “Em là một người kiên trì và không dễ bỏ cuộc.”
Cách viết sử dụng storytelling: “Tôi vẫn nhớ như in những ngày đầu tập guitar, các đầu ngón tay sưng phồng, đau buốt. Có lúc nản lòng muốn bỏ cuộc. Nhưng rồi hình ảnh nghệ sĩ trên sân khấu và giai điệu tôi yêu mến lại thôi thúc tôi tiếp tục. Mỗi vết chai trên tay không phải là dấu vết của nỗi đau, mà là minh chứng cho sự kiên trì đã chiến thắng.”
c. Sử dụng ngôn từ giàu hình ảnh và biểu cảm
Dùng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, nhân hóa để bài văn thêm sinh động.
- So sánh: “Ước mơ của tôi giống như một vì sao xa, dù chưa thể chạm tới nhưng luôn là ánh sáng dẫn lối.”
- Ẩn dụ: “Gia đình là bến đỗ bình yên, nơi con thuyền tâm hồn tôi neo đậu sau mỗi cơn bão tố.”
3. Cách viết Kết bài lắng đọng
Kết bài cần cô đọng, giàu ý nghĩa và để lại dư âm trong lòng người đọc.
- Kết bài khẳng định: “Hành trình trả lời câu hỏi ‘Tôi là ai?’ có lẽ sẽ kéo dài suốt cả cuộc đời. Nhưng ở tuổi mười sáu, tôi tự hào nói rằng: tôi là tổng hòa của những yêu thương, những vấp ngã và những ước mơ đang vươn mình mạnh mẽ. Tôi sẽ tiếp tục viết nên câu chuyện của riêng mình bằng tất cả nỗ lực và sự chân thành.”
- Kết bài gợi mở và truyền cảm hứng: “Tôi của ngày hôm nay có thể chưa hoàn hảo, nhưng tôi của ngày mai chắc chắn sẽ tốt hơn. Bởi lẽ, khám phá bản thân không phải là tìm ra một điểm đến, mà là tận hưởng chính cuộc hành trình. Còn bạn, câu chuyện của bạn là gì?”
IV. Bài văn tham khảo
Đề bài: Viết bài luận về bản thân để trả lời cho câu hỏi: Tôi là ai?
Bài làm
Mở bài:
Triết gia Socrates từng để lại cho hậu thế một lời khuyên sâu sắc: “Hãy tự biết mình”. Giữa vũ trụ bao la với hàng tỉ cá thể riêng biệt, câu hỏi “Tôi là ai?” trở thành một cuộc tìm kiếm lớn lao của cả đời người. Với tôi, ở ngưỡng cửa tuổi mười sáu đầy mộng mơ và hoài bão, câu hỏi ấy không phải là một ẩn số triết học xa vời, mà là một lời mời gọi tha thiết để tôi tự mình lật giở những trang sách của tâm hồn, chiêm nghiệm về quá khứ, nắm bắt hiện tại và hướng về tương lai. Hành trình khám phá bản thân ấy, với tôi, chính là hành trình phác họa nên một chân dung chân thực và sống động nhất.
Thân bài:
Nếu phải dùng ba từ để miêu tả bản thân ở hiện tại, tôi sẽ chọn: “trầm lắng”, “quan sát” và “kiên trì”. Tôi không phải là tâm điểm của những cuộc vui ồn ào, mà thường chọn cho mình một góc nhỏ để lắng nghe và quan sát. Với tôi, thế giới xung quanh là một cuốn phim sống động, từ dáng đi vội vã của một người đi làm muộn, nụ cười hồn nhiên của em bé trong vòng tay mẹ, đến sắc vàng của chiếc lá cuối thu lìa cành. Chính sự quan sát ấy đã nuôi dưỡng trong tôi một tâm hồn nhạy cảm và khả năng thấu cảm với những câu chuyện xung quanh. Và để nuôi dưỡng những đam mê thầm lặng của mình, tôi nhận ra mình cần đến sự kiên trì. Tôi vẫn nhớ mãi hình ảnh mình của hai năm trước, loay hoay với những nét vẽ nguệch ngoạc đầu tiên. Bàn tay vụng về, bức tranh lem luốc. Đã có lúc tôi muốn vứt bỏ cây cọ. Nhưng rồi, tình yêu với màu sắc và khát khao tạo ra cái đẹp đã níu tôi lại. Từng ngày, từng giờ, tôi miệt mài luyện tập. Vết chai trên ngón tay không chỉ là dấu ấn của sự khổ luyện, mà còn là minh chứng cho một niềm tin: chỉ cần không bỏ cuộc, quả ngọt rồi sẽ đến.
Con người tôi hôm nay là một tổng hòa được vun đắp từ nhiều mảnh ghép. Mảnh ghép lớn nhất và ấm áp nhất chính là gia đình. Bố tôi, một kĩ sư trầm tính, đã dạy tôi về sự chính xác và tinh thần trách nhiệm qua từng bản vẽ kĩ thuật. Mẹ tôi, một giáo viên văn, đã gieo vào lòng tôi tình yêu với ngôn từ và sự đồng cảm với con người. Chính trong căn bếp nhỏ của gia đình, qua những bữa cơm giản dị, tôi học được bài học về sự sẻ chia và gắn kết. Bên cạnh đó, những vấp ngã cũng là một người thầy nghiêm khắc nhưng quý giá. Tôi từng thất bại trong kì thi học sinh giỏi cấp trường năm lớp 9. Nỗi buồn và sự thất vọng khi ấy tưởng chừng như nhấn chìm tôi. Nhưng chính trong khoảnh khắc yếu đuối nhất, tôi đã học được cách đứng dậy, nhìn thẳng vào khuyết điểm của mình và nỗ lực gấp đôi. Thất bại đó không lấy đi của tôi điều gì, ngược lại, nó tặng cho tôi sự mạnh mẽ và bản lĩnh mà không thành công nào có thể mang lại.
Từ những mảnh ghép của quá khứ và hiện tại, tôi dần xây nên khát vọng cho tương lai. Tình yêu với con chữ và khả năng thấu cảm với những câu chuyện cuộc đời đã thôi thúc tôi ước mơ trở thành một nhà báo. Tôi khao khát được đi, được lắng nghe, được viết nên những bài phóng sự chân thực, lan tỏa những giá trị nhân văn và góp một tiếng nói nhỏ bé để xã hội trở nên tốt đẹp hơn. Để hiện thực hóa ước mơ đó, ngay từ bây giờ, tôi đang nỗ lực trau dồi kiến thức xã hội, rèn luyện kĩ năng viết lách và tập quan sát cuộc sống bằng một trái tim rộng mở. Con đường phía trước có thể còn nhiều chông gai, nhưng tôi tin rằng, khi ước mơ đủ lớn, người ta sẽ tìm thấy đủ sức mạnh để vượt qua.
Kết bài:
Hành trình trả lời câu hỏi “Tôi là ai?” có lẽ sẽ còn tiếp diễn suốt cuộc đời. Con người tôi sẽ còn thay đổi, trưởng thành và hoàn thiện hơn mỗi ngày. Nhưng ở thời điểm này, tôi có thể tự tin nói rằng: Tôi là một người trẻ trầm lắng nhưng mang trong mình một trái tim giàu cảm xúc, kiên trì theo đuổi đam mê và luôn hướng về những giá trị tốt đẹp. Tôi sẽ tiếp tục viết nên câu chuyện của riêng mình bằng tất cả sự chân thành và nỗ lực, bởi tôi hiểu rằng, hành trình khám phá bản thân cũng chính là hành trình kiến tạo nên giá trị của cuộc sống.
V. Câu hỏi ôn tập và thực hành
Sau khi đã nắm vững lí thuyết, các em hãy thử trả lời các câu hỏi và thực hành bài tập sau để củng cố kiến thức nhé.
1. Câu hỏi tự luận
Theo em, vì sao việc viết một bài luận về bản thân lại quan trọng đối với học sinh lứa tuổi THPT?
Gợi ý trả lời: Giúp tự nhận thức (hiểu điểm mạnh, yếu, đam mê), định hướng tương lai (nghề nghiệp, mục tiêu sống), rèn luyện kĩ năng viết và diễn đạt, tăng sự tự tin. Đây là bước chuẩn bị quan trọng cho việc viết hồ sơ du học, xin việc sau này.
Yếu tố nào là quan trọng nhất để tạo nên sự hấp dẫn và thuyết phục cho một bài luận về bản thân? Tại sao? (Tính chân thực, tính độc đáo, cảm xúc, lập luận,...)
Gợi ý trả lời: Học sinh có thể chọn một yếu tố và lập luận. Ví dụ: Chọn tính chân thực. Vì chỉ khi chân thực, bài viết mới có cảm xúc thật, câu chuyện mới đáng tin. Sự chân thực tạo ra sự kết nối sâu sắc giữa người viết và người đọc, khiến bài luận không còn là một bài văn sáo rỗng.
Hãy tìm và phân tích một câu chuyện nhỏ (khoảng 100-150 từ) về một trải nghiệm của bản thân (thành công hoặc thất bại) và chỉ ra bài học em rút ra được từ trải nghiệm đó.
Gợi ý trả lời: Học sinh tự kể lại câu chuyện của mình, đảm bảo có đủ 3 phần: bối cảnh, diễn biến, kết quả và bài học rút ra. Ví dụ: chuyện học bơi, chuyện tham gia một cuộc thi, chuyện vượt qua một nỗi sợ hãi cá nhân,...
2. Bài tập thực hành
Dựa trên những kiến thức đã học và dàn ý đã lập, hãy hoàn thành bài luận của riêng em để trả lời cho câu hỏi “Tôi là ai?”. Hãy nhớ rằng, không có câu trả lời nào đúng hay sai, chỉ có câu trả lời chân thực và độc đáo nhất thuộc về chính em. Chúc các em có một bài viết thật thành công và ý nghĩa!
VI. Tổng kết và dặn dò
Qua bài học hôm nay, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu một cách toàn diện về cách viết bài luận về bản thân. Các em đã nắm được yêu cầu của kiểu bài, cách phân tích đề, tìm ý, lập dàn ý chi tiết cũng như các kĩ thuật để bài viết thêm phần sâu sắc và hấp dẫn. Quan trọng hơn cả, thầy/cô hy vọng bài học này đã khơi gợi trong các em niềm hứng thú được khám phá và thấu hiểu chính con người mình.
Hãy nhớ rằng, viết luận về bản thân không chỉ là một bài tập trên lớp, mà là một kĩ năng sống quan trọng. Hãy mạnh dạn, tự tin và chân thành thể hiện câu chuyện của riêng em. Mỗi chúng ta đều là một phiên bản độc nhất và đáng trân trọng. Chúc các em luôn vững bước trên hành trình khám phá và khẳng định giá trị của chính mình!